Kanatlı Hayvan Beslemede Alternatif Yem Katkı Maddeleri ile Yapılan Çalışmalar

Transkript

1 E17 Öztürk, E Kanatlı Hayvan Beslemede Alternatif Yem Katkı Maddeleri ile Yapılan Çalışmalar. V. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, 30 Eylül-3 Ekim, Çorlu, s: Kanatlı Hayvan Beslemede Alternatif Yem Katkı Maddeleri ile Yapılan Çalışmalar Ergin ÖZTÜRK 1 Özet: Çiftlik hayvanları rasyonlarında büyüme uyarıcı olarak antibiyotik kullanımının yasaklanmasıyla alternatif yem katkı maddelerine yönelmeler artmıştır. Bu derlemede Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümünde kanatlı hayvanların performansı üzerine organik asitler (formik, propiyonik, malik asit, ) ve bitkisel yem katkı maddelerinin (nane ve kekik yaprakları ve esans yağları, yeşil cay ekstraktı, çörek otu, vb.) etkilerini belirlemek amacıyla yapılan çalışmalar özetlenmiştir. Anahtar kelimeler: Besleme, kanatlı, yem katkı maddesi, organik asit, bitki ekstraktı Abstract: The current trend is to look for alternatives to antibiotics for in-feed use because of public concerns as to their residues and subsequent occurrence of antibiotic-resistant. In this review some researches are summarized about organic acids(formic, propionic, malic asit, humic acids etc) and plant extracts (thyme and oregano leaf and essential oils, green tea extract, nigella etc.) affect on performances of poultry at Ondokuz Mayıs University, Agriculture Faculty, Animal Husbandry Department. Key words: Nutrition, poultry, feed additives, organic acids, plant extracts, enzymes Giriş Antibiyotik kullanımı sonucunda dirençli bakteri suşlarına rastlanması, bu suşların insanlarda hastalık yapabilenlerin tedavi amaçlı kullanılan antibiyotiklere de çapraz direnç gösterebildiklerine dair iddia ve endişeleri arttırmıştır. Antibiyotik ve hormonların zararlı etkilerinin belirlenmiş olması artık ülkeleri insan hayatının ve sağlığının yüksek düzeyde korunmasına katkıda bulunabilecek ve bununla ilgili olarak hayvan sağlığı ve refahı ile bitki sağlığı ve çevre konularını mutlaka göz önüne alacak politikalara yönlendirmektedir. Bu amaçla son yıllarda prebiyotikler, probiyotikler, humik asit, malik asit, asetat, propiyonat ve bütirat gibi organik asitler, bitkilerin toz formları, ekstrakları ve esansiyel yağları gibi ürünler büyütme faktörlerine alternatif yem katkıları olarak yoğun bir şekilde araştırılmaktadır. Sağlıklı yaşam için organik-ekolojik ürünlerin tüketiminin artık kaçınılmaz bir gerçek olduğu göz önüne alınırsa, insan ve hayvan sağlığını olumsuz etkilemeden verim artışı sağlanması hem sağlığımızı olumlu etkileyecek hem de hayvansal üretimde ekonomikliği arttıracaktır. Bu yönüyle söz konusu katkı maddelerinin tüm Dünya da yoğunlaşan alternatif katkı maddeleri arayışına cevap olabilecek nitelikte çevre dostu katkı maddeleri olarak kullanılıp kullanılamayacağı irdelenmelidir. Bu makalede Ondokuzmayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümünde bu amaçla yapılan araştırmalar özetlenmeye çalışılmıştır. 