Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler

Transkript

1 BDDK Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler H. Cem DOĞAN [Pick the date]

2

3 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU Sayı: 2 / Aralık 27 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı BDDK i Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

4 Bu rapor kamuoyunu bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Raporda yer alan bilgilere dayanarak alınacak kararların sonuçlarından BDDK sorumlu tutulamaz. Rapordan kaynak gösterilmek suretiyle kısmen alıntı yapılabilir. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Adına Sahibi: Tevfik BİLGİN Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Faruk DEMİR BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU Atatürk Bulvarı No: Kavaklıdere, Ankara-Türkiye STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRE BAŞKANLIĞI Telefon: (9 312) ; Faks: (9 312) ; İnternet Sitesi: E-Posta: bygr@bddk.org.tr Bu yayın tüm içeriği ile BDDK internet sayfasında yer almaktadır. BDDK OFİSTEKNİK doküman merkezinde 8 adet basılmıştır. Basım Tarihi: 11 Temmuz 28; 28 BDDK ISSN: BDDK ii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

5 AÇIKLAMA Temel amaçlarından biri finansal piyasalarda güven ve istikrarı sağlamak olan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu nun 97 nci maddesinin 3 üncü fıkrasına göre; bankacılık sektörü ile banka dışı finansal sektörde (finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketleri) yaşanan gelişmelerden yapısal nitelikte olanlara dair değerlendirmeleri içeren Bankacılıkta Yapısal Gelişmeleri yayınlamaktadır. Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Yayınının ikinci sayısı beş bölümden oluşmaktadır. Yayın, piyasa yapısı analizine, bankacılığa ilişkin kapasite göstergelerine, aracılık faaliyetlerine, strateji ve politika konularına dair gelişmelere yer vermektedir. Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Yayınında yer alan bankalara ilişkin veriler aksi belirtilmedikçe, bankaların yurt içi şubelerinin yanı sıra yurt dışı şubelerini de kapsamakta olup toplulaştırılarak sunulmaktadır. Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Yayınının herhangi bir sayısında yer alan dönemsel bir bilgi, takip eden sayılarda çeşitli sebeplerle meydana gelecek güncellemeler sonucunda değişikliğe uğrayabilir. Bu çalışma, BDDK Veritabanından 19 Mayıs 28 tarihi itibarıyla alınmış olan verilere dayalı olarak hazırlanmıştır. Bu tarihten sonraki güncellemeler raporun kapsamı dışındadır. AB ve Türkiye karşılaştırmalarında, bu çalışmanın bankacılık sektörünün tümünü içeren analiz bütünlüğünün bozulmaması amacıyla, Türkiye için, kredi kuruluşlarına ek olarak Kalkınma ve Yatırım Bankaları da kapsanmıştır. BDDK iii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

6 BDDK iv Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

7 GENEL DEĞERLENDİRME Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren banka sayısı 21 yılından itibaren sergilediği belirgin azalış eğiliminin ardından son yıllarda önemli bir değişim göstermemiş ve 27 yılı sonu itibarıyla önceki yıldaki seviyesini koruyarak 5 olarak gerçekleşmiştir. Buna karşılık şube ve personel sayılarında 24 yılında başlayan ve 26 yılında güçlenen artış eğiliminin 27 yılında da aynı hızla devam ettiği görülmektedir. 27 yılsonu itibarıyla banka şubesi sayısı olurken personel sayısı a ulaşmıştır. Türkiye deki banka sayısı AB üyesi ülkeler genelindeki kredi kuruluşları sayısı karşısında nispeten düşük kalmaktadır. Banka sayısındaki nispi azlığa rağmen Türkiye deki bankaların yaygın bir şube ağıyla çalıştığı görülmektedir. Ekonomik büyüme ve finansal istikrarın sürmesi halinde şube ve personel sayısındaki artışın devam etmesi beklenmektedir. Banka sayısı aynı kalmakla birlikte, orta ölçekli bankaların gösterdiği daha hızlı büyüme sektördeki aktif yoğunlaşmasının 27 yılında hafif bir düşüş göstermesine yol açmıştır. Toplam aktif büyüklüğü açısından Türk bankacılık sektörü 26 yılsonu itibarıyla AB nin 13 üyesinden büyük olmakla birlikte AB geneli itibarıyla değerlendirildiğinde küçük kalmaktadır. Uzun süreli makroekonomik ve siyasi istikrar, sermaye birikimi, uygun düzenleme ve denetim çerçevesi, yüksek gelir düzeyi ve sağlanan entegrasyonun yarattığı sinerji AB deki bankacılık sektörlerinin başlıca üstünlükleri olarak karşımıza çıkmaktadır. 27 yılında ayrıca, toplam aktiflere paralel olarak menkul değerler portföyü, krediler, mevduat ve özkaynaklar gibi belli başlı bilanço kalemleri açısından da yoğunlaşmanın bir miktar azaldığı gözlenmektedir. Sürdürülebilir bir finansal istikrar için hayati bir öneme sahip bulunan kârlılık 27 yılında da artmaya devam etmiş, özkaynak getirisi %19,6 ya ve aktif getirisi %2,6 ya ulaşmıştır. Özkaynak getirisi açısından büyük ölçekli, aktif getirisi açısından ise küçük ölçekli bankaların sektör ortalamasının üzerinde bir performans sergilediği görülmektedir. Aracılık işlevi açısından Türk bankacılık sektörü 27 yılında gelişimini sürdürmüş ve kaynaklarının yaklaşık yarısını kredi olarak kullandırır hale gelmiştir. 27 yılsonu itibarıyla kredilerin üçte ikisi ticari ve kurumsal kredilerden, üçte biri de bireysel kredilerden oluşmakta olup alt kredi segmentleri itibarıyla bakıldığında yoğunlaşmanın genel olarak orta ve küçük ölçekli bankaların payında görülen artışa bağlı olarak azaldığı görülmektedir. Son yıllarda gösterdiği artış ile 27 yılsonu itibarıyla toplam krediler içerisindeki payı %11,4 e ulaşan konut kredileri açısından Türkiye AB ülkeleri ile karşılaştırıldığında hala önemli bir gelişme potansiyeli taşımaktadır. Sektörün temel fon kaynağı durumundaki mevduat açısından da orta ölçekli bankaların payında görülen artışa bağlı olarak yoğunlaşma azalmış, mevduatın krediye dönüşüm oranı artışını sürdürerek 27 yılsonunda %77,5 e ulaşmıştır. Aracılık faaliyetlerinin bölgesel konumlanması incelendiğinde, kıyı bankacılığı ve yurtdışı şube faaliyetlerinin döneminde krediler açısından toplam içerisinde oransal olarak gerileme gösterdiği gözlenmektedir. Yurtiçi faaliyetler lehine olan bu gelişmede, müşteri üzerindeki kredi maliyet oranı şeklinde ölçülen aracılık maliyeti göstergesindeki gerileme büyük rol oynamıştır. 26 sonrasında ise, aracılık maliyetlerinde 27 yılında gerçekleşen düşüşe rağmen, faaliyetlerin yurtdışına, özellikle de kıyı bankacılığı bölgelerine yönelmesi devam etmektedir. Bankacılığa ilişkin kapasite göstergelerine bakıldığında ise, 27 yılında banka başına şube yoğunlaşmasının azaldığı, banka başına ortalama şube sayısının büyük ölçekli bankalarda 744, orta ölçeklilerde 264 ve küçük ölçeklilerde 23 şube olduğu görülmektedir. Şubelerin İstanbul başta olmak üzere üç büyük ilin toplam içerisindeki ağırlığı devam etmektedir. Banka başına çalışan ve banka başına ATM ile şube başına aktif, kredi ve mevduat yoğunlaşmalarında da BDDK v Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

8 27 yılında bir miktar gerileme olmuştur. Bankacılık sektöründe faiz marjlarındaki daralmanın da etkisiyle artan rekabet bankaların sürdürülebilir büyüme için verimlilik olgusuna daha fazla önem vermelerine neden olmaktadır. Bu bağlamda bankalar hem operasyonel maliyetlerini aşağıya çekme hem de faiz dışı gelirlerini artırma yönünde politikalar izlemektedir. Sektör genelinde işletme giderlerinin toplam gelirlere oranı dalgalı bir seyir izlemekte olup 27 yılı sonunda %51 olarak gerçekleşmiştir. Genel olarak büyük ölçekli bankalar için işletme giderlerinin gelirler içindeki payının daha düşük olduğu, fonksiyon grupları itibarıyla bakıldığında ise kalkınma ve yatırım bankalarının görece başarılı olduğu görülmektedir. Personel giderlerinin toplam işletme giderlerine oranı bankacılık sektöründeki organik büyümeye bağlı olarak personel sayısında görülen artışın etkisiyle son iki yılda yükselmeye başlamış ve 27 yılında %37,2 olarak gerçekleşmiştir. Bankacılık sektörünün faiz dışı gelirlerini artırma yönünde izlediği politikalar ve kredi portföyündeki genişlemeye paralel olarak komisyon gelirlerini artırması sonucu komisyon gelirlerinin toplam işletme giderlerine oranı genel bir artış eğilimi göstermekte olup sektör genelinde %48,2 olarak gerçekleşmiştir. Son yıllarda bankacılık sektöründe nominal faiz oranlarındaki düşme ve artan rekabet sonucu faiz marjlarında yaşanan daralma eğilimi bankaların faiz gelirlerinin toplam gelirler içindeki payının azalmasına neden olmaktadır. Diğer taraftan, banka dışı mali sektörde, finansal kiralama şirketlerinin aktiflerinde, kredilerinde, özkaynaklarında ve kârlılıklarındaki yoğunlaşma eğilimi 27 yılında da devam etmiştir. Faktoring şirketlerinin yoğunlaşma göstergeleri bir önceki yıla kıyasla aktiflerde ve alacaklarda azalma gösterirken, özkaynaklar ile kârlılıkta artış göstermiştir. Tüketici finansman şirketlerinin yoğunlaşma göstergelerindeki azalma eğilimi ise 27 yılında da devam etmiştir. Ayrıca, yeni düzenlemelere uyum sağlayamayan banka dışı mali kuruluşların faaliyetleri sona erdirilmiştir. 27 yılında Kurumun mevcut stratejik amaç ve hedeflerine yönelik yapılan düzenlemelerin büyük ölçüde beklenen etkiyi yarattığı, bu çerçevede finansal sektöre yönelik güveni artırdığı, risklerin daha iyi yönetilmesini, daha iyi izlenmesini ve kontrolünü sağladığı görülmektedir. Yıl içerisinde bankacılık sektörüne yönelik stratejilere ve politikalara ilişkin yayımlanan temel dokümanlar kârlılık, verimlilik ve rekabetin önündeki engellerin kaldırılması, reel sektörün finansman imkânlarının artırılması, Basel II ye geçiş, banka dışı finansal kuruluşlara yönelik denetimin etkinliğinin artırılması, müşterilerin bilinçlendirilmesi ve sektördeki ilgili kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonun güçlendirilmesi konularında yoğunlaşmıştır. Öte yandan, uluslararası kuruluşlarca yayımlanan düzenleme, standart ve ilkelerin ise muhasebe ve finansal raporlama, tüketicilerle olan anlaşmazlıkların çözümü, ödeme ve denkleştirme sistemleri ve risk yönetimi konularına vurgu yaptığı görülmektedir. BDDK vi Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

9 İÇİNDEKİLER 1. BANKACILIK SEKTÖRÜ PİYASA YAPISI Banka, Şube ve Personel Yapısındaki Gelişmeler Banka Sayısındaki Gelişmeler Şube Sayısındaki Gelişmeler Personel Sayısındaki Gelişmeler ATM Sayısındaki Gelişmeler Piyasa Yapısı Temel Göstergeleri Toplam Aktifler Likit Aktifler Menkul Değerler Portföyü Krediler İştirakler, Bağlı ve Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar Mevduat Mevduat Dışı Yabancı Kaynaklar Repo İşlemlerinden Sağlanan Fonlar Para Piyasalarına Borçlar ve Alacaklar Sendikasyon ve Seküritizasyon Kredileri Özkaynak Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler Türev İşlemler Kârlılık Bankaların Statülerine Dair Gelişmeler Bankaların Yurtdışı Şubelerine Ait Temel Büyüklükler Bankaların Yurtdışı Finansal Kuruluşları Aracılığıyla Yürüttüğü Faaliyetler ARACILIK FAALİYETLERİ Kredilerin Gelişimi Ticari Krediler Bireysel Krediler Banka Sayısındaki Gelişmeler Mevduatın Gelişimi Tasarruf Mevduatı Ticari ve Resmi Mevduat Kredi-Mevduat Oranının Gelişimi Aracılık Faaliyetlerinin Yurtiçi, Yurtdışı ve Kıyı Bankacılığı Kapsamında Analizi... 5 BDDK vii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

10 3. BANKACILIĞA İLİŞKİN KAPASİTE GÖSTERGELERİ Banka, Şube, Personel, ATM Göstergeleri Banka Başına Aktif Banka Başına Şube Banka Başına Çalışan Banka Başına ATM Şube Başına Aktif, Kredi ve Mevduat Verimlilik Göstergeleri Toplam İşletme Giderleri/Toplam Gelirler Personel Giderleri/Toplam İşletme Giderleri Komisyon Gelirleri/ Toplam İşletme Giderleri Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler BANKA DIŞI FİNANSAL SEKTÖRLER Finansal Kiralama Sektörü Piyasa Yapısı Finansal Kiralama, Şube ve Personel Yapısındaki Gelişmeler Yoğunlaşma Göstergeleri Faktoring Sektörü Piyasa Yapısı Faktoring, Şube ve Personel Yapısındaki Gelişmeler Yoğunlaşma Göstergeleri Finansman Sektörü Piyasa Yapısı Finansman Şirketleri, Şube ve Personel Yapısındaki Gelişmeler Yoğunlaşma Göstergeleri STRATEJİ VE POLİTİKALARA DAİR GELİŞMELER Mevcut Strateji ve Politikalar Çerçevesinde Hayata Geçirilen Düzenlemeler Strateji ve Politikalardaki Gelişmeler Uluslararası Düzenleme, İlke ve Standartlar Avrupa Birliğince Yayımlanan Düzenleme, İlke ve Standartlar BIS Kapsamında Belirlenen İlke ve Standartlar OECD Tarafından Yayımlanan İlke ve Standartlar BDDK viii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

11 KUTULAR Kutu 1: Kredi Kuruluşu ve Şube Sayıları AB Karşılaştırması... 3 Kutu 2: Yabancı Banka Şube Sayılarında AB-Türkiye Karşılaştırması... 4 Kutu 3: Personel Sayıları AB Karşılaştırması... 7 Kutu 4: Uluslararası Otoritelerin Birleşme-Devirlere Yaklaşımları... 9 Kutu 5: Aktif Büyüklüğünde AB-Türkiye Karşılaştırması Kutu 6: Aktif Yoğunlaşmasında AB-Türkiye Karşılaştırması Kutu 7: Kredilerde AB-Türkiye Karşılaştırması Kutu 8: Mevduatta AB-Türkiye Karşılaştırması Kutu 9: Konut Kredileri ve Tüketici Kredilerinde AB-Türkiye Karşılaştırması Kutu 1: Kapasite Göstergelerinde AB-Türkiye Karşılaştırması Kutu 11: İnternet Bankacılığında AB-Türkiye Karşılaştırması Kutu 12: Leasing Sektörüne İlişkin Karşılaştırmalı Yapısal Göstergeler Kutu 13: Leasing İşlem Hacminin Büyümesi ve Penetrasyon Oranı Karşılaştırması Kutu 14: Faktoring Sektörüne İlişkin Karşılaştırmalı Yapısal Göstergeler Kutu 15:Ülkeler Bazında Faktoring İşlemlerinin Büyüme Oranları ve GSYİH ya Oranı Kutu 16: 27 Yılında Hayata Geçirilen Düzenlemeler BDDK ix Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

12 TABLOLAR Tablo 1.1-1: Banka Sayısındaki Gelişmeler... 1 Tablo 1.1-2: Şube Sayısının Gelişimi ve Yüzde Dağılımı... 2 Tablo 1.1-3: Personel Sayısı Dağılımı... 5 Tablo 1.1-4: ATM Sayısı ve Fonksiyonel Dağılım... 6 Tablo 1.2-1: Toplam Aktife Göre Yoğunlaşma Göstergeleri... 8 Tablo 1.2-2: Aktiflerde İlk 1 Banka Yoğunlaşması... 1 Tablo 1.2-3: Likit Aktifler Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 1.2-4: MDP Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 1.2-5: MDP de İlk 1 Banka Yoğunlaşması Tablo 1.2-6: Toplam Kredi Hacmi Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 1.2-7: Kredilerde İlk 1 Banka Yoğunlaşması Tablo 1.2-8: İştirakler ile Bağlı ve Birlikte Kont. Edilen Ortaklık Sayıları Tablo 1.2-9: İşt. ile Bağlı ve Bir. Kont. Edilen Ortaklıklar Dönem Sonu Değeri Tablo 1.2-1: Banka Başına Ortaklık Sayısı ve Toplam Aktifler İçerisindeki Paylar Tablo : Yurtdışı Ortaklıkların Ülkelere Göre Dağılımı... 2 Tablo : Mevduat Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Mevduatta İlk 1 Banka Yoğunlaşması Tablo : Mevduat Dışı Yabancı Kaynaklar Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Repo İşlemlerinden Sağlanan Fonlar Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Para Piyasalarından Borçlar Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Para Piyasalarından Borçlar Kaleminde İlk 1 Banka Yoğunlaşması Tablo : Para Piyasalarından Alacaklar Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Para Piyasalarından Alacaklar İlk 1 Banka Yoğunlaşması Tablo 1.2-2: Sendikasyon Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Seküritizasyon Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Özkaynak Yoğunlaşma Göstergeleri... 3 Tablo : Özkaynaklarda İlk 1 Banka Yoğunlaşması... 3 Tablo : Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler Yoğunlaşması Tablo : Türev İşlemler Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Türev İşlemlerde İlk 1 Banka Yoğunlaşması Tablo : Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Tablo : Aktif Getirisinde İlk 1 Banka Sıralaması Tablo : Özkaynak Getirisinde İlk 1 Banka Sıralaması Tablo 1.3-1: Statü Değişiklikleri Tablo 1.4-1: Yurtdışı Şubeler ve Sektör Tablo 1.4-2: Yurtdışı İştiraklerde Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 1.5-1: Yurtdışı İştirakler ve Sektör Tablo 1.5-2: Yurtdışı İştiraklerde Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.1-1: Ticari Krediler Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.1-2: Bireysel Krediler Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.1-3: Bireysel Kredi Hacminde ilk 1 Banka Yoğunlaşması Tablo 2.1-4: Tüketici Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.1-5: Tüketici Kredileri Hacminde ilk 1 Banka Yoğunlaşması Tablo 2.1-6: Konut Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.1-7: Konut Kredileri Hacminde ilk 1 Banka Yoğunlaşması Tablo 2.1-8: Kredi Kartları Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.1-9: Kredi Kartları Hacminde ilk 1 Banka Yoğunlaşması BDDK x Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

13 Tablo 2.2-1: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.2-2: Ticari ve Resmi Mevduat Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.3-1: Kredi / Mevduat Oranları... 5 Tablo 2.3-2: Toplam Aktiflere Göre İlk 1 Bankanın Kredi/Mevduat Oranları... 5 Tablo 2.4-1: Kıyı Bankacılığı Faaliyetlerinin Toplam İçindeki Payı Tablo 2.4-2: Kıyı Bankacılığı Faaliyetlerinin Yurtdışı İçindeki Payı Tablo 2.4-3: Yurt Dışı Faaliyetlerin Toplam İçindeki Payı Tablo 2.4-4: Aracılık Faaliyetleri Açısından Kıyı Bankacılığı Şubeleri, Yurtdışı Şubeler ve Sektör 52 Tablo 3.1-1: Banka Başına Aktif Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 3.1-2: Banka Başına Şube Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 3.1-3: Banka Başına Çalışan Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 3.1-4: Banka Başına ATM Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 3.1-5: Şube Başına Aktif Tutarı Tablo 3.1-6: Şube Başına Kredi Tutarı Tablo 3.1-7: Şube Başına Mevduat Tutarı Tablo 3.2-1: Toplam Aktiflere Göre İlk 1 Bankanın T.İşletme Giderleri/T. Gelirleri Tablo 3.2-2: T.Aktiflere Göre İlk 1 Bankanın Personel Giderleri/T. İşlet. Giderleri... 6 Tablo 3.2-3: T.Aktiflere Göre İlk 1 Bankanın Komisyon Gelirleri/T. İşlet. Giderleri Tablo 3.2-4: T.Aktiflere Göre İlk 1 Bankanın Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler Tablo 4.1-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler Tablo 4.1-2: Aktiflerde İlk 1 Şirket Yoğunlaşması Tablo 4.1-3: Toplam Kredi Hacmi Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 4.1-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Tablo 4.2-1: Aktiflerde Şirket Yoğunlaşması... 7 Tablo 4.2-2: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Tablo 4.3-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler Tablo 4.3-2: Toplam Aktife Göre Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 4.3-3: Aktiflerde İlk 5 Şirket Yoğunlaşması Tablo 4.3-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Tablo 5-1: BDDK Düzenlemelerinin Stratejik Amaçları Gerçekleştirme Düzeyleri BDDK xi Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

14 GRAFİKLER Grafik 1.1-1: Banka Sayısı ve Dağılımı... 1 Grafik 1.1-2: Şube Sayısı Gelişim Endeksi ve Banka Başına Şube Gelişim Endeksi... 2 Grafik 1.1-3: Personel Sayısı Gelişim Endeksi... 5 Grafik 1.1-4: Banka Başına ATM Sayısı Gelişim Endeksi... 6 Grafik 1.2-1: Aktif Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım... 1 Grafik 1.2-2: Likit Aktifler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik 1.2-3: Menkul Değerler Portföyü Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik 1.2-4: Kredi Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılımı Grafik 1.2-5: Yurtiçi ve Yurtdışında Kurulu Ortaklıklar... 2 Grafik 1.2-6: İştirakler, Bağlı ve Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıkların Sektörel Dağılımı Grafik 1.2-7: Mevduat Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik 1.2-8: Mevduat Dışı Kaynaklar Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik 1.2-9: Repo İşlemlerinden Sağlanan Fonlar Yoğunlaşması Grafik 1.2-1: Para Piyasalarından Borçlar Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik : Para Piyasalarından Alacaklar Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik : Özkaynak Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım... 3 Grafik : Gayrinakdi Kredi ve Yük. Yoğunlaşması ile Fonksiyonel Dağılım Grafik : Türev İşlemler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik : Banka Ölçek Büyüklüğüne Göre Aktif ve Özkaynak Getirisi Grafik 2.1-1: Ticari ve Bireysel Kredilerin Ölçek ve Fonksiyonel Dağılımı... 4 Grafik 2.1-2: Ticari Krediler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik 2.1-3: Bireysel Kredi Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik 2.1-4: Tüketici Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik 2.1-5: Kredi Kartları Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik 2.2-1: Mevduatın TP-YP Dağılımı Grafik 2.2-2: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım Grafik 2.2-3: Ticari ve Resmi Mevduat Yoğunlaşması Grafik 2.3-1: Kredi / Mevduat Oranı ve Banka Ölçeği Grafik 2.4-1: Aracılık Maliyetleri ve Yer Değiştirme... 5 Grafik 3.2-1: Toplam İşletme Giderleri/Toplam Gelirler Grafik 3.2-2: Personel Giderleri/Toplam İşletme Giderleri... 6 Grafik 3.2-3: Komisyon Gelirleri/Toplam İşletme Giderleri Grafik 3.2-4: Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler Grafik 4.1-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi Grafik 4.1-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma Grafik 4.1-3: Özkaynak Dağılımı ve Yoğunlaşma Grafik 4.2-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi Grafik 4.2-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma... 7 Grafik 4.2-3: Özkaynakların Dağılımı ve Yoğunlaşması Göstergeleri Grafik 4.3-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısındaki Gelişmeler BDDK xii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

15 KISALTMALAR AB ABD BDDK BIS BKM BRS CEBS COSO DTH ECB GSMH GSYİH HH/HHI KYB MDP P.B. TCMB TGA TMSF TÜFE TÜİK TP ÜFE V.Y. YP YTL Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Uluslararası Ödemeler Bankası Bankalar arası Kart Merkezi Bankalar Raporlama Sistemi Avrupa Banka Denetçileri Komitesi Treadway Komisyonu Sponsor Organizasyonlar Komitesi Döviz Tevdiat Hesabı Avrupa Merkez Bankası Gayri Safi Milli Hasıla Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Herfindahl Hirschman Endeksi Kalkınma ve Yatırım Bankası Menkul Değerler Portföyü Parasal Birlik Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tahsili Gecikmiş Alacaklar Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu Tüketici Fiyatları Endeksi Türkiye İstatistik Kurumu Türk Parası Üretici Fiyatları Endeksi Veri Yok Yabancı Para Yeni Türk Lirası BDDK xiii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

16 BDDK xiv Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

17 BANKACILIK SEKTÖRÜ PİYASA YAPISI 1.1. Banka, Şube ve Personel Yapısındaki Gelişmeler Banka Sayısındaki Gelişmeler Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren banka sayısı, 2 21 yıllarında yaşanan finansal krizlerle birlikte önemli ölçüde azalmıştır. Sektörde faal olan banka sayısı yılları arasında sektörde gerçekleşen konsolidasyonun da etkisiyle Aralık 27 itibarıyla 5 ye inmiştir. Tablo 1.1-1: Banka Sayısındaki Gelişmeler Mevduat Bankaları Kamu Sermayeli Mevduat Bankaları Özel Sermayeli Mevduat Bankaları TMSF Yabancı Sermayeli Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Toplam Banka Sayısı Grafik 1.1-1: Banka Sayısı ve Dağılımı Sayı 6 27 (% Pay) Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Bankaların fonksiyonları itibarıyla dağılımına bakıldığında, sektörde en fazla mevduat bankalarının faaliyet gösterdiği (%66), bu grubu kalkınma ve yatırım bankalarının (%26) takip ettiği görülmektedir. Sektörde faaliyet gösteren 4 adet katılım bankasının toplam banka sayısı içindeki payı %8 dir Şube Sayısındaki Gelişmeler Ekonomik büyümeye paralel olarak gelişen sektörde, hizmet sunum birimi olan şube sayısı 24 yılından itibaren artış eğilimi göstermektedir. Nitekim Aralık 24 te olan şube sayısı Aralık 27 de ye ulaşmıştır. Söz konusu artışta, sektöre birleşme/satın alma yoluyla giren stratejik yatırımların organik büyümesiyle şube sayılarını artırma çabaları ve BDDK 1 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

18 mevcut bankaların ekonomik büyümeye paralel olarak şube ağlarını genişletme yönündeki politikaları etkili olmaktadır. Tablo 1.1-2: Şube Sayısının Gelişimi ve Yüzde Dağılımı Sayı % Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Mevduat Bankaları 97,1 96,5 95,6 95, 94,5 94,3 Katılım Bankaları 2,3 3, 3,9 4,4 4,9 5,2 Kalkınma ve Yatırım Bankaları,5,5,5,5,6,5 Şube sayısının banka fonksiyon gruplarına göre dağılımına bakıldığında, 22 yılında mevduat bankalarının %97,1 olan payı 27 yılı itibarıyla %94,3 e inmiştir. Aynı dönemde kalkınma ve yatırım bankalarının payı pek değişmezken, katılım bankalarının toplam şube sayısı içindeki payı %2,3 ten %5,2 ye yükselmiştir. Grafik 1.1-2: Şube Sayısı Gelişim Endeksi ve Banka Başına Şube Gelişim Endeksi (22=1) (22=1) Sektör Kalkınma ve Yatırım Bankaları Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli Şube sayısı gelişim endeksi (22=1) incelendiğinde, yılları arasında şube sayısındaki en hızlı artışı katılım bankalarının elde ettiği görülmektedir. Mevduat bankaları grubunda, endeks 24 yılından itibaren artmaya başlarken, kalkınma ve yatırım bankalarında söz konusu artış 25 yılı itibarıyla gerçekleşmiştir. Sektör genelinde ise 25 yılında 13 olan endeks, 27 yılında yeni şubelerin açılmasıyla bir yükselişle 128 e erişmiştir. Banka başına şube sayısı endeksi, ölçek 1, bazında değerlendirildiğinde artış eğiliminde olduğu görülmektedir. Söz konusu artış eğilimi orta ölçekli bankalarda daha belirgindir. 27 yılında endeks, büyük ölçekli bankalarda 122, orta ölçekli bankalarda 176, küçük ölçekli bankalarda ise 134 seviyesine yükselmiştir. 1 Aktif büyüklüğü sektör toplamı içindeki payı %5 in üzerinde olan bankalar büyük, %1-%5 arasında olanlar orta ve %1 in altında olanlar küçük ölçekli banka olarak sınıflandırılmıştır. BDDK 2 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

19 Kutu 1: Kredi Kuruluşu ve Şube Sayıları AB Karşılaştırması Türkiye deki banka sayısı Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler genelindeki bankacılık faaliyetinde bulunan kredi kuruluşu sayısı karşısında nispeten düşük kalmaktadır. 26 yılı itibarıyla 6 üye ülkenin kredi kuruluşu sayısı Türkiye nin altındadır. Bunda AB ülkelerindeki finans sektörünün gelişmişliğinin yanı sıra finansal kuruluş tiplerinin gösterdiği çeşitlilik de rol oynamaktadır. AB ülkeleri ile şube sayıları bakımından yapılan karşılaştırma, 26 yılında AB ülkelerine paralel olarak Türkiye de de şube sayısının önceki döneme göre yükseldiğini göstermektedir. Banka sayısındaki nispi azlığa rağmen Türkiye deki bankaların yaygın bir şube ağıyla çalıştığı görülmektedir. Kredi Kuruluşu Sayısı Şube Sayısı AB PB Almanya Fransa Avusturya İtalya Polonya İngiltere Finlandiya İspanya Hollanda Kıbrıs Macaristan İsveç Danimarka Portekiz Lüksemburg Belçika İrlanda Litvanya n.a Yunanistan Çek Cum Türkiye* Romanya v.y Bulgaristan v.y. v.y Slovenya Letonya Slovakya Malta , Kredi Kuruluşu Başına Ortalama Şube Sayısı 12, 9, 6, 3,, Türkiye AB-25 Fransa İspanya Polonya Yunanistan 26 yılı itibarıyla AB ye üye 25 ülkede kredi kuruluşu başına 25 şube düşerken Türkiye de 15 şube düşmektedir. AB de kredi kuruluşu başına daha az şube gözükmesinin temel nedeni kredi kuruluşu sayısının fazlalığıdır. Kredi kuruluşu başına en fazla şube düşen ülke 174 ile Bulgaristan dır. BDDK 3 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

