ETM DÜNYASININ NTEL ARATIRMA PARADGMASIYLA NCELENMES: DOAL YA DA YAPAY. Durmu EKZ *

Transkript

1 ETM DÜNYASININ NTEL ARATIRMA PARADGMASIYLA NCELENMES: DOAL YA DA YAPAY Durmu EKZ * Özet Bu kuramsal incelemenin temel amac, ülkemizde eitim aratrmasnda yaygn ve baskn olarak kullanlan nicel aratrma paradigmasna kar, nitel aratrma paradigmas araclyla eitim dünyasnn daha doal ve detayl bir biçimde incelenebilecei düüncesini ortaya koymaktr. Çalmada nitel aratrma kuramsal ve pratik olarak tantlarak, nitel ve nicel aratrma paradigmalar arasndaki sadece en belirgin farklar sunulmutur. Bunun için, aratrmann doasnn ve yapsnn ne olduu, insanlarn sosyal dünyay anlamaya nasl yaklatklar, günümüze kadar eitimde ne tür aratrmalar yapld ve hangi yaklamlardan yararlanld, nitel aratrmann felsefi dayanaklarnn neler olduu konular açklanmtr. Çalmada, bir aratrmann nitel ya da nicel olup olmamas metodolojinin aratrmann balangcnda seçimiyle ilgili deil, aratrmann doasnn metodolojinin seçimini belirleyecei vurgulanmtr. "leri sürülen düünce ise, ilk önce aratrmann doasnn düünülmesi daha sonra da uygun metodolojinin seçilmesidir. Özellikle, nitel aratrma paradigmasnn karlat en önemli eletirilerden olan aratrmada geçerlik ve güvenirlik kavramlar açklanmaya çallarak, aratrmann doal olabilmesi için baz önerilerde bulunulmutur. Anahtar sözcükler: Eitim, aratrma, paradigma, nitel ve nicel aratrma Abstract The main purpose of this theoretical study is to propose the idea that educational world can be investigated more natural and detail by the qualitative research paradigm, which is known to be in contradiction with the quantitative research paradigm, a dominant and widely used methodology in educational research in our country. In the study, by introducing the qualitative research as theoretical and practical, only the most distinctive differences between the qualitative and quantitative research paradigms are presented. To do so, the issues of what the nature and structure of research is, how people approach to understand the social world, what sorts of research have been conducted and what research approaches have been utilised in education thus far, and the philosophical underpinnings of qualitative research have been explained. In the study, it is emphasised that it is not to be decided if a research is to be qualitative or quantitative at the beginning of the research; rather, the nature of the research topic calls for the methodology. The idea put forward here is that considering the nature of the research comes first, choosing the suitable methodology follows. Particularly, by striving to explain the most significant criticism concerned with the concepts of making generalization and reliability in research with which the qualitative research confronts, several recommendations are offered in order to make a study natural. Key words: Education, research, paradigm, qualitative and quantitative research Yazma Adresi: * Yard. Doç. Dr. Durmu Ekiz, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih E itim Fakültesi #lkö retim Bölümü. Trabzon. durmusekiz@yahoo.com.

2 E itimin çeitli konularnn nitel aratrma paradigmas ile incelenmesi Bat dünyasnda özellikle son 20 yldr oldukça yaygn bir ekilde kendini gösterirken (Hitchcock ve Hughes, 1995; Verma ve Mallick, 1999) ülkemizdeki durum oldukça yakndr (Yldrm ve 5imek, 2003). Aslnda herhangi bir aratrma paradigmasnn di erine göre tercih edilmesi her eyden önce aratrma konusunun do asyla ilikilidir. Aratrmann nitel ya da nicel olup olmayaca na karar vermeden önce neyin aratrlaca nn detayl bir biçimde düünülmesi ve buna ba l olarak da nasl aratrlaca na karar verilmesi gerekmektedir. Di er bir anlatmla, amaca uygunluk kriteri, aratrmada yararlanlacak metodolojinin (yöntembilim) seçimini sa layacaktr. Çünkü nitel ve nicel paradigmalar sosyal dünyaya farkl varsaymlarla yaklamaktadr. Ancak bu kuramsal çalmada, do al olarak düünülen nitel boyut üzerinde yo unlama amaçlanmtr. Çünkü bu boyut, ülkemizde yeterli dikkati üzerine çekmedi i görülmektedir. Ülkemizde gerek sosyal bilimlerde ve gerekse de e itimde nitel aratrma yöntemlerinin gerek kuramda ve gerekse de uygulamada yeterince gelimemi olmasnn nedenlerini düünmek dikkate de erdir. Maalesef, bunun belirgin nedenleri üç ekilde sralanabilir: Birincisi, ülkemizde e itim alannda yetimi akademisyenlerin e itim geçmilerine bakld nda, genellikle büyük bir ço unlu unun fen bilimleri kökenli oldu unu ya da sosyal bilimler kökenli olanlarn büyük bir ksmnn aratrma gelene ini kritik etme konusunda ya pasif bir durumda oldu u ya da fen bilimleri aratrma yöntemleriyle yetitirildiklerini görmek olanakldr. Fen bilim kökenli kiilerin e itimlerinden olsa gerek ki, pozitivist yaklam ve onun yansmas olan nicel aratrmay tamamyla kabullendikleri görülmektedir. Bu kiilerin üniversitelerde söz sahibi olmalar, nitel aratrmalarn gelimesine do rudan ya da dolayl olarak engel olmutur. Çünkü bunlarn arasnda genel olan varsaym, aratrma sonuçlarnn istatistiksel de erlerle ifade edilmesi, genellemelere varlmas ve geleneksel yaklamla aratrmann yaplmasnn gerekti idir. Dolaysyla, üniversitelerde okutulan bilimsel aratrma yöntem ve teknikleriyle ilikili derslerde nitel aratrmaya önem verilmemi, ya göz ard edilmi ya az önem verilmi, ya da gerek kuramda ve gerekse de uygulamada ne oldu u tam olarak anlalamamtr. Bu durum bugün de devam etmektedir (ODTÜ de yaplan aratrmalarn bir ksm hariç). Sosyal bilim e itim geçmiine sahip olan akademisyen saysnn az olmas ve bunlarn seslerini bilimsel olarak duyuramamalar, nitel aratrmann gelimemesinin ya da yeterince gelimemesinin nedenlerinden biri olmutur. Pozitivist gelenek içerisinde yetimi bilim adamlarnn en azndan bir ksm, pozitif anlaya ya da yönteme uygun de ilse, nitel aratrma yöntemlerini bilimsel kabul etmezler (Yldrm ve 5imek, 2003). E itim dünyasn inceleyip de fen bilimi e itim geçmiine sahip olan akademisyenlerin bir ksm, fen bilimi gelene iyle e itimin çeitli konularna incelemektedirler. Göz ard ettikleri nokta ise, insann do asnn, davrannn ve e itiminin incelendi i alann sosyal bir bilim oldu u gerçe idir. #kincisi ise, ülkemizin toplumsal yapsyla açklanabilir. Nitel aratrmann temel varsaymlarndan biri olan birey ya da bireylerin düünceleri ve yaam biçimleri, ülkemizde hümanist yaklamn yeterince gelimemesinden dolay ya pek önemli de ildir, ya da ikinci bir planladr. Ülkemizde toplum psikolojisi ve yaants yaklam baskn olup, kiiler bireysel kaldklarnda onlarn düüncelerinin önemli olmad e ilimi bulunmaktadr. O yüzdendir ki, ülkemizde toplum tarafndan da sklkla söylenen söz bu durumu çok iyi bir

