T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU BEYMELEK LAGÜN GÖLÜ NDE MAVİ YENGEÇ (Callinectes Sapidus) AVCILIĞINDA ÜÇ DEĞİŞİK TUZAK KULLANILARAK, AV VERİMLERİNİN VE YENGEÇ POPULASYONUNUN YAPISININ İNCELENMESİ Prof. Dr. Selçuk SEÇER Başlama Tarihi: 1998 Bitiş Tarihi: 2001 Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara-2003

2 1-Projenin Türkçe ve İngilizce Adı ve Özetleri BEYMELEK LAGÜN GÖLÜ NDE MAVİ YENGEÇ (Callinectes Sapidus) AVCILIĞINDA ÜÇ DEĞİŞİK TUZAK KULLANILARAK, AV VERİMLERİNİN VE YENGEÇ POPULASYONUNUN YAPISININ İNCELENMESİ Bu çalışmada, Beymelek Lagün Gölü nde (Antalya, Türkiye) üç farklı tuzağın mavi yengeci yakalama etkinliği ve av oranları karşılaştırıldı. Tüm av araçları, aynı ortamda ve eş zamanlı kullanıldı. Ortalama birim güç başına avın (CPUE), pinterde tuzaklardan önemli miktarda fazla olduğu saptandı. Her av aracının mavi yengeç için verimliliği, CPUE ( her çekişte birim tuzağın yakaladığı yengeç sayısı ve her çekişte ağırlık ve yakalanan yengeç olarak CPUE), bireysel yengeç ağırlığı, av kompozisyonu, en frekans dağılımı karşılaştırılarak incelendi. Ayrıca, Beymelek Lagün Gölü mavi yengeç (Callinectes sapidus Rathbun 1896) populasyonunun eşeye göre genişlik/boy-ağırlık ilişkileri ve kondisyon faktörleri incelendi. Genişlikleri 5.1 cm den 18.1 cm e değişen ve ağırlıkları 8.92 g ile 442 g arasında olan 1027 örnek analiz edildi.bütün yengeçler için genişlik / boy ağırlık ilişkileri, W= 0,6804L 2,9364 r 2 = 0,86 ve W= 0,1907L 2,5656 r 2 = 0,88 (burada, L = mm olarak yengeç genişlik ya da boyu; W= g olarak ağırlık) ve kondisyon faktörleri 48,196 ve 6,638 olarak hesaplandı. Anahtar Sözcükler: Tuzak, pinter, mavi yengeç Callinectes sapidus, genişlik/boyağırlık ilişkisi, Beymelek Lagün Gölü 2

3 INVESTIGATION OF THREE DIFFERENT TRAPS FOR CATCHING BLUE CRAB (CALLINECTES SAPIDUS RATHBUN 1896) AND CRAB S POPULATION IN BEYMELEK LAGOON LAKE In this study, the capture efficiencies and catch rates of three different traps were compared for blue crab Callinectes sapidus in Beymelek Lagoon Lake, Antalya, Turkey. All gear was used simultaneously and in the same habitats. The mean catch per unit effort (CPUE) was determined to be significantly higher for hoop net than traps. Gear effectiveness were examined by comparing CPUE (CPUE as number of crab per trap per haul, and g per trap haul), mean weight of individual crab, catch composition and width frequency distributions of the blue crab for each gear. In addition, the width/length-weight relationships by sex, combined and condition factor of blue crab (Callinectes sapidus Rathbun 1896) population living in Beymelek Lagoon Lake (Antalya) were studied samples ranging from 5.1 to 18.1 cm in width and weighing between 8.92 and 448 g collected were analysed. The relationship between carapace width/carapace length and weight were found as W= 0,6804L 2,9364 with r 2 = 0,86 and W= 0,1907L 2,5656 with r 2 = 0,88 (where L= width or length of crab in mm; W= weight in g ) and condition factors were calculated as 48,196 and 6,638 for all crabs. Key Words : Trap, hoop nets, blue crab Callinectes sapidus width/length-weight relationship, Beymelek Lagoon Lake 3

4 2-Amaç ve Kapsam Bu araştırmanın amacı Beymelek lagün Gölü nde avcılığı olumsuz yönde etkileyen (balık ağlarını tahrip ederek ve ağla yakalanan balıkları yiyerek), ancak işlenmiş ve taze olarak pazar ve ihraç olanağı bulunan Mavi yengeç (Callinectes sapidus) in hangi tuzak tipi ile daha verimli avlanabileceğini tespit etmek ve populasyonun mevcut yapısını ortaya koymaktır. Bu maksatla üç farklı yengeç tuzağı dizayn edilip, bunlar yengeç avcılığında denenmiştir. Böylece yengeç avcılığı için uygun tuzak tipi belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca yengeçlerin populasyon yapısı ile ilgili bazı biyolojik özellikleri belirlenmiştir. 2.1 Genel Bilgiler Türkiye de mavi yengeç (Callinectes sapidus Rathbun 1896) Doğu Akdeniz den Karadeniz e kadar kıyısal bölgelerde ve lagünlerde ekonomik önem arz etmektedir. Mavi yengeç esas olarak, tuzaklar, ığrıplarla ve diğer solungaç ağı gibi av araçlarıyla da yan ürün veya hedef dışı av olarak yakalanmaktadır. Artüz (1990), 1935 den 1945 e kadar mavi yengecin (Callinectes sapidus) Ege denizine yapay olarak getirildiğini ve Kuzeydoğu Akdeniz in Türkiye kıyılarında sürekli olarak arttıklarını bildirmiştir. Enzenrop vd. (1997), Akdeniz in Türkiye kıyılarında bulunan 15 lagünde mavi yengecin varlığını ve Beymelek lagününde ise oldukça bol miktarda bulunduklarını bildirmişlerdir. 4