20 Kutu 2: Yabancı Banka Şube Sayılarında AB-Türkiye Karşılaştırması AB ülkelerinin birçoğunda olduğu gibi Türkiye de de, AB menşeli yabancı bankaların AB dışı menşeli bankalara göre daha yaygın bir şube ağına sahip olduğu görülmektedir. Türkiye de bankacılık sektörünün büyümesi ve büyüme potansiyeli, 22 sonrasında AB menşeli yabancı bankaların şube sayısında artışa neden olurken, AB dışı yabancı banka şubelerinin sayılarında herhangi bir değişim gerçekleşmemiştir. AB Menşeli Kredi Kuruluşlarının Şube Sayısı AB Dışı Menşeli Kredi Kuruluşlarının Şube Sayısı AB PB İngiltere Almanya İtalya İspanya Fransa Belçika Lüksemburg İrlanda Avusturya Portekiz Finlandiya Türkiye Yunanistan Danimarka Hollanda İsveç Çek Cum Polonya Estonya Slovakya Romanya v.y v.y Kıbrıs Macaristan 3 4 Letonya Litvanya Slovenya Bulgaristan v.y. v.y v.y. v.y Malta AB Menşeli Kredi Kuruluşlarının Şube Saysı 65 3 AB Dışı Menşeli Kredi Kuruluşlarının Şube Saysı Danimarka Fransa Yunanistan Türkiye AB-25 (Sağ Eksen) Danimarka Fransa Yunanistan Türkiye AB-25 (Sağ Eksen) 26 yılı itibarıyla AB ye üye 25 ülkede AB menşeli kredi kuruluşlarının toplam şube sayısı 641 e ulaşmıştır. Söz konusu artışta İtalya, İspanya, Fransa ve Belçika daki artışlar etkili olmuştur. Söz konusu dönemde bu rakam Türkiye de 21 e yükselmiştir. BDDK 4 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

21 Personel Sayısındaki Gelişmeler Sektörde faaliyet gösteren bankaların organik büyüme stratejileri 27 yılında da gündemdeki yerini korumuştur. Bunun neticesinde 27 yılsonunda sektördeki çalışan sayısı bir önceki yıla göre %11,3 artarak kişiye ulaşmıştır. Ekonomik büyüme ve finansal istikrarın sürmesi halinde sektörde yaşanacak gelişmeye paralel olarak personel sayısının da artması muhtemeldir. Fonksiyon grupları itibarıyla, 22 yılında sektörün toplam personel sayısının içinde %93,52 ine sahip olan mevduat bankalarının payı 27 yılında %91,3 e inmiştir. Ayrıca, kalkınma ve yatırım bankaları grubunda da 1,3 puanlık bir azalış gerçekleşmiştir. Ancak, aynı dönemde katılım bankalarının toplam personel sayısı içindeki payı %2 den %5,5 e çıkmıştır. Tablo 1.1-3: Personel Sayısı Dağılımı Sayı % Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Mevduat Bankaları 93,5 93, 92,4 92,2 91,8 91,3 Katılım Bankaları 2, 2,7 3,6 4,1 4,7 5,5 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 4,5 4,3 4, 3,7 3,5 3,2 Fonksiyon gruplarına göre ve artış hızı bakımından değerlendirildiğinde, yılları arasında kalkınma ve yatırım bankaları grubunda personel sayısı gelişim endeksinin hafif düşme eğilimi gösterdiği, ancak diğer banka gruplarının özellikle de katılım bankaları grubunun hızlı artmasıyla sektör genelinde artış eğilimi tespit edilmektedir. Sektör genelinde 25 yılında 11 olan endeks, 27 yılında 133 e yükselmiştir. Grafik 1.1-3: Personel Sayısı Gelişim Endeksi 38 (22=1) (22=1) Sektör Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli BDDK 5 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

22 ATM Sayısındaki Gelişmeler Türk bankacılık sektöründe, hizmet sunum araçlarından birisi olan ATM sayısı sektördeki büyüme eğilimine paralel bir şekilde artmaktadır. 27 yılında keskin bir artışın gözlendiği ATM sayısında mevduat bankaları büyük bir paya sahiptir. Mevduat bankalarının payı ağırlıklı olmakla birlikte son yıllarda katılım bankalarının ATM sayısında görülen hızlı artış sayesinde söz konusu banka grubunun payı 24 yılı değeri olan %1,9 dan %2,7 e çıkmıştır. Tablo 1.1-4: ATM Sayısı ve Fonksiyonel Dağılım Sayı Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 1, 1, 98,1 97,9 97,7 97,3 Katılım Bankaları - - 1,9 2,1 2,3 2,7 Kalkınma ve Yatırım Bankaları,,,,, Grafik 1.1-4: Banka Başına ATM Sayısı Gelişim Endeksi 45, 4, 35, 3, 25, Banka Başına ATM Sayısı Gelişim Endeksi 22=1 6, 55, 5, 45, 4, Banka Gruplarına Göre Banka Başına ATM Sayısı , 35, 4 15, 3, 2 1, Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 25, Mevduat Bankaları Katılım Bankaları (Sağ Eksen) Banka başına ATM sayısı gelişim endeksi, 27 itibarıyla, büyük ölçekli bankalarda 147, orta ölçekli bankalarda 195 ve küçük ölçekli bankalarda 321 seviyesine ulaşmıştır. Son dönemde küçük ölçekli bankalarda banka başına ATM sayısında yaşanan düşüş, önceki dönemde küçük ölçekli olan bir bankanın orta ölçekli bankalar grubuna dahil olması sebebiyle yaşanmıştır. BDDK 6 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

23 Kutu 3: Personel Sayıları AB Karşılaştırması Türkiye de 26 yılsonu itibarıyla bankacılık sektöründe istihdam edilen kişi sayısı tür. Söz konusu sayı itibarıyla Türkiye, 21 AB ülkesinin üstünde bulunmaktadır. Bu dönemde toplam personel sayısının AB ye oranla daha hızlı yükseldiği görülmektedir. Türk bankacılık sektöründe yaşanan büyüme ve sektörün yaygın bir şube ağıyla çalışması istihdam edilen personel sayısında artışın en önemli nedenleridir. AB ve Türkiye de Personel Sayısı Gelişimi Adet AB PB Almanya İngiltere Fransa İtalya İspanya Polonya Türkiye Hollanda Avusturya Belçika Yunanistan Romanya n.a Portekiz İsveç Danimarka Macaristan İrlanda Çek Cum Bulgaristan v.y. v.y Lüksemburg Finlandiya Slovakya Slovenya Letonya Kıbrıs Litvanya Estonya Malta Kredi Kuruluşu Başına Ortalama Personel Sayısı 3, Şube Başına Ortalama Personel Sayısı , 2.1 2, , 1.1 1, Türkiye AB-25 Almanya Fransa İspanya Yunanistan 5,, Türkiye AB-25 Almanya Fransa İspanya Yunanistan Türkiye de kredi kuruluşu başına personel sayısı AB ülkelerinin oldukça üzerindedir. 26 yılı itibarıyla AB ye üye 25 ülkede kredi kuruluşu başına 361 personel düşerken Türkiye de 3.16 personel düşmektedir. AB de çok sayıda kredi kuruluşu olması nedeniyle bu durum ortaya çıkmaktadır. Bu itibarla kuruluş başına personel sayısı, Yunanistan da 1.3 kişi, İspanya da 744 kişi, Fransa da 525 kişi düzeyine inmektedir. BDDK 7 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

24 1.2. Piyasa Yapısı Temel Göstergeleri Toplam Aktifler Bankacılık sektöründeki aktif yoğunlaşmasına bakıldığında, yılları arasında ilk 5 ve ilk 1 bankanın payı ile Herfindahl-Hirschman Endeksi nin (HHI) artış eğiliminde olduğu görülmektedir. 26 yılında ilk 1 banka için hesaplanan gösterge hariç diğer yoğunlaşma göstergelerinde hafif düşüş gözlenirken, 27 yılında üç gösterge de yoğunlaşmanın azaldığına işaret etmektedir. Tablo 1.2-1: Toplam Aktife Göre Yoğunlaşma Göstergeleri Toplam Aktif (%) İlk 5 Banka 57,4 59, 58,1 61,4 6,9 59,8 İlk 1 Banka 79,3 8,6 82, 82,9 83,5 82,5 HHI 851,7 94,6 95,9 934,7 911, 879,1 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 74, 73,4 71,6 71,8 75,2 74, Orta Ölçekli 16, 16,2 18, 17,5 14,9 16,5 Küçük Ölçekli 1,1 1,4 1,4 1,7 9,8 9,5 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 94,4 94,4 94,2 94,2 93,9 93,4 Kalkınma ve Yatırım 3,2 3,2 3,2 3,1 3,1 3,2 Katılım Bankaları 2,4 2,4 2,6 2,7 3,1 3,3 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, BDDK 8 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

25 Kutu 4: Uluslararası Otoritelerin Birleşme-Devirlere Yaklaşımları Uluslararası alanda birleşme ve devirlerin piyasa yapısı üzerine yarattığı etki Herfindahl Hirschman Endeksinin (HHI) değerinde oluşan değişimin büyüklüğü ile takip edilmektedir. Örneğin, ABD Adalet Bakanlığı ve Federal Ticaret Komisyonu yatay birleşmeler için bir rehber yayımlamıştır. İzleyen tablo, ABD nin belli bir piyasadaki birleşme öncesi ve sonrası yoğunlaşmaya yaklaşımını özetlemektedir. Yoğunlaşma Durumu Eşik Değerler Delta (Δ) Faktörü Yoğunlaşma Yoktur HHI<1. - Ilımlı Yoğunlaşma 1.<HHI<1.8 Delta>1 puan Yüksek Yoğunlaşma HHI>1.8 Delta<5 puan ise rekabeti bozucu etki yok varsayılmıştır. Delta>5 puan ise potansiyel olarak rekabeti bozucudur. Delta>1 puan ise birleşmenin piyasa gücü anlamlı şekilde artmıştır. Kaynak: Horizontal Merger Guidelines, US Department of Justice and the Federal Trade Commission, Revised April Söz konusu rehbere adresinden erişilebilir. HHI nin 1. den küçük olduğu bir piyasada oluşabilecek bir yatay birleşme, rekabet otoritesi açısından pek fazla dikkate değer bir gelişme olarak kabul edilmemektedir. Ayrıca, birleşme sonrası HHI aralığına düşüyorsa ve birleşme sonrasında HHI nin değeri 1 puandan az artmış ise (Δ<1) otorite rekabet üzerinde önemsenecek bir ters etki olmayacağını varsayarak her hangi bir girişimde bulunmayabilir. Deltanın 1 den büyük olması halinde ise rekabet otoritesi birleşmeyi rekabet soruşturması olarak gündemine alabilmektedir. Öte yandan, hâlihazırda yüksek yoğunlaşmış (HHI>1.8) piyasalarda endeks artışı 5 puandan az ise piyasadaki rekabet üzerine anlamlı bir bozucu etki olmadığı varsayılmakta aksi halde ise rekabetin potansiyel olarak bozulabileceği endişesiyle yine soruşturma gündeme gelebilmektedir. Bu durumda, otorite birleşmenin uygun olup olmadığını gözden geçirmektedir. Buna ilaveten, söz konusu yoğunlaşma endeksine sahip piyasada HHI artışı 1 puandan fazla ise birleşme ile oluşan bankanın piyasa gücünü anlamlı şekilde artırdığı kabul edilmektedir. Benzer şekilde, AB nin eşik değerleri, aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Yoğunlaşma Durumu Eşik Değerler Delta (Δ) Faktörü Yoğunlaşma Yoktur HHI<1. - Ilımlı Yoğunlaşma 1.<HHI<2. Delta>25 puan Yüksek Yoğunlaşma HHI>2. Delta> 15 puan Kaynak: EC Horizontal Merger Guidelines 24/C 31/3. Avrupa Birliğinin kısaca Birleşme Düzenlemesi (EC Merger Regulation) olarak bilinen EC 139/24 sayı ve 2 Haziran 24 tarihli Konsey düzenlemesi, girişimler arası kontrol ve yoğunlaşma konularını yasal bir zemine kavuşturmuştur 2. Birleşme ve devirlerde, piyasa hasılasının 3 dikkate alındığı ilgili AB düzenlemelerinde, bazı istisnalar belirtilmekte ve HHI dışında da unsurlar dikkate alınabilmektedir 4. 2 Council Regulation (EC) No: 139/24 of January 24, on the control of concentrations between undertakings (the EC Merger Regulation). Bu düzenlemenin ilk sürümü tarihli EEC No 464/89 dur. 3 Piyasa hasılası (ciro) belli bir dönemde (mali yılda) ürün satışından veya hizmet sunumundan elde edilen net tutar (indirimler, KDV ve benzeri vergiler düşülmüş) olarak tanımlanmaktadır. Kredi kuruluşları (banka ve benzeri kuruluşlar) ve diğer finansal kuruluşların hâsılası (vergiler hariç net), faiz ve benzeri gelirler, menkul kıymetlerden elde edilen gelirler, alınan komisyonlar, finansal operasyonlardan elde edilen net kâr ve diğer operasyonel gelirler olarak belirtilmektedir. 4 AB düzenlemeleri burada özetlenen şeklinden daha ayrıntılıdır. Diğer önemli unsurlar için bkz. EC 21/C31/3 ve EC 24/C31/3. BDDK 9 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

26 Grafik 1.2-1: Aktif Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım (%) (%) ,4 2,4 2,6 2,7 3,1 3,3 3,2 3,2 3,2 3,1 3,1 3,2 94,4 94,4 94,2 94,2 93,9 93, Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI (Sağ Ölçek) Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları 27 yılında büyük ölçekli bankaların aktifleri sektör aktiflerinin %74 ünü oluştururken, orta ve küçük ölçekli bankaların payları sırasıyla %16,5 ve %9,5 tir. Aynı döneme fonksiyonel açıdan bakıldığında, sektör aktifinin mevduat bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım bankaları arasındaki dağılımı sırasıyla %93,4, %3,2 ve %3,3 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 1.2-2: Aktiflerde İlk 1 Banka Yoğunlaşması Toplam Aktifler (%) Pay Küm Toplam Aktifler (%) Pay Küm Toplam Aktifler (%) Pay Küm 1 T.C.ZİRAAT B. 17,4 17,4 T.C.ZİRAAT B. 18,2 18,2 T.C.ZİRAAT B. 13,9 13,9 2 AKBANK T.A.Ş. 11,3 28,7 T.İŞ BANKASI 12,3 3,4 T.İŞ BANKASI 13,8 27,8 3 T.İŞ BANKASI 11, 39,6 AKBANK T.A.Ş. 11,1 41,6 AKBANK T.A.Ş. 11,7 39,5 4 T.GARANTİ B. 9, 48,7 T.GARANTİ B. 8,4 49,9 T.GARANTİ B. 11,6 51,1 5 YAPI VE KREDİ B. 8,7 57,4 T.HALK B. 8,2 58,1 YAPI VE KREDİ B. 8,7 59,8 6 T.HALK B. 8, 65,4 YAPI VE KREDİ B. 7,8 66, T.VAKIFLAR B. 7,3 67,1 7 T.VAKIFLAR B. 5,9 71,3 T.VAKIFLAR B. 7,7 73,7 T.HALK B. 7, 74, 8 KOÇBANK 3,1 74,3 KOÇBANK 3,3 77, FİNANSBANK A.Ş. 3,6 77,6 9 PAMUKBANK 2,7 77, FİNANSBANK A.Ş. 2,7 79,7 DENİZBANK 2,6 8,2 1 FİNANSBANK A.Ş. 2,3 79,3 FORTIS BANK A.Ş. 2,3 82, HSBC BANK 2,3 82,5 Sektörde yaşanan yeniden yapılanma, birleşme ve devirler, konsolidasyon, artan rekabet ve ekonomik büyümeye paralel olarak değişen piyasa koşulları neticesinde, bankaların aktif yapılarının etkilenmesiyle sektördeki ilk 1 banka sıralaması 27 yılı itibarıyla 22 yılına göre değişmiştir. BDDK 1 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

27 Kutu 5: Aktif Büyüklüğünde AB-Türkiye Karşılaştırması Türk bankacılık sektörünün toplam aktif büyüklüğü 26 yılı itibarıyla 269 milyar ya ulaşmıştır. 26 yılı itibarıyla toplam aktif büyüklüğü AB nin 13 üyesinden büyük olmakla birlikte AB geneli itibarıyla değerlendirildiğinde küçük kalmaktadır. AB 25 ortalaması 1,5 trilyon iken Türkiye deki toplam aktif büyüklüğünün,3 trilyon civarında olduğu görülmektedir. AB genelinde aktif büyüklüğünün yüksek oluşunda uzun süreli makro ekonomik ve siyasi istikrar, sermaye birikimi, uygun düzenleme ve denetim çerçevesi, GSMH nin büyük oluşu ve AB ölçeğinde sağlanan entegrasyonun yarattığı sinerji gibi faktörler rol oynamaktadır. Aktif Büyüklüğü Aktif Büyüklüğü Gelişim Endeksi 22=1 Milyar AB , 14,8 114,7 13, 145,5 PB , 14,5 113,1 125,3 138, İngiltere , 15,4 118,4 142,1 164,8 Almanya , 1,4 13,4 17,2 111,8 Fransa , 14,4 115,3 132,4 149,5 İtalya , 15, 112,5 124, 138, İspanya , 112, 127,9 16,1 187,5 Hollanda , 18,7 123,7 125, 138,1 İrlanda , 121,1 152,2 198,3 249,7 Belçika , 17,1 118,1 136,3 145, Lüksemburg , 98,9 14,8 119,5 126,7 Danimarka , 16,6 117,8 139,7 153,9 Avusturya , 15,6 114,4 129,9 142,3 İsveç , 16,6 123,2 134,1 158,9 Portekiz , 112,6 111,3 116,1 128,1 Yunanistan , 15,4 113,9 139,1 155,9 Türkiye , 115, 135,4 2,8 211, Finlandiya , 112, 127,7 141,6 153,6 Polonya , 89,6 113,6 13,4 152, Çek Cum , 98,7 11,1 127,8 145,6 Macaristan , 125, 154,5 177,3 213,6 Kıbrıs , 12,4 114,6 146,3 18,5 Romanya , 115,4 176,9 269,2 392,3 Slovakya , 1, 129,2 158,3 175, Slovenya , 11, 12, 15, 175, Malta , 112,5 131,3 168,8 193,8 Letonya , 114,3 157,1 228,6 328,6 Bulgaristan , 112,5 162,5 212,5 275, Litvanya , 12, 18, 26, 34, Estonya , 12, 18, 24, 3, Milyar 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, Seçilmiş Ülkelerin Aktif Büyüklüğü Türkiye Çek Cum. Macaristan Polonya Portekiz Yunanistan 25, 2, 15, 1, 5, 22=1, aktif Büyüklüğü Gelişimi Türkiye Çek Cum. Macaristan Polonya Portekiz Yunanistan Toplam aktifler itibarıyla Türkiye 26 yılında önceki dönemde olduğu gibi Yunanistan a yakın, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Romanya ve Bulgaristan gibi AB ye yeni üye ülkelerin üzerindedir. BDDK 11 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

28 Kutu 6: Aktif Yoğunlaşmasında AB-Türkiye Karşılaştırması Bankacılık ve Rekabet otoritelerinin, piyasadaki yoğunlaşmayı ve dolayısıyla rekabeti takip etmek amacıyla izledikleri HH Endeksine ve toplam aktifler açısından ilk 5 banka yoğunlaşma rasyosuna bakıldığında Türkiye nin birçok ülkeye göre daha az yoğunlaşmış bir bankacılık sektörüne sahip olduğu görülmektedir. Herfindahl Endeksi (HHI) İlk 5 Banka Yoğunlaşması (%) Estonya Finlandiya Belçika Litvanya Hollanda Slovenya Letonya Malta Romanya n.a n.a Portekiz Slovakya Çek Cumhuriyeti Yunanistan Danimarka Kıbrıs Rum Kesimi Türkiye ,4 59, 58, 61,4 6,9 İsveç Macaristan Fransa Bulgaristan v.y. v.y n.a. n.a PB İrlanda Polonya AB Avusturya İspanya İngiltere , Lüksemburg ,3 31,8 29,7 3,7 29,1 İtalya ,5 27,5 26,4 26,8 26,3 Almanya ,5 21,6 22,1 21, , HHI Seçilmiş Ülkeler Göre Aktif Yoğunlaşma 1., 8, 6, 4, Türkiye İrlanda İspanya Macaristan Portekiz Yunanistan Türkiye nin aktif yoğunlaşması; Almanya, İtalya ve Fransa gibi bazı AB üyesi gelişmiş ülkelere ve Polonya, Bulgaristan ve Macaristan gibi AB ye yeni üye gelişmekte olan piyasalara göre yüksek iken, AB ye yeni üye olan Romanya, Slovenya, Estonya ve Çek Cumhuriyeti gibi ülkelerden daha düşüktür. Ayrıca Türkiye, ölçek olarak Türk bankacılık sektörüne yakın büyüklükte olan Yunanistan ve Finlandiya gibi ülkelerden daha az yoğunlaşmış bir sektöre sahiptir. Son dönemde hem AB genelinde hem Türkiye de yoğunlaşmanın azaldığı görülmektedir. BDDK 12 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

29 Likit Aktifler 5 Bilançonun likit olan kısmını yansıtan likit aktifler kalemi, özellikle dalgalanmalar döneminde sektörün şoklara karşı direncini artıran bir bileşendir. Likit aktiflerdeki piyasa yapısı incelendiğinde, toplam aktiflerde olduğu gibi HH ölçütünün döneminde 1. puanın altında seyrettiği gözlenmektedir. Aynı dönemde söz konusu ölçüte göre, likit aktifler yoğunlaşmasında inişli/çıkışlı bir seyir izlenmekte ve 27 yılı itibarıyla ilk 1 bankanın payının %75,9 a yükseldiği görülmektedir. Tablo 1.2-3: Likit Aktifler Yoğunlaşma Göstergeleri Menkul Değerler Portföyü (%) İlk 5 Banka 51, 52,4 5,9 58,8 5,6 55,9 İlk 1 Banka 73, 74,9 72,6 77,6 73,8 75,9 HHI 725,7 866,3 775, 956, 748,6 87, Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 53,7 57,1 55,4 66,9 6,2 65,6 Orta Ölçekli 31, 28,2 28,4 15,3 21,3 14,1 Küçük Ölçekli 15,4 14,7 16,2 17,8 18,5 2,3 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 86,2 87, 86,4 89,5 88,8 86,1 Kalkınma ve Yatırım 11,5 1,8 1,6 7,3 7,9 9,6 Katılım Bankaları 2,2 2,2 3, 3,2 3,3 4,2 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Grafik 1.2-2: Likit Aktifler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım (%) % ,2 2,2 3, 3,2 3,3 4,2 7,3 11,5 1,8 7,9 1,6 9, ,5 88,8 86,2 87, 86,4 86, Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI (Sağ Ölçek) Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Ölçek açısından büyük ölçekli bankaların ağırlıklı olduğu likit aktifler kaleminde fonksiyonel açıdan ise mevduat bankalarının payı daha fazladır. 5 Likit aktifler; nakit değerler, bankalardan, Merkez Bankasından ve para piyasalarından alacaklar kalemlerinin toplamı olarak alınmıştır. BDDK 13 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

30 Menkul Değerler Portföyü Türk bankacılık sektörünün bilânçosunda önemli bir paya sahip olan menkul değerler portföyü son yıllarda azalış eğilimine girse de hâlâ göreli önemini korumaktadır. Tablo 1.2-4: MDP Yoğunlaşma Göstergeleri Menkul Değerler Portföyü (%) İlk 5 Banka 69,6 71,3 74, 74,7 74,7 73,9 İlk 1 Banka 88, 89,4 91,3 91,4 93,3 92,1 HHI 1.22,2 1.3, , , , ,2 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 8,5 82,5 85,6 86,1 89,4 87,3 Orta Ölçekli 16, 13,2 9,8 8,7 6,4 8,4 Küçük Ölçekli 3,5 4,3 4,7 5,2 4,1 4,3 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 99, 99, 98,8 98,5 98,9 98,5 Kalkınma ve Yatırım 1, 1, 1,1 1,5 1,1 1,5 Katılım Bankaları,2,43,38,13,3,9 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Aktif yoğunlaşmasına benzer bir şekilde, 27 yılında menkul değerler portföyünde ölçek grupları itibarıyla en büyük paya %87,3 ile büyük ölçekli bankalar sahipken, fonksiyon gruplarına göre bakıldığında en büyük pay %98,5 ile mevduat bankalarına aittir. HHI göstergesi, MDP de 22 yılındaki 1.22 puan seviyesinden 26 yılında puana yükselmiş, ancak 27 yılı itibarıyla puana inmiştir. Grafik 1.2-3: Menkul Değerler Portföyü Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım (%) % ,2,43,38,13,3,9 1, 1, 1,1 1,5 1,1 1,5 99, 99, 98,8 98,5 98,9 98, Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları İlk 5 ve ilk 1 banka payı açısından bakıldığında, 22 yılında ilk 5 bankanın ve ilk 1 bankanın payı sırasıyla %69,6 ve %88 iken bu oranlar 27 yılında sırasıyla %73,9 ve %92,1 e çıkmıştır. HHI göstergesiyle birlikte değerlendirildiğinde, 25 yılında kısmi düşüş gösteren MDP yoğunlaşmasının 26 da arttığı ve 27 de ise tekrar azaldığı gözlenmektedir. BDDK 14 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

31 Tablo 1.2-5: MDP de İlk 1 Banka Yoğunlaşması MDP (%) Pay Küm. MDP (%) Pay Küm. MDP (%) Pay Küm. 1 T.C.ZİRAAT B. 23,9 23,9 T.C.ZİRAAT B. 29,1 29,1 T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş. 26,7 26,7 2 T.HALK B. 15,6 39,6 T.HALK B. 13,9 43, AKBANK T.A.Ş. 14,1 4,9 3 AKBANK T.A.Ş. 12,5 52,1 AKBANK T.A.Ş. 12,3 55,3 TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş. 14, 54,9 4 T.İŞ BANKASI 8,8 6,9 T.İŞ BANKASI 11,2 66,5 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş. 9,8 64,7 5 T.GARANTİ B. 8,7 69,6 T.GARANTİ B. 7,5 74, TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş. 9,2 73,9 6 T.VAKIFLAR B. 6, 75,6 T.VAKIFLAR B. 6,9 81, YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş. 7,2 81,1 7 YAPI VE KREDİ B. 4,9 8,5 YAPI VE KREDİ B. 4,6 85,6 TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O. 6,1 87,3 8 PAMUKBANK 3,2 83,7 KOÇBANK 2,9 88,5 FİNANSBANK A.Ş. 1,8 89, 9 BİRLEŞİK FON BANKASI A.Ş. 2,2 85,9 FORTIS BANK A.Ş. 1,5 9, FORTİS BANK A.Ş. 1,6 9,6 1 FİNANSBANK A.Ş. 2,2 88, OYAKBANK 1,3 91,3 OYAKBANK A.Ş. 1,4 92, Krediler Temel görevi finansal aracılık olan bankacılık sisteminin topladığı fonlar sayesinde yarattığı kredilerdeki gelişmeler takip edilmesi gereken diğer önemli bir göstergedir. Tablo 1.2-6: Toplam Kredi Hacmi Yoğunlaşma Göstergeleri Toplam Krediler (%) İlk 5 Banka 54, 52,2 51,6 53, 55,9 54,7 İlk 1 Banka 73,8 73,4 75,3 76,3 8,4 79,9 HHI 732, 71,2 712,6 751, 85,8 784,2 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 62, 62,6 63,4 63,9 68,8 68,2 Orta Ölçekli 24,5 24, 23,7 25,9 19,8 21,5 Küçük Ölçekli 13,5 13,4 12,9 1,2 11,4 1,2 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 87,6 88,4 9,2 9,4 92,5 91,9 Kalkınma ve Yatırım 8,3 7,1 5,1 3,7 3,3 3,1 Katılım Bankaları 4,1 4,5 4,7 5,9 4,3 4,9 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Toplam aktiflere kıyasla kredilerdeki yoğunlaşma daha ılımlı düzeydedir. Nitekim toplam kredilerde 25 te 751 puan olan HHI, 26 da 86 puana yükselmesine rağmen 27 de tekrar azalarak 784 puana inmiş ve aktif yoğunlaşmasının altında kalmıştır. Benzer şekilde, İlk 5 ve ilk 1 banka yoğunlaşma göstergelerinde de 26 yılına göre bir azalma söz konusudur. Aynı dönemde, büyük ölçekli bankaların krediler içindeki payı %68,8 den %68,2 ye inmiş, orta ölçekli bankaların payı ise %19,8 den %21,5 e çıkmıştır. Küçük ölçekli bankalarda ise ılımlı bir azalma görülmektedir. BDDK 15 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

