T.C. ĠNKILAP TARĠHĠ VE ATATÜRKÇÜLÜK 3.ÜNĠTE YA ĠSTĠKLAL YA ÖLÜM

Transkript

1 T.C. ĠNKILAP TARĠHĠ VE ATATÜRKÇÜLÜK 3.ÜNĠTE YA ĠSTĠKLAL YA ÖLÜM Bu ders notları kendi ders notlarımdan ve web ortamında derlenen ders notlarından yararlanılarak öğretmen ve öğrenciler için hazırlanmıştır. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni sosyalciniz.wordpress.com Sosyal Bilgiler Öğretmeni

2 DÜZENLİ ORDUNUN KURULMASI - KURTULUŞ SAVAŞINDA CEPHELER KUVA-YI MİLLİYENİN KALDIRILMA SEBEPLERİ Askeri disiplinden yoksun olan Kuva-yı Milliye birliklerinin işgalleri önleyememesi Kuva-yı Milliye birliklerinin halktan zorla asker ve para toplamaları, buna karşı gelenleri kendi yöntemleriyle cezalandırmaları Kişisel çıkar peşinde koşan Kuva-yı Milliye komutanlarının başına buyruk hareket etmeleri Halkın TBMM ye olan güvenini arttırma düşüncesi Düzenli düşman ordularına ancak düzenli birliklerle mücadele edilebileceğinin anlaşılması Batı Cephesi Kuva-yı Milliye Komutanı Ali Fuat Paşa nın Yunanlılarla yaptığı Gediz Muharebesi nde başarılı olamaması üzerine TBMM de tartışmalar yaşandı. Bunun üzerine Albay İsmet Paşa, Batı Cephesi Komutanı olarak atandı ve Kuva-yı Milliye birlikleri kaldırılarak yerine düzenli ordu birlikleri oluşturuldu (8 Kasım 1920). Gediz Muharebesi nden sonra Batı Cephesi batı ve güney olmak üzere yeniden teşkilatlandırılarak Genelkurmay Başkanlığı na bağlanmıştır. Batı Cephesi Komutanlığı na Albay İsmet Bey, Güney Cephesi Komutanlığına Albay Refet Bey getirilmiştir. TBMM, düzenli orduyu kurmak ve ihtiyaçlarını karşılamak için; Asker kaçaklarını cezalandırmak için Firariler Kanunu nu çıkardı ve İstiklal Mahkemeleri ni devreye soktu. Askeri eğitim ve subay yetiştirmek için Ankara Subay Mektebi açıldı. Yeni vergiler uygulamaya koyuldu, Anadolu daki tüm gelirlere el koyuldu. Hint ve Afgan Müslümanlarından gelen parasal yardımlar kabul edildi. İtilaf Devletleri depolarından silah ve cephane kaçırılarak Anadolu ya ulaştırıldı. Sovyet Rusya dan askeri ve ekonomik yardım sağlandı. KURTULUŞ SAVAŞINDA CEPHELER Kurtuluş Savaşı, üç cephede gerçekleşmiştir; 1) Doğu Cephesi: Ermenilere karşı açılmıştır. TBMM bu cephede Ermenilere karşı, Osmanlı dan kalma düzenli ordu ile ( Kazım Karabekir e bağlı 15. Kolordu) savaşmıştır. 2) Güney Cephesi: Güneydoğu Anadolu ve Çukurova da Kuva-yı Milliye birlikleri ile Fransız - Ermeni işbirliğine karşı mücadele edilmiştir. 3) Batı Cephesi: Yunanlılara (dolayısıyla da İngiltere ye) karşı açılan cephedir. Bu cephede TBMM tarafından kurulan düzenli ordu kullanılmıştır. Bir de iç cephe olarak adlandırılan İstanbul Hükümeti ne ve padişaha karşı ulusal egemenlik mücadelesi verilmiştir. Kurtuluş Savaşı nda İngiltere ve İtalya ile sıcak savaş yapılmamıştır. Ayrıca Boğazlar altında olduğu için Doğu Trakya da askeri cephe oluşturulamamış, bu bölgenin kendi imkânlarıyla mücadele etmesi sağlanmaya çalışılmıştır. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni

3 DOĞU CEPHESĠ Ermeniler, 19. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Devleti ne bağlılıklarını sürdürmüşlerdir Küçük Kaynarca Antlaşması ile Rusya, Osmanlılara bağlı Ortodoksların haklarını koruma yetkisi kazanınca, Ermeniler üzerinde de etkili olmaya başlamıştır. Daha sonra, Tanzimat (1839) ve Islahat (1856) Fermanları ile diğer azınlıklar gibi geniş yasal haklar elde etmişlerdir. Ermeni Sorunu ilk kez 1878 Berlin Antlaşması yla resmi belgelerde yer almıştır. Ġngiltere, Doğu Anadolu da bağımsız bir Ermenistan kurarak Rusya nın Akdeniz e ulaşmasını engelleme politikasını izlerken; Rusya kendine bağlı bir Ermenistan kurdurarak, bu devlet üzerinden Akdeniz e ulaşmayı amaçlamıştır. Dünya Savaşı yıllarında Ermeniler, Doğu Anadolu da Ruslarla birlikte hareket ederek katliamlar yaptılar. Osmanlı Devleti bu katliamları engellemek amacıyla 1915 te Tehcir Kanunu nu çıkararak, Ermenileri Suriye ye göç ettirmiştir. (Zorunlu Göç) Ermeniler, bu olayı günümüze kadar politik malzeme olarak kullanmışlardır. Rusya, 3 Mart 1918 de Brest Litowsk Antlaşması ile Kafkaslardan çekildi. Rusya bu antlaşmayla Kars, Ardahan ve Batum u Osmanlı ya geri