5 Yengeç yakalamak için tuzakların kullanımı kolay bir metod olarak birçok araştırıcı tarafından bildirilmiştir. Tuzakla avcılık dünyada uzun bir geçmişe dayanmasına ve araştırmalarda farklı tuzaklar kullanılmasına rağmen, tuzakların mavi yengeç yakalamadaki etkinlikleri nispeten az bilinmektedir. Türkiye denizlerinde, lagünleri ve acı sularında, mavi yengeç esas olarak geleneksel tuzaklarla yakalanır veya diğer av araçları ile yan ürün ya da hedef dışı ürün olarak avlanır. Populasyon özelliklerinde, bireysel vücut ağırlık-boy/genişlik ilişkileri hakkındaki bilgiler, populasyonun işletilmesinde ve bir stoğun populasyon büyüklüğünü tahmin etmede genelde oldukça büyük bir öneme sahiptir. Bir türün yapısı ve büyümesini belli bir coğrafik bölgede gözlemede, ağırlık artışının boy- genişliğe oranı kullanılmaktadır. Boy-genişlik/ağırlık ilişkisi, balık ve kabuklu su ürünlerinin populasyonlarının değerlendirilmesinde uygun sayılabilmektedir. Gerçekte boy genişlik ve ağırlık verileri oldukça kullanışlıdır ve örnekleme çalışmalarının standart sonuçlarıdır. Mavi yengecin,ticari önemi, Türkiye nin Akdeniz kıyılarında görülme sıklığına bağlı olarak artış göstermektedir. Ülkemizde lagünlerde oldukça bol bulundukları bildirilmesine rağmen Beymelek Lagünü de dahil, mavi yengecin stok durumları analiz için biyolojik parametreler ve istatistik kayıtların azlığı nedeniyle halen bilinmemektedir. Ayrıca mavi yengecin Beymelek Lagünü nde ve hatta Türkiye de biyolojisi hakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır. Bu nedenle, tuzaklarla avcılığın 5

6 dışında çalışmada, mavi yengecin boy, genişlik, ağırlık ile boy veya genişlik-ağırlık ilişkileri ve boy dağılımı, Beymelek Lagünü nden alınan örneklerle çalışıldı. 3-Materyal ve Yöntem 3.1-Materyal Araştırma yeri Araştırma, Antalya ili Kale ilçesinde bulunan Beymelek Lagün Gölü nde 2000 yılında yürütülmüştür. Beymelek Lagün Gölü, Kale ilçesine 4 km, Finike ilçesine 18 km ve Antalya iline 140 km uzaklıktadır (Şekil 1). 250 ha göl alanı ve 100 ha taşkın alanı bulunmaktadır. Beymelek Lagün üne 6 ha lık Geren Gölü nden debisi m/sn olan bir acı su (%08-10) kaynağı bağlıdır. Beymelek Lagünü nün en derin yeri 8 m ve ortalama derinlik 1-3 m arasındadır (Anonymous 1995). Doğu kıyıları taşlık, kuzey kıyıları kayalık, batı ve güney kıyıları kumluk ve çakıllık olan lagün gölünün çevre uzunluğu 6,2 km dir. Gölün denizden yüksekliği, gelgit durumuna lagün boğazının açık veya kapalı olmasına göre değişmekle beraber 0,40 m dir. Lagün boğazı kış aylarında dalgaların yığdığı kumla tıkanmaktadır. Bu sırada kaynaklar ve yağışlarla artan su girdisi göl su seviyesini yükseltmektedir (Anonymous 1984). 6

7 Şekil 1. Çalışma sahası- Beymelek Lagün Gölü, Kale, Antalya. Göl, zeytin yeşili ve bulanık yeşil renklidir. Bulanık olmadığı zamanlarda gölün dibi görülmektedir. Gölün güney kesiminde göl tabanının tamamı siyah renkli, kötü kokulu kalın bir çamur tabakası ile kaplıdır. Ayrıca, bölgede son yılarda yaygınlaşan seracılık faaliyetlerinden kaynaklanan tarımsal kirlilik de lagün gölünü etkilemektedir. Boğaza doğru çakıl taneleri, boğazda ise kum ve çakıllar bulunmaktadır. Yörede tipik Akdeniz iklimi görülür. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık-serin ve yağışlıdır. Kuzey rüzgarlarına kapalı, güney kısmı Akdeniz le çevrili olan yöre mikroklimatik özellikler taşımaktadır. Lagün deniz seviyesine çok yakın olduğundan hiçbir zaman donmamaktadır. Lagün gölünde ölçülen bazı su özellikleri de Çizelge 1 de verilmiştir. Bölgenin 1995 yılına ilişkin sıcaklık, oransal nem, yağış gibi bazı meteorolojik kayıtları Çizelge 2 de verilmiştir. 7

8 Çizelge 2. Beymelek Lagünü su özellikleri (Anonymous 1995) Parametre En küçük En büyük Ortalama Yüzey suyu sıcaklığı(c 0 ) 9 (Şubat) 28,5 (Temmuz) 17,4±6.47 Dip suyu sıcaklığı (C 0 ) 11 (Ocak) 29 (Eylül) 19,9±5.94 ph 7,3 (Nisan) 8,4 (Ağustos) 8,0±0.32 Çözünmüş oksijen (ppm) 7,8 (Eylül) 10,5 (Şubat) 8,9±0.72 Tuzluluk, yüzey (g/l) 10 (Mart) 31,0 (Eylül) 16,0±6.56 Tuzluluk, dip (g/l) 2,0 (Mart) 19,3 (Eylül) 12,0±5.34 EC (mhos/cm) 1700 (Mart) (Eylül) 16252±8800 Sertlik FS 0 225(Ağustos) 390 (Şubat) 297±113 Organik madde (ppm) 2,56 (Ağustos) 13,12 (Kasım) 8,1±3.02 NH 3 (ppm) 0,0 (Kasım) 0,91 (Mayıs) 0,19±0.02 Ca ++ (ppm) 180 (Kasım) 340 (Mayıs) 270±45 Mg ++ (ppm) 360 (Kasım) 762 (Mayıs) 525±124.6 CO = 3 (ppm) 0,0 (Kasım) 54 (Ağustos) 24±16.6 HCO - 3 (ppm) 128,1 (Ağustos) 244 (Kasım) 199±28.72 Cl - (ppm) NO 3 (ppm) 0,0 (Mayıs) 4,43 (Şubat) 1,66±0.59 NO 2 - (ppm) SO 4 = (ppm) 940 (Kasım) 1880 (Mayıs) 1212±241 8