32 Grafik 1.2-4: Kredi Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılımı (%) % ,1 4,5 4,7 5,9 8,3 7,1 5,1 3,7 4,3 4,9 3,3 3, ,5 91,9 9,2 9,4 87,6 88, Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI (Sağ Ölçek) Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Tablo 1.2-7: Kredilerde İlk 1 Banka Yoğunlaşması Krediler (%) Pay Küm. Krediler (%) Pay Küm. Krediler (%) Pay Küm. 1 YAPI VE KREDİ B. 13,3 13,3 AKBANK T.A.Ş. 12,2 12,2 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş. 12,7 12,7 2 T.İŞ BANKASI 12,5 25,9 T.İŞ BANKASI 11,9 24,1 AKBANK T.A.Ş. 12,7 25,4 3 AKBANK T.A.Ş. 11,5 37,4 T.GARANTİ B. 9,8 33,9 TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş. 11,5 36,9 4 T.GARANTİ B. 9,7 47,1 YAPI VE KREDİ B. 9,5 43,4 YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş. 9,7 46,6 5 T.C.ZİRAAT B. 6,9 54, T.C.ZİRAAT B. 8,2 51,6 TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O. 8,1 54,7 6 T.VAKIFLAR B. 5,6 59,7 T.VAKIFLAR B. 7,7 59,3 T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş. 7,3 62, 7 KOÇBANK 4,4 64,1 FİNANSBANK A.Ş. 4,9 64,2 TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş. 6,2 68,2 8 TÜRK EXIMBANK 3,8 67,9 T.HALK B. 4,1 68,3 FİNANSBANK A.Ş. 4,9 73,1 9 FİNANSBANK A.Ş. 3,2 71,1 KOÇBANK 3,7 72, DENİZBANK A.Ş. 3,6 76,7 1 HSBC BANK 2,7 73,8 HSBC BANK 3,3 75,3 HSBC BANK A.Ş. 3,2 79,9 Sektörde yaşanan yeniden yapılanma ve konsolidasyonlar ile piyasa koşulları 22 den 27 yılına kadar bankaların toplam kredi hacmindeki sıralamalarını etkilemiştir. Bununla birlikte, 27 yılı itibarıyla özel sermayeli bankalar, ilk dörtte olup, toplam kredilerin %46,6 sını kullandırmışlardır. BDDK 16 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

33 Kutu 7: Kredilerde AB-Türkiye Karşılaştırması Bankacılık kesiminin reel kesime açtığı krediler son yıllarda önemli bir büyüme trendi yakalamış olmakla birlikte AB üyesi ülkelerin gerisinde kalmaktadır. Benzer şekilde toplam krediler kaleminde özellikle bireysel kredilerdeki artış dikkat çekmekle beraber kredi hacminin AB ülkelerine göre büyüme açısından daha büyük bir potansiyele sahip olduğu görülmektedir. Bununla birlikte bankacılığın kullandırdığı krediler incelendiğinde, Türkiye de verilen kredilerdeki artışa paralel olarak reel kesim şirketlerine kullandırılan kredilerde de benzer bir artışın yaşandığı göze çarpmaktadır. Milyar Reel Kesim Şirketlerine Verilen Krediler Toplam Krediler AB PB Almanya İspanya İtalya Fransa İngiltere Hollanda İsveç İrlanda Avusturya Danimarka v.y Belçika Portekiz Türkiye* Yunanistan Finlandiya Lüksemburg Polonya Macaristan Çek Cum Romanya v.y. v.y Slovenya Slovakya v.y. v.y Kıbrıs v.y. v.y. v.y. v.y Bulgaristan v.y. v.y v.y. v.y Letonya Litvanya Estonya Malta , % Reel Kesim Şirketlerine Verilen Kredilerin Toplam İçindeki Payı 8, 6, 4, 2,, Türkiye AB-25 Fransa İngiltere Slovenya Yunanistan Reel kesime verilen kredilerin toplam içindeki payına bakıldığı zaman Türkiye nin AB üyesi ülkelerden yüksek bir orana sahip olduğu görülmektedir. Söz konusu oran 26 yılı itibarıyla Türkiye de %66,1 iken AB 25 ortalamasında %34,6, İngiltere de %2,4, Almanya da %26,2, Fransa da %35,5 olarak gerçekleşmiştir. BDDK 17 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

34 İştirakler, Bağlı ve Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar Türk bankacılık sektörü iştirakleri ile bağlı ve birlikte kontrol edilen ortaklıklarına genel olarak bakıldığında; söz konusu ortaklıklara ait payların bilanço içerisindeki oranının yeniden yapılandırma çabalarının ve sektör aktiflerindeki büyüme ve çeşitlenmenin etkisiyle son yıllarda azaldığı görülmektedir. Bununla birlikte, ortaklıklar, ağırlıklı olarak yurtiçinde kurulmuş olup, çoğu Avrupa da olmak üzere yurtdışında kurulu azımsanmayacak sayıda ortaklık, Türk bankacılık sektörünün yurtdışı ile ilişkilerinin önemli bir boyutunu teşkil etmektedir. Faaliyet alanı itibarıyla ortaklıklar, özellikle ticaret kesimi ve sigortacılık dışı mali kesimde yoğunlaşmaktadır. Türk bankacılık sektörüne ait iştirakler ile bağlı ve birlikte kontrol edilen ortaklıkların sayısı 27 yılında 2 adet azalarak 254 ten 234 e gerilemiştir. Söz konusu ortaklıkların ağırlıklı olarak mevduat bankalarına ait olduğu görülmekte olup, 27 yılında görülen azalmada mevduat bankalarına ait ortaklıklardaki azalma belirleyici olmuştur. 27 yılı sonu itibarıyla sektördeki iştirakler ile bağlı ve birlikte kontrol edilen ortaklıkların %82 si mevduat bankalarına ait iken %13 i kalkınma ve yatırım bankalarına, %5 ü katılım bankalarına aittir. Tablo 1.2-8: İştirakler ile Bağlı ve Birlikte Kont. Edilen Ortaklık Sayıları Adet Mevduat Bankaları Bağlı Ortaklıklar İştirakler Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar Kalkınma ve Yatırım Bankaları Bağlı Ortaklıklar İştirakler Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar 1 Katılım Bankaları (*) Bağlı Ortaklıklar İştirakler Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar Toplam Bağlı Ortaklıklar İştirakler Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar (*) 22, 23 ve 24 yılları için katılım bankalarına (özel finans kurumları) ilişkin şirket sayısı verisi bulunmamaktadır. Türleri itibarıyla bakıldığında ise firmaların ağırlıklı olarak bankanın kontrol gücüne sahip olduğu bağlı ortaklık statüsünde olduğu görülmektedir. 27 yılı sonu itibarıyla firmaların adet olarak %68 i, değer olarak %86 sı bağlı ortaklık statüsünde iken ikinci sırada bulunan iştirakler için söz konusu oranlar sırasıyla %31 ve %14 olarak gerçekleşmiştir. İştirakler ile bağlı ve birlikte kontrol edilen ortaklıkların sayısındaki bu azalışa karşın, söz konusu ortaklık paylarının toplam değeri 27 yılında %17,5 oranında artarak 9,2 milyar YTL den 1,9 milyar YTL ye yükselmiştir. BDDK 18 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

35 Tablo 1.2-9: İşt. ile Bağlı ve Bir. Kont. Edilen Ortaklıklar Dönem Sonu Değeri Milyon YTL Mevduat Bankaları Bağlı Ortaklıklar İştirakler Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar Kalkınma ve Yatırım Bankaları Bağlı Ortaklıklar İştirakler Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar 6 Katılım Bankaları Bağlı Ortaklıklar İştirakler Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar Toplam Bağlı Ortaklıklar İştirakler Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar Banka başına ortaklık sayısı 26 yılında 5,1 iken 27 yılsonunda 4,7 ye gerilemiş, ortaklık paylarının toplam sektör aktifleri içerisindeki payı ise,1 puanlık artışla %1,8 e yükselmiştir. Sektör genelinde banka başına düşen ortaklık sayısı açısından mevduat bankaları 27 yılsonu itibarıyla 5,8 ile ilk sırada bulunmaktadır. Mevduat bankalarını banka başına 2,5 ve 2,4 ortaklık ile sırasıyla katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları izlemektedir. Ortaklık paylarının toplam sektör aktifleri içerisindeki payı açısından ise %1,9 ile mevduat bankaları ve kalkınma ve yatırım bankaları ilk sırada bulunurken, katılım bankaları için söz konusu oran %,7 olarak gerçeklemiştir. Tablo 1.2-1: Banka Başına Ortaklık Sayısı ve Toplam Aktifler İçerisindeki Paylar Banka Başına Ortaklık Sayısı 6,5 5,5 5,4 5,2 5,1 4,7 Mevduat Bankaları 8,5 7,4 7,2 6,4 6,2 5,8 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 3,2 2,6 2,5 2,8 3, 2,4 Katılım Bankaları (*) 2,5 2,5 2,5 Toplam Aktifler İçerisindeki Pay (%) 4, 3,6 3,8 2,7 1,8 1,9 Mevduat Bankaları 4,2 3,7 3,9 2,8 1,9 1,9 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 2,2 1,8 1,8 2,2 1,6 1,9 Katılım Bankaları,,8,9,6,7,8 (*) 22, 23 ve 24 yılları için katılım bankalarına (özel finans kurumları) ilişkin şirket sayısı verisi bulunmamaktadır. Bankalarca iştirak, bağlı ve birlikte kontrol edilen ortaklık şeklinde yatırım yapılan şirketler, ağırlıklı olarak yurtiçinde kurulu şirketlerdir. 27 yılı sonu itibarıyla adet olarak şirketlerin %82 si yurtiçinde kuruludur. Bu oran son beş yıllık dönemde önemli bir değişiklik göstermemiştir. Yurtiçinde kurulu ortaklıkların değer olarak payında ise 27 yılında bir önceki yıla göre önemli bir değişiklik görülmemektedir. BDDK 19 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

36 Grafik 1.2-5: Yurtiçi ve Yurtdışında Kurulu Ortaklıklar Adet Yurtiçi ve Yurtdışı Ortaklık Sayıları % Yurtiçi ve Yurtdışı Ortaklıkların Dönem Sonu Dağılımı Yurtiçi Yurtdışı Yurtiçi Yurtdışı Yurtdışındaki ortaklıklar başta Hollanda ve Almanya olmak üzere büyük ölçüde Avrupa ülkelerinde kurulu bulunmaktadır. Yurtdışındaki 42 adet şirketin 34 ü Avrupa da yer alırken bölgesel olarak ikinci sırada bulunan Asya ülkelerinde 8 adet şirket kurulu bulunmaktadır. Tablo : Yurtdışı Ortaklıkların Ülkelere Göre Dağılımı Adet Dağılım (%) Değer (Milyon YTL) Dağılım (%) Adet Dağılım (%) Değer (Milyon YTL) Dağılım (%) Hollanda , ,5 Almanya , ,4 Malta ,4 22 8,5 Rusya , ,4 Avusturya , ,7 Kazakistan ,8 12 4,3 İsviçre ,4 43 1,8 Bosna-Hersek ,4 36 1,5 Azerbaycan ,8 28 1,2 KKTC ,7 21,9 İrlanda ,1 18,8 Portekiz ,4 13,5 İngiltere ,8 7,3 Özbekistan ,4 4,2 Türkmenistan ,4 3,1 Bahreyn ,8,7, Cayman Adaları Fransa Toplam , , 27 yılsonu itibarıyla şirketlerin faaliyet alanı itibarıyla dağılımına bakıldığında ise adet olarak %39, dönem sonu değeri olarak ise, %29 ile bankacılık dışı ve sigortacılık dışı mali kesimin iştirakler, bağlı ve birlikte kontrol edilen ortaklıklar arasında ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Adet olarak dağılımda diğer mali kesimi %24 ile diğer ticaret kesimi ve %14 ile bankacılık izlemektedir. Dönem sonu değerleri açısından ise diğer mali kesimi %25 ile diğer ticaret ve %23 ile bankacılık kesimi izlemektedir. BDDK 2 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

37 Grafik 1.2-6: İştirakler, Bağlı ve Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıkların Sektörel Dağılımı 27, Ortaklık Sayılarına Göre % Dağılım 23,9 7,7 14,1 6, 9, 39,3 Bankacılık Sigortacılık İmalat Sanayi Diğer Mali Kesim 27, Dönem Sonu Değerlerine Göre % Dağılım 2, 25,3 23, 33,9 13,5 2,4 Bankacılık Sigortacılık İmalat Sanayi Diğer Mali Kesim Diğer Ticari Kesim Diğer Mevduat 6 Aktiflere ve kredilere göre daha yüksek dereceli bir yoğunlaşmanın bulunduğu mevduatta, 27 yılında HHI ölçütü 25 ve 26 yıllarına göre azalmıştır. Söz konusu dönemde İlk 5 bankanın payının da azaldığı görülmektedir. Öte yandan, 27 yılsonu itibarıyla mevduatın %78,3 ü büyük ölçekli bankalar tarafından toplanırken küçük ölçekli bankaların payı %6 dır. Ayrıca, mevduat ve katılma fonları toplamının %95,8 ini mevduat oluştururken, katılım bankalarının fonları %4,2 seviyesindedir. Tablo : Mevduat Yoğunlaşma Göstergeleri Mevduat (%) İlk 5 Banka 6,8 61,4 62,9 63,9 63,2 62,2 İlk 1 Banka 84,5 85,3 86,8 86,9 87,3 86,3 HHI 969,8 1.27, 1.9,3 1.56,7 1.34,1 1.3,3 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 78,6 78,4 76,6 76,9 79,5 78,3 Orta Ölçekli 14,6 15, 16,3 15,7 13,8 15,7 Küçük Ölçekli 6,8 6,6 7,1 7,4 6,7 6, Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 96,7 96,8 96,6 96,5 96,4 95,8 Kalkınma ve Yatırım,,,,,, Katılım Bankaları 3,3 3,2 3,4 3,5 3,6 4,2 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Grafik 1.2-7: Mevduat Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım (%) Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI (Sağ Ölçek) % ,3 3,2 3,4 3,5 3,6 4,2 96,7 96,8 96,6 96,5 96,4 95, Mevduat Bankaları Katılım Bankaları 6 Katılım bankaları tarafından toplanan fonlar (cari ve katılım fonları) mevduat rakamlarına dâhil edilmiştir. BDDK 21 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

38 Tablo : Mevduatta İlk 1 Banka Yoğunlaşması Mevduat (%) Pay Küm. Mevduat (%) Pay Küm. Mevduat (%) Pay Küm. 1 T.C.ZİRAAT B. 19,6 19,6 T.C.ZİRAAT B. 22,82 22,8 T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş. 18,8 18,8 2 T.İŞ BANKASI 11,6 31,2 T.İŞ BANKASI 12,1 34,8 TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş. 13,3 32,1 3 AKBANK T.A.Ş. 11,4 42,7 T.HALK B. 9,86 44,7 AKBANK T.A.Ş. 1,9 43, 4 YAPI VE KREDİ B. 9,1 51,7 AKBANK T.A.Ş. 9,6 54,3 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş. 1,5 53,4 5 T.GARANTİ B. 9,1 6,8 T.GARANTİ B. 8,61 62,9 YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş. 8,8 62,2 6 T.HALK B. 8,1 68,9 T.VAKIFLAR B. 8,47 71,4 TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş. 8,3 7,5 7 T.VAKIFLAR B. 6,6 75,5 YAPI VE KREDİ B. 7,12 78,5 TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O. 7,8 78,3 8 PAMUKBANK 3,7 79,3 KOÇBANK 3,57 82,1 FİNANSBANK A.Ş. 3,2 81,5 9 KOÇBANK 3,1 82,4 FİNANSBANK A.Ş. 2,45 84,5 OYAKBANK A.Ş. 2,4 83,9 1 FİNANSBANK A.Ş. 2,1 84,5 OYAKBANK 2,31 86,8 DENİZBANK A.Ş. 2,3 86,3 27 yılı itibarıyla, mevduat yoğunlaşmasında ilk 5 bankanın payı %62,2 iken bunun 18,8 puanını oluşturan T.C. Ziraat Bankası, 22 yılında olduğu gibi en çok mevduat toplayan kuruluş olmuştur. BDDK 22 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

39 Kutu 8: Mevduatta AB-Türkiye Karşılaştırması 26 yılı itibarıyla Türk bankacılık sektörünce toplanan mevduat tutarında önceki dönemlerde de var olan artış devam etmektedir. Toplanan mevduat bazında AB genelinde orta sıralarda yer alan Türkiye nin gelişmiş ülkelere kıyasla mevduat tutarının düşük seviyelerde olduğu görülmektedir. Mevduat (Milyar ) Mevduat/Toplam Bilanço (%) AB , 35,7 34,8 34,2 33,8 PB ,9 38, 37, 36,6 36,1 Almanya ,4 39, 38,9 38,8 38,7 İngiltere ,1 29,9 29, 28,3 28,3 Fransa ,1 3, 28,7 26,9 24,8 İspanya , 54,4 51,7 5,4 52,5 İtalya ,7 36,1 35,5 34,8 33,3 Hollanda ,7 38,7 35,7 4,4 42,4 Belçika , 44,8 44,7 43,9 41,5 İrlanda ,2 28,5 25,9 25,1 24,5 Lüksemburg ,2 31,6 31,9 3,4 34,3 Avusturya ,6 38,4 37, 35,2 34,1 Yunanistan ,3 65,7 69,6 66,9 67, İsveç ,4 24,5 21,7 23,4 23,6 Portekiz ,5 39,8 42,9 45,6 44,6 Türkiye* ,4 62,3 62,8 62, 61,9 Danimarka ,6 18,8 19,4 19,2 18,7 Polonya ,6 12,3 14, 14,7 15,4 Finlandiya ,4 41,4 38,2 36,6 34,9 Çek Cum ,8 67,9 67,8 67,3 67,8 Macaristan ,5 54,5 51,5 52,6 5, Slovakya v.y. v.y v.y. v.y. 64,5 57,9 64,3 Kıbrıs ,3 66,7 63,8 63,3 32,4 Romanya v.y. v.y n.a n.a 34,8 45,7 41,2 Slovenya , 63,6 62,5 53,3 51,4 Bulgaristan v.y. v.y v.y. v.y. 69,2 7,6 68,2 Malta ,3 44,4 42,9 4,7 35,5 Letonya ,4 37,5 27,3 56,3 47,8 Litvanya , 66,7 55,6 53,8 52,9 Estonya , 5, 44,4 5, 53,3 8, 6, % Mevduatın Bilanço İçindeki Payı 22, 2, 18, 22=1 Mevduatın Gelişimi 4, 16, 14, 2, 12, 1,, 8, Türkiye AB-25 Almanya Türkiye AB-25 Almanya İspanya Polonya Yunanistan İspanya Polonya Yunanistan AB ülkeleriyle karşılaştırıldığında Türk bankacılık sektörünün mevduat ağırlıklı bir kaynak yapısına sahip olduğu görülmekle beraber son dönemde dışarıdan sağlanan finansmanlarında etkisinde mevduatın payında kısmi bir azalmanın var olduğu görülmektedir. Mevduatın toplam bilânço içindeki payına bakıldığı zaman 26 yılı itibarıyla Türkiye nin AB 25 ülkeleri arasında 5. olduğu görülmektedir. Özellikle AB nin 1 yeni üyesi ülkenin de benzer bir kaynak yapısına sahip olduğu ilk 15 üyenin genelinde ise mevduat dışı kaynakların önemli bir ağırlığa sahip olması dikkat çekicidir. BDDK 23 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

40 Mevduat Dışı Yabancı Kaynaklar 22 yılında ilk 5 banka yoğunlaşması %46,9 iken 27 yılında %59,2 ye çıkmıştır. 27 de bir önceki yıla göre, İlk 1 banka payının azaldığı mevduat dışı yabancı kaynaklarda 7 yoğunlaşma göstergesi olan HHI, aynı dönemde 899,9 puandan 873,3 puana inmiştir. 27 yılında ölçek itibarıyla en fazla paya %68 ile büyük ölçekli bankaların sahip olduğu mevduat dışı yabancı kaynaklarda, en az pay %1,5 ile katılım bankalarına aittir. Tablo : Mevduat Dışı Yabancı Kaynaklar Yoğunlaşma Göstergeleri Mevduat Dışı Yabancı kaynaklar (%) İlk 5 Banka 46,9 51,1 47,5 58,9 6,6 59,2 İlk 1 Banka 73, 74,9 69,9 78,8 79,7 79, HHI 638,6 691, 627,5 948,6 899,9 873,3 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 57,7 61,7 59,1 67,8 69,6 68, Orta Ölçekli 28,4 24,4 2,7 19,1 18,4 19,1 Küçük Ölçekli 13,9 13,8 2,2 13, 12,1 12,9 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 84,3 87,5 83,4 92,8 93,3 91,8 Kalkınma ve Yatırım 12,8 1,1 8,2 6,6 5,9 6,7 Katılım Bankaları 2,9 2,4 8,5,6,8 1,5 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Grafik 1.2-8: Mevduat Dışı Kaynaklar Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım (%) Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI (Sağ Ölçek) (%) 1 2,9 2,4,6,8 1,5 6,6 5,9 95 8,5 6,7 1,1 9 12,8 8, ,8 93,3 8 91,8 87,5 84,3 83, Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Repo İşlemlerinden Sağlanan Fonlar Repo işlemlerinden sağlanan fonlarda ilk 5 bankanın payı döneminde yatay bir seyir izlerken, 25 yılında 13,2 puan artarak %82 seviyesine ulaşmıştır. 27 yılında ise %79,1 seviyesinde gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, HHI 25 yılında %56,8 lik bir artış gerçekleştirerek 2.2 e yükselmiş, ancak 27 yılı itibarıyla seviyesine gerilemiştir. 7 Bu yayında, mevduat dışı yabancı kaynaklar=toplam pasifler-mevduat-toplam özkaynaklar şeklinde kullanılmıştır. Katılım bankaları için söz konusu eşitlikte mevduat yerine toplanan fonlar alınmıştır. BDDK 24 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

41 Ölçek bazında değerlendirildiğinde, 22 yılında repo işlemlerinden sağlanan fonların %72,5 i büyük ölçekli bankalara aitken, 27 yılında bu oranın %85,6 seviyesine ulaştığı görülmektedir. Orta ölçekli bankaların payı ise söz konusu dönemde %16,1 den %8,8 e düşmüştür. Fonksiyonel açıdan bakıldığında, kalkınma ve yatırım bankaları 23 yılında repo işlemleri toplamının %1,5 ini teşkil etmektedir. Söz konusu oran ise 27 yılında ise %3,5 olarak gerçekleşmiştir. Diğer dönemlerde gerçekleştirilen repo işlemlerinin tamamı mevduat bankalarına aittir. Tablo : Repo İşlemlerinden Sağlanan Fonlar Yoğunlaşma Göstergeleri Türev Finansal Araçlar (%) İlk 5 Banka 68, 69,3 68,8 82, 76,2 79,1 İlk 1 Banka 91,1 91, 85,7 92,3 92,7 95,7 HHI 1.316, , , , Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 72,5 64,6 74,7 81, 82,6 85,6 Orta Ölçekli 16,1 26,9 13,3 12,2 11,8 8,8 Küçük Ölçekli 11,4 8,5 12,1 6,8 5,6 5,7 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 1, 98,5 1, 1, 1, 96,5 Kalkınma ve Yatırım, 1,5,,, 3,5 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Grafik 1.2-9: Repo İşlemlerinden Sağlanan Fonlar Yoğunlaşması % % , 1,5 98,5 1, 1, 1, 3,5 96, Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Para Piyasalarına Borçlar ve Alacaklar Bankaların para piyasaları aracılığıyla kullandıkları kaynaklara karşılık gelen para piyasasından borçlar kaleminde belirgin yapısal değişim 22 den 27 yılına kadar devam etmiş bulunmaktadır. Söz konusu kalemde, para piyasalarından alacaklar kaleminin aksine, sektör 22 yılında puan olan HH ölçütüyle yüksek derecede bir yoğunlaşmaya sahipken 25 yılı hariç düşüş eğilimi göstererek 26 yılında 1.7 puana kadar inmiştir. Ancak, 27 de yoğunlaşma düseyi puanla tekrar yükselmiştir. Dolayısıyla, 27 yılı itibarıyla söz konusu kalemde 22 yılında olduğu gibi yüksek derecede yoğunlaşmış bir piyasa yapısı mevcuttur. BDDK 25 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

42 Tablo : Para Piyasalarından Borçlar Yoğunlaşma Göstergeleri Para Piy. Borçlar (%) İlk 5 Banka 94,7 9,6 86,9 69,8 8,5 98,4 İlk 1 Banka 99,3 97,9 95,9 94,3 98,8 1, HHI 4.717,6 3.38, , ,8 1.7, ,4 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 91,6 86, 81,7,, 73,1 Orta Ölçekli 6,5 7,8 7,5 49,1 3,5 4,9 Küçük Ölçekli 1,8 6,2 1,7 5,9 96,5 22,1 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 98,8 99,4 99,5 92,2 84,8 1, Kalkınma ve Yatırım 1,2,6,5 7,8 15,2, Toplam 1, 1, 1, 1, 1,, Ölçek açısından değerlendirildiğinde, yılları arasında para piyasalarına borçlar kaleminde daha çok büyük ölçekli bankaların ağırlığı mevcutken, 25 ve 26 yıllarında söz konusu bankaların ilgili piyasadan borçlanmadıkları görülmektedir. Buna mukabil, küçük ölçekli bankaların 26 yılındaki payı %96,5 e çıkmıştır. 27 yılında ise büyük ölçekli bankalar %73,1 ile ilk sırada yer alırken bu bankaları %22,1 ile küçük ölçekliler izlemiştir. Fonksiyonel açıdan bakıldığında, yılları arasında mevduat bankaları ağırlıklı yapı devam etmiş ancak 26 yılında kalkınma ve yatırım bankalarının nispi payı artarak %15,2 ye ulaşmıştır. 27 yılında ise bu piyasada tamamen mevduat bankalarının ağırlığı olduğu görülmektedir. Grafik 1.2-1: Para Piyasalarından Borçlar Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım (%) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI (Sağ Ölçek) % ,4 3,4 14, 11,6 3,7 46,5 95,6 96,6 86, 88,4 69,3 53, Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım İlk 5 ve ilk 1 banka payı açısından bakıldığında, 22 yılında ilk 5 bankanın ve ilk 1 bankanın payı sırasıyla %94,7 ve %99,3 iken bu oranlar 27 yılında sırasıyla %98,4 ve %1 e çıkmıştır 8. Bu kalemde, 22 yılında en fazla paya sahip banka kamu sermayeli bir banka iken 27 yılında söz konusu birincilik özel sermayeli bir bankaya geçmiştir ilk 7 banka için geçerli paydır. BDDK 26 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

43 Tablo : Para Piyasalarından Borçlar Kaleminde İlk 1 Banka Yoğunlaşması Para Piy. Borçlar (%) Pay Küm. Para Piy. Borçlar (%) Pay Küm. Para Piy. Borçlar (%) Pay Küm. T.HALK B. 64,8 64,8 T.HALK B. 36, 36, YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş. 73,1 73,1 T.C.ZİRAAT B. 22,3 87,1 T.C.ZİRAAT B. 23,7 59,7 TURKISH BANK A.Ş. 11,3 84,4 YAPI VE KREDİ B. 3,5 9,5 YAPI VE KREDİ B. 1,5 7,2 EUROBANK TEKFEN A.Ş. 9,2 93,6 OYAKBANK 2,8 93,3 T.GARANTİ B. 1,5 8,7 ŞEKERBANK T.A.Ş. 2,4 96, FİNANSBANK A.Ş. 1,4 94,7 OYAKBANK 6,3 86,9 OYAKBANK A.Ş. 2,4 98,4 T.GARANTİ B. 1,1 95,8 AK ULUSLARARASI BANKASI A.Ş. 2,8 89,7 ARAP TÜRK BANKASI A.Ş. 1,5 99,9 ŞEKERBANK 1, 96,8 ABN AMRO BANK 2,6 92,3 TEKSTİL BANKASI A.Ş.,1 1, T.SINAİ KALKINMA B.,9 97,7 KOÇBANK 1,3 93,6 İLLER BANKASI - - TEKSTİL BANKASI A.Ş.,9 98,6 SOCIETE GENERALE 1,2 94,8 T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş. - - KOÇBANK,7 99,3 AKBANK T.A.Ş. 1,1 95,9 TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş. - - Öte yandan, sektörde faaliyet gösteren bankaların para piyasaları aracılığıyla kullandırdıkları fonlar olan para piyasasından alacaklar kalemindeki yoğunlaşma 22 den 26 yılına kadar artma eğilimi göstermiştir. Söz konusu kalemde, 22 yılında 95,9 puan olan HH ölçütü 25 yılı hariç yükselme eğilimi göstererek 26 yılında 2.49,6 puana yükselmiştir. 27 yılında ise tekrar düşüş yönünde bir gelişme mevcuttur. HHI 27 yılı itibarıyla 1.825,4 puan olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla, söz konusu kalemde 22 yılında yoğunlaşmamış bir piyasa yapısı mevcut iken, 27 yılı itibarıyla yoğunlaşmış bir piyasa gözlenmektedir. Tablo : Para Piyasalarından Alacaklar Yoğunlaşma Göstergeleri Para Piy. Alacaklar (%) İlk 5 Banka 54,2 62,7 85,6 81,3 89,9 82,1 İlk 1 Banka 76, 82, 95, 98,2 98,8 98,6 HHI 95,9 1.37,7 2.71,3 1.65,1 2.49, ,4 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 47,8 54,4 81,7 81,3 39,4, Orta Ölçekli 31, 28,3 1,4 6,3 21, 12,1 Küçük Ölçekli 21,2 17,3 7,9 12,4 39,5 87,9 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 86, 88,4 95,6 96,6 69,3 53,5 Kalkınma ve Yatırım 14, 11,6 4,4 3,4 3,7 46,5 Toplam 1, 1, 1, 1, 1,, Ölçek açısından değerlendirildiğinde yıllara göre değişkenlik arz eden bir durum söz konusudur. Örneğin, 22 yılında en fazla paya büyük ölçekli bankalar sahipken 27 yılında küçük ölçekli bankalar en fazla paya sahip olmuştur. Fonksiyonel açıdan bakıldığında, yılları arasında mevduat bankaları ağırlıklı yapı devam etmiş ancak 26 yılından itibaren kalkınma ve yatırım bankalarının nispi payı artarak 27 itibarıyla %46,5 e ulaşmıştır. BDDK 27 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

