Demans Hastalarında Yüz İfadelerinden Duyguların Tanınması

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Demans Hastalarında Yüz İfadelerinden Duyguların Tanınması"

Engin Buruk
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Demans Hastalarında Yüz İfadelerinden Duyguların Tanınması Duygu ÇAP (1, 2), Fatma ATKAN (1,3), Sevilay Karahan (5), Esen SAKA (4), Elif BARIŞKIN (1), Yavuz AYHAN (1) (1) Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD (2) Ufuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji AD (3) Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik AD (4) Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji AD (5) Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik AD Türkiye Psikiyatri Derneği 21. Klinik Eğitim Sempozyumu Antalya, 21 Nisan 2017

2 Sunum İçeriği Giriş - Duygu tanıma - Demans hastalarında yüz ifadelerinden duygu tanıma - Duygu tanıma testleri - Duygu tanıma testlerinin önemi Amaç ve Hipotez Ön Çalışma Amaç Yöntem ve Bulgular - Testin geliştirilmesi ve özellikleri Ana çalışma Amaç Yöntem, Bulgular, Sonuç ve Tartışma

3 Duygu Tanıma Duygu tanıma, kişilerarası iletişimin, sosyal ilişkilerin önemli bir düzenleyicisidir. Duyguların yüzdeki ifadelerinin doğru tanınıp yorumlanması karşımızdakinin duygusal durumunu, davranışlarını tahminde önemli bir belirleyicidir. Duygusal ifadeler kızgınlık, üzüntü, korku, mutluluk, tiksinti ve şaşkınlık olarak ifade edilmektedir (Hargrave, Maddock, ve Stone, 2002; Kumfor ve Piguet, 2012).

4 Demans ve Duygu Tanıma Yüzdeki duygusal ifadeler (AD de dahil olmak üzere) farklı tür demans hastalarında, sağlıklı bireylere göre daha az tanınmaktadır. Özellikle frontotemporal demans (FTD) hastalarında duyguları tanıma ve yorumlama güçlüğü önde gelen bir belirtidir. Duygu tanımadaki bozulma, ciddi sosyal ve davranışsal sıkıntılara sebep olmaktadır (Hsieh ve ark., 2012; Hargrave, Maddock, ve Stone, 2002; Kumfor ve ark., 2014; Kumfor ve Piguet, 2012; Drapeu ve ark., 2009).

5 Duygu Tanıma Testleri Çoğunluğu bilgisayar aracılıklı, Ekman-60 Pictures of Facial Affect (POFA) Geneva Emotion Recognition Test Penn Emotion Recognition Test

6 Duygu Tanıma Testi Neden Önemli? Duygu tanıma testleri nöropsikolojik test bataryalarının bir parçası değil -> duygu işleme/ sosyal biliş hasarlarının hastalığın erken dönemindeki etkilerine bakılamamaktadır. Duygu tanımada bozulmalar kişide empati güçlüğü, iletişim problemleri sebebiyle kişinin sosyal ilişkilerinde problemlere yol açar aynı zamanda bakım verene de yük oluşturur (Rankin ve ark., 2005; Hsieh ve ark., 2013).

7 Amaç Türkiye toplumuna uygun, kolay uygulanabilir bir ölçüm aracı ile farklı tip demans hastalarında yüz ifadelerinden duygu tanıma performanslarını değerlendirmek

8 Hipotez Demans hastaları sağlıklı bireylere göre yüz ifadelerindeki duyguları daha düşük oranda tanımaktadırlar. Farklı demans türleri arasında duygu tanıma açısından fark bulunmaktadır.

9 Yöntem Ön Çalışma-Yüz ifadelerinden duygu tanımaya yönelik için test oluşturma Ana Çalışma- Oluşturulan test ile demans hastalarında yüz ifadelerinden duygu tanıma performansını değerlendirme

10 Ön çalışma: Testin geliştirilmesi Amaç: Türkiye toplumuna uygun 55 yaş üzeri bireylerde kullanılabilecek yüz ifadelerinden duygu tanıma testi nin oluşturulması

11 Ön Çalışma Yöntemi 1- Standart Test için Veritabanı Seçilmesi Veri tabanı seçimi- FACES, Ekman, The Vital Longevity Test

12 Ön Çalışma Yöntemi Frekanslar ki kare testi ile karşılaştırıldı 52 genç 51 orta yaş 51 yaşlı bireyin fotoğrafları incelendi FACES 4 genç (kadın-erkek) 4 orta yaş (kadın-erkek) 4 yaşlı (kadın-erkek) kişinin fotoğraf seti belirlendi. 1 genç (kadın-erkek) 1 orta yaş (kadın-erkek) 1 yaşlı (kadın-erkek) kişinin fotoğraf setlerinin belirlenmesi amaçlandı - Her yaş grubu ve cinsiyetten, her bir bireyin tüm duygu ifadelerini gösteren fotoğraflarının bulunması MMSE puanı 25 + Herhangi psikiyatrik veya nörolojik rahatsızlığı bulunmayan Hacettepe Ünv. İç Hastalıkları ABD Geriatri BD hastaları ve hasta yakınları