3 ekilde açklamaktadr: #stisnalar kaideyi bozmaz. Oysaki, nitel paradigmada istisna da önemli olup (özel durum) ve kaideyi (kuram) bozabilmektedir. Üçüncüsü ise, toplumumuzda bireylere olan güvensizlikten kaynaklanmaktadr. Aratrmaclarn kendilerinin bizzat çeitli nedenlerden dolay etik d davranarak gerçek aratrma yapmadan veri oluturabilece i ve bu verileri de erlendirebilece i endiesidir. Oysa ki bu endie, tartlmasa bile nicel aratrmalar için de geçerlidir. Burada önemli olan, aratrma ve bilim eti idir. Nitel ile nicel aratrma arasndaki farkllk konusu temelde sosyal ve fen bilimlerindeki tartmalardan kaynaklanmaktadr. Sosyal ve fen bilimlerinin gerek inceleme alanlar ve gerekse de do as oldukça farkldr. Fen bilimi yaklamyla sosyal dünyay incelemek ve insanl n hizmetine sunmak sosyal dünyann karmak yapsn basitli e indirgemeye çalmak olarak düünülebilir. Buraya kadar belirtilen giri niteli indeki açklamalar göz önüne alnarak, insanlarn aratrmaya neden ihtiyaç duydu u, hangi yollar denedi i, e itimdeki aratrmalarn geliim aamalarnn neler oldu u, nitel aratrmann gerekçelerinin ve felsefi yaklamlarnn, nicel aratrma paradigmasyla karlatrlarak farkllklarn neler oldu u konularna de inilerek, aratrmada do all sa lamak için nitel aratrma paradigmasndan e itim dünyasnn aratrlmasnda aktif bir biçimde yararlanlmas gerekti i konusu bu çalmada tartlmaya çallm ve gerekli önerilerde bulunulmutur. Aratrmann Do"as ve Yaps Bilimin temelinde anlama ve daha sonra insanl n hizmetine sunma ya da kontrol altna alma düüncesi bulunmaktadr. #nsanlk tarihi sistemli olarak bilinmeye balad ndan itibaren, insanlarn gerek sosyal ve gerekse de fiziksel dünyada olanlar inceleyerek anlamlatrma ve buna ba l olarak da insanl n hizmetine sunma çabasnda olduklar bilinmektedir. Bu çabalar çeitli aratrmac akademisyenler tarafndan birçok ekilde kavramsallatrlarak daha sistematik olarak anlamlatrlmaya çallmtr. Bunlardan önemli olarak görülen iki aratrmac grubunun düüncelerine yazarn kendi düünce ve yorumlarn da ekleyerek de inmek konuya açklk getirecektir. Cohen, Manion ve Morrison (2000), birçok aratrmacnn düüncesinden yararlanarak bu çabalarn üç kategoride gerçekleti ini not etmektedirler. Ancak bu kategorilere dördüncüsü de eklenebilir. Bunlar: Deneyim, mantk, aratrma, yanstma. Her biri yorumlanarak açklanacak olursa: 1.Deneyim: Günlük yaamn problemlerini anlamak ve onlarn üstesinden gelmek için insanlar oldukça fazla bir biçimde kazandklar deneyimlerine güvenmektedirler. Bu deneyimler insanlara, genel-bilmeler sa lamaktadr. Bu genel bilmeler, insanlarn gerek sosyal dünyadakileri ve gerekse de fiziksel dünyadakileri anlamlatrmak ve bunlarla olan ilikileri düzenlemede yön göstermektedir. Örne in; bir ö retmen düünelim. Bir gün içerisinde gerek snf içerisinde ve gerekse de snf darsnda ö rencileriyle oldukça fazla etkileim içerisinde olup bu etkileim srasnda elde etti i genel-bilmeler aracl yla ö rencileri üzerine çeitli

4 varsaymlara ulamakta, bunlara ba l kararlar almakta ve o kararlar uygulamaktadrlar: Bu ö renci çok çalkan, u konuya yeterli yant verebilir ; bu ö rencinin derse kar ilgisi yok, ona fazla bir ey veremem; ö renciler konular somut olarak daha iyi anlyorlar, konular somutlatrmalym. Her bir varsayma dayal karar ve buna ba l eylemi etkileyen, o ö retmenin ö rencileriyle etkileimi sonucunda elde etti i genelbilmelerdir. Bu bilmeler ne sistematiktir, ne de test edilmitir. Aksine bunlar açkl a kavuturulmam olup, oldukça snrldr; çünkü çalkan diye nitelendirdi i ö renci o özel konuya istenilen düzeyde yant veremeyebilir. Ya da ilgisiz diye nitelendirdi i ö renciye yeterli e itim olanaklar sa land nda derse kar ilgisi artabilir. Bu anlamda deneyim, insanlarn düüncelerini ve eylemlerini yönlendirmesine ra men sistematik olmamas ve test edilmemi olmasndan dolay yetersiz kalmaktadr. Kiisel deneyimin bal bana yetersiz kald yer ve zamanlarda insanlar mantk önermelerinden yararlanarak etrafnda olan olgu ve olaylar daha sistematik hale getirmeye çalmaktadrlar. 2. Mantk: Tümdengelim ve tümevarm olmak üzere iki biçimde de erlendirilmektedir. Tümdengelim Aristotle nin düüncesine dayanmaktadr. Bu yöntemde birbirlerine ba l bir dizi adm yer almaktadr: Bütün ö retmenler somut ö renmeyi savunmaktadrlar; Alper de bir ö retmendir; Öyleyse Alper de somut ö renmeyi savunmaktadr. Bu tür mantkta gözlem ya da aratrma söz konusu olmayp, sadece beyin jimnasti ini içermektedir. Aratrma ve incelemeyi göz önüne almad ndan ya da ikinci plana att ndan tümdengelim birçok durumda yetersiz kalmaktadr. E er kurulan önermedeki ilk yarg hatal ise önerme çürütülür. Tümevarm ise, tümdengelime benzer bir ekilde bir birlerine ba l bir dizi beyin jimnasti ini içermektedir. Ancak burada, önermeler özelden genele do ru bir sra izlemektedir: Alper somut ö renmeyi savunmaktadr; Alper bir ö retmendir; Öyleyse bütün ö retmenler somut ö renmeyi savunmaktadr. Her iki önermede (tümdengelim, tümevarm) de, ilgili alanda otorite olarak kabul edilen kiilerin ileri sürdükleri do rudan kabul edilmekte olup bu durumda gözlem, aratrma ve incelemeye gidilmemektedir. Önermelerde ileri sürülenlerden birisi yanl oldu unda önermelerin tamam yanltr. Bu anlamda mantk da yeri ve kullanld yere göre insanlarn aratrd sosyal ve fiziksel dünyada olanlarla ilgili olarak yetersiz kalmaktadr. Ancak gerek tümdengelim ve gerekse de tümevarm yöntemlerinin bilimsel bilgi üretiminde oldukça önemli yeri bulunmaktadr. Örne in, tümevarm aracl yla hipotezler oluturulur, daha sonra da tümdengelim aracl yla bu hipotezler test edilir. Cohen ve arkadalarna (2000) göre her iki yöntemin, bilimin gelimesine üç alanda önemli katklar bulunmutur: Hipotez ileri sürme, Hipotezlerin pratikte savunmasn gerçekletirme, Bilimsel bulgularn açklanmasn ve yorumlanmasn sa lama ve bunlarn bir sentez içerisinde kavramsal bir çerçeveye konulmasn gerçekletirme.