44 Grafik : Para Piyasalarından Alacaklar Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım (%) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI (Sağ Ölçek) % ,4 3,4 14, 11,6 3,7 46,5 95,6 96,6 86, 88,4 69,3 53, Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım İlk 5 ve ilk 1 banka payı açısından bakıldığında, 22 yılında ilk 5 bankanın ve ilk 1 bankanın payı sırasıyla %54,2 ve %76 iken bu oranlar 27 yılında sırasıyla %82,1 ve %98,6 ya çıkmıştır. Tablo : Para Piyasalarından Alacaklar İlk 1 Banka Yoğunlaşması Para Piy. Alacaklar (%) Pay Küm. Para Piy. Alacaklar (%) Pay Küm. Para Piy. Alacaklar (%) Pay Küm. 1 AKBANK T.A.Ş. 22,2 22,2 T.C.ZİRAAT B. 43,2 43,2 İMKB TAKAS VE SAKLAMA BANKASI A.Ş. 32,8 32,8 2 T.C.ZİRAAT B. 12,1 34,3 T.VAKIFLAR B. 26,4 69,6 WESTLB A.G. 18,5 51,3 3 T.İŞ BANKASI 7,5 41,8 AKBANK T.A.Ş. 1,3 8, CITIBANK A.Ş. 14,4 65,7 4 KOÇBANK 6,9 48,7 KOÇBANK 3,3 83,3 TÜRKİYE İHRACAT KREDİ BANKASI A.Ş. 9,6 75,3 5 İLLER B. 5,5 54,2 T.EKONOMİ B. 2,3 85,6 TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş. 6,8 82,1 6 OYAKBANK 5,3 59,5 DENİZBANK 2,2 87,8 HSBC BANK A.Ş. 5,2 87,3 7 T.EKONOMİ B. 4,8 64,3 TEKFENBANK A.Ş. 2, 89,9 ANADOLUBANK A.Ş. 4, 91,3 8 HSBC BANK 4,3 68,5 TAKASBANK IMKB 2, 91,9 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. 3,1 94,4 9 TÜRK EXIMBANK 4,1 72,7 T.HALK B. 1,7 93,6 ABN AMRO BANK N.V. 2,7 97,1 1 YAPI VE KREDİ B. 3,3 76, TÜRK EXIMBANK 1,4 95, ADABANK A.Ş. 1,5 98, Sendikasyon ve Seküritizasyon Kredileri Sendikasyon kredilerinde ilk 5 banka yoğunlaşması 22 yılında %9,1 iken 27 yılında %71,3 e düşmüştür. HHI nin gelişimi de sendikasyon kredilerinde piyasa yapısındaki yüksek yoğunlaşmış yapısının gevşediğine işaret etmektedir. Ölçek büyüklüklerine göre sendikasyon kredilerinin dağılımı incelendiğinde, sektördeki küçük ölçekli bankaların 24 yılından itibaren uluslar arası fon imkânlarından daha fazla pay aldıkları görülmektedir. Piyasada mevduat bankası ağırlıklı yapı sürmektedir. BDDK 28 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

45 Tablo 1.2-2: Sendikasyon Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri Sendikasyon Kredileri (%) İlk 5 Banka 9,1 81,8 76,7 77,9 74,5 71,3 İlk 1 Banka 1, 1, 97,7 97,1 93,6 9,3 HHI ,4 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 66,9 63,5 69,4 73,3 74,5 71,3 Orta Ölçekli 33,1 36,5 27, 19,9 18,8 16,3 Küçük Ölçekli,, 3,6 6,9 6,7 12,5 Toplam , Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 94,2 94,5 96,5 96,1 95,5 91,1 Kalkınma ve Yatırım 5,8 5,5 3,5 3,9 4,5 6,2 Katılım Bankaları,,,,, 2,6 Toplam , Sektörde seküritizasyon faaliyetleri sınırlı sayıda bankalarca yapılmaktadır. Seküritizasyon faaliyetinde bulunan bankalar ağırlıklı olarak büyük ölçekli olup, tamamı mevduat bankasıdır. Tablo : Seküritizasyon Yoğunlaşma Göstergeleri Seküritizasyon (%) İlk 5 Banka 1, 99,2 94,6 92,9 97,1 89,9 İlk 1 Banka 1, 1, 1, 1, 1, 1, HHI ,7 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 91,5 91,6 9,4 83,5 89, 89,9 Orta Ölçekli 8,5 8,4 9,6 16,5 11, 1,1 Küçük Ölçekli,,,,,, Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 1, 1, 1, 1, 1, 1, Kalkınma ve Yatırım,,,,,, Katılım Bankaları,,,,,, Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Özkaynak Bankacılık sektörünün istikrarı ve büyüme potansiyeli açısından büyük önem arz eden özkaynakların yoğunlaşmasına bakıldığında, döneminde yoğunlaşmanın ilk 5 banka ve HHI göstergelerine göre azalış eğilimi arz ettiği görülmektedir. 22 yılında sırasıyla %62,2, %82,5 ve 973 puan olan ilk 5, ilk 1 banka ve HHI, 27 yılında sırasıyla %53,4, %78,2 ve 77 puana düşmüştür. Ölçek açısından değerlendirildiğinde, sektörün toplam özkaynaklarının büyük ölçekli bankalarda yoğunlaştığı, bu grubu küçük ölçeklilerin takip ettiği tespit edilmektedir. Benzer bir dağılım fonksiyon sınıflamasına göre de mevcuttur. Bununla birlikte, döneminde büyük ölçekli bankaların payı %71,5 den %65,7 ye, mevduat bankalarının payı %87 den %85,1 e inmiştir. Aynı dönemde katılım bankalarının payı %1,5 den %3,6 ya yükselmiştir. BDDK 29 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

46 Tablo : Özkaynak Yoğunlaşma Göstergeleri Toplam Özkaynaklar (%) İlk 5 Banka 62,2 62,3 57, 54,8 54,1 53,4 İlk 1 Banka 82,5 83,4 78,6 77,3 79,3 78,2 HHI 973,3 987,8 829,1 813,2 788,6 769,5 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 71,5 86,6 67,7 63,7 66,1 65,7 Orta Ölçekli 14,9 11,6 15,9 16,2 13,1 15,4 Küçük Ölçekli 13,6 1,9 16,5 2, 2,8 19, Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 87, 86,6 87, 86,8 84,7 85,1 Kalkınma ve Yatırım 11,5 11,6 11, 11,4 12,7 11,8 Katılım Bankaları 1,5 1,9 2, 1,7 2,6 3,1 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Grafik : Özkaynak Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım (%) Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI (Sağ Ölçek) % ,5 1,9 2, 1,7 2,6 3, ,5 11,6 11, 11,4 9 12,7 11, , 86,6 87, 86,8 84,7 85, Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Tablo : Özkaynaklarda İlk 1 Banka Yoğunlaşması Özkaynaklar (%) Pay Küm. Özkaynaklar (%) Pay Küm. Özkaynaklar (%) Pay Küm. 1 T.İŞ BANKASI 16,3 16,3 T.İŞ BANKASI 16,3 16,3 TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş. 14, 14, 2 T.C.ZİRAAT B. 15,9 32,2 AKBANK T.A.Ş. 13,3 29,6 AKBANK T.A.Ş. 14, 28, 3 AKBANK T.A.Ş. 12,4 44,7 T.C.ZİRAAT B. 1,8 4,3 T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş. 9,5 37,5 4 YAPI VE KREDİ B. 1,5 55,2 YAPI VE KREDİ B. 9,9 5,2 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş. 9,1 46,5 5 T.HALK B. 7, 62,2 T.GARANTİ B. 6,8 57, TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O. 6,9 53,4 6 T.GARANTİ B. 6,4 68,6 T.HALK B. 6,4 63,4 YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş. 6,5 59,9 7 TÜRK EXIMBANK 4,2 72,8 İLLER B. 4,6 68, TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş. 5,8 65,7 8 İLLER B. 4, 76,8 T.VAKIFLAR B. 4,3 72,3 İLLER BANKASI 5,6 71,3 9 T.VAKIFLAR B. 2,9 79,7 TÜRK EXIMBANK 3,7 75,9 FİNANSBANK A.Ş. 3,5 74,8 1 HSBC BANK 2,8 82,5 BİRLEŞİK FON BANKASI A.Ş. 2,7 78,6 TÜRKİYE İHRACAT KREDİ BANKASI A.Ş. 3,4 78,2 BDDK 3 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

47 Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler Gayrinakdi krediler ve yükümlülükler yoğunlaşmasında; yılları arasında azalma, döneminde artış, 27 yılında ise tekrar ılımlı bir düşüş gözlenmektedir. Nitekim HH endeksi 27 yılında, 22 değeri olan 765 ten 681 e gerilemiştir. Tablo : Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler Yoğunlaşması Gayrinakdi Kredi ve Yük. (%) İlk 5 Banka 52,8 52,6 49,9 47,8 5,4 14,2 İlk 1 Banka 74,3 74, 71,8 72,3 73,3 71,1 HHI 765,3 766,1 712, 664,7 748,6 681,4 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 56,6 56,1 55,1 51,8 53,4 52,5 Orta Ölçekli 32,7 31, 29,2 26,7 23,9 31,6 Küçük Ölçekli 1,7 12,8 15,7 21,4 22,6 15,8 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 94,9 94, 91,7 89,4 86,5 83,7 Kalkınma ve Yatırım 3,4 3, 3, 2,4 2,3 3,1 Katılım Bankaları 1,7 3, 5,3 8,1 11,2 13,2 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel dağılım açısından bakıldığında, yılları arasında mevduat bankalarının toplam içindeki göreli ağırlığı devam etmekle beraber azalma eğilimindedir. 22 yılında %94,9 olan mevduat bankaları payı 27 de %83,7 ye inmiştir. Aynı dönemde katılım bankalarının payı %1,7 den %13,2 ye çıkmıştır. Benzer eğilim ölçek büyüklüğüne göre de mevcut olmakla birlikte, büyük ölçekli bankaların toplam içindeki payları fonksiyon gruplarına göre daha sınırlıdır. 27 yılı itibarıyla, büyük ölçekli bankaların toplam içindeki payı %52,5, orta ölçekli bankaların payı %31,6 ve küçük ölçekli bankaların payı %15,8 dir. Grafik : Gayrinakdi Kredi ve Yük. Yoğunlaşması ile Fonksiyonel Dağılım (%) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Series (%) 1,7 3, 3,4 3, 94,9 94, 5,3 3, 91,7 8,1 2,4 89,4 11,2 2,3 86,5 13,2 3,1 83, Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları BDDK 31 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

48 Türev İşlemler Bankacılık sektörünün aracılık işlevi gereği taşıdığı risklerden korunmak amacıyla kullanılan türev işlemlerdeki yoğunlaşma; ilk 5 banka ve ilk 1 banka payı açısından düşüş eğilimi göstermektedir. 26 yılı hariç benzer eğilim HH ölçütünde de mevcuttur. Nitekim HHI 22 yılında 1.52 puanken 25 yılında 81 puana kadar inmiş, ancak 26 yılı itibarıyla tekrar yükselerek 835 puan olarak gerçekleşmiş ve 27 itibarıyla ise tekrar azalarak 84 puana gerilemiştir. Tablo : Türev İşlemler Yoğunlaşma Göstergeleri Türev Finansal Araçlar (%) İlk 5 Banka 63,9 63,3 59,3 55,3 52,5 53,2 İlk 1 Banka 81,9 81,5 79,1 79,4 78,1 76,5 HHI 152, 144,1 869,4 81,4 835, 84,2 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 42,1 47,5 33,8 36,4 32,6 39,4 Orta Ölçekli 42,7 39,4 47,1 4,1 5,7 37,7 Küçük Ölçekli 15,3 13,1 19,1 23,5 16,7 22,9 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 93,4 94,8 94,7 92,3 95,2 91,4 Kalkınma ve Yatırım 6,6 5,1 4,6 7,6 4, 7,2 Katılım Bankaları,,,7,1,8 1,4 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Ölçek gruplarına göre, 22 yılında türev işlemlerin %42,1 i büyük, %42,7 si ise orta ölçekli bankalarca gerçekleştirilmiştir. 27 yılında ise orta ölçekli bankaların göreli ağırlığı artmış ve türev işlemlerin %37,7 si orta ölçekli bankalarca yapılırken büyük ölçekli bankaların payı %39,4 e gerilemiştir. Öte yandan, fonksiyon sınıflamasına göre söz konusu işlemlerin %91,4 ü mevduat bankaları tarafından gerçekleştirilirken kalkınma ve yatırım bankalarının payı %7,2 ve katılım bankalarının payı %1,4 olmuştur. Grafik : Türev İşlemler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım 6 (%) 1.2 (%) 1,,,7,1,8 1, ,6 5,1 4,6 7,6 4, 7, ,4 94,8 94,7 92,3 95,2 91, Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI (Sağ Ölçek) Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları BDDK 32 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

49 Tablo : Türev İşlemlerde İlk 1 Banka Yoğunlaşması Türev F. A. (%) Pay Küm. Türev F. A. (%) Pay Küm. Türev F. A. (%) Pay Küm. 1 HSBC BANK 21,4 21,4 HSBC BANK 17,4 17,4 FİNANSBANK A.Ş. 15,5 15,5 2 AKBANK T.A.Ş. 15,3 36,7 T.GARANTİ B. 12,3 29,8 TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş. 15,3 3,8 3 T.GARANTİ B. 12,6 49,3 AKBANK T.A.Ş. 12, 41,8 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş. 1,2 41, 4 T.İŞ BANKASI 8,6 57,9 DENİZBANK 8,9 5,7 DENİZBANK A.Ş. 6,2 47,1 5 DENİZBANK 6, 63,9 FİNANSBANK A.Ş. 8,7 59,3 AKBANK T.A.Ş. 6,1 53,2 6 CITIBANK 4,4 68,3 CITIBANK 4,8 64,1 YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş. 5,2 58,4 7 YAPI VE KREDİ B. 4,1 72,4 YAPI VE KREDİ B. 4,6 68,7 HSBC BANK A.Ş. 5,1 63,5 8 FİNANSBANK A.Ş. 3,7 76,1 T.İŞ BANKASI 4,4 73,1 FORTİS BANK A.Ş. 4,4 67,9 9 TÜRK EXIMBANK 3,3 79,5 KOÇBANK 3,1 76,1 TÜRKİYE SINAİ KALKINMA BANKASI A.Ş. 4,3 72,2 1 KOÇBANK 2,4 81,9 FORTIS BANK A.Ş. 2,99 79,1 CITIBANK A.Ş. 4,3 76, Kârlılık Bankacılık sektöründe kârlılık sürdürülebilir bir finansal istikrar açısından önem arz etmektedir. Aktif getirisi (ROA) ve özkaynak getirisi (ROE) kârlılığı ölçmek için yaygın olarak kullanılan başlıca iki rasyodur 9. Tablo : Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Net Dönem Karı (%) Dağılım ROA ROE Dağılım ROA ROE Dağılım ROA ROE Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli 5,7 1, 8,5 7,6 2,1 2,4 75,6 2,6 22,5 Orta Ölçekli 25,5 2,3 16,9 14,5 2,2 21, 12,7 2, 16,2 Küçük Ölçekli 23,9 3,6 13,1 15, 3,5 13,7 11,7 3,2 12,1 Sektör 1, 1,5 1,8 1, 2,3 19,1 1, 2,6 19,6 Fonksiyonel Mevduat Bankaları 85,7 1,3 1,6 9,1 2,2 2,3 9,6 2,5 2,9 Kalkınma ve Yatırım 11,6 5,3 1,9 6,4 4,8 9,7 5,8 4,6 9,6 Katılım Bankaları 2,6 2,1 23,8 3,4 2,8 25,1 3,5 2,7 22,3 Sektör 1, 1,5 1,8 1, 2,3 19,1 1, 2,6 19,6 Grafik : Banka Ölçek Büyüklüğüne Göre Aktif ve Özkaynak Getirisi ROA (%) Banka Ölçeği (%) ROE (%) Banka Ölçeği (%) 9 Aktif Getirisi (ROA)=Dönem Net Kârı/Toplam Aktifler, Özkaynak Getirisi(ROE)= Dönem Net Kârı/Toplam Özkaynaklar. BDDK 33 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

50 27 yılında, sektörün elde ettiği toplam kârın %75,6 sı büyük ölçekli bankalarca elde edilmiştir. Orta ve küçük ölçekli bankaların payı birbirine yakın olup yaklaşık %12 civarındadır. Fonksiyonel grup itibarıyla bakıldığında, dönem net kârının %9,6 sının mevduat bankalarınca elde edildiği görülmektedir. Bununla beraber, orta ölçekli bankaların aktif getirisi (%2) sektörün aktif getirisinin altında kalmıştır. Küçük ölçekli bankaların aktif getirisi ise sektörün ortalama getirisinin üzerindedir. Katılım ile kalkınma ve yatırım bankalarının sektör genelinden daha fazla aktif getirisi elde ettikleri görülmektedir. Diğer taraftan, özkaynak getirisi büyük ölçekli bankalarda en yüksek düzeydedir (%22,5). Fonksiyonel açıdan bakıldığında katılım bankaları en yüksek özkaynak getirisine sahiptir (%22,3). Tablo : Aktif Getirisinde İlk 1 Banka Sıralaması 25 ROA 27 ROA 1 BİRLEŞİK FON BANKASI 14, 1 JP MORGAN CHASE BANK NATIONAL ASSOCIATION 12,5 2 TÜRK EXIMBANK 1,3 2 BİRLEŞİK FON BANKASI A.Ş. 12,1 3 TAKASBANK IMKB 9,7 3 TÜRKİYE İHRACAT KREDİ BANKASI A.Ş. 9,3 4 DEUTSCHE BANK A.Ş. 8,2 4 DEUTSCHE BANK A.Ş. 5,4 5 BANKPOZİTİF KREDİ VE KALKINMA BANKASI 7,1 5 DİLER YATIRIM BANKASI A.Ş. 5,3 6 ÇALIK YATIRIM BANKASI 6,7 6 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. 5,3 7 GSD YATIRIM BANKASI 5,2 7 NUROL YATIRIM BANKASI A.Ş. 5,2 8 JP MORGAN CHASE BANK 4,8 8 GSD YATIRIM BANKASI A.Ş. 5, 9 CITIBANK 4,5 9 HABİB BANK LİMİTED 4,6 1 T.KALKINMA BANKASI 3,8 1 UNICREDIT BANCA Dİ ROMA 4, Tablo : Özkaynak Getirisinde İlk 1 Banka Sıralaması 25 ROE 27 ROE 1 CALYON BANK 38,6 1 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş. 33,6 2 ASYA KATILIM BANKASI 31,7 2 T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş. 32,6 3 T.C.ZİRAAT BANKASI 31,1 3 ASYA KATILIM BANKASI A.Ş. 25,9 4 TÜRKİYE FİNANS KATILIM BANKASI 3,9 4 ALTERNATİFBANK A.Ş. 25,9 5 OYAKBANK 3,5 5 TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş. 25,8 6 ALBARAKA TÜRK KATILIM BANKASI 25,3 6 TÜRKİYE FİNANS KATILIM BANKASI A.Ş. 25, 7 FİNANSBANK 25,1 7 CITIBANK A.Ş. 24,3 8 JP MORGAN CHASE BANK 25, 8 FİNANSBANK A.Ş. 21, 9 CITIBANK 24,2 9 BANK MELLAT 2,6 1 AKBANK 22,6 1 TÜRKİYE SINAİ KALKINMA BANKASI A.Ş. 2, BDDK 34 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

51 1.3. Bankaların Statülerine Dair Gelişmeler Tablo 1.3-1: Statü Değişiklikleri Bankanın Ticari Unvanı Kuruluş Tarihi Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı Kamu Mevduat Bankaları T.C. Ziraat Bankası A.Ş 'de kurulmuş, 1888'de Ziraat Bankası haline dönüştürülmüştür. 1937'de çıkarılan Kanun ile İktisadi Devlet Teşekkülü statüsü kazanmış ve Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası unvanını almıştır. 2 yılında, kamu hukuku statüsünden çıkarılan banka özel hukuk hükümlerine tabi bir anonim şirket statüsü kazanmış ve yeniden yapılanma sürecine girmiştir. 21 yılında ise Türkiye Emlak Bankası A.Ş., Bankaya devredilmiştir. Banka sermayesinin tamamı Hazineye aittir. Türkiye Halk Bankası A.Ş yılından sonra doğrudan şube açma ve kredi kullandırma yetkisi kazanmıştır yılında Türkiye Öğretmenler Bankası T.A.Ş., 1993 yılında Sümerbank, 1998 yılında Etibank, 21 yılında Türkiye Emlak Bankası A.Ş. nin 96 şubesi ve nihayetinde de 24 yılında Pamukbank T.A.Ş., Bankaya devredilmiştir. Mayıs 27 de bankanın %21,72'si halka arz edilmiştir. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O yılında özel bir kanunla kurulmuştur. Banka hisse senetlerinin %25,18 i 25 yılında halka arz edilerek İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka sermayesinin %43 ü A Grubu, %15,64 ü B Grubu olmak üzere toplam %58,64 ü Vakıflar Genel Müdürlüğü ne, geri kalan %16,18 lik bölümü de gerçek ve tüzel kişilere aittir. Özel Mevduat Bankaları Adabank A.Ş Banka, 4389 sayılı Bankalar Kanununun 14/1 maddesi uyarınca BDDK tarafından izlemeye alınmış, 25 Temmuz 23'de 112 sayılı karar ile bankaya yeni bir Yönetim Kurulu atanmıştır. 3 Temmuz 26 tarihinde Fon tarafından yapılan ihale sonucunda Kuveyt menşeli The International Investor Company e ihale edilmiştir. BDDK'nın 26 Temmuz 27 tarihli Kararı ile hisse devrine izin verilmemiştir. Akbank T.A.Ş yılında bankanın hisse senetleri İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Ayrıca banka hisselerinin bir bölümü 1998 yılında American Depository Receipt ve adi hisse senedi olarak uluslararası piyasalara arz edilerek satılmıştır. 25 yılında, Ak Uluslararası Bankası A.Ş., Bankaya devredilmiştir. 26 da Banka sermayesinin %2'si Citibank Overseas Invesment Corporation (COIC) tarafından devralınmıştır. %18,16 sı halka açık olan Banka sermayesinin %31,37 si Hacı Ömer Sabancı Holdinge ve kalan %27,65 lik pay diğer ortaklara aittir. Alternatif Bank A.Ş Banka hisseleri 1995 yılında İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka, 1996 yılında Anadolu Grubu nun bağlı ortaklığına geçmiştir. Banka sermayesinin %77,52 si Anadolu Endüstri Holding A.Ş. ye, %22,48 i diğer ortaklara aittir. Anadolubank A.Ş yılında Özelleştirme İdaresi'nce Etibank A.Ş.'nin üçe ayrılarak Etibank A.Ş., Denizcilik Bankası T.A.Ş. ve Anadolu Bankası T.A.Ş. adı altında üç ayrı özelleştirme işlemine tabi tutulması sonucunda, Anadolu Bankası T.A.Ş.nin isim ve lisans haklarının Anadolubank A.Ş.'ye devri gerçekleştirilmiştir. Banka sermayesinin % 67,87 si Habaş Sınai ve Tıbbi Gazlar İstih. End. A.Ş. ye, %29,24 ü Mehmet Rüştü Başaran a ve kalan pay diğer ortaklara aittir. Şekerbank T.A.Ş yılında, Pancar Kooperatifleri Bankası adı altında Eskişehir de kurulmuştur. Daha sonra merkezini Ankara'ya taşımış ve 1956 yılında Şekerbank T.A.Ş. unvanını almıştır. Bankanın hisse senetleri 1997'de İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 26 yılında bankanın ödenmiş sermayesinin %33,98'ine karşılık gelen hisseleri, Turanalem Securities JSC tarafından devralınmıştır. Bankanın geri kalan sermayesinin %31,96 sı halka açık olup, %33,98 i Şekerbank T.A.Ş. Munzam Vakfı na aittir. Tekstil Bankası A.Ş yılından itibaren İMKB'de işlem görmeye başlayan Tekstil Bankası A.Ş. hisselerinin %24,5'i, halka açıktır. GSD Grubu bünyesinde yer alan bankanın ödenmiş sermayesinin %75,5'i GSD Holding A.Ş.'ye aittir. Turkish Bank A.Ş Banka faaliyetlerine, 1982 yılında İstanbul da, Kıbrıs ta kurulu olan Türk Bankası Limited in İstanbul Merkez Şubesini açarak başlamıştır. Daha sonra 1991 yılında, Turkish Bank A.Ş. kurulmuş ve Banka, Türk Bankası Limited'in İstanbul Merkez Şubesini devralmıştır. Yine 1991 yılında, bankanın bankacılık işlemlerine ve mevduat kabulüne izin verilmiştir. Banka sermayesinin %4 ı National Bank of Kuwait e, %53,77 si Özyol Holding A.Ş. ye ve kalan % 6,23 lük pay diğer ortaklara aittir. Türk Ekonomi Bankası A.Ş yılında Kocaeli Halk Bankası T.A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1961'deki statü değişikliğinden sonra unvanı Kocaeli Bankası T.A.Ş. olarak belirlenmiştir. Bankanın unvanı 1982 yılında Türk Ekonomi Bankası A.Ş. olarak bir kez daha değiştirilmiş ve genel merkezi aynı yıl İstanbul'a taşınmıştır. Bankanın hisse senetleri 2 de İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 25 yılında bankanın ana hissedarı olan TEB Mali Yatırımlar A.Ş. hisselerinin % 5'si BNP Paribas'a devredilmiş, bu devir neticesinde BNP Paribas, bankada % oranında dolaylı pay sahibi olmuştur Türkiye Garanti Bankası A.Ş yılında Doğuş Holding bünyesine katılmış, hisse senetleri 199'da İMKB'de işlem görmeye başlamış, 1993'te yurtdışına hisse ihraç etmiştir. 21 yılında, Osmanlı Bankası A.Ş.'yi bünyesine almıştır. 25 de bankanın %25,5'ine karşılık gelen hisse senetleri General Electric Grubuna satılmıştır. Banka sermayesinin %48,63 ü halka açık olup, %26,66 sı da Doğuş Holding e aittir. Türkiye İş Bankası A.Ş Hazine'ye ait olan %12,3 oranındaki pay, Mayıs 1998 de halka arz işlemi ile yerli ve yabancı yatırımcılara sunulmuştur. Şu anda bankanın halka açıklık oranı %3,7 dir. Banka sermayesinin %41,54 ü Türkiye İş Bankası A.Ş. Men. Mun. Sos. Güvenlik Sandığına, %28,9 u Cumhuriyet Halk Partisine aittir. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş yılında Çukurova Holding bünyesine girmiş ve hisse senetleri 1987'den itibaren İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 25 yılı itibariyle, daha önce Çukurova Grubu Şirketleri ve Fon'un sahip olduğu %57,43 oranındaki banka hisseleri, finansal iştirakleri ile birlikte, Koçbank A.Ş.'nin mülkiyetine geçmiştir. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Koçbank A.Ş.'yi, tüzel kişiliğinin sona erdirilmesi suretiyle, tüm hak, alacak, borç ve yükümlülükleriyle birlikte 26 yılında devralmıştır. Yine aynı yıl Koçbank A.Ş., tüm aktif ve pasifi ile birlikte ve tüzel kişiliği tasfiyesiz sona ermek suretiyle Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.'ye devredilmiştir. Banka sermayesinin %81,78 i Koç Finansal Hizmetler A.Ş ye ve %18,22 si de diğer ortaklara aittir. Yabancı Sermayeli Mevduat Bankaları Arap Türk Bankası A.Ş tarihinde kurulan Arap Türk Bankası, Arap (%6,62 si Libyan Foreign Bank, %4,38 i Kuwait Investment Co.) ve Türk (%2 si T.İş Bankası, %15 i T.C. Ziraat Bankası) hissedarların bir ortak girişim bankasıdır. Citibank A.Ş. 198 Citibank N.A. 198 yılında Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetlerine başlamıştır. 23 yılında (tamamı Citibank N.A.'ya ait bir yan kuruluş olarak) Citibank A.Ş. kurulmuştur. Citibank A.Ş. 24 yılında mevduat kabul etme ve bankacılık işlemleri yapma izni almıştır. Yine aynı yıl Citibank N.A. Citibank A.Ş.'ye devredilmiştir. Böylece Banka Türkiye deki faaliyet şeklini şubeden anonim şirkete dönüştürmüştür. Banka sermayesinin tamamı Citibank Overseas Investment Corporation a aittir. BDDK 35 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