1. Organik Asitler İle Yapılan Araştırmalar Organik asitler, hayvanların sindirim kanalındaki mikrofloranın ekolojik dengesini yararlı mikroorganizmalar lehine çevirerek, mikroflora içerisindeki potansiyel patojen mikroorganizmaların üremelerini önlemek amacıyla kullanılan yem katkı maddeleridir. Bu etkinin esas kaynağını mikroorganizmanın aldığı enerjinin büyük bir kısmını, düşen hücre içi ph dengesini korumak için harcaması ve böylece büyüme ve gelişmenin yavaşlaması oluşturmaktadır. Organik asitlerin hayvan beslemede kullanımı ile ilgili yapılan bazı çalışmalar aşağıda özetlenmiştir Formik, Propiyonik Asit ve Amonyum Propiyonat Erener ve ark. (2001), %0.1, 0.2 ve 0.3 düzeylerinde organik asiti (formik asit ve propiyonik asit karışımı) japon bıldırcını karma yemine ilave ederek deneme sonu canlı ağırlığı, canlı ağırlık artışı, yemden yararlanma oranı ve yem tüketimi bakımından görülen farklılıkların önemsiz, bağırsak içeriği ph sının %0.3 organik asit ilavesinde çok önemli derecede düşük çıktığını bildirmişlerdir. Öztürk ve ark, (2004) antibiyotiklere alternatif olarak büyümeyi teşvik amacıyla kullanılmaya 1 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü SAMSUN, eozturk@omu.edu.tr

2 başlanan organik asitler (OA, % 0.1, 0.2 ve 0.3 Genex: Propiyonik asit, amonyum propiyonat, formik asit) ilavesinin, etlik piliçlerin canlı ağırlık artışı, yaşama gücü, karkas ağırlığı, karkas randımanı, yenilebilir iç organlar, ince bağırsak ph sı ve uzunluğu, toplam bakteri ve gram negatif bakteri sayısını etkilemediğini saptamışlardır. Organik asit alan grupların yem tüketiminin artmasına karşın, yemden yararlanma oranının kötüleştiği ve abdominal yağ ağırlığının da arttığı belirtilmiştir. Araştırıcılar stres oluşturabilecek faktörlerin olmadığı ve optimum hijyen koşullarının sağlandığı ortamlarda yetiştirilen hayvanların karma yemlerinde organik asit kullanılmasının besi performansı üzerinde yararlı bir etki sağlamadığı kanısına vardıklarını ifade etmişlerdir Malik Asit Etlik piliç karmalarına malik asit(m) ve karvakrol(k) (125 mg/kg M, 125 mg K ve 62.5 mg M mg K) ilave eden Erener ve ark. (2007) tek başına karvakrol veya malik asit ilave edilebileceğini önermekle birlikte etlik piliç karmalarına malik asitle birlikte karvakrolün yarı yarıya ilavesinin, canlı ağırlık artışını etkilemeden yem tüketimini azaltıp, yemden yararlanmayı iyileştirerek performans üzerine daha olumlu etki yaptığını da belirtmişlerdir (Tablo 1). Araştırıcılar bitki esans yağları, bitki ekstraktları, organik asitler gibi yem katkı maddelerinin tek veya kombinasyonlarla kullanılmaları sonucu performans üzerindeki muhtemel sinerjetik ya da antagonist etkilerin belirlenmesi konusunda daha ayrıntılı çalışmalara gereksinim olduğu sonucuna varmışlardır. Tablo 1. Etlik piliç karmalarına malik asit ve/veya karvakrol ilavesinin canlı ağırlık artışı (CAA), yem tüketimi (YT) ve yemden yararlanma oranına (YYO) etkileri Özellikler Yaş Kontrol (C) Malik Asit (M) Karvakrol (K) 50M+50K OSH CAA YT b 4221ab 4114a b 1.67 ab 1.69 ab YYO b 1.82 b 1.84 b OSH: ortalamanın standart hatası. a, b: aynı sırada farklı harfler önemlidir (P < 0.05) 4055a 1.62 a 1.74 a Ocak ve ark. (2009) günlük Japon bıldırcını (7-42 gün) rasyonlarına 0.4, 0.8 ve 1.2 g/kg düzeyinde malik asit (MA) ilavesiyle yürüttükleri araştırmalarında 0.8 ve 1.2 g/kg malik asit ilavesinin YYO ve ölüm oranını olumsuz etkilemeksizin CAA ve karkas ağırlığını olumlu etkilediğini belirlemişlerdir (Tablo 2). Bununla birlikte kanatlıların performansı, sindirim sistemindeki mikroorganizmaların