Ü N İ V B R S l t E S Î '; -. SAYI İSPARTA

Transkript

1 Ü N İ V B R S l t E S Î '; -. ISSN :1:30():.7M8 SAYI İSPARTA

2 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DERGİSİ CİLT 3 SAYI 1 İ 998 ISSN IÇINDEKILER İsparta Yenışarbademli İlçesi Tarım Arazilerinde Parçalanma Sorunu ve Bazı Sonuçlan M.AKGÜL, Y.UÇAR 1 Aşağıtırtar Köyü Suvat Mevkii Topraklarının Sulama Yönünden İncelenmesi Y YALÇIN..." 13 Hümik Asit Katkılı Yaprak Gübresi Uygulamasının Hıyar (Cucumis sativus L.) da Fide Kalitesi ve Besin Elementi İçeriğine Etkisi H.P.ADEM 27 Asfalt Betonu Testi İçin Devirli Bir İndirekt Çekme Deney Aletinin Geliştirilmesi M.T1ĞDEMİR, M.KARAŞAHİN, C.KURBANOĞLU ' 43 İnşaat Sektöründe İşgücü Verimliliği ve Verimlilik İçindeki Yerinin Değerlendirilmesi E.SANCAK, O.ÜNAL. O.ÇANKRAN G.SERİN...' 53 Pomza Taşı Hammaddesinin Kullanıldığı Sektörler O.ÇANKIRAN, G.SERİN. E.SANCAK 59 İsparta Çevresi İçme Suyu Kaynak ve Göletlerinde Nitrat, Nitrit ve Flor Mıktarmm Belirlenmesi M.CENGİZ. E.KIR, İ.KIR 69 Polidıasetilenler İçin Model Bileşikler: Trans-1,6 Dimesitil-3-Hekseıı-l,5-Diin ve Trans -1,6- Difenil-3-Heksen-1,5-Diin A.GÜLCE, N.BALCIOĞLU.O 81 Meşe Mazısı ve Ekonomik Önemi M.AVCI, N.PEKEL 89 İsparta İli Yalvaç İlçesi Orman Köylerinin Gruplandın İmasında Q Tipi Faktör Analizi Modeli K.ÖZKAN, ILALKAN 97 Antalya Yöresinde, Kızılçam Ağaçlandırmaları Yapılacak Sığ Topraklar İçin Geliştirilen Ayırım Fonksiyonu K.ÖZKAN, M.TETİK, Y.YEŞİLKAYA 107

3 SÜLEYMAN PEMffîEL ÜNİVERS1TY JOURNAL OF THE SCIENCE AND TECHNOLOGY INSTITUTE VOL 3 NO, ISSN CONTENTS Land Division Problem and Some Results Of It İn Cultivated Lands OfYenişarbademli-Isparta M.AKGÜL, Y.UÇAR 1 Evaluation Of The Suvat Site Soils Of Aşağıtırtar Village For Irrigation Y. YALÇIN. 13 Effect Of Humic Acid Added Foliar Fertilizer On Seedling Quality and Nutrient Content Of Cucumber (Cucumis Sativus L.) H.PADEM.'-. 27 Development Of A Repeated Indirect Tensile Test Equipment For Asphalt Concrete M.TIĞDEMİR, M. KARAŞAHİN, C. KURBAN OĞLU 43 Evaluation Of Productivity And The Main Goal Of Productivity Effort İn Civil Engineering Structures K. SANCAK, O.ÜNAL, O.ÇAN KIRAN. G. SERİN 53 The Sectors İn Which The Raw Materials "Pumice Stone" İs Used O. ÇANKTR AN. G.SERİN, E.SANCAK 59 Investigation Of The Dispersion Of Nitrate, Nitrite and Fluoride İn The Drinking Water Sources and Lake In İsparta M.CENGİZ, E.KIR. İ.KIR 69 The Modal Compounds For Polydiacetylenes: Trans-l,6-Dimesityl-3-Hexen-l,5-Diyne ve Trans- I,6-Diphenyl-3-Hexen-l,5-Diyne A. GÜLCE, N.BALCIOĞLU 81 Gall-Nut and Its Economical Importance M.AVCI, N.PEKEL 89 O Type Factor Anaysis Model In Order To Be Located The Forest Villages Around Yalvaç County In İsparta K.ÖZKAN, HALKAN 97 Developed Discriminant Fuction For Brutian Pine Plantation Areas On Shallow Soils İn Antalya Region. K.ÖZKAN, M.TETİK, Y.YEŞİLKAYA 107