13 Ön Çalışma Özet 5 duygu (korkmuş, üzülmüş, tiksinmiş, kızmış, mutlu) X 2 cinsiyet (kadın, erkek) X 3 yaş grubu(genç, orta yaşlı, yaşlı) toplam 30 fotoğraf Kadın Erkek Kadın Erkek Genç 4 kişi 4 kişi Genç 1 kişi 1 kişi Orta Yaşlı 4 kişi 4 kişi Orta Yaşlı 1 kişi 1 kişi Yaşlı 4 kişi 4 kişi Yaşlı 1 kişi 1 kişi 120 fotoğraf 30 fotoğraf

14 TEST UYGULAMA PROSEDÜRÜ

15 Test nasıl uygulanıyor? Deneme aşaması Kişiler yüzleri doğru tanımaktadır. Kişiler duyguları doğru bilmektedir. Test aşaması

16 Resim gösterilir Fotoğraftaki kişinin nasıl hissettiği sorulur Korkmuş Üzülmüş Kızmış Mutlu Tiksinmiş ifadeleri gösterilerek birini sözel olarak belirtmesi istenir. Yanıtlar kaydedilir

17 Ön Çalışma Bulguları HER Yaş (genç, orta yaş, yaşlı) X Cinsiyet (kadın, erkek) X Duygu İfadesi (korkmuş, üzülmüş, tiksinmiş, kızmış, mutlu) anlamlı derecede fazla tanınan 1 kişinin fotoğraf seti belirlendi.

18 Yöntem Ön Çalışma-Yüz ifadelerinden duygu tanımaya yönelik için test oluşturma Oluşturulan test ile demans hastalarında yüz ifadelerinden duygu tanıma performansını değerlendirme

19 Ana Çalışma Yöntemi 214S048 no lu TÜBİTAK projesi kapsamında değerlendirilen katılımcılar çalışmaya dahil edildi. Toplam 251 katılımcı 159- tamamlayan 92- testi tamamlayamayan - 62 (1. aşamayı geçemedi) - 30 (diğer sebepler) Örneklemde yüz ifadelerinden doğru duygu tanımayı yordayan değişkenleri belirlemek için Aşamalı Regresyon Analizi kullanıldı Bağımlı değişken: Doğru tanınan duygu ifadesi sayısı Bağımsız değişkenler: tanı, MMSE, yaş, cinsiyet, eğitim

20 Katılımcı sayısı Katılımcılara İlişkin Tanısal Bilgiler % 20% 44% 28% Kontrol SCI/HBB AD AD dışı demans AD dışı demans türü Sayı, Yüzde LBD 1 (% 0.6) NPH 1 (% 0.6) PD 2(% 1.3) PDD 1(% 0.6) SCD 1 (%0.6) VCI 6 (%4.7)

21 Farklı Tanı Gruplarına İlişkin Bilgiler Kontrol SCI/ HBB AD AD dışı Demans Yaş ** 69.59± ± ± ±7.48 Cinsiyet %45.7 E %54.3 K %35.6 E %64.4 K %62.5 E %37.5K %66.7 E %33.3 K Eğitim 5< 6-10 >11 %35.7 %7.1 %57.1 %44.4 %17.8 %37.8 %40.6 % 12.5 %46.9 %41.7 %16.7 %41.7 MMSE** 26.06± ± ± ±2.84

22 Tanı, cinsiyet, eğitim düzeyi ve MMSE puanı kişilerin duygu ifadelerini doğru tanıma sayılarını anlamlı şekilde yordayabilmektedir. Değişkenler R 2 ß t p MMSE* Eğitim** Cinsiyet** Tanı* (Ktrl- SCI/HBB AD- AD DışıD) MMSE puanı arttıkça doğru tanıma artmaktadır. Eğitim düzeyi arttıkça doğru tanıma artmaktadır. Kadınlar daha doğru tanımaktadır <.05 <.01 <.01 <.05

23 Bilişsel Bozukluk Tanısı ile yüz ifadelerinden duygu tanıma performansı düşmektedir. Kontrol vs AD dışı demans Kontrol vs AD SCI/HBB vs AD dışı demans için anlamlı fark tespit edildi. Doğru tanıma oranı** Kontrol SCI/HBB AD AD dışı demans %83.29 %80.74 %75.52 %66.94