proliferasyonu, kolonizasyonu ve toksinler üzerinde diyetsel malik asitin rolünün daha iyi anlaşılabilmesi için daha kapsamlı araştırmalara ihtiyaç olduğuna vurgu yapılmıştır. Tablo 2. Japon bıldırcını rasyonlarına malik asit ilavesinin canlı ağırlık artışı, yem tüketimi, yemden yararlanma, karkas ağırlığı ve sindirim sistemi uzunluğu üzerine etkileri. Özellik 0MA 0.4MA 0.8MA 1.2MA OSH Canlı ağırlık artışı, g/gün/hayvan 4.0 a 4.2 ab 4.4 b 4.3 b 0.03 Yem tüketimi, g/gün/hayvan 17.1 a 17.5 ab 17.8 ab 18.0 b 0.16 Yemden yararlanma, g:g Karkas ağırlığı, g a a b a 0.68 Sindirim sistemi uzunluğu, cm a ab ab b 1.27 a, b: (P<0.05).OSH: Ortalamanın standart hatası Humik Asitler Öztürk ve ark. (2007) etlik piliçlerin içme suyuna kg canlı ağırlık başına 0 (H o ), 7.5 (H 1 ), 15.0 (H 2 ), 22.5 (H 3 ) mg humik asitler (HA) ilavesinin performansı ve sekal mikroorganizma popülasyonunu etkilemediği, canlı ağırlık başına 15.0 mg veya 22.5 mg HA ilavesinin etin dış görünüm özelliğini, göğüs ve but etinin parlaklığını (L * değerini Parlaklık-Beyazlık) ve sarılığını düşürdüğü, göğüs etinin kırmızılığını (a * değerini) artırdığını belirlemişlerdir. Öztürk ve ark. (2009a) yumurta tavuklarının içme sularına pik dönemden sonra 30 ppm (H1) ve 90 ppm (H2) humik asit ilavesiyle yürüttükleri araştırmalarında, 30 ppm humik asit ilavesinin yumurta verimi ve yem etkinliğini etkilemeksizin kontrole göre kırılma direncini, 90 ppm ilavesinde ise yumurta veriminin önemli düzeyde artırabileceğini bildirmişlerdir (Tablo 3). Öztürk ve ark. (2009b) etlik piliç içme sularına humik asidin farklı dozlarının (%0.0, %0.5, %1.0, %1.5; HS0, HS150, HS300 ve HS450) ilavesinin performans, karkas ve et kalitesi üzerine etkilerini belirlemek amacıyla 42 gün süreyle bir araştırma yürütmüşlerdir. Araştırma sonucunda HS300 düzeyine

3 kadar humik asit kullanımının canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma oranını iyileştirdiğini, göğüs ve but eti parlaklığı üzerine ölçülebilir etkiye sahip olduğunu (Tablo 4), buna karşın HS450 grubunda performans değerlerinin kötüleştiği ve bu düşüşün suya yüksek düzeyde humik asitler ilavesinin suyun tadını bozarak, yem tüketimini düşürmesine bağlamışlardır. Göğüs ve butta % kuru madde, protein, yağ ve kül değerleri ile bazı makro ve mikro mineraller bakımından genellikle humik asite bağlı bir değişim olmadığını bildirmişlerdir. Tablo 3. Bitki ekstraktı ilavesinin yumurta verimi, yem tüketimi, yemden yararlanma oranı, kabuk kalınlığı, sarı ağırlığı, kırılma direncine etkileri İncelenen özellikler Kontrol (H 0 ) H 1 H 2 OSH Yumurta verimi, adet/70 gün 62.2 a 63.2 ab 65.1 b Günde % yumurta (verim/gün) 88.8 a 90.0 ab 93.0 b 0.77 Yumurta Kütlesi g/gün/tavuk a a b 0,35 Yem tüketimi (günlük) 117 a b 115 a 122 b 0.76 Yumurta ağırlığı,g Yemden yararlanma oranı Kabuk kalınlığı (μ) 374 ab 384 a 362 b 4.28 Sarı ağırlığı, g Kırılma direnci (kg/cm 2 ) 2.12 b 2.46 a 1.95 b 1.75 (P<0.05), OSH= Ortalamanın standart hatası Table 4. İçme suyuna humik asitler ilavesinin etlik piliçlerin CAA, yem tüketimi, YYO ve karkas randımanı, but ve göğüs eti rengine etkileri HS0 HS150 HS300 HS450 OSH Canlı ağırlık artışı, g/piliç 45.9 b 46.7 ab 47.7 a 43.9 c 0.45 Yem tüketimi, g/piliç 97.7 a 98.6 a 96.8 a 94.1 b 0.67 Yemden yararlanma oranı 2.13 a 2.11 