4 S. D. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi (1998), 3, Antalya Yöresinde, Kızılçam Ağaçlandırmaları Yapılacak Sığ Topraklar için Geliştirilen Ayırım Fonksiyonu Kürşad ÖZKAN*, Mehmet TETİK**, Yalçın YEŞİLKAYA** *S.D.Ü. O.F. Orman Mühendisliği Böl. Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Dalı-ISPARTA ** T.C. Orman Bakanlığı Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, ANTALYA Özet: Bu araştırmada, Antalya Yöresinde Kızılçam ağaçlandırmaları yapılacak sığ toprakların bulunduğu boş alanların bonitetlenmesi için bir ayırma fonksiyonu elde etmek amaçlanmıştır. Yöntem olarak diskriminant analizinden fay dalan ılm ıştır. Sonuç olarak %5 güven düzeyinde bir ayırma fonksiyonu elde edilmiştir. Bu ayırma fonksiyonu ile Antalya yöresi sığ toprakları üzerinde kızılçam ağaçlandırmaları için boş alanlarının bonitetlenmesi %5 güven sınırında gerçekleştirilebilir. Developed discriminant fuction for Brutian pine Plantation Areas on Shallow Soils in Antalya Region. Abstract: The purpose of this study is to develop a discriminant function for determination site class for Brutian pine {Pinus brutia Ten.) plantation areas on shallow soils in Antalya region. Diskriminant analysis has been used in the study. As a result, It has been found out that a discriminant function has been significant at 5% level. According to this discriminant function, It may be determined, significant at 5% level, site class for Brutian pine plantation areas on shallow soils in Antalya region. Giriş Orman Ekosistemlerinde ekonomik gelişmeye paralel olarak, doğal denge bozulmakta ve bu da canlılar özellikle insanlar üzerinde önemli zararların ortaya çıkmasına sebep olmaktadır [1]. Diğer yandan toplumun oraıan ürünlerine olan talebi de gün geçtikçe artmaktadır [2]. Bu iki olgunun birbiri ile çelişkili olduğu gerçeği ise, ormanların uzun dönemde yararlanma planlarının yapılmasını gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda öncelikli olarak, orman ekosistemini oluşturan unsurlar en iyi şekilde tanınmalı ve aralarındaki karmaşık ilişkiler kavramahdır. Bu sayede basil" modeller oluşturularak amaç ve politikalar saptanabilir. Karmaşık olayların basit modellerini oluşturmakta ise tek değişkenli istatistiksel analizlerin yanı sıra çok boyutlu olanlardan da faydalanmak gerekir. Bu araştırmada, Antalya yöresi, mutlak derinlik bakımından sığ topraklar üzerinde yetişen kızılçam ormanlarında boy büyümesini etkileyen en önemli yetişme ortamı faktörlerini belirlemek ve buna göre sığ topraklar üzerindeki boş alanların bonitetlenmesi için bir denklem elde etmek amaçlanmıştır. Yöntem olarak çok boyutlu istatistiksel analiz yöntemlerinden biri olan diskriminant analizinden faydalanıîmıştır. Çok boyutlu analizlerin ormancılık uygulamasına ilişkin örnek sayısı sınırlıdır. Bununla beraber bu konuda yapılmış olan çalışmalardan araştırma konumuza en yakın olanlarına kısaca değinilecektir.