5 Bu durumda, insanlar daha sistematik, önyarg ya da önerme gerektirmeyen baka bir araca ihtiyaç duymaktadrlar ki, bu da bilimsel aratrmadr. 3. Aratrma: Herhangi bir sosyal ve fiziksel olgu ve olay hakknda bilimsel bilgi elde etmek, elde edilen bilgiyi insanl n hizmetine sunmak ve bunu uygulamak için sistematik, planl ve bazen de kontrollü bir ekilde yürütülerek veri toplanmas, analiz edilmesi, tartlmas ve sonucunun rapor edilmesi ilemlerini içeren bir etkinliktir. Aratrmann birtakm özellikleri bulunmaktadr. Bunlarn bir ksmn Cohen ve arkadalar (2000) belirmilerdir: Deneyim, gelii güzel ortaya çkarken, aratrma daha sistematik ve kontrollü olup tümdengelim ve tümevarm içermektedir. Aratrmada, ileri sürülen düünce ve görülerin bizzat test edilmesi için incelemeye tabi tutulmas gerekmektedir. Aratrma sonuçlarnn ya da bilimsel bilgi olarak ileri sürülenlerin bilim adamlar tarafndan tartlp do rulu unun kabul edilmesi veya reddedilmesi gerekmektedir. 4. Yanstma: #nsanlarn, gerek fiziksel ve gerekse de sosyal dünyadakileri anlayabilmeleri ve kendi yaamlarn düzenleyebilmelerinde yanstmann da etkisi oldu u düünülebilir. Yanstma aktif, srarl, bilinçli ve sistematik bir düünme eklidir (bkz. Ekiz, 2001a). #nsanlar, özellikle sosyal yaam içerisinde ilikilerini daha iyi anlayabilmek ve düzenleyebilmek için bilinçli bir düünme süreci içerisindedir. Örne in, yanstmann basitçe çalma prensibi; neden bugün yolda yürürken Metin beni gördü ü halde görmezlikten geldi? (sorun) Acaba yanl bir ey mi yaptm? (karmaa) Biz onunla çok iyi arkadaz, bunu kastl yapabilece ini tahmin etmiyorum (hipotez). Belki de oldukça dalgnd; çünkü zihnindeki herhangi bir sorunu çözmeye çalyor gibiydi (önceki deneyimlerle ilikilendirilerek oluturulan varsaym). Dolaysyla, daha sonra onu gördü ümde bunun nedenini ona sorabilirim, bunu büyütmenin bir anlam yok (bilinçli ve sistematik bir düünme). Gerçe i ortaya çkarmada ve sonuç itibariyle bilgi üretmede oldukça fazla yaklam bulunmaktadr. Farkl yaklamlarn olmasnn nedenlerinden biri, aratrmaclarn farkl felsefi düünceleri savunmasndan kaynaklanmaktadr. Frankfort-Nachmias ve Nachmias (1996), bilgiye olan yaklamlardan üçünü sralamlardr. Bunlar: Otoriter yaklam, mistiksel yaklam, aklc (rasyonel) yaklam. Bunlar gerek günlük yaamlarmzda ve gerekse de bilimsel çalmalarmzda görmek olanakldr. Her biri yorumlanarak açklanmaya çallmtr: 1. Otoriter yaklam: Bu yaklamda insanlar, bilgiye ularlarken elde etmek istedikleri bilgiyi sosyal ya da politik yönden alannda tannm ya da e itilmi kiilerden alrlar. Otorite olarak tannm kiilerin sa lam olduklar bilgiler nda insanlar gerek düüncelerini ekillendirirler ve gerekse de eylemlerine yön verirler. E itim açsndan örnek verildi inde, bir ö retmenin çocuk psikolojisi konusunda tannm kiilerin düüncelerine bavurmas ve bu düünceler nda çocuklarla olan etkileimini düzenlemesi bu yaklama somut bir örnek olarak gösterilebilir.

6 2. Mistiksel yaklam: Gerçe i ö renmek isteyen bireyler do a d konular üzerinde mistiksel olarak bilinen peygamberler, kutsal kiiler ve medyumlar gibi otorite olarak kabul edilen kiilerden bilgi alma çabas içerisindedirler. Bu anlamda mistiksel yaklam, otoriter yaklama benzerlik göstermekte ise de, belirgin farkll do a d (ola anüstü) olay ve olgularn gösterilmesine dayanmasdr. #nsanlar çeitli nedenler ve durumlar altnda mistiksel yaklamda bilgi aray içerisindedirler. Yardma muhtaç olan bireyler ile yaamda baka alternatifi kalmam bireyler bu yaklam aracl yla üretilen bilgiyi kabullenme e ilimindedirler. Genel bir anlamda, e itim seviyesi yüksek olan toplumlarda bu tür araya gidilmedi i görülmektedir: Örne in, bat toplumlarnda. Oysa ki hala ülkemizin özellikle krsal kesimlerinde bu tür yaklam aracl yla insanlarn bilgi aray ve bu bilgiyi uygulay bilinmektedir. 3. Aklc yaklam: Bu yaklamda bilgi, mant n biçim ve kurallarna sk bir ekilde ba l kalmaktadr. Bu yaklam içerisinde yer alan varsaymlar: (1) #nsan beyni dünyay, gözlenebilir olaylardan (fenomen) ba msz olarak anlayabilir. (2) Bilginin biçimleri bizlerin deneyimlerinden ba msz olarak vardr (Frankfort-Nachmias ve Nachmias, 1996, s. 4). Birinci varsaymda vurgulanmak istenen, yukarda da benzer bir biçimde de inildi i üzere, insanlarn dünyada olan ya da oluan olgu ve olaylar anlayabilmeleri için gözlem ve aratrma yapmalarna ihtiyaçlar olmad dr. Aksine insanlar, mantklarn kullanarak da dünyay anlamlatrabilirler. #kinci varsaymda ise bilginin, insanlarn bireysel deneyimleriyle kartrlmadan yaplandrlp ve objektif oldu u, bilgi üretiminde ise bireysel deneyimlerin yeri olmad, düüncesi vardr. Bütün bu açklamalar göz önünde bulunarak, acaba e itim aratrmalarnn amac nedir? sorusuna yant aramak gerekmektedir. E"itim Aratrmalarnn Amac Neden e itimde aratrmalar yaplmaldr? sorusuna farkl amaçlarla yaklalmaktadr. Nicel aratrma paradigmasndan hareketle, e itim aratrmalarnn amac genellikle, bilim için süslenmi ve parlak kuramlar üretmektir. Nitel aratrma paradigmasndan hareketle ise, e itim aratrmalarnn do asnn aslnda kuramsal bir etkinlik olmad, aksine pratik bir etkinlik oldu u, dolaysyla e itilen kiilerin istenilen do rultuda de itirilmesine yönelik oldu udur. E itim aratrmalarnn amac ise, uygulamay ekillendiren pratik bilgiler üretmektedir (Mortimore, 2000). E itim aratrmalarnn pratik bir etkinlik olmasnn en önemli nedenine Carr ve Kemmis (1986) açklk getirmilerdir. Onlara göre, e itim pratik ya da uygulamal bir alan oldu undan, onun problemleri de pratik olup yeni bir bilginin kefedilmesiyle çözülemez. Aksine onun problemleri, uygulamay de itirme ve biçimlendirmeyle çözülebilir. Bunun için, aratrma raporu okundu u zaman hemen hemen herkes tarafndan anlalmas ve sonuçlarnn uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir. E itimde aratrma gereklidir; çünkü e itim uygulamalarn yönlendiren bir takm çalma prensipleri bulunmaktadr. Bunlar, ya sorgulanmadan ve sistematik olarak incelenmeden ortaya konulan düünceler ya da sorgulanan ve sistematik olarak incelendikten sonra oluturulan düünceler, kuramlar ve bilgilerdir. Sistematik

