KIYI REHABİLİTASYONU VE YAPAY PLAJ UYGULAMALARI

Transkript

1 KIYI REHABİLİTASYONU VE YAPAY PLAJ UYGULAMALARI DR. TUNÇ GÖKÇE Yönetici Ortak ARTI PROJE DANIŞMANLIK LTD. MERİH ÖZCAN Genel Müdür ARTI PROJE DANIŞMANLIK LTD. ARTI PROJE DANIŞMANLIK İNŞAAT ve TURİZM LTD. ŞTİ. Key Plaza Abide-i Hürriyet Caddesi İstiklal Sokak No: 11 Kat 4 Şişli İstanbul Tel: Fax : ÖZET Kıyılar, doğal nedenlerle ve insan etkisi ile hızla niteliğini kaybetmektedir. Nitelikli yaşam alanlarının hızla daraldığı günümüzde, bu olumsuz etkilerin azaltılarak ve kıyıların plaj olarak kullanıma kazandırılması çevre, ekonomi ve kullanıcılar açısindan her zamankinden daha önemlidir. Kıyı rehabilitasyonu uygulamalarının yaygınlaşması daha yaşanabilir kıyı alanlarının oluşturulması için zorunludur. Bu tebliğ, yeterli niteliğe sahip olmayan plajların kalitesinin fiziksel olarak iyileştirebilmek ve daha yaşanabilir ve nitelikli kıyı alanları oluşturulabilmesi için güncel teknolojleri tanıtmakta ve ülkemizdeki başarılı uygulamlardan örnekler sunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Kıyı Rehabilitasyonu,Yapay Plaj, Nümerik Modelleme, Batık Dalgakıran ABSTRACT Coastal area is constantly degrading by human and natural causes. It is environmentally, economically and socially important to diminish such adverse effects and create high quality beaches. Beach rehabilitation will enable better use of waterfront and better quality of life. This paper present the knowhow, technologies and examples of various beach nourishment projects in Turkey to enhance better coastlines and quality of living. Key Words: Beach Rehabilitation,Artificial Nourishment, Numerical Modeling, Submerged Breakwater 963

2 1. GİRİŞ Kıyılar, doğal ve insan etkisi ile hızla niteliğini kaybetmekte ve yer yer yok olmaktadır. Bu yokoluşun sosyal ve ekonomik kayba en belirgin dönüştüğü alanlardan biri turizm sektörüdür. Türkiye turizminin Güneş ve Deniz in ötesinde sunabildiklerinin halen kısıtlı olması, bu ana unsurları tamamlayıcı Nitelikli Plaj talebini de kaçınılmaz olarak ortaya çıkarmaktadır. Öte yandan doğal yapının önüne geçilemez ve inanılmaz boyutta tahribat altında olması, mevcut plajların da rehabilitsyon ve daha nitelikli hale getirilmesine olan talebi desteklemektedir. Ülkemiz kıyılarının erozyon etkisinde olduğu hem bilinçsiz uygulamalar hem de küresel iklim değişikliği vb. doğal etkilerle nitelikli kıyı şeridi kaybının yakın gelecekte hızlanacağı gözetilerek, yumuşak önlemlerle (soft measures) kıyı rehabilitasyonu uygulamalarının yaygınlaşması, yaratacağı ekonomik katkı kadar daha yaşanabilir kıyı alanlarının oluşturulması için zorunludur. İzleyen bölümlerde, yetersiz ve yeterli niteliğe sahip olmayan plajların kalitesinin fiziksel olarak iyileştirebilmek için uygulanabilecek yöntemler ile başarılı uygulamalardan örnekler sunmaktadır. 2. PLAJ OLUŞTURMA FELSEFESİ Uzun bir süreden beri dünya literatüründe yer alan Soft Measures / Yumuşak Önlemler hem çevresel duyarlılığın artması hem de kullanıma yönelik sunduğu faydalar nedenleriyle her geçen gün daha da önem kazanmaktadır. Bu yöntem temel olarak doğa etkilerine karşı koymaktan çok doğa ile uzlaşmayı amaçlayan yöntemleri tanımlamaktadır. Plajlar, şüpesiz doğa ile uzlaşmanın veya uzlaşamamanın etkisinin en belirgin görüldüğü kıyı alanlardır. Yumuşak önlemler, doğayı ve etkin mekanizmaları çok detaylı olarak incelemesini, analiz edilerek etken mekanizmaları anlaşıldıktan sonra Doğayı bir ölçüde benzeştirecek yapısal önlemler geliştirilmesini gerektirir. Dalga etkisi ile yok olan bir kıyıda, çok daha büyük dalgalara açık hangi doğal etkilerle oluşabildiğinin incelenmesi, bambaşka coğraflarda benzer plajlar yaratabilmenin başlangıç noktasıdır. Daha sonra bilgisayar modellemesi / simülasyonları gibi birçok teknolojik enstrüman ile Doğanın Eksik Kalmış bileşenini tamamlamak ve olağanüstü sonuçlar alabilmek mümkün olabilmektedir. 964