9 Çizelge 2. Kale İlçesi nde bazı meteorolojik ölçümler (Anonymous 1996) AYLAR Parametreler Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama sıcaklık ( C) 9.8± ± ± ± ±3.9 24± ± ± ±4.1 18± ± ±4.0 En yüksek sıcaklık (C ) En düşük sıcaklık ( C) Ortalama donlu gün Ortalama oransal nem 76±18 71±8 74±27 72±13 67±9 62±38 58±23 60±14 63±4.8 70±32 79±9 78±15 (%) Ortalama yağış miktarı 272.2± ± ±10 32± ± ± ± ± ± ± ±26 (mm) Ortalama yağışlı gün 14.6± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±4.6 9

10 Beymelek Lagün Gölü nde yıllarında yapılan bir çalışmada % 0.7 levrek, % 0.7 karagöz, % 1.0 lahoz, %12.3 yılan, %14.9 mırmır, % 17.7 çipura ve % 52.7 kefal balıklarının yanı sıra mavi yengecin de yakalandığı bildirilmiştir (Anonymous 1984) Tuzak materyali Yengeçlerin içeri doğru girdiği ve/veya bir tünelle yönlendirildiği ve içeri girdikten sonra çıkamadıkları pinter ve iki adet katlanabilir tuzak kullanılmıştır. Bu tuzaklar ve pinter yengeç avcılığında yaygın olarak kullanılan pasif su araçlarıdır. Bu av araçları arasındaki temel farklılıklar; pinterde bir yönlendirme ağı var, tuzaklardan birinde sadece 2 adet düz giriş varken diğerinde 2 adet huni şeklinde giriş bulunmaktadır. Her üç av aracıda düğümden düğüme 13 mm ağ gözü açıklığında naylon multifilament ağlardan donatılmıştır Katlanabilir tuzaklar Elips şekilli (Elips tip tuzak: ETT) ve kutu (diktörtgenler prizması) şeklinde (Kutu tipi tuzak: KTT) iki adet katlanabilir tuzak Japonya da ticari yengeç avcılığında kullanılan şekil ve boyutlarda, plastik kaplı metalden karkaslı ve ağ ile donatılarak hazırlanmıştır. Elips şekilli tuzağın 2 adet birbirine zıt yönde 68 cm uzunluğunda huni şekilli 24 cm lik girişi vardır. Yengeçler, bu huniden geçerek tuzağın içine girerler. Kutu şeklindeki tuzak, 62 cm uzunluğunda ve her iki yanında yengeçlerin içeri 10

11 girebileceği 44 cm boyunda ve 1-2 cm lik açıklığı bulunmaktadır. Tuzakların detayları ve boyutları Şekil 2 de verilmiştir. 46cm 24cm 62cm A 27cm 46cm 68cm B Şekil 2. Araştırmada kullanılan tuzakların detayları A: Kutu tipi tuzak (KTT) B: Elips tip tuzak (ETT). 11

12 Pinter- Geleneksel tuzak Geleneksel tuzaklar (Pinterler), ülkemiz nehir, göl ve lagünlerinde kullanılmaktadır. Özellikle balık ve kabuklu su ürünleri avlamak için kullanılan pinterler mavi yengeç yakalamak amacıyla bu çalışmada kullanılmıştır. Pinter, çember kullanılarak silindirik şekil verilmiş ve ağla donatılmış ve 80 cm uzunluğunda ve 50 cm yarıçapındadır. 6 adet plastikle kaplı metal çember bir pinterin ana gövdesini oluşturmakta ve ilk çember yarım daire şekillidir.bu ilk çemberde 50 cm den 20 cm e daralan huni biçiminde giriş bulunmaktadır. Bir diğer giriş ya da pinter içinde hazne girişi diyebileceğimiz kısım ise, geri çıkışı engelleyen (huni biçiminde ağ girişi) şekilde 4 ve 6. çemberler arasında yer almaktadır. Bir ünite tuzak aralarındaki 100 cm uzunluğunda yönlendirme ağı ile diğerine bağlanmaktadır. (Şekil 2).Her iki tuzağın son kısmı suya bırakılmadan önce bağlanmakta ve yakalanan yengeçler bu bağlar çözülerek tuzaklardan alınmaktadır. 50cm 80cm 100cm C Şekil 2. Araştırmada kullanılan pinter ve detayları. 12