7 olarak incelenmeyen düünce ve bilgiler sadece deneyim ve mant a dayanmaktadr. Her ikisinin de yetersiz oldu u yukarda belirtilmiti. Bugün, gelimi ve ça da toplumlarda e itim-ö retimin uygulamasn yönlendiren temel prensip genel-bilmeler de il, aksine aratrmaya dayal yani veri-merkezli çalmalardr (Hargreaves, 1997; Davies, 1999; Pirrie, 2001). Elde edilen veriler do rultusunda e itim-ö retim faaliyetleri düzenlenir ve gerekirse eskileri de itirilmek üzere yeniden düzenlenir. Acaba günümüze kadar e itim alannda ne tür aratrmalar yaplm, neler de itirilmeye çallm ve bunlar hangi aratrma paradigmasna dayandrlarak yürütülmütür? E"itimde Bilimsel Aratrma E itimdeki bilimsel aratrmalar pekçok disiplinlerde oluturulan ve gelitirilen aratrma yöntem ve tekniklerinden etkilenmitir. Bu çalmada bunlar, sadece etkisini daha belirgin bir biçimde gösteren iki boyuttan incelenmeye çallacaktr: Psikolojik kökenli aratrmalar, sosyolojik kökenli aratrmalar. Her iki aratrma grubu aracl yla elde edilen bilimsel bilgiler bugünkü e itim ve ö retim uygulamalarn ekillendirmitir. 1. Psikolojik Kökenli Aratrmalar E itimdeki bilimsel aratrmalar di er bilimlerdeki (fizik, kimya, biyoloji, tarih, psikoloji, sosyoloji vb) aratrmalar ile karlatrld nda oldukça yeni bir olgudur. Bu bilimlerde gelitirilen yöntemlerin e itimciler tarafndan geni bir ekilde kullanlarak e itimde bilimsel aratrlmalarn yaplmas ve bilimsel bilgilerin snf ortamlarnda kullanlmas için üretilmesi 19. yüzyln sonlarndan itibaren kendini göstermektedir. Bu bilimlerdeki bilgi üretiminde yararlanlan yöntem ve prosedürler e itime de geni bir ekilde etkide bulunmu ve e itime uyarlama sürecine girmitir. Bu uyarlama sürecinde Bat dünyasnda oldukça fazla gelimeler söz konusu iken ülkemizde geleneksel yapnn (aratrmalarda mutlaka istatisti in kullanlmas) ar bir ekilde korunmaya çallmas yüzünden ayn gelimeler ülkemiz için görülmemektedir. Bat dünyasndaki gelimeleri incelemek konuya açklk getirecektir. E itimciler, e itim dünyasndaki aratrmalarn geliimini birkaç dönem halinde kavramsallatrarak incelemeye çalmlardr. Bu e itimcilerden, örne in, Verma ve Mallick (1999: bkz. s ) e itim aratrmalarn üç döneme ayrmlardr. Aa da bunlar, yazarn kendi düünceleri de eklenerek ksaca açklanmaya çallmtr. a. E itim Aratrmalarnn Tarihsel Geliimi Galton ve Pearson gibi #ngiliz e itimcileri 1880 li yllarda e itim aratrmalarnda kullanlmak üzere istatistiksel metotlar gelitirmeye çalmlardr. Fakat e itimin problemlerini çözmede asl çalmalarn 20. yüzyln balarnda yaplmaya balad ileri sürülmektedir. Gerek ö retmenler ve gerekse de ö renciler üzerine sistematik bilimsel aratrmalar yaplarak daha etkili ve objektif metotlar üretilmeye çallmtr. Özellikle bu yllarda psikometrik ölçümler e itim aratrmalarnn temelini oluturmutur (Verma ve Mallick, 1999).

8 1904 ve 1910 yllar arasnda Thorndike n çalmalar e itim aratrmalar üzerine önemli etkilerde bulunmutur. Özellikle onun e itimle ba lantl olarak insan ö renmesi üzerindeki ilgisi ve yllar süren çalmalar, önceki düüncelerin sorgulanmasna neden olmutur. Onun srasyla 1904 ve 1907 yllarnda yaymlad Beyinsel ve Sosyal Ölçümlerin Teorisine Giri ve Ö rencilerin Okuldan Ayr Konulmas adl eserleri, hem pekçok e itimciye ilham kayna olmu hem de e itim aratrmalarna istatistiksel yöntemlerin tantlmasna neden olmutur. Daha sonra o ve onun ö rencileri okullardaki ö rencilerin akademik baarlarn ölçmek için pekçok testler gelitirmilerdir. Thorndike n aratrma çalmalar bugün de birçok psikolog tarafndan kullanlmaktadr. Ayrca o, bugün e itim felsefesi ve uygulamalarnn aratrma aracl yla de imesine neden olmutur. Thorndike n aratrmalarna yöneltilen en önemli eletirilerden biri, onun geleneksel olarak laboratuar ortamnda aratrma yapan bilim adamlarnn çalmalarna benzer bir ekilde çalma yapt ve dolaysyla okul ortamlar ve ö retmenlerle iletiim içerisinde olmad dr. Di er bir de ile, bazlarnn da söyledi i gibi o, gerçekle bir etkileim içerisinde de ildir. Thorndike n kendisi bizzat bir bilim adamnn zamann laboratuarda geçirmesi gerekti ine ve dolaysyla aratrma sonuçlarnn e itim uygulamalarn etkilemesi, yön vermesi gerekti ine inanmtr. Bu tür bir yaklamn o dönemlerde etkin olmas oldukça do aldr; çünkü o dönemlerde e itim bir bilim olma çabasndadr ve bilimin aratrma yöntemleri ise fen bilimlerinden etkilenmitir. Bu tür çabalar baz Avrupa ülkelerinde e itim uygulamalarnda bugün hala görülmekte oldu u gibi ülkemizde de söz konusudur. Özellikle baz aratrma görevlilerinin ya da ö rencilerinin bizzat kendilerinin okul gibi gerçek ortamlara giderek aratrma yapmalar ve kendini yetitirmi kariyer sahibi baz aratrmaclarn ise ya onlarn verilerini do rudan kullanarak bilimsel çalmalar yapma çabalarnda olduklar görülmektedir. Bu tür aratrmaclar ya gerçe in problemlerini bilmemekte ya da gerçekte karlalan aratrma süreci içerisinde ortaya çkan veri toplama problemleriyle karlamadklar için bunlardan haberdar olmama olasl n tamaktadr. Thorndike n laboratuar aratrmalarnn e itime katklarndan biri bugün de ö retmenlerinin yaygn olarak kullandklar ödüldür. Di er bir anlatmla, ö rencilere yapm olduklar e itim çalmalar neticesinde e itim performanslarnn do ru ya da yanl oldu u konusunda dönüt verilmesidir. Bugün ö rencilerin çalmalarna sa lanan dönütün, onlarn e itim çalmalarn düzeltme ya da pekitirme konularnda etkisi açkça bilinmektedir. Bir sonraki dönem aratrmaclar tarafndan Yaynlar Dönemi olarak kavramsallatrlmtr. Bu dönem 1920 ve 1945 yllar aras e itim aratrmalarndaki gelimeleri kapsamakta olup, aratrma sonuçlarnn da tlmas amacyla yaymlanmas ve sonuç olarak çalmalarn gelitirilmesini içermektedir. Bu dönemde e itim aratrmalar için Amerika Birleik Devletlerinde geni bir literatür oluturulmutur. Benzer bir biçimde, #ngiltere de de e itim aratrmalarn gelitirmek için birçok uzman önemli katklarda bulunmutur. #ngiltere de 1930 ve 1940 yllar aras, Susan Isaac n çocuk geliimi, Lindsey in frsat e itimi, Cyril Burt un yeteneklerin ölçülmesi gibi çalmalar e itim aratrmalarn etkilemitir. Rust n

9 e itimdeki deneysel yöntemi de etkili olmutur. Bu dönemlerde #ngiltere de birçok bilimsel aratrma yaplmtr ve bunlarn #ngiltere nin e itim aratrmalarna öncülük yapt bilinmektedir. b.modern E itim Aratrmas 1945 li yllardan itibaren sosyal bilimciler bir önceki dönemde elde ettikleri bilimsel deneyimler ve bilgiler nda e itimde de önemli admlar kaydetmilerdir. E itimdeki aratrma yöntemleri daha güvenilir ve geçerli bilimsel bilgi toplamak için yeniden düzenlenmitir. Güvenirlik ve geçerlik nicel paradigmaya dayandrlmtr. Bilgisayar bilim ve teknolojisinin gelimesi, verilerin analiz edilmesi için daha gelitirilmi istatistiksel tekniklerin oluturulmasna neden olmutur. Bilgi üretimi için yeni terimler, kavramlar ve anlamlar gelitirilmitir. E itimde aratrma aracl yla bir çok düünce ortaya çkarlmtr. Bu düüncelerin öncülerinden bazlar ise, B. F. Skinner, R. Tyler ve J. Piaget tir. Bu aratrmaclarn e itim geçmilerine bakld nda e itim psikolo u olduklar görülmektedir. Bu aratrmaclarn çalmalarna ksaca srasyla göz atmak konuya açklk getirecektir. Thorndike nin çalmalarnn aksine Skinner in çalmalarnn snf ortamlarnda gerçekleti i görülmektedir. O, aratrmalarn snf ortamlarnda bizzat yapm, ö renme ve ö retme etkinliklerini izlemi, bu gözlemler sonucunda, pozitif ve sklkla sa lanan pekitirecin etkili ö renme için önemli oldu unu ileri sürmütür. Davranç yaklamn varsaymlarna dayanan Skinner in çalmalar kuramsal olmaktan ziyade, pragmatiktir. Çünkü onlar snf ortamlarnda yapld için gerçe i daha iyi ortaya koymaktadr. Onun çalmalarnn büyük bir ço unlu u aç braklm hayvanlar üzerinde yaplmtr; fakat bu çalmalar yönlendiren prensiplerin insanlar için de geçerli oldu u ileri sürülmektedir. Etiksel prensiplere dayandrlarak, onun çalmalarna kar pekçok ö retmenin eletirisel oldu u savunulmakta, ancak, pekitireç aracl yla davranlarn de itirilmesine çallmasn etiksel prensipler içerisinde oldu u iddia edilmektedir l yllarda Tyler program aratrmalar aracl yla e itim sürecini de itirmek için yeni bir akm balatmtr. Onun çalmalar okullardaki geleneksel uygulamalarn ortadan kaldrlmasnda önemli rol oynamtr. O, e itim amaçlarnn özel davranlar ya da ö renme çktlar olarak tanmlanmas gerekti i düüncesini e itime tantmtr. Onun bu düüncesini bugün ülkemizde e itim programlarnda görmek mümkündür ve geni çapta da kullanlmaktadr (hedef ve davranlarn oluturulmas vb). Tyler in program oluturma modeli 1934 de ilk kez detayl bir biçimde açklanm ve pekçok e itimci onun bu düüncesini desteklemitir. Mühendislik Modeli olarak da bilinen Tyler in davransal olarak amaçlar özelletirmesi gerek #ngiltere de ve gerekse de ABD de pek çok aratrmacnn istenilen kurs sonuçlarn tanmlamada çalmalar yapmalarna neden olmutur. Ancak bu e itimsel düünce ö renme-ö retme durumlarnn karmakl n anlamada pek gelime sa layamamtr. Bu düüncenin di er bir snrll ise, belki de en önemlisi, insanlarn zihinsel (bilisel) performanslarn tanmlamada yararl bir yol olmad dr. Son yllarda özellikle Bat dünyasnda, herhangi bir e itim programnn sonuçlarnn önceden davransal çktlar olarak tanmlanmas