52 Bankanın Ticari Unvanı Kuruluş Tarihi Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı Denizbank A.Ş yılında Özelleştirme İdaresi'nce açılan ihale kapsamında Denizcilik Bankası T.A.Ş. hisseleri Zorlu Holding tarafından satın alınmıştır. Daha sonra 22 yılında Milli Aydın Bankası T.A.Ş. hisseleri Bankaya devir olmuştur. Denizbank A.Ş. hisseleri 24 tarihinden itibaren İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 26 yılında Zorlu Holding, Bankada sahip olduğu % 74,9 hissesini Belçika - Fransa sermayeli Dexia Participation Belgique S.A.'ya satmıştır. Şu anda banka sermayesinin % 99,83 ü Dexia Participation Belgique S.A.'ya aittir. Deutsche Bank A.Ş Türk Merchant Bank A.Ş. unvanı ile 1988 yılında faaliyetlerine başlamış, unvanı 1997 yılında Bankers Trust A.Ş., 2 yılında da Deutsche Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 24 yılında, mevduat kabul etme yetkisi almıştır. Banka sermayesinin tamamı DeutscheBank AG ye aittir. Eurobank Tekfen A.Ş Bank Ekspres A.Ş yılında faaliyetine başlamış, 1998 yılında Fon'a devredilmiş, 21 yılında Tekfen Holding tarafından satın alınmıştır. Tekfen Grubu daha sonra, 21 yılında, sahibi olduğu Tekfen Yatırım ve Finansman Bankası A.Ş. yi Bank Ekspres A.Ş.'ye devrederek, iki bankayı birleştirmiştir. Bankanın unvanı da aynı yıl Tekfenbank A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 27 yılında, Eurobank EFG Holding (Luxemburg) S.A., Tekfenbank A.Ş. hisselerinin %7'ini devralmıştır. Tekfenbank A.Ş. nin ticari ünvanı 28 yılında "Eurobank Tekfen A.Ş." olarak değişmiştir. Sermayenin %7 lük kısmı Eurobank EFG Holding e, geri kalan %23,23 lük hisse TST International Finance e, %55,89 u Tekfen Holding A.Ş ye aittir. Finans Bank A.Ş Bankanın hisse senetlerinin ilk halka arzı 199 yılında İMKB de yapılmıştır. Banka nın hisseleri 1998 yılından itibaren Londra Menkul Kıymetler Borsası nda Global Depository Receipts olarak işlem görmeye başlamıştır. 23 yılında Fiba Bank A.Ş.'yi devralmıştır. 26 yılında, National Bank of Greece S.A., Finans Bank A.Ş. hisselerinin % 46 sını direkt olarak ve kalan bölümünü de halka çağrı yapmak suretiyle 27 yılının başında satın almış ve bankadaki payını % 77,6 ya yükseltmiştir. Fortis Bank A.Ş yılında Amerikan-Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1971 tarihinde Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş. unvanını almıştır. Bankanın hisse senetleri 199'dan itibaren İMKB'da işlem görmeye başlamıştır. Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş.'nin ödenmiş sermayesinin % 89,34'ü, 25 yılında Fortis Bank NV-SA'ya devredilmiştir. Bu tarih itibariyle banka özel sermayeli mevduat bankaları grubundan Türkiye de kurulmuş yabancı bankalar grubuna geçmiştir. 24 Kasım 25 tarihi itibariyle unvanı Fortis Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Şu anda banka sermayesinin % 94,11 i Fortis Bank NV-SA'ya ait olup geriye kalan hisseler halka açıktır. HSBC Bank A.Ş. 199 Midland Bank A.Ş. unvanı ile 199 yılında faaliyete başlamıştır yılında unvanı HSBC Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 21 yılında, Demirbank T.A.Ş.'ı bünyesine almıştır. Banka sermayesinin tamamı HSBC Bank PLC ye aittir. Millennium Bank A.Ş Manufacturers Hanover Trust Company unvanı ile 1984 yılında Türkiye de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine başlamış, 1991'de yılında ise Manufacturers Hanover Bank A.Ş. unvanını alarak Türkiye de kurulmuş yabancı bankalar grubuna geçmiştir. Manufacturers Hanover Corporation ile Chemical Banking Association'ın birleşmeleri nedeniyle 1992 yılında bankanın unvanı Chemical Bank A.Ş. olmuştur. Bankanın 1997 yılında Sürmeli Grubu'na geçmesiyle birlikte, unvanı Sitebank A.Ş. olarak değişmiştir. Bu tarih itibariyle özel sermayeli mevduat bankaları grubuna geçmiştir. Sitebank A.Ş. 21 yılında Fon'a devredilmiştir. Daha sonra bankanın hisselerini 22 yılında Novabank S.A satın almıştır. Banka, bu tarih itibarıyla yeniden Türkiye de kurulmuş yabancı sermayeli bankalar grubuna geçmiştir. 23 yılında Bankanın unvanı BankEuropa Bankası A.Ş., 26 yılında ise Millennium Bank A.Ş. olarak değiştirilmiştir. Oyak Bank A.Ş Faaliyete The First National Bank of Boston Merkezi İstanbul Şubesi unvanı ile başlamıştır. Daha sonra Bakanlar Kurulu kararı uyarınca 199 yılında kurulan The First National Bank of Boston A.Ş., The First National Bank of Boston Merkezi İstanbul Şubesi'ni devralmıştır. Bankanın unvanı 1991 yılında Türk Boston Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Oyak Grubu, 1994 yılında, tüm hisseleri almasıyla birlikte bankanın tek sahibi olmuş, banka unvanı 1996 yılında Oyakbank A.Ş. olarak değiştirilmiş, ayrıca yabancı banka statüsünden özel sermayeli mevduat bankası grubuna geçmiştir. 22 yılında, Sümerbank A.Ş., Oyak Bank A.Ş.'ye devredilmiştir. Ordu Yardımlaşma Kurumu uhdesinde bulunan ve sermayesinin %1 üne tekabül eden Oyak Bank A.Ş. hisseleri 27 yılında ING Bank N.V. ye devredilmiştir. Turkland Bank A.Ş 'da Bank of Bahrain and Kuwait B.S.C. adıyla kurulmuştur yılında Bank of Bahrain and Kuwait A.Ş. unvanını almıştır yılında Şahenk Ailesi ve Doğuş Grubu kontrolüne geçmiş, Tasarruf ve Kredi Bankası A.Ş. unvanı ile faaliyetlerini sürdürmüştür. Aynı zamanda yabancı bankalar grubundan özel sermayeli mevduat bankaları grubuna geçmiştir yılı Şubat ayında unvanı Garanti Yatırım ve Ticaret Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. En son 1997 yılında banka hisselerinin Doğuş Grubu'ndan MNG Grubu'na geçmesiyle bankanın unvanı MNG Bank A.Ş. olarak değişmiştir. MNG Bank A.Ş. nin ticari unvanı 27 yılında Turkland Bank A.Ş. olarak değiştirilmiştir. Banka sermayesinin %5 si Arap Bank, %41 i BankMed Sal a aittir. Yabancı Sermayeli Mevduat Banka Şubeleri ABN AMRO Bank N.V Holantse Bank Uni. N.V. unvanı ile kurulmuş, 1995 yılında ABN AMRO Bank N.V. olarak değişmiştir. Şube sermayesinin tamamı Hollanda merkezli ABN AMRO Bank N.V. ye aittir. Banca di Roma S.P.A Banco di Roma unvanı ile 1911 yılında faaliyetlerine başlamış, 1992 yılında unvanı Banca di Roma S.P.A. olarak değişmiştir. Şube sermayesinin tamamı İtalya merkezli Banca di Roma S.P.A. ya aittir. Bank Mellat Nisan 1982 tarihinde Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine başlamıştır. Şube sermayesinin tamamı İran Devletine aittir. Habib Bank Limited 1983 Banka, 1982 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile bankacılık faaliyetleri yapma yetkisi ve merkez şube ile dört şube açma yetkisi almıştır yılından bu yana banka, Türkiye de şube açan yabancı banka statüsünde bankacılık faaliyetlerini yürütmektedir. Şube sermayesinin tamamı Pakistan merkezli Habib Bank a aittir. JPMorgan Chase Bank N.A Bankanın ticari ünvanı The Chase Manhattan Bank ın Morgan Guaranty Trust Company yi devralmasıyla birlikte 21'de JPMorgan Chase Bank olarak değişmiştir. 25 yılında bu unvan JPMorgan Chase Bank N.A. olarak tekrar değişmiştir. Şube sermayesinin tamamı Amerika merkezli JPMorgan Chase Bank Co ya aittir. Sociéte Générale (SA) Kasım 1989 tarihinde Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine başlamıştır. Şube sermayesinin tamamı Fransa merkezli Sociéte Générale SA ya aittir. WestLB AG yılında Standard Chartered Bank unvanıyla Türkiye'de şube açarak faaliyetlerine başlamış, bankanın unvanı 199 yılında Westdeutsche Landesbank (Europe) A.G. olarak değişmiştir. Daha sonra bu ünvan, 1997 yılında, Westdeutsche Landesbank Girozentrale ve 22 yılında WestLB AG olarak tekrar değiştirilmiştir. Şube sermayesinin tamamı Almanya merkezli WestLB AG ye aittir. BDDK 36 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

53 Kamu Kalkınma ve Yatırım Bankaları İller Bankası 1933 Belediyelerin imar faaliyetlerini finans etmek üzere, kamusal sermaye ile 1933 yılında, Belediyeler Bankası adıyla kurulmuştur. İl Özel İdareleri, belediyeler ve köyleri de içine alan İller Bankası, 1945 yılında, Belediyeler Bankasının görevlerini üstlenerek resmen kurulmuştur. Banka bütün işlemlerinde kuruluş kanunu ve özel hükümlerine bağlı, tüzel kişiliğe sahip kamu kuruluşudur. Banka sermayesinin %84,8 i belediyelere, %1,79 u İl Özel İdarelerine ve %4,41 i köylere aittir. İMKB Tak. ve Sak. Bankası A.Ş yılı başından itibaren ilgili mevzuat hükümlerine uygun bir çerçevede mali piyasalara yönelik bir şekilde ihtisas bankacılığı yapmaktadır. Banka sermayesinin %32,62 si İMKB ye ait olup, geriye kalan hissedarlar bazı banka ve aracı kurumlardır. T. İhracat Kredi Bankası A.Ş yılında 3332 sayılı Kanunla Devlet Yatırım Bankası, Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş.(Türk Eximbank) ye dönüştürülmüştür. Bankanın sermayesinin tamamı Hazine'ye ait olup, bünyesinde ihracat kredisi ve ihracat kredi sigorta/garantisi hizmetlerini sunan Türkiye'nin tek resmi destekli finansman kuruluşudur. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş Banka, 1975 yılında, Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası (DESİYAB) A.Ş. unvanı ile kurulmuştur yılında unvanı Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiştir yılında Yüksek Planlama Kurulu nun Kararı ile T.C. Turizm Bankası A.Ş. nin tüm aktif ve pasifleriyle Türkiye Kalkınma Bankası na devredilmesi sonucu Banka nın hizmet verdiği alanlara turizm sektörü de ilave edilmiştir. Bankanın hisse senetleri, 1991'de İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Bankanın kuruluşuna ilişkin Kanun 1999 de kabul edilmiştir. Banka, bu Kanun ile düzenlenen hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi ve anonim şirket şeklinde, tüzel kişiliğe sahip, bir kalkınma ve yatırım bankasıdır. Banka sermayesinin % 99,8 i Hazineye aittir. Özel Yatırım Bankaları Çalık Yatırım Bankası A.Ş Faaliyetlerine 1999 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %91,5 si Çalık Holding A.Ş. ye ve %8,5 i diğer ortaklara aittir. Diler Yatırım Bankası A.Ş Faaliyetlerine 1998 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %45 i Diler Sami Yazıcı ya, %4 ı Yazıcı demir Çelik San. Tur. Ve Tic. A.Ş. ye aittir. GSD Yatırım Bankası A.Ş Faaliyetlerine 1998 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin tamamı GSD Holding A.Ş. ye aittir. Nurol Yatırım Bankası A.Ş Faaliyetlerine 1999 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %78 i Nurol Holding e, %16 sı Nurol İnşaat ve Ticaret A.Ş ye aittir. T. Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. Yabancı Yatırım Bankaları BankPozitif Kredi ve Kalk B. A.Ş. 195 Banka 195 yılında Dünya Bankası'nın desteği ile TC Merkez Bankası ve ticaret bankalarının işbirliği ile kurulmuş Türkiye'nin ilk özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankasıdır. Bankanın hisse senetleri 1986 yılında İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 22 yılında Sınai Yatırım Bankası A.Ş.yi devralmıştır. Sermayesinin %4,52 si İş Bankasına ait olup, halka açıklık oranı %32,74 tür yılında Toprak Yatırım Bankası A.Ş. adıyla kurulmuş, 21 yılında bankanın eski ana sermayedarı Toprakbank A.Ş. Fon'a devredilmiştir. 22 yılında banka hisselerinin %89,92'lik bölümü C Faktoring A.Ş. tarafından satın alınmıştır. Yeni ortaklık yapısıyla 23 yılında bankanın unvanı C Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiş, sermaye artışına ve yeni organizasyonel yapılanmaya gidilmiştir. Sermaye artışları ve bakiye hisselerin alınması sonrasında C Faktoring A.Ş.'nin Banka'daki payı %99,99'a ulaşmıştır. 25 yılında imzalanan sözleşmeye göre, tamamı Bank Hapoalim B.M.'e ait bulunan Tarshish-Hapoalim Holdings and Investments Ltd., bankada %57,55 hisse sahibi olmuştur. Böylece banka yabancı sermayeli yatırım bankası grubuna geçmiştir. 29 Aralık 25 tarihinde Banka'nın unvanı Bankpozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. Calyon Bank Türk A.Ş yılında Avrupa Türk Yatırım Bankası A.Ş. unvanıyla kurulmuş, daha sonra bu unvan 1995 yılında Indosuez Euro Türk Merchant Bank A.Ş., 2 yılında da Crédit Agricole Indosuez Türk Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Banka 24 yılında Credit Lyonnais (Paris) Merkezi Fransa İstanbul Türkiye Merkez Şubesi nin mevduatı hariç bütün aktif ve pasifini devralmıştır. 17 Haziran 24 tarihinde ise Bankanın unvanı Calyon Bank Türk A.Ş. olarak değişmiştir. Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş yılında Tat Yatırım Bankası A.Ş. unvanı ile faaliyetlerine başlamıştır. 26 yılında Tat Yatırım Bankası A.Ş.'nin sermayesinin %99.95'ine tekabül eden hisseleri Merrill Lynch European Asset Holdings Inc.'e devredilmiştir. Banka unvanı da Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Taib Yatırım Bank A.Ş yılında Yatırım Bank A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1997 yılında bu unvan Taib Yatırım Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Banka sermayesinin % 99,1 i Taib Bank a aittir. Katılım Bankaları Al Baraka Türk Katılım B. A.Ş Ortadoğu menşeli Albaraka Bankacılık Grubu (ABG), İslam Kalkınma Bankası ve yerli bir sanayi firmasının (Hak Yatırım Sanayi ve Ticaret A.Ş.) %2,56 sı halka açık olup, %61,89 u doğrudan yabancı ortaklara aittir. Asya Katılım Bankası A.Ş yılında Asya Finans Kurumu A.Ş. unvanı ile faaliyete başlamış, 25 yılında Asya Katılım Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. Banka sermayesinin %43,49 u halka açık olup, %56,51 i diğer ortaklara (236 adet) aittir. Kuveyt Türk Katılım B. A.Ş yılında Özel Finans Kurumu statüsünde kurulmuş, 1999 yılında unvanı Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. Kuveyt Türk ün sermayesinin %62,23 ü Kuveyt Finans Kurumu na (Kuwait Finance House), %9 u Kuveyt Devlet Sosyal Güvenlik Kurumu na, %9 u İslam Kalkınma Bankası na, %18,71 i Vakıfar Genel Müdürlüğü ne, %2 i de diğer ortaklara aittir. Türkiye Finans Katılım B. A.Ş Faisal Finans unvanı ile 1984 yılında kurulmuştur. Şirket hisselerinin sahibi olan Dar Al-Maal Al-İslami S.A. (DMI) Grubu 1998 yılında hisselerini, İsviçre'de mukim OLFO S.A. şirketine devretmiştir. 21 yılında kurum hisselerinin %38,82'si Sabri Ülker tarafından devralınmış ve aynı tarihte kurumun ismi Family Finans Kurumu A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 21 yılında Sabri Ülker in kurum sermaye yapısındaki payı %98,63'e ulaşmıştır yılında faaliyete başlayan Anadolu Finans Kurumu ile Family Finans 25 yılında birleşmiş, aynı yıl Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş. unvanını almıştır. Banka sermayesinin %59,99 u Suudi Arabistan Ulusal Ticaret Bankası na aittir. TMSF Bünyesindeki Bankalar Birleşik Fon Bankası A.Ş yılında Çaybank A.Ş. mahalli banka olarak kurulmuş, 1964'de milli banka olarak statüsü değişmiştir yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile bankacılık işlemleri ve mevduat kabul yetkisi kaldırılmış, 199 yılında bu yetki tekrar geri verilmiştir. Unvanı 1992 yılında Derbank A.Ş. olarak değişmiştir yılında Bayındır Holding bünyesine geçmesiyle birlikte Bayındırbank A.Ş. unvanını almıştır. 21 yılında banka Fon'a devredilmiştir. Daha sonra 22 de Ege Giyim Sanayicileri Bankası A.Ş., Bayındırbank A.Ş. bünyesinde birleştirilmiştir. 5 Nisan 22 tarihinde ise Etibank A.Ş. (21 de Etibank T.A.Ş.'ye devredilen Eskişehir Bankası T.A.Ş. ve İnterbank A.Ş. ile birlikte), İktisat Bankası T.A.Ş. ve Kentbank A.Ş. tüm aktif ve pasifleriyle Bayındırbank A.Ş. bünyesinde birleştirilmiştir. En son 3 Eylül 22 tarihinde Toprakbank A.Ş., Bayındırbank A.Ş. bünyesinde birleştirilmiştir. 25 yılında Bayındırbank A.Ş.'nin ticari unvanı Birleşik Fon Bankası A.Ş. olarak değiştirilmiştir. BDDK 37 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

54 1.4. Bankaların Yurtdışı Şubelerine Ait Temel Büyüklükler Türkiye de kurulan bankaların Bankacılık Kanunu çerçevesinde yurt dışında şube veya temsilcilik açmaları mümkündür. Nitekim 27 yılı itibarıyla toplam 15 adet bankanın yurt dışı şubesi mevcuttur. Bu rakam, 25 yılsonunda 16, 26 yılsonunda ise yine 15 olarak gerçekleşmiştir. Bu bankaların fonksiyonel dağılımı incelendiğinde ise ağırlıklı olarak mevduat bankalarının bulunduğunu, ancak bir adet katılım bankası ile bir adet kalkınma ve yatırım bankasının da bu hizmeti sunduğu görülmektedir. Dönemler itibarıyla toplam şube sayısına bakıldığında ise 25 yılında toplam 45 olan şube sayısının 26 yılında 44 e gerilediği, 27 yılında ise tekrar artarak 47 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Yurtdışı şubelerin toplam aktifinin sektöre oranı 25 yılındaki %22,89 olan seviyesinden 26 yılında %25,6 ya, 27 yılında ise %26,8 e yükselmiştir. Benzer eğilim kredi için de geçerli iken mevduatta tam tersi yönde bir gelişim söz konusudur. Yurtdışı şubelere ilişkin en dikkat çekici husus, yapısal olarak yurtdışı şubelerin kredi/mevduat oranının % aralığında seyretmesidir. Nitekim 27 yılsonunda bu oran önceki yıllara göre yükselerek %22 seviyesinde gerçekleşmiştir. Tablo 1.4-1: Yurtdışı Şubeler ve Sektör Milyar YTL Sektör Yurt Dışı Şube Yurt Dışı Şube / Sektör (%) Toplam Aktif 46,9 499,7 581,6 93, 127,7 155,8 22,8 25,6 26,8 Büyük 3,9 376, 43,6 77,8 11,9 137,3 25,9 29,5 31,9 Orta 64,9 74,6 96, 14,5 16, 17,4 22,4 21,4 18,1 Küçük 41,1 49,1 55,,7,9 1,1 1,6 1,7 2, Kredi 159,3 219, 285,6 44,2 62,5 88,6 27,7 28,5 31, Büyük 11,7 15,7 194,9 33,4 54,7 79,4 32,8 36,3 4,7 Orta 41,2 43,4 61,5 1,7 7,4 8,3 25,9 17,1 13,5 Küçük 16,3 24,9 29,2,1,4,9,9 1,4 3,2 Mevduat 251,5 37,6 356,9 33,9 41,2 43,8 13,5 13,4 12,3 Büyük ,9 34, 37,7 14,6 13,9 13,5 Orta 36,8 42,4 55,9 4,9 7,2 6,1 13,3 16,9 1,9 Küçük 17, 2,7 21,4,1,1,1,6,3,3 Yurtdışı şubesi bulunan banka sayısındaki istikrara bağlı olarak yıllara göre yoğunlaşma göstergelerinde belirgin bir değişiklik görülmemektedir. Toplam aktif yoğunlaşması açısından 25 yılında olan HHI, 26 yılında ya, 27 yılında da e gerilerken ilk dört bankanın kümülatif payı (YR4) %7-75 ler düzeyindedir. Kredi kalemi açısından bakıldığında yoğunlaşma göstergelerinin döneminde arttığı gözlenirken, mevduatta ise eğilim aktif yoğunlaşmasına paraleldir. Tablo 1.4-2: Yurtdışı İştiraklerde Yoğunlaşma Göstergeleri Milyar YTL HHI YR Toplam Aktif ,5 76,4 74,1 Kredi ,1 78,7 78,8 Mevduat ,1 79,5 79,5 BDDK 38 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

55 1.5. Bankaların Yurtdışı Finansal Kuruluşları Aracılığıyla Yürüttüğü Faaliyetler Bankacılık sektörünün konsolide denetimi kapsamında olan ana ortaklık banka ve/veya finansal holding şirketlerinin yurtdışında kurulu iştirak, bağlı ortaklık veya birlikte kontrol edilen ortaklıkları statüsündeki on-shore banka, off-shore banka ve diğer mali kuruluşları ile off-shore şubelere (Yurtdışı Finansal Kuruluşlar) piyasa yapısı itibarıyla bakıldığında 27 yıl sonu itibarıyla 11 adet bankanın yurt dışı iştirake sahip olduğu görülmektedir. Bu rakam, 25 yılında 18, 26 yılında ise 17 olarak gerçekleşmiştir. Tüm yıllarda toplam banka sayısı içerisinde bir adet kalkınma ve yatırım bankası bulunurken, kalan bankaların tamamı mevduat bankasıdır. Bu dönemler itibarıyla toplam kuruluş sayılarına bakıldığında, 25 yılında toplam 81 olan sayının 26 yılında 59 a gerilediği, 27 yılında da tekrar 8 e yükseldiği görülmektedir. Kuruluş sayısındaki bu değişkenlik son dönemde Türk bankacılık sektörüne yönelik küresel sermayenin dolaylı sahiplik ilişkilerinin bir sonucudur. Yurt dışı iştiraklerin toplam aktifinin sektörün toplam aktifine oranı, 26 yılında %15,9 iken 27 yılında %11,3 e gerilemiştir. Benzer eğilim kredi, mevduat ve özkaynak kalemleri için de geçerlidir. Yurt dışı iştiraklere ilişkin en dikkat çekici gelişme, yapısal olarak yurt dışı iştiraklerindeki faaliyetlerine daha fazla ağırlık veren orta ölçekli bankaların, bu alanın yanı sıra yurt içi faaliyetlere daha fazla yönelmeleri ve yurt içinde büyümeye çalışmalarıdır. Tablo 1.5-1: Yurtdışı İştirakler ve Sektör Sektör Yurtdışı İştirak Yurtdışı İştirak / Sektör (%) Milyar YTL Toplam Aktif 46,9 499,7 581,6 61,6 79,2 65,7 15,1 15,9 11,3 Büyük 3,9 376, 43,6 43,3 63,8 57,4 14,4 17, 13,3 Orta 64,9 74,6 96, 17,4 13,1 7,5 26,8 17,5 7,8 Küçük 41,1 49,1 55,,9 2,3,8 2,1 4,7 1,4 Kredi 159,3 219, 285,6 28,3 39,2 38, 17,8 17,9 13,3 Büyük 11,7 15,7 194,9 18,2 31, 32,9 17,9 2,6 16,9 Orta 41,2 43,4 61,5 9,7 7,1 4,5 23,4 16,3 7,4 Küçük 16,3 24,9 29,2,4 1,1,6 2,6 4,5 1,9 Mevduat 251,5 37,6 356,9 28, 33,3 27,9 11,1 1,8 7,8 Büyük ,7 25,8 23,4 9,9 1,5 8,4 Orta 36,8 42,4 55,9 8, 6,9 4,3 21,8 16,3 7,6 Küçük 17, 2,7 21,4,4,7,2 2,1 3,2 1, Özkaynak 54,7 59,5 75,8 4,1 4,3 3,7 7,5 7,2 4,9 Büyük 34,9 39,3 49,8 2,4 3,1 3,3 6,8 8, 6,5 Orta 8,9 7,8 11,7 1,7,8,5 19,3 1,6 4, Küçük 11, 12,4 14,4,,3,,4 2,5,1 Yurtdışı iştiraki bulunan banka sayısındaki azalmaya bağlı olarak 27 yılında önceki yıllara göre yoğunlaşma göstergelerinde artış gözlenmiştir. Toplam aktif yoğunlaşması açısından 25 yılında olan HHI, 26 yılında 1.35 ye, 27 yılında da 2.28 e yükselirken ilk dört bankanın kümülatif payı (YR4) %65-7 lerden %86,6 ya yükselmiştir. Benzer eğilim kredi, mevduat ve özkaynak için de geçerlidir. Yoğunlaşmadaki artışın bankaların bu kapsamda yürüttükleri faaliyetleri göreli olarak azaltmaları çerçevesinde oluştuğu ve bankacılık sisteminin özellikle yurt içi piyasaya yönelik bir gelişim yolu izlediği görülmektedir. Tablo 1.5-2: Yurtdışı İştiraklerde Yoğunlaşma Göstergeleri Milyar YTL HHI YR Toplam Aktif ,5 66,8 86,6 Kredi ,8 68,5 89,6 Mevduat , 63,2 82,2 Özkaynak ,7 55,4 76,8 BDDK 39 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

56 2.1. Kredilerin Gelişimi 2. ARACILIK FAALİYETLERİ Bankacılık sektörünün aktif büyüklüğü 27 yılı sonu itibarıyla 581,6 milyar YTL olarak gerçekleşirken toplam kredi hacmi ise Aralık 26-Aralık 27 döneminde %3,4 oranında artışla 285,6 milyar YTL ye yükselmiştir. Grafik 2.1-1: Ticari ve Bireysel Kredilerin Ölçek ve Fonksiyonel Dağılımı 1 % % % % Ticari Bireysel Ticari Bireysel Ticari Bireysel Ticari Bireysel 1 % % % % Ticari Bireysel Ticari Bireysel Ticari Bireysel Ticari Bireysel Kredi hacmindeki genişlemenin yanı sıra bankacılık sektörünün finansal aracılık fonksiyonunu daha etkili olarak yerine getirmesi sonucu kredilerin toplam aktifler içindeki payı sektör genelinde bir önceki yıla göre 5,3 puan artarak Aralık 27 itibarıyla %49,1 e yükselmiştir. Benzer şekilde krediler/mevduat oranında söz konusu dönemde 6,3 puanlık bir artış gerçekleşmiştir. Bu dönemde 27 yılı sonrasında toplam krediler içerisindeki payı göreli olarak artan bireysel kredilerin sektör genelinde %33,3 seviyesinde bir orana sahip oldukları görülmektedir Ticari Krediler 26 yılsonunda %68,2 olan ticari kredilerin toplam krediler içerisindeki payı Aralık 27 itibarıyla %66,7 olarak gerçekleşmiştir. Ticari kredilerin hacmi ise bu dönemde yıllık ortalama %27,8 oranında artarak 191 milyar YTL ye yükselmiştir. Aralık 26 Aralık 27 döneminde ilk 1 bankanın payı azalırken, ticari kredilerin yoğunlaşması aynı dönemde HHI ne göre 758 puandan 734 puana gerilemiştir. Bu dönemde büyük ölçekli bankaların payı,8 puan azalırken küçük bankaların payı,5 puan ve orta ölçekli bankaların payı,4 puan artmıştır. Fonksiyonel dağılım itibarıyla incelendiğinde mevduat bankalarının ticari kredi hacmindeki baskın konumu devam etmektedir. BDDK 4 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

57 Tablo 2.1-1: Ticari Krediler Yoğunlaşma Göstergeleri Ticari Krediler (%) İlk 5 Banka 54,2 5,9 48,8 5,3 54,4 53,2 İlk 1 Banka 72,9 73,1 73,9 73,3 77,3 76,3 HHI ,3 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 62,3 61,7 61,4 6,4 66,8 66, Orta Ölçekli 25, 24,9 24,4 22, 18,5 18,9 Küçük Ölçekli 12,7 13,5 14,2 17,6 14,6 15,1 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 88,2 88,3 89,3 87,4 9,2 88,8 Kalkınma ve Yatırım 7, 6, 4,2 5,3 4,8 4,6 Katılım Bankaları 4,9 5,7 6,5 7,3 5, 6,6 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Grafik 2.1-2: Ticari Krediler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım 8 % 8 1 % 4,9 5,7 6,5 7,3 5, 6, , 6, 4,2 4,8 9 5,3 4, ,2 88,3 89,3 87,4 9,2 88, Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI(Sağ Eksen) Bireysel Krediler 1 Tüketici kredileri ve kredi kartlarından oluşan bireysel kredilerin gelişimine bakıldığında özellikle 22 yılından itibaren önemli bir artış görülmektedir. Nitekim bireysel kredilerin hacmi 27 yılsonu itibarıyla 95 milyar YTL seviyesine yükselmiştir. Tablo 2.1-2: Bireysel Krediler Yoğunlaşma Göstergeleri (%) İlk 5 Banka 63,1 64,3 63,6 63,8 63,4 6,9 İlk 1 Banka 88, 87, 91,4 89, 89, 88,3 HHI , 931,4 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 71,7 74,5 74,2 72,2 73, 72,1 Orta Ölçekli 25,3 24, 24,4 23,5 22,7 24,3 Küçük Ölçekli 2,9 1,6 1,4 4,4 4,3 3,6 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım 6 Mevduat Bankaları 1, 1, 1, 97,5 97,2 97,4 Kalkınma ve Yatırım,,,,,1,2 Katılım Bankaları,,, 2,5 2,7 2,3 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları dönemi Katılım Bankaları hariç olarak verilmektedir. BDDK 41 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