5 Antalya Yöresi Kızılçam Ağaçlandırmaları Yapılacak Sığ Topraklar İçin Geliştirilmiş Ayırma Fonksiyonu Daşdeınir [3],'Türkiye'deki Doğu Ladini (Picea orientalis (L). Link) ormanlarında yetişme muhiti faktörleri-verimlilik ilişkisini basit korelasyon-regresyon, faktör ve diskriminant analizleriyle incelemiştir. Sonuçta, Doğu Ladini meşçerelerinin gelişimini en çok etkileyen faktörlerin toprağın hava ekonomisi, taşlılık, su ve besin ekonomisi, toprak asitliği ve ölü örtünün ayrışma durumu olduğunu ortaya çıkmıştır. Ayrıca Doğu Ladini'ni üç bonitete ayırmanın beş bonitet'e ayırmaktan daha anlamlı çıktığı tespit etmiştir. Kantarcı [4], Aladağ kütlesinin (Bolu) kuzey yamacında Uludağ Göknarı ekosistemlerinde ölü örtülerde incelediği maddelerin gerek tek tek varyans analizleriyle gerekse topluca diskriminant analizleriyle yaptığı karşılaştırması sonucunda her vükselti-iklim kuşağında kendine özgü karakterlerde ölü örtülerin oluştuğu sonucuna varmıştır. Ayrıca yöre topraklarının yükselti - iklim kuşaklarına göre gruplandırılmasmdaki başarı derecesi de yüksek çıkmıştır. Çepel [5], Antalya-Düzlerçamı Kızılçam Orman topraklarının faydalanılabilir su kapasitesi ve azot miktarı ile, bunların meşçere boy artımı üzerine etkilerini incelemek amacıyla basit korelasyon analizi yapmıştır. Sonuçta, boy artımı üzerine azotun etkisinin (A+B horizonunda) istatistiksel anlamda önemli pozitif bir ilişki gösterdiği fakat asıl egemen faktörün A+B horizonundaki toprakların su tutma kapasitesi olduğunu belirlenmiştir. Orman ekosistemlerinde Sarıçam'\Vı{Pinus sylveslris L.) boy artımı ile röliyef ve toprak özelikleri arasındaki ilişkilerde yine Çepel [6] tarafından, basit ve çoklu regrasvon analizleriyle incelenmiştir. Araştırmacı elde ettiği sonuçlara göre, sarıçam meşçerelerinde üst boyu etkileyen toprak özelliklerini şu şekilde sıralamıştır. 1.Topraktaki toz içeriği, 2. Topraktaki kum içeriği, 3. Topraktaki fosfor içeriği, 4 Toprağın yarayışlı nem kapasitesi, 5. Horizon kalınlığı. Çepel ve Dündar [7] tarafından, Sarıçam ve Kızılcam meşçereierinin ekolojisi üzerine yapılan bir araştırmalarda da, iğne yapraklardaki besin maddesi içerikleri ile meşçere ust boyu arasındaki ilişkiler regrasyon ve faktör analizleri ile ortaya konmuştur. Ulaşılan sonuçlara göre, homojen yetişme ortamı koşullarında Kızılçam meşçerelerindeki boy artımının % 65'inin iğne yaprakiardaki besin maddesi ile açıklanabileceği, heterojen koşullarda bunun % 44'e kadar düştüğü belirlenmiştir. Sarıçam meşçereleri için ise bu değerlerin % arasında değiştiği bulunmuştur. Ayrıca meşçere üst boyu üzerinde etkili olan besin maddelerinin orman yetişme bölgesine göre farklılık gösterdiği, örneğin sarıçam orman yetişme bölgesinde Doğu Anadolu için mikro besin maddelerinin (Fe, Cu, Al) etkili olduğu fakat İç Anadolu için azotun büyük önem taşıdığı tespit edilmiştir. Altun [8], Trabzon-Maçka Araştırma Ormanı'nın yetişme ortamı birimlerinin ayırt edilmesinde esas alınacak ölçülerin neler olduğunu ve ne derecede başarı sağlandığını diskriminant analizi ile araştırmıştır. Sonuçta araştırmacı, yükselti-iklim kuşaklarının ayırt edilmesinde en fazla katkıyı yükselti-iklim kuşaklarına bağlı olarak değişim gösteren büyüme süresinin yaptığını ve buna ilaveten altı adet değişkenle beraber yüksekti-iklim kuşaklarının ayrımında %91 oranında tutarlı bir sınıflandırma yapılabileceğini ortaya koymuştur. Ayrıca, Akgül [9], Boydak [10], Eruz [11] ve Geray [12] gibi araştırmacıların çalışmalarında, çok boyutlu istatistiksel analizlerden faydalandıkları bilinmektedir. 106