10 oldukça fazla eletiri almtr. Yine de onun program oluturmadaki katks e itim üzerine önemli bir biçimde etkili olmutur. Bu dönem içerisinde Piaget in e itim üzerindeki aratrmalar oldukça önemlidir. Bu önemin en belirgin nedeni ise, onun Skinner ve Tyler in aratrmalarndan oldukça farkl aratrmalar içerisinde olmasndan kaynaklanmaktadr. Hatrlatma amacyla, Skinner ve Tyler in temel tezi, karmak e itim amaçlarnn basit davransal ö elere indirgenmesi, dolaysyla gözlem ve ölçülmesinin kolay olmasdr. Oysaki Piaget in temel düüncesi, insan davranlarnn karmak ekillerinin basit ö elere indirgenemeyece idir. Ona göre, karmak olgularn bütün karmakl yla çallmas gerekir; çünkü davrann karmak biçimlerini yönlendiren kanunlar, basit davran biçimlerini yönlendiren kanunlardan farkl bir biçimde hareket etmektedir (Verma ve Mallick, 1999, s. 62). Di er bir ifadeyle, karmak davranlar yönlendiren kurallar ile basit davranlar yönlendiren kurallar oldukça farkl olup, basit biçimlerle karmak biçimleri anlamann olanaksz oldu udur. #nsan davranlarnn basite indirgenmesi, insann karmak do asnn yeterince anlalmamasna neden olacaktr. Bu dönem içerisinde de erlendirilen Piaget in çocuklarn bilisel geliimleri hakkndaki çalmalarnn, bundan sonraki aratrma etkinlikleri üzerine oldukça etkisi olmutur. Onun zihinsel geliim modeli ve bu geliimi gerçekletirecek durumlarn tanmlanmas pekçok e itimci tarafndan kabul görmütür (Verma ve Mallick, 1999). Piaget in çalmasnn en güçlü yönü, e itim uygulamalarna açk bir ekilde etkilili inin olaca, çocuklarn zihinsel geliimlerinin tanmlanmas ve açklanmasdr. Yöntemsel olarak Piaget in aratrmalar, di er aratrmaclarnki ile karlatrld nda, geni bir ölçüde nitel aratrma özellikleri göstermektedir. Piaget in çocuklar üzerinde yapm oldu u aratrmalarda, özel durum çalmas yöntemini kullanmas, gözlem ve derinlemesine görüme tekniklerinden yararlanmas dikkate de erdir. Bu dönem içerisinde e itim aratrmalaryla tannm di er e itimci ise Bruner dir. Onun çalmalarnda Piaget in etkisinin oldu u ileri sürülmektedir. Ö retim materyalleri içerisine bilginin anahtar ya da temel kavramlarnn çocuklarn anlayaca bir biçimde düzenlenmesi ya da tercüme edilmesi düüncesi program için önemli uygulamalara neden olmutur. Bruner in (1985) en önemli düüncesi, e er bir çocu un ö renmesi maksimum bir hale getirilecekse o çocu a uygun ortamlarda istenilen her bir konunun ö retilebilece idir (Akt. Ekiz, 2001a). Buraya kadar açklananlarda u duruma dikkat çekmek gerekir. Psikolojideki aratrmalarn e itim ortamlarna uygulanmas konusunda açklamalar sa lanmtr. Oysa ki, sosyolojik, felsefi ve tarihi aratrmalar da e itimde önemli rol oynamtr. Örne in, sosyologlar sosyal davranlarn okul toplumundaki etkilerini; filozoflar, e itimi anlamada epistemolojinin ve eti in prensiplerini uygulamaya; tarihçiler ise, e itim geliiminin uygarl n genel geliimindeki pekçok faktörler arasnda bir tanesi oldu unu çalmlardr. Bu konulara girilmemesinin nedeni ise, psikolojik ve sosyolojik aratrmalarn e itimde dikkate de er yerinin olmas ve e itim aratrmalarnda yararlanlan yöntemlerin bir ksmnn psikoloji ve sosyolojide gelitirilen yöntemler olmasdr. Örne in; ö renme teorileri, motivasyon teorileri, kiilik ve yeteneklerdeki bireysel farkllklar, zihinsel teoriler ve duygusal geliim, sosyal etkileim yoluyla ö renme, okulun kültürlemedeki etkisi ve bunun

11 topluma yansmas vb. konularda psikolojik ve sosyolojik aratrmalar e itim üzerine oldukça fazla etkide bulunmutur (Verma ve Mallick, 1999). c. Günümüz E itim Aratrmalar Bugün e itimde yaplan aratrmalar içerisinde birçok disiplinin etkisini görmek olanakldr. Son yllarda insan do asnn karmak oldu unun bilimsel çalmalarla sistematik olarak daha iyi anlalmas, e itim çalmalarnda pekçok disiplinden yararlanlmasn zorunlu hale getirmitir; e itim felsefesi ve psikolojisinden ayn aratrmada birlikte yararlanlmas gibi. Önceki dönemlerde e itim aratrmalarna tek bir boyuttan baklmakta, basit yaklamlar ve tekniklerle ona yönelinmekte iken bugün farkl ve çoklu yaklam ve teknikler kullanlmaktadr. Belki, önceki dönemlere göre bu farkllk, bu dönemin en önemli özelli idir. E itimdeki aratrmalar gelitirmek, insan daha iyi tanmak ve uygun e itimi sa lamak amacyla yöntemler oluturmak için Avrupa E itim Aratrmalar Birli i, #ngiliz E itim Aratrmalar Birli i, Amerikan E itim Aratrmalar Birli i, Kanada E itim Aratrmalar Birli i gibi birçok kurulular oluturulmu ve bunlar, dünyann pekçok ülkesinden e itim aratrmalarn yaynlamaya balamlardr. Ayrca zaman zaman e itimciler bir araya gelerek e itimde daha sa lkl ve sa lam bilimsel bilgiler üretebilmek ve e itim-ö retimin hizmetine sunabilmek için çeitli, yöntem, metot ve teknikler gelitirme çabas içerisindedirler. Ancak bir konu kesin gözükmektedir. O da, günümüzde hala mükemmel bir yaklam bulunmamaktadr. Her yaklamn pozitif ve negatif yönleri bulunmaktadr. Pekçok e itimcinin aratrma konusu olan insan davranlarnn oldukça karmak oldu u kabullenilmektedir. Günümüz aratrmalarnda özellikle Bat dünyasnda, bireysel nitelikte özel durum çalmalarn görmek aratrma aracl yla hükümetlerin e itim politikalarna etkide bulunmaya çalmak en önemli özelliklerindendir. Bu özellikler arasnda dikkate de er di er bir nokta ise, e itim aratrmalarnn uygulamal aratrmalar olmas gerekti i, ö retmenlerin de e itim problemlerini çözmede, veri toplama, analiz etme, hipotez ileri sürme gibi aratrma süreçleri içerisinde önemli roller almas gerekti idir (Elliott, 1991; McNiff, 1988; McNiff, Lomax ve Whitehead, 1996). Özellikle ilk dönemlerde yaplan bilimsel çalmalar fen bilimlerinin laboratuar ortamlarnda kullandklar yöntem ve tekniklerden etkilenmitir. Bu yüzden gerek yapay ortamlarda bilimsel bilgiler üretilmi ve gerekse de elde edilen veriler istatistiksel olarak de erlendirilmitir. Birçok durumda ise, bu aratrmalarn e itim uygulamalarn etkin bir ekilde de itirmedi i görülmektedir (Lincoln ve Guba, 1985). Genel bir anlamda, nicel aratrmalara önem verilmitir. Oysaki, bu çalmada ülkemizde uzun yllardan beri kullanlmakta olan nicel aratrmalar yerine bugün Bat ülkelerinde yaygn bir biçimde kullanlan nitel aratrmann önemlili i vurgulanmtr. Bunun nedeni ise, yeni yaklamlarn daha iyi bir ekilde ülkemizde tantlmas ve uygulanmaya çallmasdr.