58 27 yılı itibarıyla bireysel kredilerin toplam krediler içerisindeki payı %33,3 olarak gerçekleşmiştir. Bireysel krediler açısından ilk 5 ve ilk 1 banka payına bakıldığında ilk 5 bankanın payının bir önceki yılsonuna göre 2,5 puan azalarak %6,9 düzeyinde gerçekleştiği, ilk 1 bankanın payında ise,7 puanlık bir azalma olduğu görülmektedir. Bu dönemde bireysel krediler için hesaplanan HHI ne göre yoğunlaşma da bu gelişmeye paralel bir şekilde 971 puandan 931,4 puana gerilemiştir. Ölçekler itibarıyla bakıldığında, döneminde büyük ve küçük ölçekli banka gruplarının paylarının azalmasına rağmen, orta ölçekli bankaların payının 1,6 puan arttığı görülmektedir. Fonksiyonel dağılım itibarıyla incelendiğinde mevduat bankalarının bireysel kredi hacmindeki ağırlığı devam ederken, kalkınma ve yatırım bankaları payları düşük seviyelerde seyretmektedir. Grafik 2.1-3: Bireysel Kredi Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım % % 91,4 88, 87, 89, 89, 88,3 63,1 64,3 63,6 63,8 63,4 6, Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI(Sağ Eksen) İlk 5 Banka İlk 1 Banka Tablo 2.1-3: Bireysel Kredi Hacminde ilk 1 Banka Yoğunlaşması Banka Pay Banka Pay Banka Pay Banka Pay 1 YAPI VE KREDİ B. 2,5 1 AKBANK 14,5 1 T.GARANTİ B. 14,8 1 T. GARANTİ B. 14,2 2 T.GARANTİ B. 14,8 2 YAPI VE KREDİ B. 14,2 2 AKBANK 13, 2 AKBANK 13,1 3 T.İŞ BANKASI 12, 3 T. GARANTİ B. 13,2 3 T.İŞ BANKASI 12,8 3 T. İŞ BANKASI 12,1 4 T.C.ZİRAAT B. 8,2 4 T. İŞ BANKASI 12,2 4 YAPI VE KREDİ B. 12, 4 YAPI VE KREDİ B. 11,1 5 T.VAKIFLAR B. 7,6 5 T.C. ZİRAAT B. 9,5 5 T.C.ZİRAAT B. 1,9 5 T.C. ZİRAAT B. 1,5 6 AKBANK 7,4 6 T. VAKIFLAR B. 8,1 6 T.VAKIFLAR B. 6,5 6 FİNANSBANK 7,3 7 HSBC BANK 7,3 7 HSBC BANK 7,3 7 FİNANSBANK 6,4 7 T. VAKIFLAR B. 6,8 8 PAMUKBANK 3,5 8 FİNANSBANK 5,3 8 HSBC BANK 5,8 8 HSBC B. 5,5 9 OYAKBANK 3,5 9 OYAKBANK 4,6 9 OYAKBANK 3,8 9 T. HALK B. 4,3 1 FİNANSBANK 3,1 1 T. HALK B. 2,6 1 T.HALK B. 3,1 1 OYAKBANK 3,5 BDDK 42 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

59 Banka Sayısındaki Gelişmeler Tüketici Kredileri Tablo 2.1-4: Tüketici Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri Tüketici Kredileri (%) İlk 5 Banka 59,6 68,3 66,7 63,1 6,6 59,6 İlk 1 Banka 86,9 91,2 91,7 86,8 87, 87,2 HHI ,1 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 65,3 71,6 71,8 69,2 7,5 71,3 Orta Ölçekli 32,1 27,3 26,7 25,5 24,2 24,4 Küçük Ölçekli 2,6 1,1 1,4 5,2 5,4 4,3 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 1, 1, 99,9 96,6 96,5 97,1 Kalkınma ve Yatırım,,,1,,1,3 Katılım Bankaları,,, 3,3 3,3 2,6 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Aralık 27 itibarıyla bireysel krediler içerisinde %7,9 paya sahip olan tüketici kredilerinin yoğunlaşma göstergeleri incelendiğinde ilk 5 bankanın tüketici kredileri içindeki payında bir önceki yılsonuna göre 1 puanlık bir gerileme olduğu ve bu oranın %59,6 olarak gerçekleştiği görülmektedir. İlk 1 bankanın payında ise belirgin bir değişiklik olmamıştır. Bu dönemde tüketici kredilerin HHI ne göre yoğunlaşması nispi olarak azalmış ve tüketici kredileri için HHI 95 olarak gerçekleşmiştir. Bireysel kredilerdeki gelişmeye benzer şekilde tüketici kredilerinin ölçek itibarıyla dağılımında 27 yılında bir değişiklik gözlenmemektedir. Bu durum fonksiyonel dağılım için de geçerli olup, mevduat bankalarının yüksek ağırlıklı yapısı devam etmektedir. Grafik 2.1-4: Tüketici Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım % Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI(Sağ Eksen) % 59,6 86,9 91,2 91,7 68,3 66,7 86, ,2 63,1 6,6 59, İlk 5 Banka İlk 1 Banka Tablo 2.1-5: Tüketici Kredileri Hacminde ilk 1 Banka Yoğunlaşması Banka Pay Banka Pay Banka Pay Banka Pay 1 T.C.ZİRAAT B. 15,6 1 T.C. ZİRAAT B. 14,12 1 T.C.ZİRAAT B. 15,3 1 T.C. ZİRAAT B. 14,1 2 T.İŞ BANKASI 14,1 2 AKBANK 12,84 2 T.İŞ BANKASI 13, 2 AKBANK 12,8 3 T.VAKIFLAR B. 11,8 3 T. İŞ BANKASI 12,12 3 AKBANK 12,5 3 T. İŞ BAKASI 12,1 4 YAPI VE KREDİ B. 9,4 4 T. VAKIFLAR B. 11,76 4 T.GARANTİ B. 11,7 4 T. GARANTİ B. 11,8 5 OYAKBANK 8,6 5 OYAKBANK 8,78 5 T.VAKIFLAR B. 8,2 5 T. VAKIFLAR B. 8,8 6 HSBC BANK 7,6 6 HSBC BANK 6,53 6 FİNANSBANK 6, 6 FİNANSBANK 6,5 7 AKBANK 6,8 7 YAPI VE KREDİ B. 5,95 7 YAPI VE KREDİ B. 5,8 7 YAPI VE KREDİ B. 6, 8 T.GARANTİ B. 5,9 8 T. GARANTİ B. 5,68 8 HSBC BANK 5,4 8 T. HALK BANKASI 5,7 9 FİNANSBANK 3,6 9 FİNANSBANK 4,87 9 OYAKBANK 5,1 9 HSBC BANK 4,9 1 PAMUKBANK 3,4 1 T. HALK BANKASI 4,53 1 T.HALK BANKASI 4,1 1 OYAKBANK 4,5 BDDK 43 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

60 Konut Kredileri Aralık 27 itibarıyla 32,7 milyar YTL ye ulaşmış olan konut kredilerinin toplam krediler içindeki payı aynı dönemde %11,4 olarak gerçekleşmiştir. Konut kredilerinin yoğunlaşma göstergeleri incelendiği zaman, 26 yılı itibarıyla aktif büyüklüğü en büyük 5 ve 1 bankanın konut kredileri piyasasındaki payı sırasıyla %56,6 ve %86,5 iken bu oranların 27 yılı itibarıyla %56,5 ve %85,2 ye düştüğü görülmektedir. Buna paralel olarak konut kredilerinin HHI si azalarak 843,7 olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu veriler ışığında konut kredilerindeki yoğunlaşmada bir azalma olduğu ve konut kredisi piyasasında pay sahibi olan banka sayısının arttığı söylenebilir. Konut kredilerinin fonksiyonel bazda dağılımına bakıldığında, katılım bankalarının sektör paylarında azalma görülmektedir. 24 yılı itibarıyla konut kredilerinin tamamına yakını mevduat bankaları tarafından kullandırılırken, 26 yılı itibarıyla bu pay %94,4, 27 yılı itibariyle ise %95, olarak gerçekleşmiş ve dönemde katılım bankalarının payı,8 puan azalmıştır. Tablo 2.1-6: Konut Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri Konut Kredileri (%) İlk 5 Banka 63,9 59,7 56,6 56,5 İlk 1 Banka 91,9 85,8 86,5 85,2 HHI ,7 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 6,6 64,4 66,9 66,1 Orta Ölçekli 36,6 28,7 25,9 26,6 Küçük Ölçekli 2,8 6,9 7,2 7,3 Toplam 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 1, 95,2 94,4 95, Kalkınma ve Yatırım,,,,2 Katılım Bankaları, 4,8 5,6 4,8 Toplam 1, 1, 1, 1, Tablo 2.1-7: Konut Kredileri Hacminde ilk 1 Banka Yoğunlaşması Banka Pay Banka Pay Banka Pay 1 HSBC BANK 17,7 1 AKBANK 12,8 1 T. GARANTİ B. 12,9 2 AKBANK 13,3 2 T.C.ZİRAAT B. 12,7 2 AKBANK 12,4 3 T.VAKIFLAR B. 11,7 3 T.İŞ BANKASI 11,9 3 T.C. ZİRAAT B. 1,8 4 T.İŞ BANKASI 1,9 4 T.GARANTİ B. 1,5 4 T. İŞ BANKASI 1,6 5 T.C.ZİRAAT B. 1,4 5 FİNANSBANK 8,7 5 FİNANSBANK 9,9 6 OYAKBANK 8,5 6 T.VAKIFLAR B. 8,4 6 T. VAKIFLAR B. 7,4 7 T.GARANTİ B. 8,1 7 YAPI VE KREDİ B. 6,6 7 YAPI VE KREDİ B. 6,9 8 YAPI VE KREDİ B. 5, 8 HSBC BANK 5,8 8 T. HALK BANKASI 5,2 9 FİNANSBANK 4,3 9 OYAKBANK 5,2 9 HSBC BANK 4,9 1 MILLENNIUM BANK 2,1 1 T.HALK B. 3,9 1 OYAKBANK 4,3 BDDK 44 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

61 Kutu 9: Konut Kredileri ve Tüketici Kredilerinde AB-Türkiye Karşılaştırması Bankacılık sektörü tarafından kullandırılan kredilerdeki artışa paralel olarak tüketici kredileri ve konut kredilerinde de hızlı bir artış yaşanmaktadır. 22 yılında 3 milyon civarında gerçekleşen konut kredisi tutarı 26 yılında 12,6 milyar ya, 27 yılında ise 19, milyar ya yükselmiştir. Konut kredilerinde yaşanan bu hızlı artış ve konut finansmanına ilişkin yapılan düzenlemeler paralelinde AB ülkelerine kıyasla ülkemizdeki konut kredisi sektörünün gelişme potansiyelinin yüksek olduğu söylenebilir. Aşağıdaki tablodan görülebileceği gibi 26 yılı itibarıyla verilen konut kredisi tutarında Türkiye AB-25 ülkeleri arasında 17. sırada yer almaktadır. Milyar Konut Alımı için Verilen Toplam Krediler Konut Dışı Tüketici Kredileri* İngiltere 1.35,5 1.1, ,4 1.47,2 1.61,5 242, 237, 257,9 281, 315,2 Almanya 921,8 937,4 949,5 961,2 976,1 225,2 174,9 174,4 171, 167,6 Fransa 347,9 385,1 432,4 495,1 57, 121,1 128,4 134,1 142, 148,7 İspanya 236,4 277,6 335,7 448,3 547,2 53,8 55,6 62,4 77,2 92,2 Hollanda 282,9 32,4 331,7 37,9 383,3 18,6 2,4 23,5 24,6 25,4 İtalya 131,7 154,4 185, 217,2 244,4 28,4 33, 38,1 44,3 49,8 Danimarka v.y. 151,8 163,5 192,1 216, 12,6 13,4 14,2 14,8 16,5 İsveç 81,2 84,1 97,9 17,4 127, v.y. 9,5 1,4 11,2 13,4 İrlanda 44,1 55, 73,7 94,8 111,4 14,5 12,3 14,7 17,5 19,9 Belçika 63,6 71,7 8,4 94,7 17,4 8,7 8,6 8, 8,5 8,8 Portekiz 64,9 66,5 71,1 79,5 92, 8,2 8,7 9,1 9,4 11,4 Avusturya 35,9 39,7 48,1 53,8 6,7 22,9 21,5 24,8 27,9 25,1 Finlandiya 3,9 36, 41,5 48,5 55,3 6,7 7,3 8, 9,4 1,4 Yunanistan 21,1 26,4 32,9 43, 52,3 9,8 12,4 17, 2,8 25,5 Polonya 6,9 8,3 8,8 13,2 2,5 1,3 9,1 11,2 13,9 16,2 Çek Cum. 3,6 4,8 6,9 9,7 13,6 1,4 1,7 2,2 3,1 4, Türkiye**,3,4 1,4 8,2 12,6 1, 2,9 5,6 1,3 13, Lüksemburg 7,1 8,3 9,3 1,6 12, 1,1 1,2 1,3 1,3 1,3 Macaristan 3,6 6,1 7,8 9, 1,7 1,2 1,8 3, 4,8 6,8 Letonya,4,7 1,3 2,5 4,7,1,2,3,5,9 Slovakya 1, 1,4 2,3 3,1 4,6,1,2,5,7 1, Estonya,6,9 1,5 2,6 4,2,1,1,2,3,5 Litvanya,3,5 1, 1,9 3, v.y. v.y. v.y.,4,7 Slovenya,5,6,7 1,4 2, v.y. v.y. 1,8 2, 2,3 Malta,9 1,1 1,3 1,5 1,8,1,1,2,2,3 AB , 3.721, , , ,2 786,8 757,6 817,5 886,9 966,1 *Konut kredisi hariç. **27 yılı itibarıyla konut kredisi miktarı 19, milyar, tüketici kredisi miktarı ise 2,4 milyar dur. 12 Milyar Konut Kredilerinin Gelişimi 3 Milyar Konut Dışı Ticari Tüketici Kredilerinin Gelişimi Gelişimi Türkiye Portekiz İrlanda Yunanistan Lüksemburg Türkiye Portekiz İrlanda Yunanistan Lüksemburg BDDK 45 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

62 Kredi Kartları Bireysel krediler içerisindeki bir diğer kalem olan kredi kartlarına bakıldığında tüketici kredilerinden daha farklı bir gelişme ile karşılaşılmaktadır. Özellikle 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanununun 26 yılbaşında yasalaşmasıyla ve 1 Mart 27 tarihli Banka Kartları ve Kredi Kartları Hakkında Yönetmelik ile birlikte kredi kartlarının piyasa yapısında bazı değişiklikler olmuştur. 27 yılında aktif büyüklüğüne göre büyük ölçekli bankaların söz konusu pazardaki payları 26 yılına göre 4,5 puan azalarak 74,1 olarak gerçekleşmiştir. Bu azalış, temel olarak orta ölçekli bankaların paylarındaki artışa paralel olmuştur. HHI ndeki 129 puanlık azalış, kredi kartları pazarında yoğunlaşmanın azaldığına işaret etmektedir. Nitekim 27 yılında kredi kartları pazarındaki ilk 5 bankanın payı 26 yılına göre 2,2 puan azalarak %78,5 düzeyine inmiştir. İlk 1 bankanın payı ise 1,6 puan azalarak %93,2 ye gerilemiştir döneminde büyük ve küçük ölçekli bankaların pazar payı azalırken, orta ölçekli bankaların pazar payı artmıştır. Tablo 2.1-8: Kredi Kartları Yoğunlaşma Göstergeleri Kredi Kartı (%) İlk 5 Banka 71,5 75, 75,6 77,6 8,7 78,5 İlk 1 Banka 9,2 91,8 93,7 93,6 94,8 93,2 HHI ,2 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 75,1 76,8 76,4 77, 78,6 74,1 Orta Ölçekli 21,8 21,2 22,2 2, 19,4 24,1 Küçük Ölçekli 3,1 2, 1,4 3, 2, 1,9 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 1, 1, 1, 98,8 98,6 98,4 Katılım Bankaları,,, 1,2 1,4 1,6 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Grafik 2.1-5: Kredi Kartları Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım % Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli Orta Ölçekli HHI(Sağ Eksen) % 9,2 91,8 93,7 93,6 94,8 93, ,6 77,6 8,7 78,5 71, İlk 5 Banka İlk 1 Banka BDDK 46 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

63 Tablo 2.1-9: Kredi Kartları Hacminde ilk 1 Banka Yoğunlaşması Banka Pay Banka Pay Banka Pay Banka Pay 1 YAPI VE KREDİ B. 26,3 1 YAPI VE KREDİ B. 22,4 1 YAPI VE KREDİ B. 25,5 1 YAPI VE KREDİ B. 23,6 2 T.GARANTİ B. 19,5 2 T.GARANTİ B. 2,4 2 T.GARANTİ B. 21,4 2 T. GARANTİ B. 2,1 3 T.İŞ BANKASI 1,9 3 AKBANK T 13,7 3 AKBANK 14,2 3 AKBANK 13,8 4 AKBANK 7,7 4 T. İŞ BANKASI 11,8 4 T.İŞ BANKASI 12,2 4 T. İŞ BANKASI 12, 5 HSBC BANK 7,1 5 HSBC BANK 7,2 5 FİNANSBANK 7,3 5 FİNANSBANK 9, 6 T.VAKIFLAR B. 5,4 6 FİNANSBANK 6,7 6 HSBC BANK 6,4 6 HSBC BANK 6,9 7 T.C.ZİRAAT B. 4,3 7 T. VAKIFLAR B. 4,3 7 T.VAKIFLAR B. 2,9 7 FORTİS BANK 2,2 8 PAMUKBANK 3,6 8 FORTİS BANK 3,1 8 DENİZBANK 1,9 8 T. VAKIFLAR B. 2, 9 FİNANSBANK 2,9 9 DENİZBANK 2,1 9 FORTIS BANK 1,7 9 CITIBANK 1,9 1 CITIBANK 2,5 1 T.C. ZİRAAT BANKASI 2, 1 T.C.ZİRAAT B. 1,3 1 DENİZBANK 1, Mevduatın Gelişimi 11 Bankacılık sektörünün temel fon kaynağı olan mevduatın toplam büyüklüğü 27 yılsonu itibarıyla bir önceki yılsonuna göre %16 oranında artarak 356,9 milyar YTL ye yükselmiştir. YP mevduatın toplam mevduat içindeki payı 27 yılsonunda %35,4 düzeyine gerilemiştir. Grafik 2.2-1: Mevduatın TP-YP Dağılımı 1 % 22 1 % , 57,3 86, ,2 44,7 62, , 42,7 13,1 Toplam Mev. Bank. KB TP YP 1 % ,8 55,3 2 37,8 Toplam Mev. Bank. KB TP YP 1 % ,8 36,4 46,9 8 35,4 34,9 47, ,2 63,6 53, ,6 65,1 53, Toplam Mev. Bank. KB TP YP Tasarruf Mevduatı döneminde ilk 5 banka payının azaldığı tasarruf mevduatı yoğunlaşması aynı dönemde HHI ne göre de 1132 puandan 193 puana gerilemiştir. Ancak bu dönemde orta ölçekli bankaların payı 2 puan artarken, büyük ölçekli bankaların payı 1,4 puan ve küçük ölçekli bankaların payı,5 puan azalmıştır. Fonksiyonel dağılım itibarıyla incelendiğinde mevduat Toplam Mev. Bank. KB TP YP 11 Katılım bankaları tarafından toplanan fonlar (cari ve katılım fonları) mevduat rakamlarına dahil edilmiştir. 12 Bu bölümde, raporlama formlarındaki değişiklikler nedeniyle 25 yılı sonrası verilere yer verilmektedir. BDDK 47 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

64 bankalarının tasarruf mevduatı içindeki payının baskınlığı, dönemindeki,6 puanlık bir azalmaya rağmen devam etmekle birlikte, katılım bankalarının toplam pazar paylarında artış gözlenmiş ve pazar payları %9,7 e ulaşmıştır. Tablo 2.2-1: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşma Göstergeleri Tasarruf Mevduatı (%) İlk 5 Banka 69,2 68,8 69, 66,1 64,2 63,3 İlk 1 Banka 84,1 84,5 84,6 83,7 85,2 84, HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 76, 76,8 77,1 75,5 76,4 75, Orta Ölçekli 13,1 13,6 12,6 13, 11,7 13,7 Küçük Ölçekli 1,9 9,6 1,3 11,5 11,8 11,3 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 91,5 91,6 91,2 91,3 9,9 9,3 Kalkınma ve Yatırım,,,,,, Katılım Bankaları 8,5 8,4 8,8 8,7 9,1 9,7 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, Grafik 2.2-2: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım % % 84,1 84,5 84,6 83,7 85, ,2 68, ,1 64,2 63, Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI(Sağ Eksen) İlk 5 Banka İlk 1 Banka Ticari ve Resmi Mevduat Ticari ve resmi mevduatın yoğunlaşma göstergelerinde, toplam mevduata benzer şekilde tanımsal gruplandırmalardan dolayı sadece mevduat bankaları yer almaktadır. Ticari ve resmi mevduat içerisinde, döneminde, ilk 5 ve ilk 1 bankanın payı azalmış olup, HHI 1.41 puandan 1.35 puana gerilemiştir. Aynı dönemde orta ölçekli bankaların payı %8,7 den %1,6 ya yükselirken; büyük ve küçük ölçekli bankaların payı azalmıştır. Tablo 2.2-2: Ticari ve Resmi Mevduat Yoğunlaşma Göstergeleri Ticari ve Resmi Mevduat (%) İlk 5 Banka 84, 85,1 92, 74,8 76,2 71,8 İlk 1 Banka 98,3 97,8 98,6 94,2 94, 93,4 HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 58,6 37,9 27,1 88,2 89,4 87,9 Orta Ölçekli 23,8 33,4 57,5 9,4 8,7 1,6 Küçük Ölçekli 17,6 28,7 15,5 2,3 1,9 1,4 Toplam 1, 1, 1, 1, 1, 1, BDDK 48 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

65 Grafik 2.2-3: Ticari ve Resmi Mevduat Yoğunlaşması % Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI(Sağ Eksen) % 98,3 97,8 92, 98,6 94,2 94, 93,4 84, 85,1 74,8 76,2 71, İlk 5 Banka İlk 1 Banka 2.3. Kredi-Mevduat Oranının Gelişimi 13 Bankacılık sektörünün aracılık faaliyetlerine ilişkin en temel göstergelerden biri olan kredi/mevduat oranı sektörün aracılık faaliyetlerindeki yoğunlaşmanın değerlendirilmesinde de yardımcı olabilmektedir. Kredi/mevduat oranı açısından sektörün geneline bakıldığında söz konusu oranın 27 yılında da son yıllardaki artış eğilimini koruduğu ve %77,5 e kadar yükseldiği görülmektedir. Söz konusu dönemde kredi/mevduat oranı mevduat bankaları ve katılım bankaları için sırasıyla, %76,6 ve %94,9 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 2.3-1: Kredi / Mevduat Oranı ve Banka Ölçeği Kre./Mev. (%) Banka Ölçeği(Toplam Aktif İçindeki Payı) Kre./Mev. (%) 26 3 Kre./Mev. (%) Banka Ölçeği(Toplam Aktif İçindeki Payı) 4 Kre./Mev.(%) Banka Ölçeği(Toplam Aktif İçindeki Payı) Banka Ölçeği(Toplam Aktif İçindeki Payı) 13 Katılım bankaları tarafından toplanan fonlar (cari ve katılım fonları) mevduat rakamlarına dahil edilmiştir. BDDK 49 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

66 Tablo 2.3-1: Kredi / Mevduat Oranları Kredi / Mevduat (%) İlk 5 Banka 32,1 37,2 38,9 52,6 62,6 69,4 İlk 1 Banka 3,5 37,7 45,9 55,5 65,3 73,7 Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli 29,7 35,1 42,7 51,5 61,6 69,7 Orta Ölçekli 48,5 65,9 84,9 97,1 12,5 19,3 Küçük Ölçekli 78,9 88, 11,2 111,7 119,9 96,7 Sektör 36,2 43,5 52,9 62,2 71,2 77,5 Fonksiyonel Mevduat Bankaları 32,4 39,5 49,2 59,2 68,3 76,6 Katılım Bankaları 65,5 76,3 81,8 77,4 83,6 94,9 Sektör 36,2 43,5 52,9 62,2 71,2 77,5 27 yılsonu itibarıyla kredi/mevduat oranı büyük ölçekli bankalarda 8,1 puan ve orta ölçekli bankalarda 6,8 puan artarken, küçük ölçekli bankalarda 13,2 puan azalmıştır. Aynı dönemde bu oran ilk 5 banka için 6,8 puan ve ilk 1 için 2,4 puan artmıştır. Tablo 2.3-2: Toplam Aktiflere Göre İlk 1 Bankanın Kredi/Mevduat Oranları Banka (%) Banka (%) Banka (%) Banka (%) 1 T.C.ZİRAAT B. 12,8 1 T.C. ZİRAAT B. 19,1 1 T.İŞ BANKASI 64,8 1 T.C. ZİRAAT B. 31,2 2 AKBANK 36,5 2 T. İŞ BANKASI 52,4 2 T.C.ZİRAAT B. 28,7 2 T. İŞ BANKASI 69,3 3 T.İŞ BANKASI 39, 3 AKBANK 67,4 3 AKBANK 86,3 3 AKBANK 93,2 4 T.GARANTİ B. 38,8 4 YAPI VE KREDİ B. 7,4 4 T.GARANTİ B. 91,9 4 T. GARANTİ B. 97,3 5 YAPI VE KREDİ B. 53,1 5 T. HALK B. 22,1 5 YAPI VE KREDİ B. 71,8 5 YAPI VE KREDİ B. 88,4 6 T.HALK B. 1,5 6 T. GARANTİ B. 59,9 6 T.VAKIFLAR B. 73,5 6 T. HALK B 6,2 7 T.VAKIFLAR B. 3,7 7 T. VAKIFLAR B. 48,3 7 T.HALK B. 43,7 7 T. VAKIFLAR B. 82,8 8 KOÇBANK 51, 8 FİNANSBANK 15,2 8 FİNANSBANK 118,6 8 FİNANSBANK 123,4 9 PAMUKBANK 15,3 9 FORTİS BANK 87, 9 OYAKBANK 91,5 9 HSBC BANK 121,1 1 FİNANSBANK 55,2 1 KOÇBANK 54,5 1 DENİZBANK 94,5 1 OYAKBANK 96, Aracılık Faaliyetlerinin Yurtiçi, Yurtdışı ve Kıyı Bankacılığı Kapsamında Analizi Bankacılık sektörünün temel fonksiyonu olan finansal aracılığı etkili bir şekilde yerine getirmesinde mevduatın krediye dönüşüm sürecinde karşılaşılan maliyetler büyük önem taşımaktadır. Ülkeler ve alt bölgeleri itibarıyla oluşan aracılık maliyeti farklılıkları ilgili faaliyetlerinde bu bölgelere yönelimini önemli düzeyde etkilemektedir. Grafik 2.4-1: Aracılık Maliyetleri ve Yer Değiştirme Kredi/Mevduat Kıyı Bankacılığı Kredi/Mevduat Yurtdışı Şubeler Kredi/Mevduat Sektör Müşteri Üzerindeki Kredi Maliyeti Oranı (%) (Sağ Eksen) BDDK 5 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

67 Yukarıdaki grafikte ve aşağıdaki üç tabloda görüldüğü üzere kıyı bankacılığı ve kıyı bankacılığını da kapsayan yurtdışı şube faaliyetlerinde, döneminde krediler açısından toplama oranla bir gerileme meydana gelmiştir. Grafikten de anlaşıldığı üzere, müşteri üzerindeki kredi maliyet oranı şeklinde ölçülen aracılık maliyeti göstergesinde aynı dönemde gözlenen gerileme, yurtiçi faaliyetler lehine bu gelişimde önemli bir rol oynamıştır. 26 sonrasında ise, hem grafikten hem de tablolardan elde edilen görünüme göre, aracılık maliyetlerinde 27 yılındaki gerilemeye rağmen, faaliyetlerin yurtdışına, özellikle de kıyı bankacılığı bölgelerine yönelmesi devam etmektedir. Tablo 2.4-1: Kıyı Bankacılığı Faaliyetlerinin Toplam İçindeki Payı Yıllar TP YP Toplam Krediler Mevduat Krediler Mevduat Krediler Mevduat 22,6 1,2 3,8 2,6 18,4 2, 23,9 1,5 25, 2,4 11,8 1, Tablo 2.4-2: Kıyı Bankacılığı Faaliyetlerinin Yurtdışı İçindeki Payı Yıllar TP YP Toplam Krediler Mevduat Krediler Mevduat Krediler Mevduat 22 64,4 78,2 76,2 47, 76, 52, ,1 76,7 73,6 38,2 73,7 47, ,5 71,9 72,2 55,1 71,7 59, ,7 66,8 69, 64, 68,7 65, ,7 76,9 73,7 79,3 74,7 78, ,2 92,8 8,5 8,6 8,7 86,2 Tablo 2.4-3: Yurt Dışı Faaliyetlerin Toplam İçindeki Payı Yıllar TP YP Toplam Krediler Mevduat Krediler Mevduat Krediler Mevduat 22 1, 1,6 4,4 5,4 24,2 3,8 23 1,1 2, 33,9 6,2 16, 4, 24 1,2 2, 39,3 7,4 14,6 4,4 25 1,4 5,3 47,8 9,2 14,1 6,7 26 1, 5,3 52,8 8,8 14,3 6,7 27,8 4,4 61,8 9,3 15,5 6,1 BDDK 51 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

68 Tablo 2.4-4: Aracılık Faaliyetleri Açısından Kıyı Bankacılığı Şubeleri, Yurtdışı Şubeler ve Sektör Yıllar Kredi/Mevduat Kredilerin Aktif İçindeki Payı Kıyı Bankacılığı Şubeleri Mevduatın Pasif İçindeki Payı Kar/Özkaynaklar ,5 66,7 2,3 19, ,4 19,5 2,2 7, ,4 32,1 25,1 8, ,2 15,6 35,6 81, , 14,7 33,8 13, ,9 12,5 29,6 64, Yurtdışı Şubeler ,9 57,1 25,2 22, , 19,1 27,7 21, ,3 24,2 29,1 67, ,6 13,6 35,7 64, ,7 12,3 32,1 81, ,8 13,3 28,1 67,1 Sektör 22 35,5 23, 64,9 11, ,6 23,4 62,2 15, , 32,9 62,4 14, 25 62,2 4,6 61,8 1, ,2 48,8 61,6 19,1 27 8, 52, 61,4 19,6 Özellikle kıyı bankacılığı bölgeleri başta olmak üzere, aracılık faaliyetlerinin yurtdışı bölgelere yönelmesi, aracılık maliyetleri nedeniyle kredi müşterilerinin bu bölgeleri tercih etmeye başlaması yanısıra, bu bölgelerdeki düzenlemeye uyum maliyetlerinin düşüklüğünün özkaynağa göre yüksek kâr potansiyeli sağlamasına bağlanabilir. Bu bulguyu yukarıdaki tablolarda sunulan kâr/özkaynak göstergesi de destekler gözükmektedir. BDDK 52 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