13 Ayrıca, Beymelek Lagün Gölü nden yakalanan mavi yengeçlerin bazı biyolojik özellikleri de incelendi. Bu amaçla toplam 1027 adet birey analiz edildi. Örnekleme küçük balıkçı kayığı ile yürütüldü (Tekne boyu 5,5 m motor gücü 20 BG). Örnekler kepçe ile yakalandı. Kepçelerin torbasının ağ gözü açıklıkları 1,2-2 cm ve materyali naylon multifilament ipten oluşmaktadır. Torba uzunluğu, cm ve ağız genişliği 50 cm yüksekliği ise 20 cm dir. Yakalanan yengeçler kayıkta bulunan plastik kovalara konulmuştur. Örnekleme, bazen kayıktan, genellikle ise sığ bölgelerde ise göl tabanında yürüyerek yapılmıştır. Operasyondan sonra yakalanan yengeçler bir gün soğuk muhafaza edilmiş (dondurulmadan) ve ertesi gün genişlik boy değerleri milimetre, ağırlık ise gram cinsinden ölçülüp tartılmış ve kaydedilmiştir. 3.2.Yöntem Araştırma yıllarında yürütülmüştür. İki tuzak ve pinterin karşılaştırılmasında, her bir tuzak ve pinterden 4 er adet aralarında 1m bulacak şekilde rastgele olarak 12 lik bir set halinde bağlanmıştır. Her set Beymelek bugün Gölü nde rastgele olarak seçilen yaklaşık 1,5-2 m derinlikteki istasyonlara atılmıştır. Bu çalışmada bütün tuzaklar eşzamanlı olarak aynı anda atılmıştır. Tuzakların hiçbirine yem konulmamıştır. Tuzak ve pinterler yengeç avlamak için gece boyunca bırakılmış ve bir gecede toplam 3 set ve 36 av aracı olmak üzere ayda 3 gece atılmıştır. 13

14 Tüm yakalanan yengeçler, tuzaklara göre gruplandırılıp sayılmış, karapaks genişlikleri 0,5 mm aralıkla ve ağırlıkları 0,1 g hassasiyetle ölçülüp değerler kaydedilmiştir. Mavi yengeçlerin av oranları ve boyutları üç av aracı için karşılaştırılmıştır. Yasal avlanabilir ve avlanamayan boydaki yengeçler belirlenmiştir. Av araçları arasındaki farklılıklar varyans analizi ile belirlenmiş ve CPUE değerleri arasındaki farklılıklar Duncan testi ile değerlendirilmiştir. Ayrıca populasyon örneklerine ilişkin çalışmada; Toplanan örneklerin Boy ağırlık ilişkileri W=a L b (W= ağırlık, L= boy ) denkleminden elde edildi. a ve b parametreleri, logaritmik esaslı doğrusal regrasyonla tahmin edilmiştir; W=log (a)+b log (L) Regresyon doğruları arasındaki fark, varyans analizi ile değerlendirildi. Yengeçlerin boy/genişlik-ağırlık ilişkilerini açıklayan denklemler cinsiyete bağlı olarak hesaplandı. Cinsiyete göre farklılık t testi ile karşılaştırıldı (P>0.001) 14

15 3.3. İstatistiki Analizler Beymelek Lagün Gölü nde Mavi yengeç (Callinectes sapidus) avcılığında üç değişik tuzağı karşılaştırılmasında, av verimlerinin ve yengeç populasyonunun yapısının değerlendirilmesinde kullanılan istatistiki analizler; varyans analizi (ANOVA) ve Duncan testi, istatistiki paket programları ise Minitab dır. Araştırmada kullanılan tüm istatistiki hesaplamalar ve kontroller Düzgüneş vd. nin (1983) belirttiği esaslara göre yapılmıştır. 15

16 4-Araştırma Bulguları 4.1-Avcılıkla ilgili bulgular Altı aylık çalışma periyodunda, 648 adet tuzak ve pinter atılmış (216 pinter, 216 şar tuzak) ve 560 adet mavi yengeç yakalanmıştır. Pinterle yakalanan mavi yengeçler ( ortalama CW=13.94 cm, ( cm) N=363), iki tuzakla yakalanan yengeçlerden [Kutu tipi tuzak (KTT) için ortalama CW= cm ( cm), N=113; elips tip tuzak (ETT) için ortalama CW= cm ( cm), N= 84] daha büyük bulundu. Pinterin avı kutu tipi tuzaktan 3.2 kere, elips tip tuzaktan 4.3 kere ve kutu tip tuzağın avı, elips tip tuzaktan 1.3 kere daha büyük bulunmuştur. Altıyüz kırksekiz tuzak atımının 504 ünde (%77.7) en az bir adet mavi yengeç yakalanmıştır. Pinterin ortalama CPUE değeri ( 1,26 yengeç /bir tuzak /bir gece) diğer iki tuzaktan önemli derecede daha fazla bulundu. Av oranı farklı bulunmuş ve varyasyon katsayıları Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 3.Beymelek Lagün Gölü nde iki tip tuzak ve pinter ile mavi yengeç avcılığında birim güç başına av değerlerinin (CPUE) ortalamaları ve varyasyon katsayıları. Tuzak atım sayısı CPUE CV Elips tip tuzak 216 0,29 12,3 Kutu tip tuzak 216 0,39 7,8 Pinter 216 1,26 109,9 16

17 Av oranları pinter için (%64.8), kutu tip tuzaktan (%20.2) ve elips tip tuzaktan (%15) önemli derecede yüksek bulunmuştur. Her av aracı için ortalama avlanan yengeç ağırlıkları da pinterde diğer iki tuzaktan daha yüksekti (Çizelge 4). Çizelge 3.Beymelek Lagün Gölü nde iki tip tuzak ve pinter ile avlanan mavi yengeçlerin toplam sayıları ve ağırlıkları (g). Tuzak atım sayısı N Ortalama ağırlık SD Elips tip tuzak ,5 72,18 Kutu tip tuzak ,8 66,46 Pinter ,3 49,63 Tuzak tiplerine göre avlanan mavi yengeçlerin genişlik dağılımları Şekil 3 te verilmiştir. Frekans (%) CET (N=84) CBT (N=113) Hoop Net (N=363) Karapaks geniliği (mm) Şekil 3. Beymelek Lagün Gölü nde iki tip tuzak ve pinter ile avlanan mavi yengeçlerin karapaks genişlikleri ve frekans dağılımları (CET =Elips tip tuzak, CBT= Kutu tip tuzak, Hoop net=pinter). 17