a 2.03 b 2.14 a 0.02 Karkas randımanı, % ab b ab a 2.71 Göğüs eti L*, parlaklık 50.3 a 50.7 ab 50.8 ab 51.7 b 0.22 a*, kırmızılık 2.60 a 2.93 ab 2.96 ab 3.30 b 0.10 b*, sarılık ph But eti L*, parlaklık 57.0 b 58.1 ab 59.8 a 60.1 a 0.48 a*, kırmızılık 5.51 a 6.08 ab 6.44 b 6.52 b 0.13 b*, sarılık (P<0.05), OSH: Ortalamanın standart hatası Humik asitlerin mineral emilimi ve biyokimya parametreleri üzerine etkilerinin incelendiği diğer bir araştırmada karkas özelliklerinde iyileşme (Tablo 5), kolesterol düzeyinde azalma, kalsiyum düzeyinde artış gözlenirken, glukoz, fosfor, protein, trigliserit, HDL, LDL düzeylerinde humik asitlere bağlı düzenli değişimler gözlenmemiştir (Öztürk ve ark., 2009c). Tablo 5. Etlik Piliç Karmalarına Humik Asitler İlavesinin Performansa ve SSA na Etkileri Özellikler Rasyon Karmaları P Effects SEM Kontrol değerleri L Q C 0-42 CAA (g) 2718 b 2764 ab 2729b 2824 a * ns ns 0-42 YT 5130 ab 5155 a 5007 c 5064 bc * ns ** 0-42 YYO 1.89 a 1.87 a 1.84 ab 1.80 b ** ns ns Kesim CA 2725 b 2785 ab 2749 b 2843 a * ns ns Karkas 2093 b 2147 ab 2106 b 2209 a * ns ns SSA (g/cm) ns ns ns 2. Prebiyotikler Öztürk ve Yıldırım (2005) etlik piliç (360 adet Ross 308) karma yemlerine % 0, % 0.05, 0.10 ve 0.15 düzeyinde prebiyotik (Bio-MOS) ilavesinin, canlı ağırlık artışı, yemden yararlanma oranı, yaşama gücü, karkas ağırlığı, yenilebilir iç organlar, ince bağırsak ph sı ve uzunluğu, toplam bakteri ve gram negatif bakteri sayısını etkilemediğini 0.10 ve 0.15 düzeyinde prebiyotik alan grupların daha az yem tüketimine sahip olduğunu ve prebiyotik ilavesi ile abdominal yağ ağırlığının arttığını bildirmişlerdir. Sonuç olarak stres oluşturabilecek faktörlerin olmadığı ve optimum hijyen koşullarının sağlandığı ortamlarda yetiştirilen hayvanların karma yemlerinde prebiyotik kullanılmasının besi performansı üzerinde yararlı bir etki sağlamadığı kanısına varılmıştır. 3. Probiyotikler

4 Öztürk ve Yıldırım (2004) etlik piliç karma yemlerine % 0, % 0.05, 0.10 ve 0.15 düzeyinde probiyotik (Bioplus 2B) ilavesiyle bir deneme yürütmüşlerdir. Etlik piliç karma yemlerine 42 gün süreyle probiyotik ilavesinin hayvanların performansını olumlu etkilemediği ve toplam ve gram negatif bakteri sayısında da değişiklik oluşmadığı saptanmıştır. Bu durum stres oluşturabilecek faktörlerin olmadığı ve optimum hijyen koşullarının sağlandığı ortamlarda yetiştirilen hayvanların karma yemlerinde probiyotik kullanılmasının besi performansı üzerinde yararlı bir etki sağlamadığı şeklinde değerlendirilmiştir. 4. Enzimler Buğday ve arpa ağırlıklı Japon bıldırcını rasyonlarına 6 haftalık yaşa kadar (buğday(b), arpa(a), B+enzim, A+enzim, 2/3B+1/3A, 1/3B+2/3A) enzim ilave eden Yıldız ve Öztürk, (1997) performans değerlerinde enzime buğdayın verdiği tepkinin sınırlı olduğunu, arpanın enzime çok iyi tepki verdiğini (Tablo 6), hatta arpanın YYO nın buğdaydan da iyi olduğunu ve YYO ndaki bu iyileşmede öğütme nedeniyle ayrışan kavuzları bıldırcınların yememesinin çok önemli bir faktör olduğunu vurgulamışlardır. Tablo 6. Arpa ve Buğday ağırlıklı bıldırcın rasyonlarına enzim ilavesinin performansa etkileri,g. İncelenen kriterler Muamele grupları B B E A A E 2/3B+1/3A E 1/3B+2/3A E Canlı ağırlık artışı, 0-21.gün Yem tüketimi, g 0-42.gün Yem tüketimi, g 0-21.gün Yem tüketimi, g 0-42.gün YYO 0-21.gün YYO 0-42.gün 82ab 174bc 223a 664ab 2.73a 3.82a 87a 179ab 223a 687a 2.52bc 3.83a 75c 167d 201b 584d 2.70ab 3.51b 86b 178b 210b 631c 2.45c 3.54b 80bc 184a 204b 665ab 2.54abc 3.64ab 81bc 168cd 222a 645bc 2.73a 3.83a 5. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler İle Yapılan Araştırmalar 5.1. Nane ve Kekik Esans Yağları ve Yaprakları Erener ve ark., (2005) etlik piliç karma yemlerine 100 er ppm Nane (mentol) ve kekik (karvakrol) esans yağları ilavesinin etlik piliçlerin performansı ve karkas özelliklerinde bir değişiklik oluşturmadığını bildirmişlerdir. Ocak ve ark. (2008) etlik piliç karmalarına kuru kekik (%2) yada nane yaprakları (%2) ilavesinin günler arasında canlı ağırlık kazancını kontrole göre artırdığını, 42. günde ise bu etkinin görülmediğini bildirmişlerdir. Kuru nane yada kekik yapraklarının rasyona ilavesinin yem tüketimi, yemden yararlanma oranı, karkas ağırlığı, karkas oranı, yenilebilir iç organ ağırlıkları, sindirim sistemi uzunluğu üzerine önemli bir etkisinin bulunmadığı, abdominal yağ oranının arttığı saptanmıştır. Araştırıcılar kuru kekik yapraklarının rasyona ilavesi ile etlik piliçlerin yaşamlarının erken dönemlerinde yüksek gelişme etkinliği sağladığını ancak abdominal yağ oranında meydana gelen artışın karkas kalitesini ve işlemlerini düşüreceğini bildirmişlerdir Yeşil Çay Ekstraktı Yeşil çay ekstraktının (YÇE %0, 0.1 ve 0.2 düzeylerinde) etlik piliçlerin yenilebilir iç organlar, abdominal yağ, taşlık ağırlığı, bağırsak ağırlığı ve uzunluğuna bir etkisinin olmadığı ancak performansını (CAA, karkas ağırlığı ve YYO) iyileştirdiği, koliform bakteri sayısını azalttığı (Tablo 7) ve et rengi üzerine olumlu etkide bulunduğu belirtilmiştir (Erener ve ark., 2009a). Table 7. Yeşil Çay Ekstraktının Etlik Piliçlerde CAA (g) Yem Tüketimi (g), YYO, Karkas ağırlığı (KA), Karkas Randımanı ve Koliform Bakteri Sayısı Üzerine Etkileri, 42 günlük sürede. Özellik Rasyon OSH P Etkiler YÇE0 YÇE 1 YÇE 2 L Q CAA 2447b 2514a 2512a * Ö YT 4429b 4534a 4488ab Ö * YYO 1.81a 1.80b 1.79b * Ö KA 1838 b 1966 a 2029 a * Ö DP(g/100g CA) 74.7b 75.5a 75.6a * Ö Koliform sayısı 7.36a 6.87b 6.74b ** Ö OSH: Ortalamanın standart hatası, L, Linear; Q, Quadratic. Ö, önemsiz. P> 0.05, *P< Çörek Otu Erener ve ark., (2009b) etlik piliç karmalarına çörek otu tohumu (10 g/kg) veya çörek otu tohumu ekstraktı (1 g/kg) ilavesi ile yürüttükleri araştırmalarında çörek otu tohumu ilavesinin, yem tüketimini

5 artırarak canlı ağırlık artışını yükselttiğini ve yemden yararlanmayı iyileştirerek de performans üzerine olumlu etki yaptığını saptamışlardır Zeytin Yaprağı Ekstraktı Erener ve ark., (2009c) içerdiği oleuropein ile antimikrobiyel ve antioksidan özellik taşıyan zeytin yaprağı ekstraktının (ZYE negatif kontrol (0), 75, 150, 300 ve 600 mg oleuropein/kg) antibiyotik (500 mg klortetrasiklin/kg, pozitif kontrol) ve vitamin E (200 mg tokoferol asetat /kg) grupları ilavesiyle etlik piliçlerde performans, bazı kan parametreleri, kör bağırsak mikroflorası ile kan ve ette lipit oksidasyonu üzerine olan etkilerinin belirlenmesi için amacıyla bir araştırma yürütmüşlerdir. Sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde etlik piliç karmalarında ZYE nin özellikle 300 ve 600mg/kg dozlarının yem tüketimini artırarak, daha