69 3. BANKACILIĞA İLİŞKİN KAPASİTE GÖSTERGELERİ 3.1. Banka, Şube, Personel, ATM Göstergeleri Banka Başına Aktif Aktif yoğunlaşma göstergeleri banka bazında değerlendirildiğinde ilk 5 bankanın aktif büyüklüğünün dalgalı seyir izleyerek 22 yılına göre 27 yılında %57,4 ten %59,8 e yükseldiği görülmektedir. İlk 1 banka için ise bu oran benzer bir trend ile %79,3 ten %82,5 düzeyine yükselmiştir. Söz konusu dönemde HHI ise 27,4 puan artmıştır. Büyük ölçekli bankaların banka başına aktif tutarı, yılları arasında devamlı bir gelişme göstermiştir. Rakamsal ifadeyle, banka başına aktif tutarı, 22 yılına göre, 27 yılında 39,4 milyar YTL artarak 61,5 milyar YTL ye, orta ölçekli bankalarda ise yine benzer bir eğilimle devamlı yükselerek 8, milyar YTL lik artışla 12, milyar YTL ye ulaşmıştır. Küçük ölçekli bankalarda ise banka başına aktif tutarı 1,6 milyar YTL dir. Mevduat bankalarında banka başına düşen aktif büyüklüğünde %18 lik bir artış meydana gelmiştir. Söz konusu tutar 27 yılında mevduat bankalarında 14,3; katılım bankalarında 4,9; kalkınma ve yatırım bankalarında ise 2,2 milyar YTL dir. Tablo 3.1-1: Banka Başına Aktif Yoğunlaşma Göstergeleri Aktif Büyüklüğü (%) İlk 5 Banka 57,4 59,3 58,4 61,4 6,9 59,8 İlk 1 Banka 79,3 78,9 8,1 82,9 83,5 82,5 HHI 851,7 912,4 1384,5 934, ,1 Ölçeğe Göre Dağılım (Milyar YTL) Büyük Ölçekli 22,1 26, ,7 61,5 Orta Ölçekli 4 4,9 4,9 9,3 1,7 12, Küçük Ölçekli,5,7 1,3 1,1 1,4 1,6 Fonksiyonel Dağılım (Milyar YTL) Mevduat Bankaları 5,1 6,7 8,4 11,3 14,3 14,3 Kalkınma ve Yatırım,7,7,9 1 1,2 2,2 Katılım Bankaları,8,8 1,2 2,5 3,4 4, Banka Başına Şube Banka başına şube sayısında yoğunlaşma oranını gösteren HHI döneminde dalgalı bir seyir izlemiştir. Bununla birlikte anılan göstergede 22 yılına göre 27 yılında 147,3 puanlık bir azalma meydana geldiği gözlemlenmektedir. Söz konusu dönemde ilk 5 bankanın payı devamlı bir düşüşle %58,4 ten %51,2 ye gerilemiştir. Banka başına şube sayısı ölçek bazında değerlendirildiğinde, büyük ölçekli bankalarda banka başına 744, orta ölçekli bankalarda 263,6, küçük ölçekli bankalarda ise 22,9 şube düştüğü görülmektedir. Fonksiyonel grup bazında değerlendirildiğinde, mevduat bankalarında banka başına şube sayısında döneminde önceki yıllara kıyasla daha yüksek bir artış yaşandığı görülmektedir. Mevduat bankası başına şube sayısı 27 yılında bir önceki yıla göre %11,5 oranında artarak 232 olmuştur. BDDK 53 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

70 Tablo 3.1-2: Banka Başına Şube Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri Şube Sayısı (%) İlk 5 Banka 58,4 58,3 57,3 57,3 54,8 51,2 İlk 1 Banka 77,5 78,2 77,1 78,8 79,8 77,2 HHI 92,3 96,3 852,8 891,9 831, 755, Ölçeğe Göre Dağılım (adet) Büyük Ölçekli 612, ,3 632,4 7,6 744 Orta Ölçekli 157, ,5 197, ,6 Küçük Ölçekli 15 13,2 2,9 2,5 23,2 22,9 Fonksiyonel Dağılım (adet) Mevduat Bankaları 154,2 167,9 176,7 183, ,1 Kalkınma ve Yatırım 2,5 2,4 2,5 2,7 3,2 3,5 Katılım Bankaları 29,25 32,2 43, ,2 15, Banka Başına Çalışan Banka başına düşen çalışan sayısı ilk 5 ve 1 banka için döneminde önemli bir değişiklik arz etmemektedir. Büyük ölçekli bankalarda banka başına çalışan sayısı, söz konusu dönemde %25,5 oranında artarak düzeyine ulaşmıştır. Söz konusu sayı, orta ölçekli bankalarda 5.17, küçük ölçekli bankalarda ise 676 dir. Fonksiyonel bazda incelendiğinde, mevduat bankalarında banka başına çalışan sayısının %57, oranında arttığı, katılım bankalarında %387,7 oranında arttığı, kalkınma ve yatırım bankalarında ise %1 oranında arttığı görülmektedir. Tablo 3.1-3: Banka Başına Çalışan Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri Çalışan Sayısı (%) İlk 5 Banka İlk 1 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım (adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (adet) Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Banka Başına ATM Banka başına ATM sayısında yoğunlaşma göstergeleri döneminde çok fazla bir değişikliğe uğramamakla beraber genel eğilim azalış yönündedir. Buna göre İlk 5 bankanın payı 22 yılına göre 27 yılında 9,3 puan düşerek %57,8 seviyesine gerilemiştir. 22 yılına göre 27 yılında banka başına ATM sayısında, büyük ölçekli bankalarda %47,6; orta ölçekli bankalarda %94,7; küçük ölçekli bankalarda ise %22,7 oranında bir artış yaşanmıştır. BDDK 54 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

71 Mevduat bankalarının banka başına ATM sayısında %84,2 oranında artış görülmüş, katılım bankalarında ise bu sayı önemli ölçüde artarak 23 ten 125 e çıkmıştır. Tablo 3.1-4: Banka Başına ATM Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ATM Sayısı (%) İlk 5 Banka 67,1 63,8 6,8 6,3 6,1 57,8 İlk 1 Banka 89,2 87, , , HHI 175,7 995,4 952,2 963,5 115,1 914,5 Ölçeğe Göre Dağılım (adet) Büyük Ölçekli 132,6 1364,7 1516,3 1587,9 1755,9 1949,3 Orta Ölçekli 288, , ,1 562,4 Küçük Ölçekli 5,8 9,2 17,1 2,2 22,2 18,6 Fonksiyonel Dağılım (adet) Mevduat Bankaları 3,9 353,5 387,3 427,3 488,9 554,4 Kalkınma ve Yatırım, Katılım Bankaları ,6 76, , Şube Başına Aktif, Kredi ve Mevduat Şube başına düşen aktif tutarı, 22 yılına göre 27 yılında devamlı bir gelişim göstererek büyük ölçekli bankalarda 36 milyon YTL den 82,7 milyon YTL ye; orta ölçekli bankalarda 25,3 milyon YTL den 43,1 milyon YTL ye; küçük ölçekli bankalarda ise 43,9 milyon YTL den 79,7 milyon YTL ye çıkmıştır. Söz konusu tutar, 22 ve 27 yılları arasında belirli bir seyir göstermemekle birlikte, 22 yılına göre, 27 yılında mevduat bankalarında %114,8; kalkınma yatırım bankalarında %66,7; katılım bankalarında ise %39,7 oranında artmıştır. Tablo 3.1-5: Şube Başına Aktif Tutarı Şube Başına Aktif Tutarı (%) İlk 5 Banka 57,1 58,3 61,2 63,9 55,5 55,9 İlk 1 Banka 73,8 76,2 79 8,5 78,4 75,1 HHI 132,3 1266,6 1214,8 1142,2 832,1 85,8 Ölçeğe Göre Dağılım (milyon YTL) Büyük Ölçekli 36 43,9 51, ,7 82,7 Orta Ölçekli 25,3 27,9 35, ,1 Küçük Ölçekli 43,9 49,6 52,8 54,1 58,7 79,7 Fonksiyonel Dağılım (milyon YTL) Mevduat Bankaları 33 39,6 47,7 61,5 68,2 7,9 Kalkınma ve Yatırım 269, ,2 367,6 365,3 449,7 Katılım Bankaları 33 29,4 28,1 34,1 38,6 46,1 Şube başına kredi tutarında, döneminde dalgalı bir seyir görülmektedir. Bununla birlikte, 22 yılına göre 27 yılında ilk 5 ve ilk 1 bankaların payında sırasıyla %22, ve %14,8 oranında azalma görülmüştür. Ölçek büyüklükleri bazında önemli farklılık arz etmemekte olan şube başına kredi tutarı, büyük ölçekli bankalarda 37,4; orta ölçekli bankalarda 27,6; küçük ölçekli bankalarda ise 42,4 milyon YTL dir. BDDK 55 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

72 Tablo 3.1-6: Şube Başına Kredi Tutarı Şube Başına Kredi Tutarı (%) İlk 5 Banka 75,6 67,7 63,5 7,7 62,7 59 İlk 1 Banka 85 78,8 71,6 77,7 72,2 72,4 HHI 2378,3 2431,2 1929,2 1813,7 1179,1 99,2 Ölçeğe Göre Dağılım (milyon YTL) Büyük Ölçekli 7,4 1,2 14,7 23 3,7 37,4 Orta Ölçekli 7,3 1,2 21,9 25, ,6 Küçük Ölçekli 16,5 19,6 11,9 25,1 29,9 42,4 Fonksiyonel Dağılım (milyon YTL) Mevduat Bankaları 7,3 1,1 15,2 23,1 29,4 34,3 Kalkınma ve Yatırım 121,1 149,7 16,8 17,3 171,4 213,6 Katılım Bankaları - 17,7 18,6 22,2 26,2 33,1 Şube başına mevduat tutarına ilişkin HHI göstergesi, 22 yılına göre 27 yılında %22,6 oranında artmakla beraber, bu yıllar arasındaki dönemde dalgalı hareket etmiştir. Büyük ölçekli bankalarda ise şube başına mevduat tutarı devamlı bir gelişme göstererek 22 yılına göre 27 yılında 24,9 milyon YTL den 53,7 milyon YTL ye; orta ölçekli bankalarda 17,8 milyon YTL den 25,1 milyon YTL ye; küçük ölçekli bankalarda ise 15,6 milyon YTL den 31, milyon YTL ye yükselmiştir. Tablo 3.1-7: Şube Başına Mevduat Tutarı Şube Başına Mevduat Tutarı (%) İlk 5 Banka 27,7 26,7 32,3 29,7 35,4 31,1 İlk 1 Banka 46 44,5 51,8 48,6 53,8 52 HHI 341,8 346,7 398, ,2 418,9 Ölçeğe Göre Dağılım (milyon YTL) Büyük Ölçekli 24, ,4 44,7 49,9 53,7 Orta Ölçekli 17,8 18,2 21,9 26,6 27,3 25,1 Küçük Ölçekli 15,6 18, ,4 24,8 31 Fonksiyonel Dağılım (milyon YTL) Mevduat Bankaları 22,4 25,7 3, ,6 Kalkınma ve Yatırım,5,5 Katılım Bankaları 28, ,8 28,7 31,3 35,1 BDDK 56 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

73 Kutu 1: Kapasite Göstergelerinde AB-Türkiye Karşılaştırması 26 Kapasite göstergeleri açısından karşılaştırıldığında, Türkiye nin kredi kuruluşu başına nüfus göstergesinde tüm Avrupa ülkelerinden ve AB ortalamasından daha yüksek bir değere sahip olduğu görülmektedir. ATM, çalışan ve şube başına nüfus bakımından yapılan karşılaştırmalar, Türkiye nin, AB ülkeleriyle birlikte büyükten küçüğe sıralandığında ilk sıralarda yer aldığını, çalışan başına aktif sıralamasında ise Romanya, Bulgaristan, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Letonya, Polonya, Macaristan ve Litvanya aynı sıraları paylaştığını göstermektedir. Ülke Kredi Kuruluşu Sayısı Kredi Kuruluşu Başına Nüfus ATM Başına Nüfus Çalışan Başına Nüfus Şube Başına Nüfus Nüfus Yoğunluğu Çalışan Başına Aktif(x1 ) Türkiye (27) Romanya Bulgaristan Slovakya Çek Cumhuriyeti Yunanistan İngiltere İspanya Belçika Estonya Letonya Fransa Slovenya İtalya Portekiz AB İrlanda Polonya PB Macaristan Hollanda İsveç Litvanya Almanya Danimarka Malta Finlandiya Avusturya Lüxemburg Güney Kıbrıs ATM Başına Nüfus (1) Şube Başına Nüfus (1) Çalışan Başına Aktif (Milyon Euro) Kredi Kuruluşu Başına Nüfus (1 - Sağ eksen) BDDK 57 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

74 3.2. Verimlilik Göstergeleri Bankacılık sektöründe faiz marjlarındaki daralmanın da etkisiyle artan rekabet bankaların sürdürülebilir büyüme için verimlilik olgusuna daha fazla önem vermelerine neden olmaktadır. Bu bağlamda bankalar hem operasyonel maliyetlerini aşağıya çekme hem de faiz dışı gelirlerini artırma yönünde politikalar izlemektedir. Türk bankacılık sektörünün yeniden yapılandırma dönemi sonrasındaki verimlilik performansının ölçek büyüklüklerine göre analizi verimliliğin genel seyrinin yanında banka büyüklüklerine göre farklılaşıp farklılaşmadığının da tespitine yardımcı olacaktır Toplam İşletme Giderleri/Toplam Gelirler Sektör genelinde işletme giderlerinin toplam gelirlere 14 oranı, dalgalı bir seyir izlemiştir. 22 yılında sektör genelinde %58,2 olan toplam işletme giderleri/toplam gelirler oranı 27 yılı sonunda %51 olarak gerçekleşmiştir. Genel olarak büyük ölçekli bankalar için işletme giderlerinin gelirler içindeki payının daha düşük olduğu, fonksiyon grupları itibarıyla bakıldığında ise, kalkınma ve yatırım bankalarının görece başarılı olduğu görülmektedir. Katılım bankaları için söz konusu oran 22 yılından beri istikrarlı bir şekilde düşmekle birlikte 27 yılsonu itibarıyla sektör ortalamasının biraz üzerinde gerçekleşmiştir. Grafik 3.2-1: Toplam İşletme Giderleri/Toplam Gelirler Büyük Orta Küçük Toplam Mevduat Katılım Kalkınma ve Yatırım Toplam Tablo 3.2-1: Toplam Aktiflere Göre İlk 1 Bankanın T.İşletme Giderleri/T. Gelirleri İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) 1 T.C.ZİRAAT B. 44,3 T.C.ZİRAAT B. 34, T.İŞ BANKASI 54,5 T.C.ZİRAAT B. 35,7 2 AKBANK 48,1 T.İŞ BANKASI 67,2 T.C.ZİRAAT B. 38,9 T.İŞ BANKASI 58,1 3 T.İŞ BANKASI 65,1 AKBANK 4,7 AKBANK 43,9 AKBANK 41,3 4 T.GARANTİ B. 82,5 T.GARANTİ B. 7,3 T.GARANTİ B. 5,8 T.GARANTİ B. 42,6 5 YAPI VE KREDİ B. 56,2 T.HALK B. 37, YAPI VE KREDİ B. 68,4 YAPI VE KREDİ B. 74,7 6 T.HALK B. 28, YAPI VE KREDİ B. 11,4 T.VAKIFLAR B. 5,1 T.VAKIFLAR B. 48,5 7 T.VAKIFLAR B. 87,7 T.VAKIFLAR B. 49,9 T.HALK B. 34,9 T.HALK B. 36, 8 KOÇBANK 69,6 KOÇBANK 56,8 FİNANSBANK 44,6 FİNANSBANK 46, 9 PAMUKBANK -22,3 FİNANSBANK 53, OYAKBANK 63,3 DENİZBANK 63,6 1 FİNANSBANK 35,7 FORTİS BANK 73,9 DENİZBANK 52,6 HSBC BANK 66,2 14 Toplam İşletme Giderleri = Faiz Dışı Giderler-Genel Karşılık Provizyonu; Toplam Gelirler= Net Faiz Gelirleri+Faiz dışı Gelirler BDDK 58 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

75 Kutu 11: İnternet Bankacılığında AB-Türkiye Karşılaştırması Son üç ayda en az bir kez internet bankacılığı hizmetinden yararlanan 16 yaşından büyük kişilerin toplama oranı olarak ölçülen internet bankacılığı kullanım oranları yıllarla birlikte tüm AB ülkeleri ve Türkiye de artış göstermektedir. Finlandiya, Hollanda, Danimarka ve İsveç 26 yılı verilerine göre, %5 yi aşan oranlar ile yüksek düzey kullanım grubunun başında gelmekte iken, Türkiye 27 TÜİK araştırmasının sonuçlarına göre Litvanya ve İspanya ile aynı sıralarda yer almaktadır. (Yüzde) Finlandiya Hollanda v.y. v.y Danimarka İsveç Estonya v.y Lüksemburg Almanya v.y. 32 Belçika v.y. v.y İngiltere Avusturya AB AB-25 v.y Letonya v.y İrlanda Fransa v.y. v.y. v.y. 18 Malta v.y. v.y. v.y. 16 Slovenya v.y Litvanya İspanya Türkiye (27) v.y. v.y Slovakya v.y Çek Cumhuriyeti Portekiz İtalya v.y. v.y. 8 9 Polonya v.y Macaristan v.y Güney Kıbrıs v.y Yunanistan Bulgaristan v.y. 1 v.y. 1 Romanya v.y. v.y. 1 7 Yüksek Düzey 16 Düşük Düzey Türkiye (27) Slovakya Çek Cumhuriyeti Portekiz İtalya Polonya Finlandiya Hollanda Danimarka İsveç Estonya Lüksemburg İngiltere AB BDDK 59 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

76 Personel Giderleri/Toplam İşletme Giderleri Sektör genelinde verimliliğin artırılması için işletme giderlerinin azaltılması yanında işletme giderlerinin alt bileşenlerinin gelişimi de önem kazanmaktadır. Bu bağlamda değerlendirilen personel giderlerinin toplam işletme giderlerine oranı döneminde %3 civarında iken son iki yılda yükselmeye başlamış ve 27 yılsonu itibarıyla %37,2 olarak gerçekleşmiştir. Bankacılık sektöründeki organik büyümeye bağlı olarak personel sayısında görülen artışın bu yükselişte etkili olduğu düşünülmektedir. Ölçek büyüklükleri itibarıyla küçük ve orta ölçekli bankalar, fonksiyon grupları itibarıyla ise kalkınma ve yatırım bankaları için personel giderlerinin işletme giderleri içindeki payı görece yüksek olup sektör ortalamalarının üzerindedir. Grafik 3.2-2: Personel Giderleri/Toplam İşletme Giderleri Büyük Orta Küçük Toplam Mevduat Katılım Kalkınma ve Yatırım Toplam Tablo 3.2-2: T.Aktiflere Göre İlk 1 Bankanın Personel Giderleri/T. İşlet. Giderleri İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) 1 T.C.ZİRAAT B. 44,7 T.C.ZİRAAT B. 47,3 T.İŞ BANKASI 38,7 T.C.ZİRAAT B. 48,6 2 AKBANK 19,7 T.İŞ BANKASI 31,6 T.C.ZİRAAT B. 44,4 T.İŞ BANKASI 33,5 3 T.İŞ BANKASI 38, AKBANK 27,2 AKBANK 3,4 AKBANK 31,7 4 T.GARANTİ B. 19,9 T.GARANTİ B. 23,1 T.GARANTİ B. 27,5 T.GARANTİ B. 3,6 5 YAPI VE KREDİ B. 19,7 T.HALK B. 48,1 YAPI VE KREDİ B. 28,6 YAPI VE KREDİ B. 25,2 6 T.HALK B. 54,1 YAPI VE KREDİ B. 23,6 T.VAKIFLAR B. 3,8 T.VAKIFLAR B. 36,5 7 T.VAKIFLAR B. 31, T.VAKIFLAR B. 32,4 T.HALK B. 49,7 T.HALK B. 5, 8 KOÇBANK 24,4 KOÇBANK 35,7 FİNANSBANK 28,3 FİNANSBANK 38,9 9 PAMUKBANK 13,6 FİNANSBANK 34,8 OYAKBANK 44,8 DENİZBANK 44,3 1 FİNANSBANK 27, FORTİS BANK 29,6 DENİZBANK 52,6 HSBC BANK 42, Komisyon Gelirleri/ Toplam İşletme Giderleri Bankacılık sektörünün faiz dışı gelirlerini artırma yönünde izlediği politikalar ve kredi portföyündeki genişlemeye paralel olarak komisyon gelirlerini artırması sonucu komisyon gelirlerinin toplam işletme giderlerine oranı 15 genel bir artış eğilimi göstermektedir. Sektör genelinde 22 yılında %28,1 olan komisyon gelirlerinin toplam işletme giderleri içindeki payı, 15 Komisyon Gelirleri = Kredilerden Alınan Komisyonlar + Bankacılık Hizmetleri Gelirleri BDDK 6 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

77 26 yılında %46 ya, 27 yılında ise %48,2 ye yükselmiştir. 27 yılında orta ölçekli bankalar açısından söz konusu oranda daha belirgin bir artış olduğu görülmektedir. Fonksiyon grupları itibarıyla değerlendirildiğinde ise, katılım bankaları için 22 yılında komisyon gelirlerinin işletme giderlerine oranı %14 seviyesinde iken hızlı bir yükseliş göstererek 27 yılında %64,1 oranına ulaşmış ve sektör ortalamasının üzerinde gerçekleşmiştir. Grafik 3.2-3: Komisyon Gelirleri/Toplam İşletme Giderleri Büyük Orta Küçük Toplam Mevduat Kalkınma ve Yatırım Katılım Toplam Tablo 3.2-3: T.Aktiflere Göre İlk 1 Bankanın Komisyon Gelirleri/T. İşlet. Giderleri İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) 1 T.C.ZİRAAT B. 18,4 T.C.ZİRAAT B. 29,6 T.İŞ BANKASI 47,7 T.C.ZİRAAT B. 48, 2 AKBANK 31,2 T.İŞ BANKASI 36,1 T.C.ZİRAAT B. 46,4 T.İŞ BANKASI 4,4 3 T.İŞ BANKASI 27,9 AKBANK 47,6 AKBANK 57,4 AKBANK 63,3 4 T.GARANTİ B. 45,2 T.GARANTİ B. 48,8 T.GARANTİ B. 69,8 T.GARANTİ B. 74,4 5 YAPI VE KREDİ B. 41,3 T.HALK B. 22,9 YAPI VE KREDİ B. 49,7 YAPI VE KREDİ B. 41,1 6 T.HALK B. 12, YAPI VE KREDİ B. 39,8 T.VAKIFLAR B. 35, T.VAKIFLAR B. 41,1 7 T.VAKIFLAR B. 4,2 T.VAKIFLAR B. 38,2 T.HALK B. 34,8 T.HALK B. 42,8 8 KOÇBANK 37,1 KOÇBANK 47,7 FİNANSBANK 46,6 FİNANSBANK 61,3 9 PAMUKBANK 14, FİNANSBANK 53,3 OYAKBANK 33,9 DENİZBANK 38,6 1 FİNANSBANK 62,7 FORTİS BANK 42,2 DENİZBANK 38,2 HSBC BANK 44, Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler 22 yılında sektör genelinde %62,7 olan net faiz gelirleri/toplam gelirler oranı 24 yılında %68 e yükselmekle birlikte 27 yılında %61,9 seviyesinde gerçekleşmiştir. Son yıllarda bankacılık sektöründe nominal faiz oranlarındaki düşüş, artan rekabet sonucu faiz marjlarında yaşanan daralma ve komisyon geliri artışı bankaların faiz gelirlerinin toplam içindeki payının azalmasına neden olmaktadır. Ölçek grupları itibarıyla değerlendirildiğinde dikkat çekici husus, küçük ölçekli bankalar için net faiz gelirlerinin toplam gelirler içindeki payının 26 yılında %52,6 seviyesinde iken 27 yılında %7,1 e yükselmesi ve sektör ortalamasının üzerinde gerçekleşmesidir. Fonksiyon grupları itibarıyla değerlendirildiğinde ise, kalkınma ve yatırım bankalarının net faiz gelirlerinin toplam gelirleri içindeki payının 27 yılında %8 seviyesine ulaştığı ve bu oranın sektör ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. BDDK 61 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

78 Grafik 3.2-4: Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler Büyük Orta Küçük Toplam Mevduat Katılım Kalkınma ve Yatırım Toplam Tablo 3.2-4: T.Aktiflere Göre İlk 1 Bankanın Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) İlk 1 Banka Oran(%) 1 T.C.ZİRAAT B. 86,5 T.C.ZİRAAT B. 84,5 T.İŞ BANKASI 56,7 T.C.ZİRAAT B. 78,5 2 AKBANK 76,9 T.İŞ BANKASI 6,6 T.C.ZİRAAT B. 76,2 T.İŞ BANKASI 51,2 3 T.İŞ BANKASI 53,7 AKBANK 75, AKBANK 61,7 AKBANK 68,1 4 T.GARANTİ B. 53,1 T.GARANTİ B. 56,8 T.GARANTİ B. 49,9 T.GARANTİ B. 51,1 5 YAPI VE KREDİ B. 32,7 T.HALK B. 82, YAPI VE KREDİ B. 54,1 YAPI VE KREDİ B. 49,2 6 T.HALK B. 63,2 YAPI VE KREDİ B. 48,5 T.VAKIFLAR B. 67,2 T.VAKIFLAR B. 64,9 7 T.VAKIFLAR B. 38,1 T.VAKIFLAR B. 64,7 T.HALK B. 59,4 T.HALK B. 66,3 8 KOÇBANK 65,8 KOÇBANK 7,3 FİNANSBANK 45,4 FİNANSBANK 61,1 9 PAMUKBANK 143,5 FİNANSBANK 62,4 OYAKBANK 63,7 DENİZBANK 63,7 1 FİNANSBANK 71,9 FORTİS BANK 55,6 DENİZBANK 54,4 HSBC BANK 65,7 BDDK 62 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

79 4. BANKA DIŞI FİNANSAL SEKTÖRLER 4.1. Finansal Kiralama Sektörü Piyasa Yapısı Finansal Kiralama, Şube ve Personel Yapısındaki Gelişmeler Finansal kiralama sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısı, bazı şirketlerin çıkarılan Yönetmeliğe uyum sağlayamaması, yapılan denetimler sonucunda kapatılma yaptırımı uygulanması veya talepleri üzerine faaliyet izinlerinin iptal edilmesi nedenleriyle önemli miktarda azalarak 68 e gerilemiştir. TMSF kontrolündeki 2 şirketin faaliyet izinleri iptal edilmiştir. Bu süreçte yabancı sermayeli şirket sayısı 19 a yükselmiştir. Grafik 4.1-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi Personel Sayısı Şube Sayısı Finansal Kiralama Şirket Sayısı Kamu Sermayeli Fin. Kiralama Şir Özel Sermayeli Fin. Kiralama Şir TMSF Yabancı Sermayeli Fin. Kiralama Şir Finansal kiralama sektöründe hizmet sunumunu artırmanın bir yolu olarak yeni şubeler açılması bir yöntem olarak benimsenmemekle birlikte, Yönetmelik değişikliğinden sonra şube açılmasına ilişkin şartlar kolaylaştırıldığından şube sayısında artış gözlenmektedir. Diğer taraftan, sektördeki istihdam düzeyi artış eğilimini sürdürmektedir. Aralık 26 da olan personel sayısı Aralık 27 de ye ulaşmıştır. Şirket sayısı ölçekler itibarıyla irdelendiğinde 16, Aralık 27 de büyük ölçekli şirket sayısının 7, orta ölçekli şirket sayısının 1 ve küçük ölçekli şirket sayısının 51 olduğu görülmektedir. Az sayıdaki büyük ölçekli şirketler, sektördeki istihdamın %52 sine ve müşterilerin %77 sine sahiptirler. Büyük ölçekli şirketler sektörde hakim konumdadır. Büyük ölçekli şirketlerde şirket başına 116 personel düşerken küçük ölçekli şirketlerde şirket başına 6 personel düşmektedir. Bu sayı orta ölçekli şirketlerde 46 dır. 16 Aktif büyüklüğü sektör toplamı içindeki payı %5 in üzerinde olan şirketler büyük, %1-%5 arasında olanlar orta ve %1 in altında olanlar küçük ölçekli finansal kiralama şirketi olarak sınıflandırılmıştır. BDDK 63 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