18 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nca yayınlanan 34 numaralı Su Ürünleri sirkülerine göre avlanabilir en küçük yengeç genişliği olan 7 cm den kutu tipi tuzakla avlanan mavi yengeçlerin %10 u elips tip tuzakla yakalanan yengeçlerin ise %7.1 i daha küçük bulundu. Pinter de ise yasal boyda yakalanan yengeç oranı ise %99.1 olarak belirlendi. 4.2-Mavi yengeç populasyonuna ilişkin bulgular Boy kompozisyonu verilmiştir yılında mavi yengeçlerin karapaks genişlik frekans dağılımı Şekil 4 de % ,5 6,5 7,5 8,5 9,5 10,5 11,5 12,5 13,5 14,5 15,5 16,5 17,5 18,5 Karapaks genişliği (cm) dağılımı. Şekil 3. Beymelek Lagün Gölü nde yakalanan mavi yengeçlerin genişlik frekans 18

19 1027 adet mavi yengecin karapaks genişliği cm arasında ve ağırlıkları g arasındadır (Çizelge 4). Mavi yengeçlerin % 61.4 ü 11 ile 15 cm arasında ve sadece % 4.2 si 8 cm den daha küçük bulunmuştur. Çizelge 4. Beymelek Lagün Gölü nde yakalanan mavi yengeçlerin genişlik, uzunluk, ve ağırlık özellikleri (Ortalama, minimum ve maksimum-se: Standart hata) Genişlik Uzunluk Ağırlık Cinsiyet n Ortalama SE Min. Max. Ortalama SE Min Max Ortalama SE Min Max Dişi Erkek Toplam

20 4.2.2-Genişlik/Boy-Ağırlık İlişkisi Genişlik/boy-ağırlık ilişkilernin analizinde kullanılan minimum, maksimum ve ortalama karapaks genişlikleri (cm), karapaks boyu (cm) ve ağırlıkları (g); (+SE) Çizelge 5 de verildi. Genişlik-ağırlık ilişkileri, boy-ağırlık ilişkileri ve genişlik boy ilişkilerinin parametreleri, ağırlık, boy ve genişlik verilerinden elde edildi ve dişi erkek ve bütün yengeçler için Çizelge 5 ve 6 da verildi. Genişlik veya boy ve ağırlık arasındaki doğrusal regrasyonlar oldukça önemli idi (P<0.01). Karapaks genişlik/boyağırlık ilişkileri her iki cinsiyet içinde allometrik idi. Erkek ve dişiler arasında eğimde farklılık yoktu (P>0.01). Karapaks genişlik ve boy regresyonları da oldukça önemli bulunmuştur(p<0.01). Çizelge 5.Beymelek Lagün Gölü nde yakalanan mavi yengeçlerin karapaks genişlik, uzunluk, ve ağırlık ilişkilerinin parametreleri Genişlik-ağırlık ilişkisi parametreleri Uzunluk-ağırlık ilişkisi parametreleri Cinsiyet a b SE(b) r 2 a b SE(b) r 2 Dişi Erkek Toplam

21 4.2.3-Kondisyon faktörleri Karapaks boy ölçümleri [genişlik (CW) ve boy (CL)(cm)] arasında birbirine dönüşümün tahmin edilen parametreleri ve yengeçlerin boy ve genişlikleri ile ortalama kondisyon faktörleri ve standart hataları cinsiyete göre hesaplanmış ve Çizelge 6 da verilmiştir. Cinsiyetler arasında kondisyon faktörlerindeki varyasyon önemli bulunmadı (P>0.01). 21

22 Çizelge 6. Beymelek Lagün Gölü nde yakalanan mavi yengeçlerin karapaks boy ölçümleri (genişlik (CW) ve uzunluk (CL)) arasında dönüştürme için ve karapaks uzunluk ve genişliği için kondisyon faktörü (K) parametreleri. Cinsiyet N Denklem a b SE(b) r 2 [K= (W*100)/ L 3 ] SE [K= (W*100)/ CW 3 ] SE Dişi 317 CW=a+bCL Erkek 710 CW=a+bCL Toplam 1027 CW=a+bCL

23 5-Sonuç ve Öneriler Tüm dünyadaki balıkçılar tarafından tuzaklar, su ürünlerini çekmek ve yakalamak için geleneksel olarak kullanılan nispeten basit bir avcılık metodudur. Tuzaklar diğer av araçları ile kıyaslandığında bazı avantajlara sahiptir; Kısa sürede çekilmeleri (toplanmaları) gerekmez, hatta birkaç gün atılı olarak kalabilir. Örneğin, hava koşulları uygun olmadığında hava düzelene kadar avda bozulma olmadan beklenebilir. Operasyon nispeten daha ucuzdur. Sorumlu balıkçılık bilinci arttıkça, seçici özellikleri ve balıkları veya su ürünlerini öldürmeden avlayabilmeleri nedeniyle, tuzaklar günümüzde büyük önem taşıyan av araçlarıdır. Ayrıca ister tuzaklar isterse pinterlerle olsun genç ya da yumurtalı dişiler yakalandıktan sonra ortamlarına geri bırakılabilir. Bu çalışmada kullanılan tuzaklar, av aracının kendinden kaynaklananın dışındaki değişkenleri en aza indirecek şekilde atılmışlardır. Bütün tuzaklar interaksiyonu önlemek için birbirinden yeterince mesafeli olarak suya bırakılmışlardır. Pinterin nispeten yüksek CPUE değeri diğer iki tuzaktan daha etkin olarak kullanılabileceği sonucunu ortaya çıkarmıştır. Muoneke vd. ne göre pasif av araçlarının yakalama etkinliği, türe, habitata, boyut, davranış ve av aracı niteliğine bağlı olduğunu bildirmişlerdir. Bu nedenle, tuzakların atılma metodları aynı olduğundan ve aynı ortamda atıldıklarından hemen hemen aynı boyutlarda ama farklı oranlarda mavi yengeç yakalanmıştır. Av oranındaki farklılıklar, av aracı farklılığına bağlanabilir. Benzer ağ malzemeleri kullanıldığından, aynı bölgede atıldıklarından, CPUE değerlerindeki farklılıkların çoğunluğu, tuzakların ağ dizaynından (şekil, huni şekli), av aracının hacmi,