3 3. MÜKEMMEL PLAJ - SİZİN PLAJINIZ FARK NEREDE? Plaj rehabilitasyonunun ana felsefesi, o bölgede ve o zaman diliminde doğada eksik olan bileşeni doğaya katma olarak da tanımlanabilinir. Bu yapılırken dünyanın bambaşka bir coğrafyasındaki oluşumlardan ilham almak hem eğitici hem de heyacan verici bir deneyimdir. Bazı doğal plajların olağanüstü güzellikte olmasının nedeni nedir?. Şekil 1 Mükemmel Plaj Görecekli olarak konunaklı bir konum ve tanımlı sınırlar - Uygun rüzgar, dalga ve akıntı şartları - Kıyı ve denizde uygun taban eğimleri - Nitelikli doğal malzeme - Kıyı ve denizde uygun taban eğimleri Kıyı şeridinde bu öğelerden biri veya birkaçının oluşmaması plajların da yetersiz kalması veya yeterli konforda olmamasını birlikte getirmektedir. Bu durumda bu faktörlerin hangi yöntemlerle ne ölçüde iyileştirebileceği önem kazanacaktır. Yukarıda mükemmel plajı oluşturan faktörlerden hemen hemen hepsinin birşekilde yapay olarak da oluşturulabilmesi en azından teorik olarak mümkündür; - Görecekli olarak konunaklı bir konum ve tanımlı sınırlar dalgakıran ve mahmuzlar - Uygun etken dalga ve akıntı şartları batık dalgakıranlar - Kıyı ve denizde uygun taban eğimleri malzeme takviyesi ve su içi topuklar - Nitelikli doğal malzeme - malzeme takviyesi ile sağlanabilir. 965

4 Şekil 2 de verilen Google Earth imajları gerçekleştirilen bazı projelerde eksik unsurların tamamlanması ile oluşturlan plajları göstermektedir. Bu plajların oluşturma sürecinde yapılan teknik çalışmalar ve sistem seçimi değerlendirmeleri bir sonraki bölümde anlatılacaktır. Şekil 2 - Türkiye den Plaj Reahbilitasyonu Uygulamaları - Öncesi ve Sonrası 4. ÖRNEK UYGULAMA - METODOLOJİ ve SONUÇLAR Bu bölümde oldukça zor şartlarda oluşturlan bir plajla ilgili süreç ve erişilen sonuç kısaca anlatılacaktır. Proje alanı, Şekil 3 de görüldüğü gibi, yetersiz ve dar kıyı bandı, derin taban eğimi ters ve tek yönlü dalga açısı ile oldukça zor şartlar içermekteydi. 966

5 Şekil 3. Plaj oluşumu için çok zor şartlar (2002) Tüm kıy rehabilitasyonu ve plaj projelerinde olduğu gibi, aşağıda verilen metodoloji bu projede de takip edildi: Detaylı ve periodik arazi ölçümleri Bilgisayar modellemesi (dalga, akıntı, kum taşınımı) Sistem geliştirme ve performans deneyleri (simulasyonlar) Alternatif çözümler performans/maliyet optimizasyonu İnşaat Uzun süreli gözetim Gerekirse ilave önlemler geliştirilmesi Şekil 4. Geliştirilen alternatif konseptlerden bir örnek 967

6 Şekil 4 de verilen konsept ve diğer alternatiflerin performansı bilgisayar modelleri ile test edilmiştir. Şekil 5 dalga etkisini Şekil 6 oyulma ve birikme düzenlerini gösteren örnek model çıktılardır. Şekil 5. Nümerik model çıktısı (dalga düzeni) Şekil 6. Nümerik model çıktısı (akıntı ve taşınım düzeni) 968

7 Bu çalışmalar ile farklı alternatifler geliştirilmiş, modelde teste edilmiş ve sonuçta teknik ve ekonomik olarak optimum alternatif belirlenmiştir. Şekil 7. Plaj oluşturma konsept 969