6 K. ÖZKAN, M. TETİK, K YEŞİLKAYA Materyal ve Yöntem Antalya Yöresi doğal Kızılçam Ormanlarına ait 27 deneme alanının boniteti, rakımı, toprak tekstürü, toprak organik maddesi, katyon değişim kapasitesi, toprak reaksiyonu, kalsiyum karbonat içeriği, toprak fizyolojik derinliği, eğim ve bakı değerleri [13] ile bunların bilgisayarda değerlendirmek üzere tanımlanmış değişkenleri, birimleri ve analiz kodları (Çizelgel) çalışmanın materyal kısmını oluşturmaktadır. Verilerin istatistiksel analize hazırlanması Bu amaçla, deneme alanının toprak tekstürü, fizyolojik toprak derinliği, bonitet ve bakı ifadeleri sıra istatistiği ile sayılara dönüştürülerek, diğerleri ise tespit edildiği şekli ile istatistiksel analize sokulmuştur. Denizden yükseklik: Arazide sayısal belirlenen değerler analize sokulmuştur. Toprak tekstürü,fizyolojik toprak derinliği, Bonitet ve BakısTopvak türü, inceden kabaya (kil: 1, killi balçık:2, kumlu killi balçık:3, balçık:4, kumlu balçık:5, balçıklı kum:6). toprak fizyolojik derinliği, sığdan derine (sığ: 1, oıta derin:2, derin:3 ), bonitet, iyi'den kötüye doğru (1:1, 11:2, 111:3) sayısallaştırılarak, bakı ise Carmen tarafında bildirildiği gibi, SİNBAK ve COSBAK olmak üzere iki değişkenle tanımlanarak [3-8] analize dahil edilmiştir. Toprak organik maddesi, katyon değişim kapasitesi, kalsiyum karbonat içeriği ve toprak reaksiyonu: Laboratuvarda elde edilen veriler analize dahil edilmiştir. Uygulanan istatistiksel analiz Bağımsız değişkenler olarak kabul gören yetişme yeri değişkenleri ile bonitet sınıflarına göre oluşturulan sınıflandırma değişkeni vasıtasıyla bir ayırma fonksiyonu elde etmek için diskriminant analizi modelinden faydalanılmıştır [14-15]. Çizelge 1: Deneme alanları için belirlenen değişkenlerin birimleri ve analiz kodları DEĞİŞKENLER BİRİMİ ANALIZ KODU Fizyografik değişken Edafik değişkenler Denizden yükseklik Bakı(Sinüs ve Cosinüs) Eğim Toprak türü Toprak organik maddesi Katyon değişim kapasitesi Toprak reaksiyonu Toprak kalsiyum karbonatı Toprak fizyolojik derinliği m Grad % % m.e/100 gr Meşçere gelişim değişkeni Bonitet j BE % DENYUK SİNBAK COSBAK TOPTUR ORGMAD KDK ph CaC0 3 FİZDER 107

7 Antalya Yöresi Kızılçam Ağaçlandırmaları Yapılacak Sığ 1 opraklar için Geliştirilmiş Ayırma Fonksiyonu Bulgııiar ve Tartışına Amaç, önemlilik düzeyini ve sınıflandırma başarısını en fazla tutacak şekilde değişken sayısını asgariye indirmektir. Bu nedenle, ilk önce sınıflandırma değişkeni ile birlikte 11 adet bağımsız değişken diskriminant analizine sokulmuştur. Daha sonra önemlilik düzeyini ve gruplandırma başarısını en yüksek kılan altı değişken analizde bırakılmıştır. Analiz sonrası grup sayısının bir eksiği kadar elde edilen