yüksek canlı ağırlık artışı sağladığı, yemden yararlanmayı iyileştirdiği (Tablo 8) ve negatif kontrole göre daha yüksek net gelir sağladığı belirtilmiştir. Antioksidan etkisinin daha net ortaya konulabilmesi için hayvanlarda etkin bir stres kaynağı (sıcaklık, okside yağ vb) varlığında deneme yapılmasının faydalı olacağı ve etin raf ömründe etkili lipit oksidasyonunun belirlenmesi açısından farklı depolama süreleri ve koşullarında da araştırmalar yapılması gerektiğine vurgulanmıştır. Farklı bitkisel katkı maddelerinin birlikte kullanımı ile ortaya çıkan sinerjik etkilerden de yararlanabilmek için ZYE nin farklı bitkisel ekstraklarla, farklı düzeylerde karışımlarının denenmesinin yararlı olabileceği belirtilmiştir. Tablo 8. Zeytin Yaprağı Ekstraktının Etlik Piliçlerde Canlı Ağırlık Artışı (g) ve Karkas ağırlığı (KA), Yem Tüketimi (g), YYO ve Yaşama Gücü (YG, g yem/g CAA) Üzerine Etkileri Üzerine Etkileri Muame K A E ZYE ZYE ZYE ZYE Etkiler OSH P L Q C caa 2214d 2198d 2236cd 2212d 2281 c 2378b 2451a ,00 ** ** - KA (g) 1637c 1632c 1641 c 1637c 1686b 1745 b 1834 a ** ** - YT 4210 bc 4027 d 4093 d 4196 c 4214 bc 4289 b 4418a ,00 * ** - YY 1,90 a 1,83bc 1,83 bc 1,90 a 1,85 b 1,80 c 1,80 c ,00 * ** * YG,% ** ** - K: Kontrol; A: Antibiyotik; E: Vitamin E; ZYE: Zeytin Yaprağı Ekstraktı; OSH: Ortalamaların standart hatası; L: Linear; Q: Kuadratik; C: Kübik etkiler; *: p<0.05; **: p<0.01; YG;Ki-kare Sonuç Bugüne kadar birimimizde değişik yem katkı maddeleri (Organik asit, prebiyotik, prebiyotik, malik aist, humik asit ve bazı tıbbi bitki tozu, esansiyel yağı veya ekstraktları) ile yapılan araştırmalarda, kısmen olumlu sonuçlar alınmış olmasına karşın, çoğu katkı maddelerinin literatürde belirtilen performans artışını gerçekleştirmediği de gözlenmiştir. Makalemizde özetlenen araştırmalarda kullanılan katkı maddelerinin etkilerinin konforlu ortamlarda, ideal rasyonlarla beslenen hayvanlar yerine, değişik stres veya refah problemlerinin yaşandığı ortamlardaki hayvanlarda daha iyi sonuçlar verebileceği düşünülmektedir. Nitekim hayvan refahı ve konforunun sağlandığı, dengeli rasyonlarla beslenen hayvanların kendilerinden beklenen potansiyel verim seviyesine en yakın düzeyde verim vermeleri beklenir. Bu nedenle deneme ortamının amaca uygunluğu iyice irdelenerek, katkı maddelerinin ideal koşullarda mı stres koşullarında mı kullanılacağının, araştırmaların planlanmasında dikkate alınması gerekmektedir. Bu durumları da dikkate alarak güvenli yem, sağlıklı gıda konseptini gerçekleştirebilmek için hayvana, insana ve çevreye zarar vermeyen doğal ürünlerden elde edilen çevre dostu doğal katkı maddelerinin verim artışı veya sağlık koruma üzerine etkilerinin çok daha kapsamlı ve ayrıntılı bir şekilde araştırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Kaynaklar Erener, G., N. Ocak, B. Ak, A. Altop,. Nane (mentol) veya kekik (karvakrol) esans yağı ilave edilen karmalar ile yemlenen etlik piliçlerin performansları 3.Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, s:58-62, 7-10 Eylül, Adana, Erener, G., Ocak N., Altop, A., Çankaya, S., Aksoy, H. M.,Öztürk. E.,. Influence of green tea extract on broilers performance,caecal coliform bacteria count, the breast meat ph andcolour. J of Animal Physiology and Animal Nutrition, 2009a, in press.