12 2. Sosyolojik Kökenli Aratrmalar E itimdeki aratrmalarn ayn zamanda sosyoloji ve antropolojide (kültür bilimi) gelitirilen yöntemlerden etkilendi i daha önceden belirtilmiti. Bunun etkilenme nedenlerinden biri ise, e itimin sosyolojiyi de etkin bir biçimde içinde barndrmasdr. Örne in, snftaki ö rencilerin birbirleriyle etkileimleri aracl yla yaplan e itim-ö retim aktivitelerinin sistematik olarak incelenmesi, her ikisinin de bütünletirilmi bir sonucudur. Sosyolojik kökenli aratrmalar genellikle nitel paradigmaya dayanmaktadr. Sosyolojik kökenli aratrmalar literatürde Bogdan ve Biklen (1992) geni bir ekilde incelemeye çalmtr. E itim sosyolojisi 1915 li yllarda, bu konuda üniversitelerde resmi olarak kurslarla birlikte balamtr. E itim sosyolojisindeki bilimsel aratrmalarda kullanlan yöntem ve teknikler nicel aratrmalardan geni ölçüde etkilenmitir. Bunun nedenlerinden bir tanesi, e itim sosyolojisinin bilim olma çabas içerisinde olmas, bilimin ise deneysel yönteme dayandrlmasdr l yllarda, Chicago Sosyoloji Bölümünde yüksek lisans e itimi gören Willard Waller çalmasyla nicel aratrmadan uzaklamtr. Kendisi bizzat sosyal dünyayla etkileim içerisinde olarak birinci elden veri toplama yoluna gitmitir. Ö retmenlerin ve ö rencilerin sosyal dünyalarn sistematik olarak tespit etmek ve tanmlayabilmek için derinlemesine görümeler, katlmc gözlem, özel durum kaytlar, günlükler, mektuplar ve kiisel dokümanlar incelemitir. Waller in nitel aratrma yöntem ve tekniklerini aratrmalarnda tercih etmesi ve kullanmasnn e itim sosyolojisinde bu aratrmann gelimesine bir alt yap oluturdu u ileri sürülebilir ve 1950 li yllarda, nitel aratrma yaklamlar popüler olmamasna ra men, metodolojisi oldukça gelime göstermitir. Yaplan aratrmalar arasnda, sosyologlarn nitel yaklamndan yararlanarak yüksek ö retimde okuyan kadnlarn cinsel-rol-tutumlarnn üzerine kültürel de erlerin etkilerinin aratrlmas gelmektedir. Bu çalmalarda, derinlemesine görüme tekniklerinden yararlanlmtr. Bu yllar arasnda, ayrca, 1960 l yllarda kavramsallatrlan örtük program (okulun ö rencilere kazandrd gizli sosyalletirme mesajlar) teriminin e itimde kullanlmasna antropologlarn e itime ilgileri zemin hazrlamtr. Okullarda ö rencilerin nasl bir etkileim içerisinde oldu u, okul yöneticilerin kariyerlerinde gösterdikleri aamalar, onlarn yaptklar iler hakkndaki düüncelerinin tespit edilmesi gibi birçok konularn nitel yöntemlerle incelenmesi, bu yllarda yaplan aratrmalar arasndadr. Yöntemsel olarak görüme teknikleri, nitel aratrma yaklamnn merkezi haline gelmeye balamtr. Özellikle 1960 l yllarda nitel e itim aratrmalar geni ölçüde fonlarla desteklenmitir. Bu destekler ulusal düzeydeki e itim problemlerinin üzerine yo unlama eklindedir. Aratrmaclar, nitel görüme teknikleriyle okul yöneticileri, ö retmenler, veliler ile okul bütünlemesini tespit etmek, yeni ö retmenlerin birletirilmi snfl okullardaki deneyimlerini ortaya çkarmaya yönelik çalmalarda bulunmulardr. Bu aratrmalar büyük bir ço unlukla e itim sosyologlar tarafndan yürütülmütür. Landsheere in (1993) gözlemlerine göre, e itimde pekçok baarl bilimsel çalma bu yllarda gerçekletirilmitir. Bu çalmalarn yo unlat konularn bir ksm; e itimin amaçlarnn ne olmas gerekti i konusunda yeni düünceler ve oluumlar, kritere dayal testler üzerine yeni kavramlarn oluturulmas, sonuca ve sürece (ara de erlendirme)

13 dayal de erlendirme, ö retmen-ö renci etkileim analizleri, ö retmen etkilili i ya da kaliteli ö retmen, okul öncesi e itimin önemi ve metotlar, yetikinler e itimi, yeni program gelitirme, aratrma yöntemlerindeki gelimelerdir li yllarda ise sosyolog aratrmaclar, alan çalmas (etnografik aratrmaya dayal) olarak bilinen katlmc gözlem, derinlemesine görüme, aratrma yaplan alanda oldukça uzun süre geçirerek pekçok nitel e itim aratrmalar yapmlardr. Nitel paradigma içerisinde görülen pekçok yaklam (örne in, aratrmacnn, aratrma süreci içerisinde aratrlan kiilere ya da konulara olan tutumlar) sorgulanmaya balanm nicel paradigma ile karlatrma yaplarak nitel yaklama daha sa lam temeller getirilmeye çallmtr. Bu aratrmalarn odaklat konular genellikle, örne in, okul yöneticisinin okuldaki bir günü, okul yenilikleri, birletirilmi snfl okullardaki ö retmenlerin deneyimleri üzerinedir. Bir önceki dönemden belirgin farkll özel durum çalma yöntemini seçmeleridir ve 1990 l yllarda, nicel ve nitel aratrma yaklamlar arasnda sosyal gerçe i daha iyi ortaya çkarmak için karlatrma yaplmas yüksek bir seviyeye ulamtr. Nitel aratrmann nasl yürütülmesi, neleri içermesi, analizlerinin nasl olmas gerekti i konularnda açklayc dokumanlar, yol gösterici örnekler bu yllarda oldukça gelimitir. Tekniksel olarak da, nitel veri toplama, düzenleme ve analizlerde bilgisayarlardan yararlanlmas gelimeye balamtr. Dikkate de er gelimelerden bir tanesi de özellikle 1980 li yllarda feminist kuram ve uygulamasnn nitel aratrmay ekillendirdi idir. Özellikle, cinsellik pek çok nitel aratrma projesinde temel bir konu haline gelmitir. Örne in, aratrma yöntem ve tekniklerinden en fazla yararlanlanlar, katlmc gözlem, doküman analizi, yaamn hikayeletirilmesi, derinlemesine görümedir. Bu yllarda yaplan aratrmalar içerisinde, bayan ö retmenlerin kendi dünyalarn nasl oluturduklar gelmektedir. Feminist aratrmaclar, his ve duygularn aratrma konusu olmasnda ve bu konuyu aratrmada yararlanlan yöntemlerin ve yaklamlarn gelitirilmesinde oldukça önemli çalmalar yapmlardr. Aratrlan kiilerle iletiimin nasl olmas gerekti i ve aratrmann politik sonuçlarnn tannmas konusunda feministler nitel aratrma yaklamna yeni boyutlar eklemitir. Di er bir ifadeyle, aratrlan kiilere iletiim srasnda de er vermek, onlarn duygularn bir empati içerisinde anlamaya çalmak, aratrma sonuçlarnn aratrlan kiilere zarar vermemesi için isimlerinin gizli tutulmas gibi birçok boyutlarn gelimesine feminist aratrmaclarn katkda bulundu u ileri sürülebilir. Genel bir özet olarak, psikolojideki aratrmalar 1980 li yllara kadar nicel paradigmaya dayanrken, sosyolojik (sosyoloji, antropoloji) aratrmalarn ço unlu u ise balangcndan itibaren nitel paradigmaya dayanmaktadr. Günümüzde bat dünyasnda e itim alannda nitel paradigmaya dayanan aratrmalar gittikçe artmaktadr. Bugün nitel aratrma nasl görülmektedir?, Onun do as nedir?, Hangi sorulara yantlar vermeye çalmaktadr?, Kuramsal olarak gerçe i ortaya çkarmada savundu u nedir?, gibi sorulara yantlar aramak bu çalmann temel yo unlat konulardr.