24 av aracının substratta kapladığı alandan kaynaklanmaktadır. Munro vd. daha büyük tuzakların, alana oranla tuzaktan kaçanların daha çok olmasına rağmen daha büyük av oranına sahip olduklarını bildirmişlerdir. Yine Munro vd. ve Luckhurst ve Ward tuzakların avları arasında büyük varyasyon bulunduğunu ve tuzağın içindeki balıkların dışarıdakileri cezbettiğini bildirmişlerdir. Crossland, tuzakların etkinliğinin tuzak boyutunun bir fonksiyonu olduğunu bildirmiştir. Collins üç tip tuzağı karşılaştırmış ve büyüğünün en etkili olduğunu bulmuştur. Wolf ve Chislett e göre büyük tuzaklar daha fazla av oranına sahiptir. Wheaton ve Lawson büyük tuzaklardan kaçış oranının daha büyük olmadığını, ayrıca büyük tuzakların daha büyük görüntüsünün de küçük tuzaklardan daha çok balığı cezbettiğini bildirmişlerdir. Diğer yandan, tuzaklar hayvanlar kaçmak için kendilerini yaralamadıkça veya kanibalizm nedeniyle yaralanmadıkça herhangi bir zarar görmemektedirler. Kutu tip tuzakdan daha düşük CPUE değerleri elde edilmesinin nedeni daha büyük olan giriş kısmından kaçışlar olduğu düşünülmektedir. Çalışmamızda kullanılan elips tip tuzak en küçük girişe sahip olan tuzaktı. Whitelaw vd. büyük girişli tuzaklarda atılmadan 3 saat sonra önemli bir kaçış oranı gözlendiğini ve av oranının düştüğünü bildirmişlerdir. Bu nedenle girişin dizaynı, kaçma oranını etkileyen kritik faktör gibi görünmektedir. Ancak bazı tuzaklardan kaçış oranının girişin dizaynına göre ihmal edilebileceği de bildirilmiştir. Sonuç olarak geleneksel pinterler mavi yengeci yakalamada diğer iki tuzaktan daha etkili bulunmuştur. Pinterler diğer iki tuzağa göre daha fazla işgücü gerektirse dahi mavi yengeçlerin hasarsız ve canlı olarak yakalanmaları nedeniyle pinterler balıkçılara 24

25 yengeç avlamak için önerilebilir. Bu konuda ileri çalışma konuları olarak, kuvvetlendirilmiş veya daha kalın ağ ipi ve farklı ağ gözleri, gibi farklı ağların ve farklı girişlerin kullanılması önerilebilir. Pinterin yapısal bir avantajı da yönlendirme ağının olmasıdır. Diğer yandan iki tuzağın avantajları ise yakalanan yengeçlerin tuzaktan alınmasının daha kolay olmasıdır. Mavi yengeç stoklarının korunmasına yönelik olarak ise pinter en uygun tuzak tipidir. Tuzaklar ve pinterin hedefi mavi yengeci yakalamak olmasına rağmen, basit dizaynı, operasyon kolaylığı ve etkinliği pinteri daha randımanlı yapmıştır. Bu nedenlerle pinter, mavi yengeç yakalamada daha uygundur. Mavi yengeç gibi dikenli yengeçlerle çalışırken, yengeçlerin boyunu ölçmek oldukça güçtür ve ölçmeyi denerken ya yengecin ekstremiteleri kopar ya da araştırıcı yengeç tarafından yaralanır. Bu nedenle sadece ağırlığı bilindiğinde bunu uzunluk ya da genişliğe çevirmek uygun olabilir veya mavi yengeç gibi dikenli yengeçleri elleme zorluğu ve bu türlerle çalışmada uzunluk ölçümü için kaybedilen zaman nedeniyle boyağırlık regresyonu daha yaygın olarak ağırlıktan boyu tahmin etmek için kullanılabilir. Bu ilişkiler ekseri stok biyomasını, kondisyon faktörünü hesaplamak için kullanılır ve su ürünlerinin populasyon dinamiklerinin diğer birkaç yönü ve ontogenetik çalışmaların analizinde kullanılmaktadır. Ayrıca, yakalanan yengeçlerin populasyon yönetimi için balıkçılar tarafından bireysel ya da grup olarak tartılır avlanabilir boyun altındakiler habitata geri salıverilir. Karapaks genişlik ve ağırlığı ve karapaks uzunluk-ağırlık ilişkilerinin pek çok kullanımı vardır. Örneğin, kondisyonun göstergeleredir ve biyomas hesaplamak için kullanılabilir ve değişik boyutlardaki yengeçlerin yenilebilir et oranlarını tahmin etmede 25