standartlaştırılmış diskriminant fonksiyoniariarı ve bunlara ait serbestlik dereceleri, khi-kare değerleri ve önemlilik düzeyleri Çizelge 2'de verilmiştir. Çizelge 2: Bonitet sınıflarına göre yapılan diskriminant analizi sonrası geriye kalan değişkenler ve onlara ait standartlaştırılmış ayırım fonksiyon değerleri Değişkenler Fonksiyon! Fonksiyon 2, TOPTUR Ph ORGMAD KDK FİZDER COSBAK Serbestlik Derecesi 12 j Khi-Kare Değeri Önemlilik Düzeyi Standartlaştırılmış diskriminant fonksiyonu değerleri ile ayırımda hangi değişkenin ne kadar etkili olduğunu belirlemek mümkün olmaktadır. Buna göre, Çizelge 2'de görüleceği gibi ORGMAD ayırımda en fazla öneme sahip olan değişkendir. Bunu sırasıyla; KDK, FİZDER, TOPTUR, COSBAK ve ph izlemektedir. Standartlaştırılmamış diskriminant fonksiyonu ise ayırımın yapılması için gerekli olan formülü ortaya koymaktadır. Başka bir deyişle, ayırımda etkili olan değişkenlere ait verilerin temin edilişi ile standartlaştırılmamış diskriminant fonksiyonu katsayıları ve denklemin sabitesi (constat) kullanılarak bonitet sınıfının belirlenmesi, belirli bir güvenlik sınırında mümkün olmaktadır. Standartlaştırılmamış ayırma fonksiyonu değerleri Çizelge 3'te verilmiştir. Çizelge 3: Bonitet sınıflarına göre yapılan diskriminant analizi sonrası geriye kalan değişkenlere ait standartlaştırılmamış ayırım fonksiyon değerleri Değişkenler Fonksiyon 1 Fonksiyon 2 TOPTUR ph ORGMAD KDK FİZDER COSBAK SABİTE

8 K. ÖZKAN, M. TETİK, Y. YEŞİLKA YA Buna göre, bonitetin sözkonusu yetişme ortamı değişkenlerine göre formülü (Çizelge 3, Fonksiyon 1) şu şekildedir. BE (TQPTÜR)-().12938(pH) (ORGMAD) (KDK) (FİZDER) (COSBAK) O halde, bu ayırma puanı yardımıyla, kızılçam için, Antalya yöresinde, mutlak toprak derinliği bakımından sığ olan üzerinde kızılçam ormanlarının bulunmadığı fakat doğal olarak yaşayabileceği boş alanların hangi bonitet sınıfına girdiği %5 güven düzeyinde belirlenebilir. Sınıflandırma başarısı ise Çizelge 4'ten görüleceği üzere (22/27) %81,48'dir. Çizelge 4: Diskriminant analizine göre deneme alanlarının bonitet sınıflarına dağılımı Bonitet Sınıfı BE'ne Göre Deneme Alanlarının Bonitet Deneme Alanları Sınıflarına Dağılımı - Sınıfı I II III 1 (iyi) II (Orta) III (Kötü) o j Toplam Yapılan diskriminant analizi sonucu, birinci fonksiyonun %5 güven düzeyinde çıkmasını sağlayan altı değişken ölçülen diğer değişkenlere nazaran kızılçamın boy artımını daha fazla etkilemektedir. Sonuç ve Öneriler Bu araştırmada, Antalya yöresi mutlak toprak derinliği bakımından sığ olan doğal kızılçam ormanlarında bonitet sınıflarına ayrılmasında ölçü alınabilecek çevre değişkenlerinin belirlemesi ve bunlar vasıtası ile boş alanların bonitetlenmesi için bir denklem elde edilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak ; BE=-0.24G20(TOPTÎ)R) (pH) (ORGMAD) (KDK) (FİZDER) (CC>SBAK) fonksiyonu elde edilmiştir. Bu ayırma fonksiyonu ile Antalya yöresi kızılçam ağaçlandırmaları yapılacak mutlak toprak derinliği bakımından sığ olan boş alanlarının bonitetlenmesi %5 güvenilirlik sınırında gerçekleştirilebilir. Ormancılık uygulamalarına I. bonitetten başlanması ise, en anlamlı