14 Nitel Paradigmann Dayanaklar Nitel aratrma paradigmasna de iik aratrmaclar farkl ekillerde yaklamlardr. Bazlar bu paradigmay yorumlayc (Erickson, 1986) ve do alc (Lincoln ve Guba, 1985), betimleyici di erleri ise fenomenoloji (phenomenology) (Schutz, bkz. Bryman, 1988) olarak görmülerdir. Detaylara inildi inde (bkz. Creswell, 1998) bu yaklamlar içerisinde gerek kuramda ve gerekse de uygulamada farkllklar bulunmaktadr. Ancak, her bir yaklamn ortak dayanaklarnn ve özelliklerinin olmasndan dolay hepsi de nitel paradigma içerisinde de erlendirilebilir. Fakat u da ifade edilmelidir ki, bu aratrmaclarn gerçe i sistematik olarak ortaya çkarma konusunda önemli giriimlerinin göz ard edilmesi gibi bir amaç güdülmemitir. Bu çalmada nitel kavram tercih edilmitir. Nitel ve nicel paradigmalar arasndaki en belirgin farklar, sosyal ve fen bilimleri arasndaki farklardan ortaya çkmaktadr. Bu farkllk, özellikle sosyal bilimlerin 20. yüzyl balarnda gelimeye balamas ve bu alanda çalan aratrmaclarn kendilerini pozitivist paradigma içerisinde bulmasndan kaynaklanmaktadr. Sosyal bilim aratrmaclar, fen bilimlerine özgü çalma ve akl yürütme yöntemlerine göre yetimiler, fen bilimlerinin ilke ve yöntemlerini kullanarak birey, toplum ve kültürleri incelemeye balamlardr (Yldrm ve 5imek, 2000). Oysaki, soysal ve fen bilimleri birbirlerinde farkldr; sosyal bilimlerin do as insan, toplum ve kültürü incelemek, fen bilimlerinin do as genel olarak do ann yaps ve onun davranlarn aratrmaktr. Farkllklarnn temelde baz temel özellikleri bulunmaktadr. Bunlar, Verma ve Mallick (1999) u ekilde sralamaktadr: Sosyal bilimlerde, aratrlan faktör ya da faktörleri kontrol etmek sklkla olanakl de ildir. Örne in, bir snfta bulunan ö rencilerin yalar, cinsiyetleri ve a rlklar gibi faktörleri tespit etmek ve bunlar kontrol altna almak kolaydr. Ancak, pek çok faktör (ilgiler, hobiler) vardr ki, bunlar ne tespit etmek, ne de kontrol altna almak kolaydr. Fen ya da do a bilimleri ise böyle bir problemle kar karya kalmaz. Çünkü aratrma srasnda pek çok faktörü (istenmeyen de ikenleri) kontrol altna alr ya da alma e ilimindedir. Birçok durumda, fen bilimleri snrl saydaki de itirilebilen ve açk bir ölçüme tabi tutulabilen de ikenle u ramak durumundadr. Oysa ki sosyal bilimler, herhangi bir sosyal olguyu tatmin edici bir biçimde açklayabilmek için kendili inden oluan pek çok de ikenlerle u ramak durumundadr. Örne in, bir snfta bulunan ö rencilerin ö renmelerini etkileyen snf içi sosyal etmenler incelenirken, snfn fiziksel yaps, ö rencinin fizyolojik ihtiyaçlar, ö retmenin davranlar gibi pek çok de iken ö rencilerin ö renmelerini etkiler. Sosyal bilimlerde genelleme yapmak oldukça zordur; çünkü, hisler ve duygular açsndan iki insan birbirine benzerlik göstermez. Birinin mantkl olarak gördü ü ve do ru olarak nitelendirdi i di eri için anlam ifade etmeyebilir. Ayrca, de iik zaman ve yerlerde geçen deneyimler de insanlar normal olarak farkl davranlar göstermesine neden olabilir. Örne in, bir ö rencinin herhangi bir test snavn ikinci defa almasnda sergiledi i davran ile birinci defa almasnda sergiledi i davran farkllk gösterebilir. Buradaki etken ise, ö rencinin de iik zamanlarda içinde bulundu u psikolojik durum ya da etrafnda olanlardr. Oysaki fen

15 bilimlerinde, her zaman olmasa da sklkla, herhangi bir fiziksel durumu, sonuca önyarglar katmadan ya da etkilemeden tekrarlamak olanakldr. Aratrlan kiilerin davranlar, pekçok durumda aratrma süreci tarafndan etkilenir. #ncelenme, gözlenme etkileri altnda bulunmak kiileri etkiler. Örne in, insanlarn gerçek davranlar de il de, onlardan beklenilen davranlar sergiledi i bilinen bir gerçektir. Fen bilimlerinde birçok durumda bu söz konusu de ildir. Sosyal bilimlerde, aratrmaclarn ilgileri, e itim-kültürel-geçmii, yetene i, önyarglar, e ilimleri, de erleri aratrma sürecine ve dolaysyla sonuca etkide bulunabilece i açktr. Örne in, herhangi bir ö retim stratejisini savunan bir aratrmacnn elde verileri olmad halde baka bir ö retim stratejisini savunan sonuçlara ulamas. Ancak fen bilimlerinde, böyle bir etkinin kendisini gösterebilece i olasl oldukça azdr. Sosyal bilimler, herhangi bir olgu, olay ya da subjeyi açklarken, yeterli kavram ve tanmlar kullanma konusunda snrldr. Ayrca, pekçok insan özelli i do rudan gözlenemez (örn. motivasyon, dümanlk, ilgi, tedirginlik). Bunlar tam olarak ölçebilecek teknikler, araçlar ya da ölçümler oldukça zayftr. Oysaki fen bilimlerinde, karmak kavramlar ve oluturmalar operasyonel terimlerle açklanmaktadr (detayl bilgi için bkz. s. 9-10) Bu her iki bilim dalndaki farkl özelliklerin aratrma sürecinde ve sonuçlarn açklanmasnda göz önünde bulundurulmas, nitel aratrmaya temel oluturabilecektir. Ancak unutulmamaldr ki, bu özellikler sadece her iki bilim dal arasndaki farkllklarn sadece bir ksmdr. Acaba sosyal bilim yaklamna dayanan nitel aratrma nedir? Nitel aratrmann birçok tanmnn ortaya konulmas çeitli disiplinler içerisinde aktif olarak kullanlmasndan kaynaklanmaktadr. Bugün birçok aratrmacnn geni bir ekilde yararland en kapsaml nitel aratrmann tanmnn Denzin ve Lincoln (1998) tarafndan yapld söylenebilir. Onlara göre nitel aratrma, aratrmaclarn aratrlacak konu ya da konular do al ortamda incelemeleri, aratrlan insanlarn getirmi olduklar anlamlar açsndan olguyu anlamlatrma ve yorumlama çabas içerisinde olmalardr. Nitel aratrma paradigmasnn genel özellikleri birçok aratrmac tarafndan çeitli biçimlerde ortaya konulmutur (Lincoln ve Guba, 1985; Bryman, 1988; Bogdan ve Biklen, 1992; Maykut ve Morehouse, 1994; Mason, 1996; Silverman, 2000; Yldrm ve 5imek, 2003; Yin, 1994). Bu özelliklerin bir ksm: 1.Aratrlan Kiilerin Gözüyle Görme Nitel aratrmann en belirgin özelli i, üzerinde aratrma yaplan kiilerin bak açlaryla aratrma yaplan olay, olgu, norm ve de erlerin incelenmeye çallmasdr. Bu inceleme srasnda, aratrma yaplan kiilerin oluturduklar ve kullandklar özel bir dil, anlam, kavramlar üzerinde durup onlar anlamak, ve bunlarn aratrlan kiiler için ne anlamlar ifade ettiklerini ortaya çkarmaya çalmak önemli bir çalma stratejisidir.