26 kullanılabilir. Uzunluğu, ağırlığa ya da ağırlığı uzunluğa çevirme gibi pratik kullanımları da vardır. Öte yandan, ağırlık ve toplam boy, karapaks genişliği krustasealarla çalışmada en sık kullanılan ölçülerdir. Genelde, boy-ağırlık regresyon denkleminde b değeri 2,5 ve 3,5 arasında ve genellikle 3 e yakındır. Pauly e göre çok aşırı sayıda balıktan alınan boy-ağırlık verisinden b<2,5 ve b>3,5 değerleri genellikle ya çok az sayıda balık örneğine ya da çoğunlukla hatalı olabilmektedir. Üstel b değerinin 3 olması büyümenin simetrik veya izometrik olduğunu, 3 ten farklı değerler allometrik olduğunu gösterir. Bu çalışmada üstel b değeri 3 ün altında bulunmuş ve hesaplanan genişlik/boy-ağırlık denklemi allometrik olmuştur. Gürcistan da Callinectes sapidus un b değeri 2,04-3,24 arasında bulunmuş ve bizim çalışmamızla benzerlik göstermektedir (Stickney 1972). Bunun tersine iki portunid yengeç için (Portunus sanguinolentus ve P. pelagicus) b değerleri daha büyük bulunmuştur. b değerlerinin değişmesi öncelikle türün şekli ve besililiği ile değişmesine rağmen, mevsim, yıllar, sıcaklık, tuzluluk, besin (miktar, kalite ve boyutu) cinsiyet, yılın hangi zamanı ve olgunluk durumu gibi pek çok değişik faktör genişlik/boy-ağırlık ilişkilerinin parametrelerindeki farklılıkların nedeni olabilir. b değeri 3 ten farklı veya ağırlıkça büyüme boyutla negatif olarak allometrik olduğunda, kondisyon faktörü tahmin edilmelidir (Sparre 1992). Mavi yengeçlerin ölçümü için yaygın olarak genişlik kullanılmasına rağmen bu çalışmada bir avantaj olarak iki ölçülebilir ve çevrilebilir boyut kondisyon faktörünün tahmininde 26

27 kullanılmıştır. Dişiler, yumurtlamak için göç ettiklerinden yumurtalı dişiler için kondisyon faktörü hesaplanmadı. Bu nedenle her iki boyut içinde kondisyon faktörleri erkek ve dişi yengeçler için hemen hemen benzer bulundu. Cinsiyete ilaveten, yıl içinde dönem, olgunluk durumu, mide içeriği gibi birçok etken kondisyon faktörünün sayısal değerini etkilemektedir. Karşılaştırmalar, sadece karşılaştırılacak örneklerde bu etkenler nispeten benzer olduğunda yapılmalıdır. Sonuçta, burada sunulan genişlik/boy-ağırlık ilişkilerinin amacı yengeç biyolojistlerine, tartılıp, boyunun ölçülemediği mavi yengeçlerin boy veya genişliklerini çıkarmak hedeflenmiştir. Ayrıca, Beymelek Lagünü ndeki mavi yengeçlerin boy-ağırlık ilişkileri ve kondisyon faktörleri ile ilgili bu çalışma bu konuda yapılan ilk çalışma olma özelliğindedir. 27

28 6-Kaynaklar 1-Adegboye, D.: The "Crayfish Condition Factor": A Tool in Crayfish Research. 5. Int. Symp. on Freshwater Crayfish, Davis, CA (USA), Anonymous.: FAO Species identification sheets for fishery purposes. Mediterranean and Black Sea (Fishing area 37) Volume I. Rome. 3-Anonymous. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Beymelek Su Ürünleri Üretim ve Araştırma Merkez Müdürlüğü Kayıtları Anonymous. Beymelek lagün gölü etüdü sonuç raporu. Dalyanlarımızın ıslahı ve geliştirilmesine esas ön etüdler projesi. Tarım-Orman ve Köyişleri Bakanlığı. 1984, Antalya. 5-Anonymous.: Pot fishing. Simpler and more effective modernized methods. Fishery journal Japan. 6-Artüz, İ.: Mavi yengecin serüvenleri. Cumhuriyet Bilim ve Teknik, , p:6. 7-Collins, M.R.: A comparison of three fish trap designs. Fish. Res., , Crossland, J.: Fish trapping experiments in the Northern New Zealand waters. N.Z.J.Mar.Freshw. Res., (3) Dulcic, J. and Kraljevic, M.: Weight-length Relationship for 40 Fish Species in the Eastern Adriatic (Crotian Waters). Fish. Res. 1996, 28: Düzgüneş, O.,Kesici, T. ve Gürbüz, F.: İstatistik metodları I. A.Ü.Z.F. Yayın no: 861, 218s Enzenrob, R., Enzenrob L. and Bingel, F. Occurrence of Blue Crab, Callinectes sapidus ( Rathbun 1896) (Crustacea, Brachyura) on the Turkish Mediterranean and the Adjacent Coast and its size Distribution in the Bay of İskenderun. Tr. J. of Zoology, : Fernö, A. and Olsen, S.: Marine fish behaviour in capture and abundance estimation. Fishing news books. London. 222p

29 13-Furevik, D.M.: Report from the Department of Marine Resources No: , Institute of Marine Research, Bergen, Norway. Fishing trials with traps and pots on the western and northern coast of Norway, (In Norwagian) Guillory, V. and Prejean P.: Blue crab trap selectivity studies: mesh size. Mar.Fish. Rev (1): Jones, R.E., Petrell, R.J. and Pauly, D.: Using Modified Length-weight Relationship to Assess the Condition of Fish. Aqua. Eng. 1999, 20: Lagler, K.F.: Capture, Sampling and Examination of Fishes.In W.E. Ricker (ed). Methods for Assessment of Fish Production in Freshwaters IBP,Handbook 3. p Luckhurst, B. and Ward, J.: Behaviorual dynamics of coral reef fishes in Antillian fish traps at Bermuda. Proc. Gulf. Caribb. Fish. Inst , Munprasit, A., Soodhom, S., Theparoonrat Y., Sae-Ung, S., Matsunaga Y., Chokesanguan, B. and Siriraksophon S.: Fishing gear and methods in Southeast asia: p.Malaysia Munro, J.L., Reeson P.H. and Gant, V.C.: Dynamic factors affecting the performance of the Antillean fish trap. Proc. Gulf Caribb. Fish. Inst , Munro, J.L.: The mode of operation of Antillean fish traps and relationships between ingress, escapement, catch and soak. J. Cons. Int. Explor. Mer, (3), Muoneke, M.I., Maughan, O.E. and Henry, C.C.: Comparative capture efficiencies of frame and hoop nets for white crappie (Pomoxis annularis Rafinesque). Fish. Res., :