verdi. (1917 Bolşevik İhtilali yle Çarlık rejimi yıkılmış, yerine Sovyet Rusya kurulmuştu.) Osmanlı Devleti nin güçsüzlüğünden ve Mondros un getirdiği karışıklıktan yararlanan Ermeniler Doğu illerini işgale başladılar. (Ermeniler Kars ı, Gürcüler Artvin, Ardahan ve Batum u işgal etmiştir.). TBMM nin imzaladığı ilk antlaşmadır. TBMM nin ilk askeri ve uluslararası alandaki ilk siyasi başarısıdır. TBMM yi ve Misak-ı Milli yi tanıyan ilk devlet Ermenistan olmuştur. Sevr i geçersiz sayan ilk uluslararası siyasi belgedir. Ermeni sorunu çözüme kavuşturulmuştur. Sevr Antlaşması sonrasında işgal ve katliamlarını iyice arttıran Ermeniler, Erzurum a kadar ilerlediler. TBMM, Haziran 1920 de Osmanlı Devleti nden kalma 15. Kolordunun başına Kazım Karabekir Paşa yı Doğu Cephesi Komutanı olarak atadı. Böylece ilk askeri cephe açıldı ve Ermenilere savaş ilan edildi. Doğu Cephesi birlikleri Sarıkamış ve Kars çevresini kurtararak Gümrü ye kadar ilerlediler. Zor durumda kalan Ermeniler ateşkes istediler. Ateşkesin ardından Ermenilerle Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) imzalandı. SONUÇLARI TBMM bu antlaşmada Türkiye adını kullanmıştır. Doğu Cephesi ilk çözüme kavuşan cephe olup bölgedeki birlikler Batı ve Güney cephelerine kaydırılarak bu cephelerin güçlenmesi sağlanmıştır. Bu dönemde Doğu Anadolu da incelemelerde bulunan General Harbord hazırladığı raporda; Ermenilerin Doğu Anadolu da soykırıma uğramadığını ve nüfusça çoğunlukta olmadıklarını ortaya koymuştur. Böylece Ermenilerin propagandalarının gerçek dışı olduğu tarafsız incelemelerle kanıtlanmış oldu. GENERAL HARBORD RAPORU Doğu sınırlarımızla ilgili olarak I. İnönü Savaşı ndan sonra Sovyet Rusya ile 16 Mart 1921 de Moskova Antlaşması imzalanmış ve Batum Gürcistan a bırakılmıştır. Doğu sınırımızı kesin olarak belirleyen son antlaşma ise 13 Ekim 1921 de Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan la imzaladığımız Kars Antlaşması dır. Bu antlaşmada Moskova Antlaşması ndaki hükümler aynen kabul edilmiştir. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni

4 GÜNEY CEPHESİ Mondros Ateşkes Antlaşmasından İngilizler Hatay, Antep, Maraş, Adana ve Urfa illerini işgal etmişse de daha sonra Fransa ile bir antlaşma imzalayarak buraları Fransızlara bıraktılar. Fransızların Ermenilerle birlik olarak Türk halkını yok etmeye kalkışması üzerine, bölgede Kuva-yı Milliye birlikleri ortaya çıktı ve direnişler başladı. Sivas Kongresi nden sonra bölgeye gönderilen gönüllü subaylar direnişleri örgütlemeye çalıştılar. Maraş ta Sütçü İmam, Antep te Üsteğmen Şahin Bey, Urfa da Yüzbaşı Ali Saip Bey halka liderlik yapmışlardır. Yöre halkının yoğun direnişi sonunda; Maraş 11 Şubat 1920 de, Urfa 10 Nisan 1920 de Fransız işgalinden kurtulmuştur. Antep üstün Fransız kuvvetlerine karşı kahramanca mücadele etmiş, ancak 9 Şubat 1921 de Fransızların eline geçmiştir. Fransa, Güney Cephesi ndeki bu halk direnişi karşısında burada tutunamayacağını anlamış ve Sakarya Meydan Muharebesi nden sonra TBMM Hükümeti ile Ankara Antlaşması nı (20 Ekim 1921) imzalayarak Hatay dışında işgal ettiği yerlerden çekilmiştir. Böylece Güney Cephesi ndeki askeri mücadele sona ermiştir. TBMM, düşmana karşı üstün bir şekilde savunma yapan Antep e Gazi (6 Şubat 1921), Maraş a Kahraman (1973), Urfa ya Şanlı (1984) ünvanlarını vermiştir. Güney Cephesi, diğer cephelerden farklı olarak düzenli ordunun katkısı olmadan, yöre halkının bölgesel güçleriyle Fransız işgalinden kurtarılmıştır. Yani Kuva-yı Milliye nin en etkili olduğu cephe Güney Cephesi dir. Antalya ve Konya çevresini işgal eden İtalyanlar ile aramızda ciddi bir sorun yaşanmamıştır. II. İnönü Muharebesi nin kazanılması üzerine, işgal bölgelerini boşaltmaya başlamışlar, Türk Ordusu nun Kütahya Eskişehir Muharebeleri nde yenilmesi üzerine çekilmeyi yavaşlatmışlar; ancak Sakarya Zaferi üzerine Yunanlıların başarılı olamayacağı anlaşılınca ve işgallerine kesin olarak son vermişlerdir. İşgallere karşı ilk direniş Güney cephesinde Hatay Dörtyol da Fransızlara karşı başlamıştır. Güney Cephesi, düzenli ordunun kullanılmadığı, Kuva-yı Milliye birlikleri ile mücadelenin yürütüldüğü bir cephedir. Güney Cephesi Antep, Urfa, Maraş, Adana ve Hatay yörelerini kapsamaktadır. Güney cephesi Sakarya Meydan Savaşından sonra Fransa ile imzalanan Ankara Antlaşması ile kapanmıştır. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni

5 SAVAŞ BATI CEPHESİ İzmir in işgali (15 Mayıs 1919) üzerine açılmıştır. Kurtuluş Savaşı nın kaderinin belirlendiği cephedir. Bu cephede Yunanlılara ve onların en büyük destekçisi olan İngilizlere karşı dolaylı bir mücadele verilmiştir. Başlangıçta Kuva-yı Milliye birliklerinin mücadelesi şeklinde devam eden Batı Cephesi, Temsil Kurulu nun Ali Fuat Paşa yı komutan olarak atamasıyla milli mücadelenin kontrolüne girmiştir. Batı Cephesi nde düzenli ordunun kurulmasıyla İsmet Paşa asıl Batı cephesine, Refet Paşa da Güney cephesine komutan olarak atanmışlardır. Yunanlıların asıl amacı, öncelikle Sevr i kabul ettirmek, sonrasında da antlaşmayı uygulamaya koydurmaktır. Batı cephesi, Kurtuluş Savaşının en uzun süren ve en şiddetli savaşların yapıldığı cephesidir. Bu cephedeki savaşlar 11 Ekim 1922 de Mudanya Ateşkes Antlaşması nın imzalanmasıyla sona ermiştir. I. İNÖNÜ SAVAŞI ( 6-10 OCAK 1921 ) SEBEPLERİ Yunanlıların; TBMM Hükümeti ne Sevr i zorla kabul ettirmek Ankara yı ele geçirip TBMM yi dağıtmak ve Milli Mücadele yi engellemek Yeni kurulan düzenli Türk ordusunu fazla güçlenmeden ortadan kaldırmak Çerkez Ethem ayaklanmasından yararlanmak İngiltere nin kendilerine verdiği desteği devam ettirmek istemeleri 10 Ocak 1921 de İsmet Paşa komutasındaki ordumuz, İnönü mevzilerinde kendilerinden güçlü olan Yunan ordusunu mağlup etmiştir. Diğer taraftan Çerkez Ethem İsyanı da bastırılmış ve Çerkez Ethem Yunanlılara sığınmak zorunda kalmıştır. U L U S A L U L U S L A R A R A SONUÇLARI TBMM nin kurduğu düzenli orduların Batı Cephesi ndeki ilk başarısıdır. Türk milletinin TBMM ye ve düzenli orduya olan güveni artmış, askere kayıt olanların sayısı artmıştır. TBMM nin otoritesi artmıştır. Yeni Türk Devleti nin ilk Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) kabul edilmiştir (20 Ocak 1921). 12 Mart 1921 de İstiklal Marşı kabul edilmiştir. Batı Cephesi Komutanı Albay İsmet Bey in rütbesi Generalliğe yükseltilmiştir (1 Mart 1921). İtilaf Devletleri TBMM'yi Londra Konferansı'na çağırdılar. Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması imzalandı. Afganistan ile Dostluk Antlaşması imzalandı. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni sosyalciniz.wordpress.com

6 ÖNEMİ LONDRA KONFERANSI (23 ŞUBAT - 12 MART 1921) Doğu ve Güney cephelerinde kazanılan başarılar, I. İnönü Savaşı nın kazanılması ve TBMM nin Sovyet Rusya ya yakınlaşması üzerine İtilaf Devletleri tarafından düzenlenmiş bir konferanstır. Amaç; Sevr i biraz yumuşatarak TBMM ye kabul ettirebilmek ve Yunan ordusuna toparlanması için zaman kazandırmaktır. İtilaf Devletleri, TBMM yi resmen tanımamak için görüşmelere sadece İstanbul Hükümeti ni çağırdılar. Ama İstanbul dan gelecek görüşmeciler içinde TBMM yi temsilen bir başka delegenin bulunabileceğini söylediler. İtilaf Devletleri nin, Londra Konferansı na hem Osmanlı Hükümeti ni hem de TBMM Hükümeti ni çağırmalarının amacı, iki hükümet arasındaki görüş ayrılıklarından yararlanmak istemeleridir. Mustafa kemal bu durumu kabul etmeyince İtilaf Devletleri, İtalya nın aracılığıyla TBMM Hükümeti ni konferansa resmen çağırmak zorunda kalmışlardır. Böylece TBMM Hükümeti, İtilaf Devletleri tarafından hukuksal olarak ilk defa tanınmış oldu. Görüşmelerde TBMM yi Bekir Sami Bey başkanlığındaki bir heyet temsil etmiştir. Görüşmelerde İstanbul Hükümeti adına söz alan Tevfik Paşa nın, Söz hakkı milletimin gerçek temsilcisi olan TBMM üyelerinindir. diyerek, söz hakkını Ankara Hükümeti temsilcisine bırakması, İtilaf Devletleri nin ikilik ve çatışma planlarını bozmuştur. Tevfik Paşa nın söz hakkını TBMM temsilcisine bırakması, Türk ulusunu temsil eden tek makamın Ankara daki TBMM olduğunun kabul edilmesi anlamına gelir. TBMM bu konferanstan Türklerin lehine bir karar çıkmayacağını bildiği halde; Türk ulusunun haklı davasını ve Misak-ı Milli yi