24 Doğru cevap yüzdesi Mutlu, kızmış, tiksinmiş, üzülmüş ve korkmuş ifadeleri için tanı grupları arasında anlamlı fark bulundu Tanı gruplarında yüz ifadelerinden duygu tanıma Kızmış Mutlu Tiksinmiş Üzülmüş Korkmuş Duygu İfadesi Kontrol SCI/HBB AD AD dışı demans

25 Doğru ifade ile karıştırılan duyguların ortak olduğu görüldü. Kızmış Mutlu Tiksinmiş Üzülmüş Korkmuş Kontrol Üzülmüş Üzülmüş Korkmuş Kızmış SCI/HBB Korkmuş/Üzülmüş Üzülmüş Korkmuş Kızmış AD Üzülmüş Üzülmüş Kızmış/Korkmuş Kızmış AD dışı demans Üzülmüş Üzülmüş Korkmuş Kızmış

26 Sonuç ve Tartışma Yüz ifadelerinden duygu tanıma performansı Eğitim yılı MMSE puanı azaldıkça düşmektedir. Tanı durumuna göre doğru tanıma oranı Kontrol > SCI/HBB > AD > AD dışı demans şeklindedir. Kadınlar erkeklere göre daha iyi tanımaktadır. Doğru ifade yerine en fazla kullanılan (karıştırılan) ifadeler ortaktır. Kızmış ifade hariç diğer duygu ifadelerinde gruplar arası anlamlı farklar mevcuttur. Demans dışı AD grubundaki kişi sayısının az oluşu çalışma için kısıtlılık olabilir. MMSE skoru ile ilişkisi düşünüldüğünde testi hafif ve orta düzey bilişsel bozukluklarda uygulanmasının daha kullanışlı olabileceği düşünülmüştür.

27 Kaynaklar Drapeau, J., Gosselin, N., Gagnon, L., Peretz, I., & Lorrain, D. (2009). Emotional recognition from face, voice, and music in dementia of the Alzheimer type. Annals of the New York Academy of Sciences, 1169(1), Hargrave, R., Maddock, R. J., & Stone, V. (2002). Impaired recognition of facial expressions of emotion in Alzheimer's disease. The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences, 14(1), Hsieh, S., Hornberger, M., Piguet, O., & Hodges, J. R. (2012). Brain correlates of musical and facial emotion recognition: evidence from the dementias. Neuropsychologia, 50(8), Hsieh, S., Irish, M., Daveson, N., Hodges, J. R., & Piguet, O. (2013). When one loses empathy: its effect on carers of patients with dementia. Journal of geriatric psychiatry and neurology, 26(3), Kumfor, F., & Piguet, O. (2012). Disturbance of emotion processing in frontotemporal dementia: a synthesis of cognitive and neuroimaging findings. Neuropsychology review, 22(3), Kumfor, F., Sapey-Triomphe, L. A., Leyton, C. E., Burrell, J. R., Hodges, J. R., & Piguet, O. (2014). Degradation of emotion processing ability in corticobasal syndrome and Alzheimer s disease. Brain, 137(11), Rankin, K. P., Kramer, J. H., & Miller, B. L. (2005). Patterns of cognitive and emotional empathy in frontotemporal lobar degeneration. Cognitive and Behavioral Neurology, 18(1),

28 Teşekkürler Bu çalışma TÜBİTAK ın 1003 kapsamında desteklediği 214S048 no lu proje kapsamında yürütülmüştür. Teşekkürler Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları AD Geriatri BD Burcu Yavuz Mustafa Cankurtaran Mert Eşme Fatih Sümer Cafer Balcı ve Esra Özkan B. Bahadır Akbulut

29 Deneme Aşamasını Geçen ve Geçemeyen Katılımcıların Özellikleri GEÇEMEYEN GEÇEN Yaş ortalaması ± ± 8.10 ** **Cinsiyet %62 kadın %38 erkek %52.2 kadın %47.8 erkek Eğitim yılı ort ± 5.44 yıl 8.78 ± 5.05 yıl Eğitim yılı 0-5 yıl: % yıl: % yıl: 27.2 ** 0-5 yıl: % yıl: % yıl: %48.4 **MMSE ort /30 puan ± /30 puan ± 3.89

Benzer belgeler

İki Nörodejeneratif Hastalıkta Zihin Kuramı Becerileri ve İşlevsellik Düzeyinin karşılaştırılması: Alzheimer ve Parkinson Hastalığı

İki Nörodejeneratif Hastalıkta Zihin Kuramı Becerileri ve İşlevsellik Düzeyinin karşılaştırılması: Alzheimer ve Parkinson Hastalığı Evrim Göde Öğüten 1, Gizem Ünveren 2, Emine Soybay 2, Barış Topçular