16 Örne in, bir aratrmac, ö rencilerin okul ve ö retmenleri hakknda alg ve düüncelerini aratrmak istesin. Aratrma esnasnda ö rencilerin kullandklar dil, kavramlar ve bunlara verdikleri özel anlamlar aratrmac tarafndan aratrmaya konulmal ve hatta analizler yaplrken ö rencilerin özel anlamlar balklar olacak biçimde seçilerek kavramsallatrlabilmelidir (Olumsuz örnekler; bu okulun benim için bir anlam yok ; ö retmenler bize sadece bekçilik yapyor. Olumlu örnekler; okulu ben evim gibi görüyorum ; ö retmenlerimiz bize anne ve babalk yapyorlar ). Böylece, aratrlan kiilerin içsel dünyalarna girilip kendi yaadklarnn kendileri için ne anlam ifade etti i tespit edilmi olur. 2. Betimleme 4eklinde Olmas Nitel aratrmalar aratrmaclarn, üzerinde aratrma yaplan kiilerin yaadklar ortamlar ya da üzerinde aratrma yaplan konu, olay ve olgularn geçti i yerlerin geni bir biçimde betimlenmesini yapar. Böylece, elde edilen verilerin hangi ortamlarda ortaya çkt ve o ya da benzeri ortamlar için daha iyi anlam ifade edebilece i tespit edilmi olur. Veriler, saylarla ifade edilmekten ziyade kelimelerle ya da resimlerle ortaya konulmaktadr. Bunun için de veri toplama srasnda, görüme, alan notlar, foto raflar, video-teypler, kiisel dokümanlar kullanlr. Yukardaki örne e dönüldü ünde, ö rencilerin okul ve ö retmenleri hakknda olumlu ya da olumsuz düüncelerinin olumasna neden olan ö retmenlerin ve içerisinde görev yaplan okulun fiziksel (büyüklü ü, laboratuarn olmas, ders araç ve gereçlerin yeterlili i vb), sosyal (kiiler aras etkileimin formal ya da informal olmas), ve kültürel (konumalarn ve etkileimin yüksek ya da düük seviyede olmas, karlkl sevgi ve sayg davranlarnn sergilenmesi, kurum kültürünün bir aile atmosferinde olmas ya da olmamas vb) özelliklerinin betimlenmesi gerekmektedir. Böylece, okulun fiziksel, sosyal ve kültürel yaps ö rencilerin olumlu ya da olumsuz alg ve düüncelerinin daha iyi anlalmasna ve bunlarn ortaya çkmasna neden olan faktörleri tespit etmeye yardmc olur. 3. Durumsallatrma Betimleme özelli indekine benzer bir biçimde nitel aratrma, aratrlan kiilerin davranlarn, davranlarn geçti i durumlar içerisinde inceleyip, anlamaya e ilim göstermektedir. #nsanlarn davranlar, uygulamalar, de erleri, düünceleri ve anlamlar, içinde geçen ve oluan genel sosyal ve tarihsel durumlarda daha iyi anlalmaktadr. Yukardaki örnekte oldu u gibi, ö rencilerin alg, düünce ve davranlarnn geçti i durumlar veri toplama sürecinde sosyal ve tarihsel yaplar içerisinde daha iyi anlalp, daha sa lam ve anlaml bilimsel bilgiler üretilece inden bunlarn da aratrmaya katlmas gerekmektedir.

17 4. Sonuçlardan Ziyade Süreç Üzerine Odaklama Nitel aratrma paradigmas içerisinde yer alan, sosyal dünya ve yaam daha iyi anlamak için bu aratrmay yapmay gerektiren en önemli unsurlardan bir tanesi, bu aratrmann statik (dura an) olmaktan ziyade dinamik (süreçsel) anlamaya dayanmasdr. Üzerinde aratrma yaplan olay, olgu ve konular birbirleriyle bir etkileim içerisinde oldu undan, birinin di erine etkide bulunmas, bunlarn uzun bir süre içerisinde anlalmaya çallmas ve böylece meydana gelebilecek de imelerin daha iyi anlamlatrlmas söz konusudur. Nitel aratrmalarda, aratrlan kiilerin günlük yaam süreçleri zengin ve etrafl bir biçimde incelenir. Örne in, ö rencilerin okuldaki bilisel performanslar, ö retmenlerin onlardan beklentilerinden etkilenmesiyle ilikili yaplan bir aratrmada, ayn zamanda ö retmenlerin ne tür beklentiler içerisinde olduklar ve bu beklentilerini günlük aktivitelerine nasl yansttklar bir tür süreci gerektirir. Bunun için de, do al bir gözleme ihtiyaç duyulmaktadr. 5. Esnek ve Yaplandrlmam Olmas Aratrma yaplan sosyal bir olay, olgu ya da konu üzerinde daha önceden açk bir ekilde hazrlanm aratrma arac oluturmak yerine, açk ve yaplandrlmam bir strateji içerisinde olunmasdr. Böylece aratrlan konudan ortaya çkabilecek ve bu konuyu etkileyebilecek bütün faktörler önyargsz bir biçimde ortaya konulmaya çallr. Örne in, ö rencilerin okul davranlarnn baarya etkisinin tespit edilmesine yönelik bir çalma konusu olsun. Bu konuda, ö rencilerin okul içerisinde gösterebilecekleri davranlar önceden tespit etmek yerine, bunlarn bizzat okulda, yaplanmam bir ortamda incelenmesi ve ortaya çkarlmas gerekmektedir. Ya da daha önceden tespit edilen birtakm davranlar okul ortamnda aratrma yürütmeye gidilip yenilerine rastlanld nda, bunlarn da bu davranlara eklenerek aratrmann daha gerçekçi olmasna çallr. 6. Veri Analizinin Tümevarm 4eklinde Olmas Nitel aratrmalar, aratrma srasnda elde edilmi verileri ya da bulgular inceleyerek önceden gelitirilmi hipotezlerini çürütmek ya da desteklemek için bir çaba içerisinde de ildir. Aksine, elde edilen verilerin sistemli ve planl bir ekilde incelenmesi sonucunda, tümevarm yöntemiyle, kuram üretme yoluna gidilir. #lkönce veriler incelenir, daha sonra bu incelemeyle birlikte aratrlan sosyal konuyu en iyi bir biçimde yanstacak kuram ortaya çkarlr. Özellikle 1970 li yllardan balayarak günümüzde hala devam eden yumuak bilim (nitel) ve sert bilim (nicel) yöntemsel tartmalar nitel aratrmann felsefi dayanaklarn ve uygulamalarn daha da ekillendirmitir. Bu tartmalarn sadece bir ksmna de inilerek nitel aratrmalara bilimsel bilgi üretiminde temel kazandrlmaya çallacaktr. Acaba sert bilim olarak nitelendirilen nicel aratrma paradigmas ne kadar sert?