dünyaya duyurmayı, İtilaf Devletleri nin Türkler barışa yanaşmıyor gibi propagandalarına engel olmayı, Türk ulusunun yasal temsilcisinin TBMM olduğunu ve TBMM nin hukuksal varlığını kanıtlamayı amaçlamıştır. İtilaf Devletleri, konferansta Sevr in biraz yumuşatılmış şeklini teklif edince konferanstan bir sonuç alınamadı. İtilaf Devletleri, TBMM Hükümeti ni toplantıya çağırmakla TBMM nin varlığını ilk kez resmen ve hukuken tanımışlardır. TBMM, Misak-ı Milli yi dünya kamuoyuna duyurmayı başarmıştır. Sevr Antlaşması nda değişiklik gündeme gelmesi Milli Mücadele hareketinin başarıya doğru gittiğini ortaya koymuştur. İtilaf Devletleri arasındaki görüş ayrılıkları derinleşmeye başlamıştır. Konferansta Sevr in kabul ettirilememesi, II. İnönü Savaşı na neden olmuştur. Konferans dağılırken Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey, İngiltere, Fransa ve İtalya ile ikili antlaşmalar yapmış, ancak TBMM bu antlaşmaları ulusal bağımsızlığa aykırı bulduğu için onaylamamıştır. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni- sosyalciniz.wordpress.com

7 ÖNEMİ MOSKOVA ANTLAŞMASI (16 MART 1921) I.Dünya Savaşı sırasında Rusya da Bolşevik İhtilali meydana gelmiş, Çarlık Rusya yıkılarak Sovyet yönetimi kurulmuştu.sovyet Rusya, İtilaflardan ayrılarak sömürgeciliğe karşı çıkan uygulamalar yapmıştır(gizli antlaşmaları deşifre etmiştir.). TBMM ile siyasi ilişki kuran ilk devlet Sovyet Rusya olmuştur. TBMM nin; Doğu da Ermenileri yenilgiye uğratması, I. İnönü Savaşı nı kazanması ve İtilaf Devletleri tarafındanlondra Konferansı na çağırılması Sovyet Rusya nın TBMM ile ilişki kurmasında etkili olmuştur. Maddeleri 1-Her devlet (taraflar) kendi geleceğine kendisi karar verecektir. Bu madde ile Sovyet Rusya ve TBMM Hükümeti, birbirlerinin bağımsızlıklarına saygılı olacaklarına dair güvence vermiştir. 2-Taraflardan birinin tanımadığı uluslararası bir antlaşmayı diğeri de tanımayacaktır. Bu madde iki hükümetin uluslararası siyasette birlikte hareket edeceği anlamını taşır. Bu madde ile Sovyet Rusya Misak-ı Milli yi tanımış ve Sevr Antlaşması nı reddetmiştir. İlk defa bir büyük Batılı devlet TBMM yi ve Misak-ı Milliyi tanımıştır. Sovyet Rusya TBMM yi ve Misak-ı Milliyi tanıyan ilk Avrupalı devlettir. Doğu Cephesi güvenlik altına alındı ve buradaki birliklerimiz diğer cephelere kaydırılmıştır. TBMM Hükümeti aradığı siyasi ve ekonomik dış desteği bulmuştur. TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında Moskova Antlaşması nın imzalanmasında; İki yeni devletin de düşmanlarının ortak (İtilaf Devletleri) olması, Türkiye ile Sovyet Rusya nın diplomasi alanında birbirine ihtiyaç duyması, Rusya nın, Yeni Türk Devleti nin Batılı büyük devletlerle yakınlaşmasını istememesi, TBMM nin Sovyet Rusya gibi büyük Batılı bir devletin siyasal ve ekonomik dış desteğini sağlamadüşüncesi etkili olmuştur. 3-Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya sı arasında imzalanan bütün antlaşmalar geçersiz sayılacaktır. Bu madde iki ülkede de köklü rejim değişikliği olduğunu gösterir. 4-Batum un Gürcistan a bırakılması şartıyla Sovyet Rusya Gümrü Antlaşması nı ve Doğu sınırını tanıyacaktır. Batum, Misak-ı Milli den verilen ilk tavizdir. 5-Taraflar arasında ekonomik,kültürel vediplomatik alanda işbirliği yapılacaktır. Kurtuluş Savaşı süresince dış yardımın büyük çoğunluğu Sovyet Rusya tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu yardımlarla TBMM ordularının lojistik* eksiklikleri giderilmiştir. Lojistik: Askeri birliklerde, ordunun taşınması, silah, cephane, gıda ihtiyaçlarının ve sağlık hizmetlerinin karşılanması Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni

8 AFGANİSTAN DOSTLUK ANTLAŞMASI-İSTİKLAL MARŞININ KABULÜ- II. İNÖNÜ SAVAŞI Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) Londra Konferansı devam ederken Sovyet Rusya ile görüşmeler yapmak için Moskova ya gönderilen bir heyet burada bulunan Afganistan temsilcileriyle bir antlaşma imzalamıştır. Bu antlaşmayla; Afganistan TBMM Hükümeti nin, TBMM de Afganistan ın bağımsızlığını tanımıştır. Taraflardan birinin saldırıya uğraması durumunda diğerinin yardım etmesi kararlaştırılmıştır. Türkiye nin kültürel yardım amacıyla Afganistan a en az beş yıl kalmak şartıyla öğretmenler ve subaylar göndermesi karara bağlanmıştır. Bu antlaşma ile Yeni Türk Devleti ni tanıyan ilk İslam Devleti Afganistan olmuştur. Bu antlaşma aynı zamanda TBMM nin dünya kamuoyunda tanınmasına yardımcı olmuştur. İstiklal Marşı nın Kabulü 12 Mart 1921 Batı Cephesi nde, düzenli ordunun kazandığı Birinci İnönü zaferinin sevinci, ülkenin her yanında kutlanırken millî duyguları uyandıracak bir bağımsızlık marşına ihtiyaç duyuldu. Bu marş, milletimizin bağımsızlığını ifade etmeli; halkı coşturmalıydı. Bu amaçla bir milli marş yazılması kararlaştırıldı. Millî Eğitim Bakanlığı, konuyla ilgili bir yarışma düzenledi. Yarışmaya, 724 eser katıldı. Fakat millî marş için yazılan eserlerin hiçbiri yeterli bulunmadı. Para ödülü konulduğu için yarışmaya katılmayan Mehmet Âkif e para ödülünü istediği yardım kuruluşuna bağışlayabileceği söylendi. Bunun üzerine şair Mehmet Âkif, millî marşımızı yazdı. TBMM, 12 Mart 1921 de millî marşımızı kabul etti. Önceleri değişik bestelerle okunan İstiklal Marşı 1930 yılında Osman Zeki Üngör tarafından yeniden bestelendi. II. İnönü Savaşı (23 Mart -1 Nisan 1921) Sebepleri: Londra Konferansı ndan bir sonuç alınamaması, Sevr i TBMM ye zorla kabul ettirmek, Yunanistan ın gücünü kanıtlamak istemesi Yunanlılar saldırıya geçmiş ancak başarılı olamamışlardır. Sonuçları: Halkın TBMM Hükümeti ne ve düzenli orduya olan güveni artmıştır. Mustafa Kemal Paşa, Batı Cephesi komutanlığına çektiği kutlama telgrafında: Siz orada yalnız düşmanı değil, aynı zamanda Türk Milleti nin makûs (kötü giden) talihini de yendiniz. diyerek zaferin önemini vurgulamıştır. İtalyanlar Anadolu da işgal ettiği yerleri boşaltmaya başlamışlardır (İtalya, Sakarya Savaşı ndan sonra tamamen Anadolu dan çekilecektir. ) İngilizler barış koşullarını yeniden görüşmek için girişimlerde bulunup, Malta daki bazı tutukluları serbest bırakmışlardır. Fransızlar da barış görüşmeleri yapmak amacıyla tam yetkili bir diplomat ve heyeti Ankara ya göndermişler, ayrıca Zonguldak ı da boşaltmışlardır (19 Haziran 1921). Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni - sosyalciniz.wordpress.com

9 MAARĠF KONGRESĠ (SAVAġA RAĞMEN EĞĠTĠM KONGRESĠ) TEKALĠF-Ġ MĠLLĠYE EMĠRLERĠ (7-8 AĞUSTOS 1921) Atatürk eğitime büyük önem vermiş, eğitimin bir milletin geleceği üzerinde büyük rol oynadığına inanmıştır. Bu nedenle Kütahya- EskiĢehir SavaĢlarının devam ettiği günlerde 15 Temmuz 1921 de Ankara da Erkek Öğretmen Okulu nda (Dar ül Muallimin) bir kongre yapılmıģtır. Kongreye Mustafa Kemal ile birlikte 180 eğitimci katılmıģtır. Atatürk e Savaşın yoğunlaşacağı anlaşılan bir sırada böyle bir toplantı size ayak bağı olabilir. Uygun görürseniz erteleyelim denilmesine rağmen Cahillikle, ilkellikle savaş, düşmanla savaştan daha az önemli değildir. Toplantıya katılacağım ve konuşacağım. demiştir. Kurtuluş Savaşı kazanıldıktan sonra yeni Türk devletinin eğitim politikasının nasıl olacağı bu kongrede belirlenmiģtir. Kütahya-Eskişehir Savaşlarının en yoğun olduğu günlerde böyle bir toplantının yapılmıģ olması Atatürk ün eğitime verdiği önemi göstermektedir. SANAT VE EDEBĠYAT ESERLERĠNDE KURTULUġ SAVAġI Milli Mücadele edebiyat (roman, şiir) ve sanat (resim, heykel) eserlerine de konu olmuģtur. BaĢta Ġstiklal MarĢı olmak üzere bu dönemde yazılan eserlerde KurtuluĢ SavaĢı anlatılmıģtır. Yakup Kadri Karaosmanoğlu nun (Yaban), Halide Edip Adıvar ın (Türk ün AteĢle Ġmtihanı, AteĢten Gömlek), Samim Kocagöz ün (Doludizgin) romanlarında, Halil Dikmen (Ġstiklal Harbinde Kadınlar) ve İbrahim Çallı (KurtuluĢ SavaĢı nda Zeybekler) gibi ressamların tablolarında bu dönem yansıtılmıştır. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa; ordunun acil ihtiyaçlarını karģılamak amacıyla yetkisini kullanarak, 8 Ağustos 1921 de Tekalif-i Milliye Emirleri ni (Milli Yükümlülükler) yayınlamıģtır. Bu emirlere göre; Her aile bir çift çorap, çarık, çamaģır ile bir elbise verip bir askeri giydirecektir. Kamyon lastiği satanların ve akaryakıt istasyonları olanların mallarının % 40 na bedeli sonradan ödenmek üzere el konulacaktır. Herkes elindeki tüm silah ve cephaneyi üç gün içerisinde orduya teslim edecektir. Ulaşım aracı olanlar, ayda 100 km lik mesafe için savaş araç ve gereci taşıyacaktır. Silah yapımını bilen zanaatkârlar ordu hizmetine girecektir. Eli silah tutan herkes orduya katılacaktır. Bu yardımların mümkün olan en kısa sürede toplanabilmesi için her ilçede bir Tekalif-i Milliye Komisyonu kurulacak ve bu komisyonların hızlı çalışmasını sağlamak için de Ġstiklal Mahkemeleri kurulacaktır yıllarında Yeni Türk Devleti nin gelirleri savaģ giderlerini karģılayamadığından bu durum Tekalif-i Milliye Emirleri çıkartılarak giderilmeye çalıģılmıģtır. İstiklal Mahkemeleri ne gerek kalmadan Türk halkı kendisinden istenilen yardımları fazlasıyla verdi ve bir hafta içerisinde ordunun ihtiyaçları büyük ölçüde karşılanmış oldu. Tekalif-i Milliye Emirleri nin yayınlanması, Topyekün Seferberlik halinin başlatıldığını gösterir. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni

10 KÜTAHYA-ESKİŞEHİR SAVAŞLARI (10-24 TEMMUZ 1921) Yunanlılar, İnönü Savaşları nın intikamını almak, TBMM Hükümeti ni ortadan kaldırıpmilli Mücadele hareketini engellemek, Sevr Barışı nı Türk milletine kabul ettirmek amacıyla İngiltere den aldıkları silah ve askeri malzemelerle yeni bir saldırı için tekrar hazırlıklara başladılar. 10 Temmuz 1921 günü üstün kuvvetlerle Eskişehir ve Afyon yönünde saldırı başlatan Yunanlılar,Türk ordusunu geri çekilmeye zorladılar (aldığımız ilk ve tek yenilgi). Bu yenilgi üzerine Türk kuvvetleri Mustafa Kemal Paşa nın emriyle; Yeniden toparlanmak için zaman kazandırmak, Düşmanla arasında doğal bir engel oluşturmak, Yunan kuvvetlerini ordu merkezlerinden uzaklaştırmak, Taarruz gücüne erişebilmek için ihtiyaçlarını karşılamak ve eksikliklerini gidermek amacıyla Sakarya Nehri nin doğusuna çekilmiştir. Sonuçları: Kütahya, Eskişehir ve Afyon Yunanlıların eline geçti.yunan ordusu Ankara nın Polatlı ilçesine kadar ilerledi. TBMM de olumsuz tartışmalar yaşandı ve Mustafa Kemal Paşa ya karşı tepkiler yoğunlaştı. TBMM ye duyulan güven geçici bir süre de olsa sarsıldı ve Meclis in Kayseri ye taşınması fikri gündeme geldi. Fakat bu düşünce reddedildi. Başkomutanlık Kanunu (5 Ağustos 1921) Eskişehir-Kütahya Muharebeleri sonucunda, Türk ordusunun Sakarya nın doğusuna çekilmesi, TBMM de Mustafa Kemal e yönelik tartışmaların başlamasına neden oldu. Mustafa Kemal, Meclisin tüm yetkilerinin üç aylık bir süre için kendisine verilmesi şartıyla, Başkomutanlığı kabul edeceğini belirtti. Milletvekilleri Mustafa Kemal Paşa nın Başkomutan olması konusunda birleştiler.mustafa Kemal Paşa ya karşı olanlar onun başarısızlığa uğrayacağını ve yıpranacağını; sevenler ise, orduyu ve Türk ulusunu içine düştüğü zor durumdan Mustafa Kemal Paşa nın kurtarabileceğini düşünüyorlardı. Yoğun tartışmalardan sonra 5 Ağustos 1921 de kabul edilen kanunla, Mustafa Kemal Paşa ya Meclisin tüm yetkileri verilerek (yasama, yürütme, yargı), üç aylık bir süre için Başkomutan seçildi. Böylece Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresi öncesinde istifa ederek ayrıldığı askerlik görevine yeniden dönmüştür. Mustafa Kemal Paşa nın bu yetkiyi istemesindeki temel amaç;hızlı karar alıp uygulayabilmek ve devlet işlerinde tek başına hareket edebilmektir. Mustafa Kemal Paşa nın Başkomutanlık yetkisi, daha sonra süresiz hale getirilmiştir. Bu durum Meclisin Mustafa Kemal Paşa ya karşı güveninin arttığını gösterir. TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa; 3 Ağustos 1921 de General İsmet Paşa yı Genelkurmay Başkanlığı görevinden almış ve Milli Savunma Bakanı Orgeneral Fevzi Paşa yı bu vazifeyle görevlendirmiştir. Dış politikada İtalya geri çekilme işlemini durdururken, Fransa da barış görüşmelerini uzatmıştır. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni

11 SAKARYA MEYDAN MUHAREBESĠ (23 AĞUSTOS 12 EYLÜL 1921) Sevr i Türklere zorla kabul ettirmek, Ankara yı alarak TBMM yi ve Milli Hareketi yok etmek amacıyla Yunan ordusu 23 Ağustos 1921 de Sakarya Nehri nin doğusuna geçerek Türk mevzilerine saldırısıyla savaş başladı. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa; Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karıģ toprağı, kanla ıslanmadıkça bırakılamaz. emrini vererek savaşın planını açıklamıştır. Bu savaş taktiği ile klasik cephe savaşı yerine topyekün savaģ taktiği uygulanmıştır. Yunanlıların saldırı gücü kırılmış, geri çekilmeye zorlanan Yunanlılar 12 Eylül 1921 de bozguna uğratılmıştır. Bu tarihte Sakarya Irmağı nın doğusu düģmandan tamamen temizlenmiģtir. ULUSAL SONUÇLARI Yunan ordusunun saldırı gücü kırılarak savunma durumuna çekilmesi sağlandı. Türk ordusu taarruz konumuna geldi. Türk ordusunun 1683 II. Viyana KuĢatmasından beri Avrupa karģısında devam eden gerileyiģi ve çözülüģü sona erdi. TBMM, Mustafa Kemal PaĢa ya MareĢallik rütbesi ve Gazilik ünvanı verdi (19 Eylül 1921). Türk ordusu çok sayıda subayını kaybettiği için Sakarya Muharebesi Subaylar SavaĢı olarak da bilinir. ULUSLARARASI ALANDAKĠ (DIġ SĠYASETTEKĠ) SONUÇLARI Ġtalyanlar, Anadolu da iģgal ettikleri yerlerden tamamen çekildiler. Yunanlıların Sevr i uygulamada başarılı olamayacağını anlayan İngilizler, askeri yardımı kesmişlerdir. Ġtilaf Devletleri arasındaki görüģ ayrıkları iyice arttı ve birlik tamamen bozuldu. İngilizler TBMM karşısında yalnız kaldılar. İtilaf Devletleri, Türkiye ve Yunanistan a ateşkes teklifinde bulunmuşlardır. Bu durum TBMM Hükümeti nin varlığını askeri alandaki baģarılarıyla kabul ettirdiğini gösterir. Sovyet Rusya nın isteği ile Kafkas Cumhuriyetleri ile (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan) TBMM Hükümeti arasında Kars AntlaĢması imzalandı (13 Ekim 1921). Buna göre; Doğu sınırımız kesin olarak çizilmiģtir. Nahçivan, Azerbaycan a bağlı özerk bir bölge kabul edilmiştir. Moskova AntlaĢması nın onaylanması niteliğindedir. 2 Ocak 1922 de Ukrayna Cumhuriyeti ile TBMM Hükümeti arasında bir dostluk antlaģması daha imzalanarak, Sovyet Rusya nın TBMM ye yapacağı yardımlara kesinlik kazandırılmıştır. Fransa ile TBMM Hükümeti arasında 20 Ekim 1921 de Ankara AntlaĢması imzalandı. Bu antlaşmaya göre; Ġki taraf arasındaki silahlı mücadele sona erecek, Fransızlar, Adana, Maraş, Antep ve Urfa yı boşaltacak, Hatay Fransa nın mandası Suriye de kalacak fakat bu bölgelerde dili Türkçe olan özel bir yönetim kurulacak Bu durum Hatay da Türk kültürünün korunmasını kolaylaģtırmıģ ve Hatay ın 1939 da anavatana katılmasına katkı sağlamıģtır. Hatay ın Fransa ya bırakılması Misak-ı Milli den verilen ikinci tavizdir. TBMM yi ve Misak-ı Milli yi tanıyan ilk Ġtilaf Devleti Fransa dır. Hatay ve Ġskenderun dıģında bugünkü Suriye sınırımız çizildi. Güney cephesi kapandı ve bundan sonra bütün birliklerimiz Batı Cephesi ne kaydırıldı. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni

12 BÜYÜK TAARRUZ VE BAġKOMUTANLIK MEYDAN MUHAREBESĠ (26 AĞUSTOS 18 EYLÜL 1922) Türk Ordusu nun taarruz hazırlıkları uzun sürünce Meclis te BaĢkomutan a karģı olumsuz tavırlar ve muhalefet baģladı. Taarruzu kasten geciktirme ve Meclisi oyalamayla suçlanan Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Meclise gelerek yaptığı konuşmada; Efendiler bizim de amacımız taarruzdur. Fakat yarı hazırlanmıģ bir orduyla taarruz etmek, kaybedilmiģ bir savaģtan daha kötü sonuçlar doğurabilir. diyerek hazırlıkların sürdüğünü vurgulamış ve muhalefeti etkisizleştirmiştir. Ayrıca kendisine yönelik eleştirilere; Efendiler böylesine kritik bir ortamda ordumuz baģsız bırakılamaz. Bu bakımdan BaĢkomutanlığı bırakmadım, bırakamam ve bırakmayacağım. demiştir. 20 Temmuz 1922 de Başkomutanlık Yasası nın yürürlük süresinin tekrar uzatılması gündeme geldiğinde, Meclis, BaĢkomutanlığın süresiz olarak Mustafa Kemal de kalmasına karar vermiģtir. Meclisin bu tutumu Mustafa Kemal e duyulan güvenin arttığını gösterir. 20 Ağustos 1922 de Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ve Batı Cephesi Komutanı Ġsmet PaĢa ile birlikte Akşehir e gelen Mustafa Kemal Paşa, ordu birliklerine saldırı planını açıkladı: Yunan ordusu ani bir baskınla çevrilecek ve imha edilecektir. 26 Ağustos 1922 sabahı taarruz günü olarak kararlaģtırıldı. Kumandanlık Karargâhı olarak da Afyon un Kocatepe ilçesi seçildi. 