30 22-Olmi, III E.J. and Bishop, J.M.: Total Width-weight Relationships of the Blue Crab Callinectes sapidus Rathbun from te Ashley River, South Craolina. J.Shellfish Res. 1983, 3: Pauly, D.: Fish Population Dynamics in Tropical Waters: A Manual for Use with Programmable Calculators p. ICLARM. Manila, Philippines. 24-Petrakis, G. and Stergiou, K.I.: Weight-length Relationship for 33 Fish Species in Greek Waters. Fish. Res : Phinney, D.E.: Length-weight Relationships for Mature Male Snow Crab, Chionocoetes bairdi. Fish. Bull. NMFS/NOAA. 1977, 75(4): Prasad, P.N., Reeby, J. Kusuma, N., Neelakantan, B.: Width-weight and Length-weight Relationships in Three Portunid Crab Species.Uttar Pradesh J.Zool. 1989, 9: Romaire, R.P.,John, S.F. and James, W.A.J.: Length-weight Relationships of two Commercially Important Crayfishes of the Genus Procambarus. Freshwater Crayfish, : Smith, G.S. and Sumpton W.D.: Behavior of the commercial sand crab Portunus pelagicus (L) at trap entrances. Asian Fish. Sci vol.3, no.1 pp Sparre, P.: Introduction to Tropical Fish Stock Assessment. Part I- Manual.FAO Fisheries Technical Paper 306/1. Rev Rome. 30-Stickney, R.R.: Length-weight Relationships for Several Fishes and Invertebrates in Georgia Coastal Waters with Condition Factors for Fish Species. Skidaway Institute of Oceanography Savannah, Georgia Sukumaran, K.K. and Neelakantan B.: Length-weight Relationship in Two Marine Portunid Crabs Portunus sanguinolentus (Herbst) and Portunus pelagicus (Linnaeus) from the Karnataka Coast. Indian J.Mar. Sci. 1997, 26:

31 32-Tabash, F.A.: Assessment and Ecological Characterization of the Blue Crab (jaiba, Callinectes arcuatus) in the Gulf of Nicoya, Costa Rica. 3p biol/ unalaw/ english /crab.htm 33-Villasmil, L.,Mendoza, J. And Ferrer, O.J.M.: Growth and Mortality of the Blue Crab Callinectes sapidus Rathbun,1896,in Lake Maracaibo. Ciencia (Maracaibo), 1997, 5: Wheaton, F.W., Lawson, T.B.: Processing Aquatic Food Products., A wiley- Interscience publication, John Wiley&Sons Whitelaw, A.W., Sainsbury, K.J., Dews, G.J. and Campbell, R.A.: Catching characteristics of four fish trap types on the North West Shelp of Australia. Aust. J. Mar. Freshwater Res. 36-Wolf, S. and Chislett, G.: Trap fishing. Explorations for snapper and related species in the Caribbean and adjacent waters. Mar. Fish. Rev (9), ,

32 7- Ekler a) Mali bilanço ve Açıklamaları 200. Seyahat Masrafları Araştırma bölgesine gidiş-geliş: TL Kalan: TL 300. Hizmet Alımları Tuzakların Nakli: TL 400. Tüketim Malları ve Malzeme Alımları Sarf Malzemeleri: TL Kırtasiye giderleri: TL Kalan: TL 600. Makine Teçhizat Tuzaklar: TL Toplam harcanan para: Kalan para TL TL b) Çalışmada kullanılan tuzaklar her ne kadar 600 kaleminden alınmışlarsa da, normalde kullanılıp yok olma özelliğinde olduğundan projede de sarf malzemesi olarak talep edilmişti. Tuzaklar kullanıldıktan sonra hem geri getirilecek (tekrar bir çalışmada kullanılacak) durumda değildi hem de çalışmamızda her türlü maddi ve manevi desteği sağladığından Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Beymelek Su Ürünleri Üretim Merkez Müdürlüğü Beymelek Lagünü şefliğine bırakılmıştır. 32

33 c) Yayınlar: SCI Kapsamındaki Dergilerdeki yayınlar: 1- ATAR, H.H., ÖLMEZ, M., BEKCAN, S., ve SEÇER, S. Comparison Of Two Collapsible Traps And A Hoop Net For Catching Blue Crab (Callinectes sapidus Rathbun 1896) In Beymelek Lagoon Lake. (Beymelek Lagün Gölü nde Mavi Yengeç (Callinectes sapidus Rathbun 1896) Avcılığında Üç Farklı Tuzağın Karşılaştırılması). Turkish J. of Veterinary & Animal Sciences, 26; (2002). 2- ATAR, H.H. ve SEÇER, S. Width/Length-Weight Relationships of Blue Crab (Callinectes sapidus Rathbun ) population of Beymelek Lagoon Lake. (Beymelek Lagün Gölü Mavi Yengeç (Callinectes sapidus Rathbun ) Populasyonunun Boy/Genişlik-Ağırlık İlişkileri). Turkish J. of Veterinary & Animal Sciences, 27; (2003). 33