8 Uygulanmasına karar verilen çözüm yapısal olarak aşağıdaki öğeleri içermektedir: İskele altına saklanmış dalga kesici sistem Kum tutucu topuk Dalga kesici bariyer Nitelikli kum takviyesi Karar verilen konsept 2003 yılından başlayarak aşamalı olarak sahada uygulanmıştır. Sürekli gözetim aldtında tutulan plaj, zaman içinde artan ihtiyaca yönelik olarak geliştirilmiş ve daha nitelikli hale getirilmiştir (Bkz. Şekil 8) Şekil 8 Plajın gelişimi 970

9 5. PLAJ REHABİLİTASYONUNDA YENİ TEKNOLOJİLER Plaj rehabilitasyonu tüm dünyada hızla gelişen bir uygulama alanı olduğundan daha efektif, kolay uygulanabilir, ekonomik ve çevre ile uyumlu çözümler geliştirilmektedir. Bunlardan dünyada yaygın uygulama alanı bulan iki tanesi bu bölümde kısa tanıtılacaktır. 5.1 Geotube Kum dolu torbalar Kullanım alanı: Dalgakıran, mahmuz ve kıyı duvarları oluşturulması Artıları : Hidrolik olarak yumuşak yapı, düşük maliyet, uygun ekipman ile hızlı yapım Eksileri: Özel dolum ekipmanı gereksinimi, kayalık/taşlık tabanlarda uygulama güçlüğü görsel olumsuzluk Geotube uygulamlarından çeşitli örnekler Şekil 9 da verilmiştir. Şekil 9 Geotube uygulamaları ( üst: kıyı duvarı, alt sol : mahmuz, alt sağ: batık dalgakıran ) 971

10 5.2 REEF BALL Kullanım alanı: Batık dalgakıran ve yapay resif oluşturma Artıları : Doğal yaşam gelişimine uygun, hidrolik olarak yumuşak yapı Eksileri: Geniş uygulama zorunluluğu, Kırılgan yapısı, sert hava şartlarına dayanıksız olası, lisans ödemesi Şekil 10 Reef Ball ünitesini, tasarım yaklaşımını ve uygulamalarından örnekler göztermektedir. Şekil 10 Reef Ball ünitesi ve uygulamaları 972

11 6. SONUÇLAR ve ÖNERİLER Türkiye de özellikle kıyı beldelerinde yapılan sahil düzenlemesini sadece sahile dolgu yaparak alan kazanma, arkasından geçirilen yol ve dolgu üzerinde inşaa edilen yapılar olarak anlaşılmaktadır. Deniz kullanımı olanağını ortadan kaldıran bu yaklaşımın gözden geçirilmesi, mevzuatın da dünyadaki güncel yöntemlerinin daha kolay ve yaygın olarak uygulanmasına elverecek şekilde bir an önce düzenlenerek, özüne uygun, doğa ile barışık kıyı kullanımının yaygınlaşması hem toplum hem de doğa yararına bir yaklaşım olacaktır. Önceki başarılı örnekler, bu yaklaşımın ekonomik açıdan da son derece başarılı sonuçlar verdiğini göstermektedir. Dünyadaki uygulamalar plaj rehabilitasyonunda ancak çok iyi tasarlanmış, inşaa edilmiş ve gözlemlenmiş projelerin başarılı olabildiğini göstermiştir. Doğanın olağanüstü güçleri ile kum taneleri arasındaki kalıcı bir uyum sağlanabilmesi hassas bir çalışma gerektirmektedir Etken dalga ve akıntı rejimi, doğal erozyon/birikme trendleri, mahmuz, kıyı dolgusu vb. yapıların etkisi ile gerekirse kullanılacak takviye malzemesinin kaynağı ve özellikleri birincil derecede önemlidir. Bu standartlar sağlanamadığında projenin de başarız olması kaçınılmaz olmaktadır. Başarı için; başka bir deyişle doğanın eşsiz sanatını benzeştirebilmek için ise mühendislik formüllerinin ötesine geçen bir bakış açısı ve deneyim gerekmektedir. Bu nedenledir ki dünyanın önde gelen bilim adamları bu alandaki çalışmaları Kıyı değişimi ve rehabilitasyonu bilimden çok sanattır şeklinde ifade etmektedir. Dünyada bilinen birçok plaj bu yöntemlerle doğaya kazandırılmıştır. Bu yaklaşım ve güncel teknolojilerin kullanımı ile ARTI PROJE Türkiye sahillerindeki bazı turizm tesislerine yepyeni plajlar kazandırmış bazılarının ise niteliğini gözle görülür şekilde arttırmıştır. Bu süreçte arazi ölçümlerinde, güncel nümerik modelleme ve simulasyon teknolojileri kullanılarak doğa ile uyumlu, optiumum yapısal önlemler tasarlanmış ve inşa edilmiştir. 973

12