26 Ağustos 1922 günü sabah saat 05:30 da yoğun topçu atışıyla başlayan Türk taarruzu karşısında Yunan siperleri altı saatte aģıldı ve Yunan ordusu panik içinde kaçmaya baģladı. Süvari birliklerimiz kaçan Yunan ordusu Afyon un Dumlupınar bölgesinde kuģatıldı. 30 Ağustos 1922 de yapılan BaĢkomutanlık (Dumlupınar) Meydan Muharebesi nde Yunan ordusunun büyük bir bölümü yok edildi. Yunan BaĢkomutanı da savaģa katıldığı için bu savaģa BaĢkomutanlık Meydan SavaĢı adı verilmiģtir. SONUÇLARI Batı Anadolu Yunan iģgalinden kurtarılmıģtır. KurtuluĢ SavaĢı nın askeri safhası baģarıyla tamamlanmıģtır. Türk ordusu, işgal altındaki Marmara ve Trakya Bölgesi ne yönelince Ġngilizlerle ilk kez savaģ ihtimali doğmuģtur. Türk ordusunun kesin zaferi nedeniyle Ġtilaf Devletleri TBMM ye ateģkes teklifinde bulunmuģlar, bunun sonucunda da Mudanya Ateşkesi imzalanmıştır. SavaĢtaki üstün hizmetlerinden dolayı Fevzi Çakmak ın rütbesi MareĢalliğe yükseltilmiģtir. Büyük Taarruz, düzenli ordu savaşları içerisinde farklı bir özelliğe sahiptir. Tamamen taarruza ve vatan topraklarını kazanmaya yöneliktir. Kaçan Yunan askerlerinin Ġzmir ve çevresindeki Yunan kuvvetleriyle birleģmesine engel olmak için Atatürk ün Ordular! Ġlk hedefiniz Akdeniz dir, ileri! emrini alan kahraman Türk ordusu, 9 Eylül günü Ġzmir e, 11 Eylül günü Bursa ya ve 18 Eylül günü Balıkesir Ayvalık a (Çanakkale Boğazı na) ulaşarak tüm Batı Anadolu yu düģmandan temizledi. Türk ordusunun Boğazlara (Ġstanbul a) taarruz edeceği telaģına kapılan Ġngilizler, hemen Mudanya Mütarekesi sürecini baģlattılar. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni-sosyalciniz.wordpress.com

13 MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI (11 EKİM 1922) Ateşkesin İmzalanmasına Ortam Hazırlayan Nedenler Yunanistan ın Türk ordusu karşısında kesin olarak yenilgiye uğraması İngiltere nin Türkiye ile yeni bir savaş olasılığı karşısında yalnız kalması İngiliz kamuoyunun sonu belirsiz bir savaş istememesi İngiliz dominyonlarından (sömürge) gelen yardımın kesilmesi Fransa ve İtalya nın Türkiye ye karşı yeniden savaşa girmek istememesi Mustafa Kemal in diplomatik atağa geçerek Boğazlar üzerinde olası bir savaşta, Sovyet Rusya nın da Türkiye yi destekleyeceğini dünyaya ilan etmesi MADDELERİ Türk ve Yunan kuvvetleri arasındaki savaş sona erecektir. Yunanistan, 15 gün içinde Doğu Trakya yı (Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ) boşaltacaktır. TBMM Hükümeti, barış antlaşması imzalanıncaya kadar bölgede jandarma kuvveti bulundurabilecektir. İstanbul ve Boğazlar, TBMM Hükümeti ne bırakılacaktır. Ancak İtilaf Devletleri ne ait birlikler, kesin barış yapılıncaya kadar burada varlıklarını sürdüreceklerdir. Bu madde Osmanlı Devleti nin hukuken sona erdiğinin bir göstergesidir. Türk birlikleri kesin barışa kadar Çanakkale Boğazı nda belirtilen çizgide bekleyecektir. Görüşmelere; İngiltere, Fransa, İtalya ve TBMM Hükümeti adına General İsmet Paşa katılmıştır. Yunan temsilcileri ateşkes görüşmelerine katılmamış, görüşmelerde Yunanistan ı İngiltere temsil etmiştir. Yunanistan ın görüşmelere katılmadığı halde alınan kararları İngiltere nin direktifleri doğrultusunda kabul etmesi, kendi iradesiyle hareket etmediğinin bir göstergesidir. ATEŞKESİN ÖNEMİ VE SONUÇLARI Türk Kurtuluş Savaşı nın silahlı mücadele dönemi sona erdi, diplomatik süreç başladı. Doğu Trakya (Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ) ve İstanbul savaş yapılmadan diplomatik yollarla kurtarılmıştır. Türk-Yunan mücadelesi kesin olarak sona ermiştir. Mudanya Ateşkesi ile Mondros Ateşkes Antlaşması geçerliliğini kaybetmiştir. İtilaf Devletleri (özellikle İngiltere ve İtalya), bu antlaşmayı imzalamakla Yeni Türk Devleti nin siyasi varlığını tanımış oldular. İngiltere de Lloyd George (Loid Corc) Hükümeti (Türk düşmanı) istifa etmiştir. İsmet Paşa nın Mudanya da büyük bir diplomatik zafer kazanarak, milli çıkarlarımızı korumuş olması, Lozan Barış Görüşmeleri ne de katılmasına zemin hazırlamıştır. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni - sosyalciniz.wordpress.com