ve ekonomik yoldur. Zira I. bonitete yapılan yatırımlar, artımın fazla olması nedeniyle idare süresinin sonunda (bileşik faizle) diğer bonitetiere göre, daha fazla bir değere ulaşmaktadır. Bu ayırma fonksiyonu, Antalya yöresindeki sığ topraklar üzerinde Kızılçam ağaçlandırmaları için bir kriter olarak kullanılabilir. Kaynaklar [1] Gezer, A., "Çevre Koruma Politikaları Açısından Türkiye vc AT Ülkelerinde Orman Ekosistemlerinın Konumu; Sorunları ve Çözüm Önerilerine Bir Yaklaşım". S.D.Ü.,Orm. Fak., 45s, İsparta,

9 Antalya Yöresi Kızılçam Ağaçlandırmaları Yapılacak Sığ Topraklar İçin Geliştirilmi.5 vır ma Fonksiyonu [2] Gülen, İ., Bayraktaroğiu, H., "'Ekonomi Ders Kitabı", İ.Ö. Yayın No: Orm. Fak. Yayın No: 225, İstanbul, j Daşdemir, İ., " Türkiye'deki Doğu Ladini (Picea oriantalis. Carr.) Onnanlarmda Yetişme Ortamı Faktörleri- Verimlilik İlişkisi", Orm. Araş. Enst. Muhtelif Yayınları, No: 64, 64s, İstanbul, ] Kantarcı, M.D., "Aladağ Kütlesinin(Bolu) Kuzey Aklanındaki Uludağ Göknarı Ormanlarında Yükselti İklim Kuşaklarına Göre Ölü Örtü Özelliklerinin Analitik İncelemesi", Orm. Araş. Enst. Derg., Seri A, Cilt 38, Sayı 2, Ankara, ] Çepei, N., "Antalya-Düzlerçamı Orman Topraklarının Faydalanılabilir Su Kapasitesi ve Azot Miktarı ile Bunların Meşçerc Boy Artımı Özerine Etkilen", İ.Ü. Orm. Fak. Derg.. Seri A, Cilt XXV, Sayı 1, 65-73, İstanbul, [6] Çepel, N., '"Orman Ekosistemlerinde Sarıçam'm Boy Artımı ile Rejiyef ve Toprak Özellikleri Arasındaki İlişkiler "J.Ü. Orm. Fak. Derg., Seri A, Cilt 30, Sayı 1, İstanbul, [7j Çepel, N., Dündar, M., " Sarıçam ve Kızılcam Meşçerelerinin Ekolojisi Üzerine Yapılan Araştırmalar", / Ü. Orm. Fak. Yayınları, Seri A, Cilt 35, Sayı 1, İstanbul (8j Altun, L., " Maçka(Trabzon) Orman İşletmesi Orman Üstü Sensinde Orman Yetişme Ortamı Birimlerinin Ayrılması ve Haritalanması Üzerine Araştırmalar", K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi (yayınlanmamış), 176s, Trabzon [9j Akgün, E., "Türkiye'de Doğu Ladini'nin Yayılış Sahası Topraklarında Tespit Edilen Başlıca Özellikler ile Bunlar Arasındaki İlişkiler", OAE Yayınları, Teknik Bülten Seri No:71, Ankara, 1975 [10] Boydak, M., "Keşan Yöresi Saf Kızılçam Ağaçlandırmalarında Kültür Yöntemleri İle Doğal Faktörlerin Gelişimi Üzerindeki Etkileri ve Dikim Aralıklarının Saptanması", İ.Ü. Orm. Fak: Yayın no: 325. İstanbul, ] Eruz, E., '"Balıkesir Orman Başmühendisliği Bölgesindeki Saf Karaçam Meşçerelerinin Boy Gelişimi ile Bazı Edafık ve Fizyosrafık Özellikler Arasındaki İlişkiler". İ.Ü. Orm: Fak. Yayın no: 368, İstanbul, [12] Geray, U M "'Ormancılıkta Planlarımın Hazırlık Aşamasında Çok Boyutlu Analiz Metotlarını Kullanılması", İ.Ü. Orm. Fak. Yayın no: 315, İstanbul, [13] Tetik, M., Yeşilkava, Y., '"Antalya Yöresi Doğal Kızılcam Onnanlarmda Anakaya-Toprak Derinliği-Bonitet İlişkileri", T.C. Orman Bakanlığı Batı Akdeniz Orm. Araş. MücL, Teknik Bülten No:6, 41 s, Antalya, [14] Gümüş, C., "Orman Köyleri Kalkınma Planlarında Çok Boyutlu Yöntemlerden Yararlanma Olanakları", Ekspres Ofset, İstanbul, [15] Kalıpsız, A., "İstatistik Yöntemler", İ.Ü. Orm. Fak. Yayını, No 2837/294, 558s, İstanbul,