6 Erener, G., Altop, A., Ocak N., Aksoy, H. M., Çankaya, S.. Öztürk. E.,.. Çörek Otu Tohumu veya Ekstraktı İlave Edilen Karmaların Etlik Piliçlerin Performans ve Toplam Sekal Koliform Bakteri Sayısı Üzerine Etkisi. 5. Ulusal Zootekni Kongresi, Haziran, Erzurum. 2009b. Erener, G., Ocak N., Öztürk, Çankaya, S., Özkanca, R., Altop, A., Zeytin Yaprağı Ekstraktının Etlik Piliçlerin Performans, Bazı Kan Parametreleri ve Kör Bağırsak Mikroflorası Üzerine Etkileri Tübitak 107O820 Proje Kesin Rapor Özeti, Mart 2009c, SAMSUN. Erener, G., N. Ocak, E. Öztürk, A.V. Garipoğlu, M. Dervişoğlu, A.Altop, C. Kop,. Etlik Piliçlerin Performans ve Toplam Sekal Koliform Bakteri Sayısı Üzerine Malik Asit ve/veya Karvakrol İlave Edilen Karmaların Etkisi IV.Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, Tam Metinler Kitabı: 59-63, Haziran, Bursa, Ocak,N., G. Erener, F. Burak Ak, M. Sungu, A. Altop, A. Ozmen, Performance of broilers fed diets supplemented with dry peppermint (Mentha piperita L.) or thyme (Thymus vulgaris L.) leaves as growth promoter source Czech J. of Ani. Sci, 53 (4), , Ocak N., G. Erener, A. Altop, C. Kop, The effect of malic acid on performance and some digestive tract traits of japanese quails Japanese Poultry Science, 46, 25-29, Öztürk, E., Yıldırım, A., Probiyotiklerin Etlik Piliçlerin Performansı ve Bağırsak Mikrobiyolojik Özelliklerine Etkileri. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, Eylül 2004 Isparta, Cilt 2: (Doktora Tezi Özeti) Öztürk, E., Coşkun, İ., Ocak, N., Erener, G., Dervişoğlu, Turhan, S., İçme suyuna humik asitler ilavesinin etlik piliçlerin performansı, et rengi ve sekal mikroorganizma sayısı üzerine etkileri. IV. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, Haziran, Bursa, s: Öztürk, E., Yıldırım, A., Karma Yeme Prebiyotik (Bio-MOS) İlavesinin Etlik Piliçlerin Performansı ve Bağırsak Mikrobiyolojik Özellikleri Üzerine Etkileri. III. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, 7-9 Eylül 2005, Adana, s: (Doktora Tezi Özeti) Ozturk E., Coskun I., Ocak N., Erener G.,. Effects of dietary humic substances on egg production and egg shell quality of hens after peak laying period. African Journal of Biotechnology. 2009a, Vol. 8 (6), pp Ozturk, E., Ocak, N., Coskun, I., Turhan, S Erener, G.. Effects of humic substances supplementation provided through drinking water on performance, carcass traits and meat quality of broilers. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition. 2009b, Article in pres. DOI /j x. Öztürk, E., Ocak,N., Turan,A., Etlik Piliç Karmalarına Humik Asitler İçeren Karbon Mineral Kaynağı İlavesinin Bazı Kan Parametrelerine, Performansa ve Et Kalitesine Etkileri. OMU BAP 484 nolu proje Kesin Sonuç Raporu 2009c Yıldız,İ., Öztürk,E.,.Arpa ve Buğday Ağırlıklı Rasyonlara Enzim İlavesinin Bıldırcınların Performansına ve Karkas Özelliklerine Etkileri. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 1997, 12(3) :