80 Kutu 12: Leasing Sektörüne İlişkin Karşılaştırmalı Yapısal Göstergeler AB ülkeleri son yıllarda leasing sektöründe önemli gelişmeler kaydetmiş ve Avrupa sektörde ABD nin de önüne geçerek dünyanın en önemli bölgesi haline gelmiştir. Şirket Sayısı Yıllar İtibariyle Leasing İşlem Hacmi (Milyar ) Son 3 Yıl Şirket Başına Ülkeler Adet (Milyon ) Almanya ,2 47,3 46, 47, 51,1 48, 23,6 Belçika 24 3,4 3,5 3,8 3,6 158,3 Çek Cumhuriyeti 12 3, 3,1 3,1 3,2 3,9 3,4 38,2 Danimarka 37 2,3 2,4 2,6 3,1 3,7 3,1 1, Estonya 6,5,7,7,7 1,,8 166,7 Finlandiya 12 2,4 2,3 2,6 2,9 3,2 2,9 266,7 Fransa ,9 27,1 25,7 26,9 28,8 27,1 152,4 Hollanda 5 4,3 4,4 4,5 4,4 9, İngiltere ,6 53,7 55,8 54,4 191,1 İsveç 59 3,9 4,7 6,5 5, 11,2 İspanya ,7 14, 17,4 14,4 127, İtalya ,2 38, 44,1 38,1 38,4 Macaristan 25 2,8 3,1 4,7 3,5 188, Polonya 47 2,5 3,1 4, 3,2 85,1 Portekiz 24 3,3 4,2 4,9 4,1 24,2 Slovakya 8 1, 1,1 1,5 1,2 187,5 Slovenya 3 1, 1,1 1,5 1,2 5, Yunanistan 13 2, 2,4 2,9 2,4 223,1 Türkiye 98,8 1,3 1,7 2,1 3,6 2,5 36,7 ABD , *Kıbrıs Rum Kesimi, Letonya, Litvanya, Lüksemburg ve Malta verilerine ulaşılamamıştır. Kaynak: World Leasing Yearbooks (26-27) Leasing sektörünün gelişmiş olduğu ülkelerde aynı zamanda şirket sayısı da yüksektir. ABD, Almanya, İngiltere, Fransa ve İtalya gibi ülkelerde şirket sayısı 1 ün bir hayli üzerindedir. Finansal Leasing in baskın olduğu ve işlemlerin daha çok banka veya diğer mali kurumlar tarafından gerçekleştirildiği ülkelerde ise şirket sayısı 5 den azdır. Verileri mevcut AB ülkeleri dikkate alındığında, AB ülkelerinde ortalama şirket sayısı 79 dur. Türkiye 98 finansal kiralama yapan şirket sayısı ile AB leasing şirket sayısı ortalamasının üzerinde yer almaktadır. ABD de leasing yapan şirket sayısı 373 dür. Leasing şirket sayısının yüksek olduğu ülkelerde, finansal leasingin yanısıra kirala-satın al, operasyonel leasing işlemleri de mümkün bulunmakta ve leasing yapan şirketler arasında üretici-satıcı firmalar da yer almaktadır. AB ülkelerinin, ABD nin ve Türkiye nin leasing sektörü işlem hacmine ilişkin verileri son 3 yıllık ortalamaya gore sıralandığında, Türkiye nin 2,5 milyar ile sadece Slovenya, Slovakya, Estonya ve Yunanistan gibi ülkelerin üzerinde yer aldığı, diğer ülkelerin ise gerisinde kaldığı gözlenmektedir. Son 3 yıllık (23-25 yılları) ortalamaya göre, AB ülkelerinin toplam leasing işlem hacmi yıllık 22,8 milyar iken, ABD nin 22 milyar dur. dur. Leasing şirketi başına düşen işlem hacmi dikkate alındığında, 25 yılı işlem hacmi çerçevesinde, AB ülkeleri ortalaması 183 milyon dur. Türkiye 36,7 milyon ile şirket başına düşen işlem hacminde tüm AB ülkelerinin gerisinde yer almaktadır. İşlem hacmi olarak Türkiye ye yakın ülkelerde şirket sayısı daha azdır. Şirket sayısı Türkiye den fazla olan ülkelerin ise işlem hacimleri Türkiye nin bir hayli üzerindedir. Örneğin şirket sayısı 292 olan İngiltere nin 25 yılı işlem hacmi 55,8 milyar Euro, işlem hacmi 2,9 milyar Euro olan Yunanistan ın şirket sayısı 13 dür. Bu durum, şirket başına işlem sıralamasında Türkiye yi geriye itmektedir. Diğer taraftan, ABD de leasing şirketi başına düşen leasing işlem hacmi 571 milyon dur. BDDK 64 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

81 Tablo 4.1-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler Aralık 27 (kişi, adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Finansal Kiralama Şirketi Sayısı Şube Personel Kredi Müşteri Sayısı (Adet) Şirket Başına Düşen Personel Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri Finansal kiralama sektöründe 27 yılında özellikle banka ortaklı şirketlerin faaliyetlerini arttırmaları sonucunda aktif yoğunlaşmasında yükselme görülmektedir. Sonuç itibarıyla, 26 yılı sonuna kıyasla 27 yılında ilk 5 şirketin payında 4 puan, ilk 1 şirketin payında 2 puanlık yükselme görülmektedir. Aynı dönemde, aktif yoğunlaşmasına ilişkin Herfindahl-Hirschman Endeksi (HHI) 95 e yükselmiştir. Grafik 4.1-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma (%) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI (sağ eksen) Aktif (%) İlk 5 Şirket İlk 1 Şirket HHI Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Büyük ölçekli şirketler sektörde aktif dağılımı açısından paylarını korurken, orta ölçekli şirketlerin payında 1 puanlık düşüş ve küçük ölçekli şirketlerin payında 1 puanlık yükseliş söz konusudur. Tablo 4.1-2: Aktiflerde İlk 1 Şirket Yoğunlaşması 27 Şirket Pay (%) Kümülatif Pay (%) 1 Yapı Kredi Fin. Krl. 18,1 18,1 2 Garanti Fin. Krl. 15,7 33,8 3 Deniz Fin Krl. 9, 42,8 4 Finans Fin. Krl. 8,6 51,4 5 İş Fin. Krl. 7, 58,4 6 Fortis Fin. Krl. 6, 64,4 7 Ak Fin. Krl. 5,4 69,8 8 FFK Fon Fin. Krl. 4, 73,8 9 Teb Fin. Krl. 3,7 77,5 1 Citilease Fin. Krl. 2,7 8,2 Finansal kiralama alanında uzmanlaşmış şirketlerin yaptıkları finansal kiralama işlemleri, yatırımlara katkısı, KOBİ lere hitap etmesi ve sektörün başlıca aktörlerinin bankaların bağlı kuruluşu olması nedenleriyle önem arz etmektedir. BDDK 65 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

82 Tablo 4.1-3: Toplam Kredi Hacmi Yoğunlaşma Göstergeleri Toplam Krediler (%) İlk 5 Şirket İlk 1 Şirket HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Finansal Kiralama Şirketleri 82,6 91,1 83,3 Kalkınma Yatırım Bankaları 4,7 3, 1,3 Katılım Bankaları 12,7 5,9 15,4 Toplam Finansal kiralama şirketlerinde kredilerin dağılımında, büyük ölçekli şirketler paylarını korurken küçük ölçekli şirketler paylarını orta ölçekli şirketler aleyhine 1 puan arttırmışlardır. Finansal kiralama işlemlerinin fonksiyonel dağılımı incelendiğinde, kalkınma ve yatırım bankaları ile finansal kiralama şirketlerinin oransal payı azalırken katılım bankalarının payının yükseldiği görülmektedir. Finansal kiralama sektörünün özkaynak açısından yoğunlaşma göstergeleri, aktif yoğunlaşması ve krediler yoğunlaşmasının gerisinde seyir ederken 27 yılında bu göstergelerin üzerinde (1.1) yer almıştır. Bir önceki yıl ile kıyaslandığında, 27 yılında büyük ölçekli şirketlerin toplam özkaynaklardaki payı 58 den 7 e ve küçük ölçekli şirketlerin payı 7 den 9 a yükselirken orta ölçekli şirketlerin payı 35 den 21 e düşmüştür. Grafik 4.1-3: Özkaynak Dağılımı ve Yoğunlaşma (%) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI (Sağ Eksen) Toplam Özkaynaklar (%) İlk 5 Şirket İlk 1 Şirket HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Aralık 27 döneminde, sektörün elde ettiği toplam kârın %93,4 ü büyük ölçekli şirketlerce, %6,6 sı orta ölçekli şirketlerce elde edilmiştir. Bu dönemde, küçük ölçekli şirketler toplam kârın %1,9 u kadar zarar etmişlerdir. Bir önceki yıla kıyasla 27 yılında, sektör genelinde aktif getirisinde (ROA) 1 puanlık, özkaynak getirisinde (ROE) 3,3 puanlık azalma yaşanmıştır. BDDK 66 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

83 Tablo 4.1-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Net Dönem Kârı (%) Dağılım ROA ROE Dağılım ROA ROE Dağılım ROA ROE Büyük Ölçekli 56 4,8 26,4 8 4,4 22,7 93,4 3,8 21,1 Orta Ölçekli 44 4,9 18,8 2 3,5 21,8 6,6,8 4,9 Küçük Ölçekli -1,9-4, -2,4 Sektör 1 4,5 17,6 1, 3,8 19,1 1, 2,8 15,8 Kutu 13: Leasing İşlem Hacminin Büyümesi ve Penetrasyon Oranı Karşılaştırması Leasing sektörünün işlemlerinin büyüme hızı açısından, AB ülkeleri ve ABD ye kıyasla, Türkiye en yüksek büyüme hızına sahiptir. Ancak, leasing İşlem hacminin yüksek olduğu ülkelerde, sektörün büyüme oranının daha düşük, işlem hacminin düşük olduğu ülkelerde büyüme oranının daha yüksek olduğu gözlenmektedir. Örneğin, leasing işlem hacmi 213 milyar olan ABD de leasing işlemlerinin büyüme hızı %1 dir. Ülkelerin Leasing Sektörü Büyüme ve Penetrasyon Oranları Ülkeler Son 2/3 Yıl Ortalaması Penetrasyon Oranı % Almanya,2-2,7 2,2 8,7 2,7 19,1 Belçika 2,9 8,6 5,8 9,75 Çek Cumhuriyeti 3,1 1,7,6 23,1 8,5 17,2 Danimarka 5,9 5,3 21,2 19,7 15,4 13,2 Estonya 43,5 1,6, 31,5 14, 37,7 Finlandiya -4,2 13, 11,5 1,3 11,6 15,2 Fransa 4,6-5,2 4,7 7,1 2,2 11,7 Hollanda 2,3 2,3 1,5 6,9 İngiltere,2 3,9 1,4 24,8 İsveç 2,5 38,3 19,6 15,8 İspanya 19,7 24,3 14,6 9,4 İtalya 18, 16,1 11,4 19,2 Macaristan 1,7 51,6 31,2 31,3 Polonya 24, 29, 26,5 1,9 Portekiz 27,3 16,7 22, 32 Slovakya 1, 36,4 23,2 16,2 Slovenya 1, 36,4 23,2 25,3 Yunanistan 19,8 22,9 21,3 Türkiye 52,6 36, 25, 67,7 42,9 7,7 ABD -4,9-6,2 2,5 6,6 1, 26,9 Kaynak: World Leasing Yearbooks (26-27) Ülkelerin leasing sektörünün yapısal ölçütlerinden biri de, ülkelerin tüm sabit teçhizat ve ekipman yatırımları büyüklüklerine kıyasla leasing işlem hacmi miktarının gözetildiği (Leasing İşlem Hacmi/sabit teçhizat ve ekipman yatırımları*1) penetrasyon oranıdır. Bu oran, ülkelerin mevcut pazar büyüklüklerinden doğan karşılaştırma zorluklarını bertaraf etmekte, temel olarak leasinge konu olabilecek yatırımlar ile leasing hacmi arasında ilişki kurmaktadır. Bu çerçevede, verisi mevcut AB ülkelerinin ortalama penetrasyon oranı %18,6 olup, bu oran Türkiye nin %7,7 lik penetrasyon oranının bir hayli üzerindedir. Türkiye penetrasyon oranı açısından yapılan sıralamada sadece Hollanda nın üzerinde yer almaktadır. ABD de penetrasyon oranı %26,9 dur. Bu oran ile ABD, yüksek penetrasyon oranlarına sahip Estonya, Portekiz ve Macaristan dan sonra dördüncü gelmektedir. BDDK 67 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

84 4.2. Faktoring Sektörü Piyasa Yapısı Faktoring, Şube ve Personel Yapısındaki Gelişmeler Faktoring sektöründe şirket sayısı son üç yılda önemli bir değişiklik göstermemiştir. Ancak, son yıllarda görülen devirler nedeniyle yabancı şirket sayısında artış gözlenmektedir. Faktoring şirketlerinden 1 tanesinin faaliyetinin sona ermesi, 2 şirketin de birleşmesi neticesinde 25 yılında 88 olan şirket sayısı Aralık 26 da 86 ya gerilemiş, bu sayı 27 yılında değişmemiştir. Ancak, özel sermayeli şirketlerin sayısı bir adet yükselirken, TMSF bünyesindeki şirket sayısı bir adet azalmıştır. Grafik 4.2-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi Personel Sayısı Şube Sayısı (Sağ Eksen) Faktoring Şirket Sayısı Kamu Sermayeli Faktoring Şirketleri Özel Sermayeli Faktoring Şirketleri TMSF Yabancı Sermayeli Faktoring Şirketleri Finansal kiralama sektöründe olduğu gibi faktoring sektöründe de yönetmelik değişikliği şube açılışını kolaylaştırmış ve sektörde şube sayısı 3 den 16 ya yükselmiştir. Sektörde istihdam düzeyinin artışı devam etmektedir. Bu çerçevede 26 yılında kişi istihdam edilirken bu sayı 27 yılında e yükselmiştir. BDDK 68 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

85 Kutu 14: Faktoring Sektörüne İlişkin Karşılaştırmalı Yapısal Göstergeler AB ülkeleri arasında faktoring sektörüne ilişkin göstergeler, leasing sektörüne kıyasla daha homojen görünmektedir. Ülkelere Göre Şirket Sayısı ve Faktoring İşlem Hacminin Gelişimi Milyar Şirket Yıllar Son 6 Yıl Şirk. Başına Ülkeler Sayısı Ortalaması İşl. Milyon Almanya 5 23,5 29,4 3,2 35, , ,5 1.44, Belçika ,4 11,5 13, ,7 11, ,3 Çek Cumhuriyeti 1 1 1,2 1,7 1,9 2,6 2,9 4 2,2 4, Danimarka 9 4 5,5 5,2 5,6 6,8 7,8 7,7 6,1 855,6 Estonya 3,6 1,4 2,1 2,3 3,9 2,4 2,9 2,2 966,7 Finlandiya 4 7,1 7,4 9 9,1 8,8 9,2 11,1 8, , Fransa 25 52,5 67,7 67,4 73,2 81, ,9 4., Hollanda 5 15,9 17,8 2,1 17,5 19,6 23,3 25,5 2, 5.1, İngiltere 1 123,8 136,1 156,7 16,8 184,5 237,2 248,8 178, , İsveç 6 12,3 5,3 1, ,5 19,8 21,7 13,5 361,7 İspanya 21 19,5 23,6 31,6 37,5 45,4 55,5 66,8 4, 3.181, İtalya ,8 134,8 132, ,2 12,4 122,1 3.1, Kıbrıs Rum Kesimi 3 1,4 1, ,1 2,4 2,5 2, 833,3 Letonya 6,155,2,28,1 4,7 Litvanya 9 1 1,6 1,9 1,5 211,1 Lüksemburg 1,2,3,3,3,3,3 3, Macaristan 25,3,5,6 1,1 1,4 1,8 2,9 1,2 116, Polonya 1 2,1 3,3 2,5 2,6 3,5 3,7 4,4 3,2 44, Portekiz 1 9 1,2 11,3 12,2 14, ,9 13, 1.69, Slovakya 8,2,2,2,4,7,8 1,3,5 162,5 Slovenya 3,1,1,1,2,2,2,3,2 1, Yunanistan 1 1,5 2 2,7 3,7 4,4 4,5 5,2 3,4 52, Türkiye 88 6,4 3,9 4,3 5,3 8 11,8 14,9 7,8 169,3 ABD 18 12,3 11,7 91,1 8,7 81,9 94,2 96 9,9 888,9 Kaynak: World Factoring Yearbook (26-27) AB ülkelerinde toplam 418 faktoring şirketi olup, ülke başına ortalama faktoring şirket sayısı 19 dur. ABD deki toplam faktoring şirketi sayısı 18 dir. Türkiye 88 şirket ile ABD ve İngiltere den sonra en fazla faktoring şirketine sahip ülke konumundadır. Şirket sayıları ile faktoring işlemlerinin gelişmişlik düzeyi arasında doğrudan bir ilişki bulunmamaktadır. Faktoring işlemlerinin önem arz ettiği ülkelerde (İtalya örneğinde olduğu gibi), faktoring şirketlerinin sayısı az olabilmekte veya şirket sayısının yüksek olduğu bir ülkede faktoring işlemleri ekonomi için çok önemli (Almanya ve ABD örnekleri gibi) olmayabilmektedir. Malta dışındaki AB ülkelerinin son 6 yıllık ortalama faktoring işlem hacmi toplamı 547,7 milyar Euro dur. Aynı ortalama bazında, ABD nin toplam faktoring işlem hacmi 9,9 milyar ve Türkiye nin 7,8 milyar dur. Bu çerçevede, AB ülkelerinde ülke başına ortalama faktoring işlem hacmi 24,9 milyar dur. Türkiye 7,8 milyar ile bu ortalamanın bir hayli gerisindedir. Ortalama faktoring işlem hacimleri dikkate alındığında, AB ülkelerinin şirket başına ortalama işlem hacmi milyon Euro dur. ABD de ise şirket başına işlem hacmi 888,9 milyon dur. Türkiye şirket başına 169,3 milyon ile sıralamada sadece Letonya, Slovenya, Slovakya ve Macaristan ın üstünde yer alabilmektedir Yoğunlaşma Göstergeleri Faktoring sektöründe 27 yılında aktif yoğunlaşması düşme eğilimi göstermiştir. Bunda büyük ölçekli şirketlerin aktiflerdeki payının düşmesi rol oynamıştır. Büyük ölçekli şirketlerin toplam aktiflerdeki payı bir önceki yıla göre 9 puan, küçük ölçekli şirketlerin payı 1 puan düşerken, orta ölçekli şirketlerin payı 1 puan yükselmiştir. Aynı dönemde, ilk 5 şirketin payında 4 puanlık, ilk BDDK 69 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

86 1 şirketin payında 3 puanlık azalma söz konusudur. Aktif yoğunlaşmasına ilişkin HHI 451 e gerilemiştir. Grafik 4.2-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma 5 6 Aktif (%) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI (Sağ Eksen) İlk 5 Şirket İlk 1 Şirket HHI Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Faktoring sektöründe aktif büyüklüğü açısından ilk 1 şirket arasına banka ortaklı şirketlerin yanı sıra diğer şirketlerin de girdiği görülmektedir. Tablo 4.2-1: Aktiflerde Şirket Yoğunlaşması 27 Şirket Pay (%) Kümülatif Pay (%) 1 Koç Faktoring 11,7 11,7 2 Garanti Faktoring 8,5 2,2 3 Fiba Faktoring 7,5 27,7 4 Deniz Faktoring 7,2 34,9 5 Teb Faktoring 4,8 39,7 6 Girişim Faktoring 4,4 44,2 7 Kapital Faktoring 4,2 48,4 8 C Faktoring 3,5 51,9 9 Factoturk Faktoring 2,4 54,3 1 Kurtuluş Faktoring 2,3 56,6 Faktoring alacaklarındaki yoğunlaşma aktif yoğunlaşmasının üzerindedir. İlk 5 şirket ile ilk 1 şirketin ve bunlara paralel olarak büyük ölçekli şirketlerin alacaklardaki payı bir önceki yıla kıyasla azalırken, orta ölçekli şirketlerin payı artmıştır. Küçük ölçekli şirketlerin alacaklardaki payında değişiklik olmamıştır. BDDK 7 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

87 Grafik 4.2-3: Ölçeğe Göre Alacak Dağılımı ve Yoğunlaşma Göstergeleri Toplam Krediler (%) İlk 5 Şirket İlk 1 Şirket HHI Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI (Sağ Eksen) Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Faktoring sektörü özkaynak yoğunlaşma endeksinin, 27 yılında, aktif yoğunlaşması ve krediler yoğunlaşma endeksinin üzerine çıktığı görülmektedir. Bir önceki yıla kıyasla, büyük ölçekli şirketlerin toplam özkaynaklardaki payının 1 puan, küçük ölçekli şirketlerin payının 7 puan düştüğü, buna mukabil, orta ölçekli şirketlerin payının 17 puan yükseldiği görülmektedir. Grafik 4.2-3: Özkaynakların Dağılımı ve Yoğunlaşması Göstergeleri Toplam Özkaynaklar (%) İlk 5 Şirket Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli İlk 1 Şirket HHI Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam BDDK 71 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

88 Kutu 15:Ülkeler Bazında Faktoring İşlemlerinin Büyüme Oranları ve GSYİH ya Oranı Son 6 Yıllık Faktoring İşl. Ülkeler Ortalama Hac./GSYİH % Almanya 25,1 2,7 16,2 28,2 22,4 3,7 2,9 2,5 Belçika 12,5 4,4 22,3 17,4 3,7 19,3 13,3 4,6 Çek Cumhuriyeti 2, 41,7 11,8 36,8 11,5 37,9 26,6 2,8 Danimarka 37,5-5,5 7,7 21,4 14,7-1,3 12,4 3,5 Estonya 133,3 5, 9,5 69,6-38,5 2,8 4,8 1,3 Finlandiya 4,2 21,6 1,1-3,3 4,5 2,7 8,1 7 Fransa 29, -,4 8,6 11,5 9,1 12,4 11,7 4,9 Hollanda 11,9 12,9-12,9 12, 18,9 9,4 8,7 5,5 İngiltere 9,9 15,1 2,6 14,7 28,6 4,9 12,6 12,6 İsveç -56,9 92,5 7,8 31,8 36,6 9,6 2,2 6,5 İspanya 21, 33,9 18,7 21,1 22,2 2,4 22,9 5,8 İtalya 13,5 8, -1,7-8,7-8,1 8,3 1,9 7,7 Kıbrıs Rum Kesimi 14,3 25,, 5, 14,3 4,2 1,5 16,7 Letonya -98,7 1.28, 196,9 11,9 Litvanya 6, 18,8 13,1 6 Lüksemburg 5,,,, 8,3,9 Macaristan 66,7 2, 83,3 27,3 28,6 61,1 47,8 2,2 Polonya 57,1-24,2 4, 34,6 5,7 18,9 16,,9 Portekiz 13,3 1,8 8, 2,5 15,6 -,6 11,3 11,5 Slovakya,, 1, 75, 14,3 62,5 42, 2 Slovenya,, 1,,, 5, 25, 3 Yunanistan 33,3 35, 37, 18,9 2,3 15,6 23,7 1,9 Türkiye -39,1 1,3 23,3 5,9 47,5 26,3 19,9 3,8 ABD -,6-1,4-11,4 1,5 15, 1,9 -,7,9 Kaynak: World Factoring Yearbook (26-27) AB ülkelerinin (Malta ve küçük miktarda ancak çok yüksek oranda artışa sahip görünen Litvanya hariç) faktoring işlem hacminin son 6 yıllık ortalama büyüme oranı %18,8 dir. Aynı dönemde, ABD nin faktoring sektörünün ortalama büyüme oranı % -,7 dir. Türkiye, ortalama %19,9 büyüme oranıyla AB ülkeleri ortalamasının az da olsa üzerinde yer almaktadır. İşlem hacmi küçük olan ülkelerin yüksek büyüme hızına sahip olmasının beklenmesi doğaldır. Ancak, işlem hacimleri yüksek İspanya ve İtalya nın büyüme hızları Türkiye nin büyüme hızının üzerindedir. Ülke ekonomilerinin ölçeği büyüdükçe, tüm ekonomik değişkenler miktar olarak büyüdüğünden, sektörün gelişkinliği, sektör büyüklüğünün ülke ekonomisindeki diğer büyüklüklere oranlanmasıyla ortaya konulmaktadır. Bu itibarla, faktoring işlemlerinin göreli öneminin ortaya çıkarılmasının bir yolu işlem hacminin Gayri Safi Yurt İçi Hasılaya (GSYİH) oranlanmasıdır. AB ülkelerinin (Malta hariç) faktoring işlem hacminin GSYİH ya oranının ortalaması 5,9% dur. Buna göre Türkiye 3,8% oranı ile ortalamanın altında ve 13 ülkenin gerisindedir. Diğer taraftan, ABD de faktoring işlemlerinin GSYİH ya oranı %,9 dur. Faktoring sektöründe döneminde kârlılık göstergelerinde gerileme olmuştur. Sektör genelinde ROA %7,8 den %5,6 ya, ROE ise %28 den %21,3 e gerilemiştir. Ölçek büyüklükleri itibarıyla değerlendirildiğinde, orta ölçekli şirketlerin toplam kârlardaki paylarını %33 den %63,5 e yükseltmeleri dikkat çekmektedir. Büyük ölçekli şirket sayısındaki azalmaya paralel olarak, bu gruptaki şirketlerin toplam kâr içindeki payı %55 den %23,5 e gerilerken, küçük ölçekli şirketlerin payı %12 den %13 e yükselmiştir. BDDK 72 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

89 Tablo 4.2-2: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Net Dönem Kârı (%) Dağılım ROA ROE Dağılım ROA ROE Dağılım ROA ROE Büyük Ölçekli 12 1,5 16,3 55 9,8 49,8 23,5 3,8 24,3 Orta Ölçekli 57 5,3 2,3 33 7,2 24, 63,5 7,9 23,9 Küçük Ölçekli 31 6,6 15,5 12 4,6 11,1 13, 3,8 12, Sektör 1 4,2 18, 1 7,8 28, 1, 5,6 21, Finansman Sektörü Piyasa Yapısı Finansman Şirketleri, Şube ve Personel Yapısındaki Gelişmeler Finansman sektöründeki şirket sayısı döneminde herhangi bir değişiklik göstermemiştir. Grafik 4.3-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısındaki Gelişmeler Personel Şube Sayısı Finansman Şirket Sayısı Kamu Sermayeli Finansman Şirketleri Özel Sermayeli Finansman Şirketleri TMSF Yabancı Sermayeli Finansman Şirketleri Finansman şirketleri yeni müşteriler kazanma veya kredilerini genişletme çalışmalarını merkezden yürütmeyi tercih ettiklerinden şubeleşmeyi tercih etmemektedirler. Bir önceki yıla göre şube sayısı 6 dan 3 e gerilemiştir. Sektördeki 3 şubenin tümü tek bir şirkete aittir. Bununla birlikte, sektördeki istihdam düzeyi artan faaliyetlere paralel olarak yükselmektedir. Aralık 26 da 443 olan personel sayısı Aralık 27 de 474 e ulaşmıştır. Şirket sayısı ölçekler itibarıyla irdelendiğinde, Aralık 27 de büyük ölçekli şirket sayısının 5, orta ölçekli şirket sayısının 2 ve küçük ölçekli şirket sayısının 2 olduğu görülmektedir. Finansman şirketlerinde çalışan personelin neredeyse tümü büyük ve orta ölçekli şirketlerde istihdam edilmektedir. BDDK 73 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

90 Tablo 4.3-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler Aralık 27 (kişi, adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Finansman Şirketi Sayısı Şube 3 3 Personel Müşteri* Sayısı (Adet) Şirket Başına Personel Sayısı *Finansman şirketlerince 1. YTL den küçük alacaklar toplanarak tek kalemde raporlandığından, küçük kredi müşterilerinin sayısı müşteri sayısına dahil değildir Yoğunlaşma Göstergeleri Finansman şirketleri sektöründe 27 yılı yoğunlaşma göstergelerinde düşüş görülmektedir. Bu çerçevede, 26 yılında 3.88 olan HH endeksi 27 yılında ya gerilemiştir. Tablo 4.3-2: Toplam Aktife Göre Yoğunlaşma Göstergeleri Aktif (%) İlk 3 Şirket 95,4 87,6 81, İlk 5 Şirket 99, ,7 HHI Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli 95,4 87,6 92,7 Orta Ölçekli 3,8 12,2 7, Küçük Ölçekli,8,2,3 Toplam Aynı süreçte, ilk 3 şirketin payında 6,6 puanlık düşme görülmektedir. Bununla birlikte sektörde büyük ölçekli şirket sayısı artmış ve payları bir önceki yıla kıyasla 5,1 puan yükselmiştir. Tablo 4.3-3: Aktiflerde İlk 5 Şirket Yoğunlaşması 27 Şirket Pay (%) Kümülatif Pay (%) 1 Volkswagen Doğuş 4, 4, 2 Koç Tük. Fin. 27,3 67,3 3 Daimler-Chrysler 13,7 81, 4 Koç-Fiat Tük. Fin. 6,2 87,2 5 Scania Tük. Fin. 5,5 92,7 Finansman şirketlerinin kredilerinin yoğunlaşma göstergeleri, aktif yoğunlaşmasına benzer bir görünüm sergilemektedir. İlk 3 şirketin kredilerdeki payı 27 sonu itibarıyla %81,7 dir. Büyük ölçekli şirketlerin kredilerdeki payı %93,1 ve orta ölçekli şirketlerin payı %6,9 dur. Kredilerde HHI yoğunlaşma endeksi bir önceki yıl iken 27 yılında e gerilemiştir. BDDK 74 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

91 Grafik 4.3-2: Kredi Dağılımı ve Yoğunlaşma Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI (Sağ Eksen) Toplam Krediler (%) İlk 3 Şirket 96,7 88,7 81,7 İlk 5 Şirket 99,8 95,7 93,1 HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 96,7 88,7 93,1 Orta Ölçekli 3,1 11,3 6,9 Küçük Ölçekli,2,, Toplam Finansman şirketlerinde de diğer banka dışı mali sektörlerde olduğu gibi mevzuat gereği öngörülen asgari sermaye zorunluluğu özkaynak göstergelerinde yoğunlaşmayı azaltıcı bir etki yaratmaktadır. Bu çerçevede, özkaynak yoğunlaşma göstergeleri, aktif yoğunlaşması ve krediler yoğunlaşmasının gerisinde bir yoğunlaşma göstermektedir. Diğer taraftan, 26 yılında özkaynaklarda %21,1 paya sahip olan orta ölçekli şirketlerin paylarını 27 yılı sonunda %8 e düşerken, %75,6 paya sahip büyük ölçekli şirketlerin payı 89,1 e yükseltmiştir. Aynı dönemde HH yoğunlaşma endeksi düşme eğilimini sürdürerek den 2.29 a gerilemiştir. Grafik 4.3-2: Özkaynak Dağılımı ve Yoğunlaşma Toplam Özka. (%) 25 26/ Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI (Sağ Eksen) İlk 3 Şirket 78,9 75,6 73,5 İlk 5 Şirket 93,6 91,3 89,1 HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 77,5 75,6 89,1 Orta Ölçekli 16,1 21,1 8, Küçük Ölçekli 6,4 3,3 2,9 Toplam Tablo 4.3-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Ölçeğe Göre Net Dönem Kârı (%) Dağılım ROA ROE Dağılım ROA ROE Dağılım ROA ROE Büyük Ölçekli 89,1 1,9 29,2 91,4 1,4 23,5 8,8 1,1 15, Orta Ölçekli 1,6 5,7 16,7 7,1,8 6,6 17,1 3,1 35,1 Küçük Ölçekli,3,9 1,4 1,5 8,5 8,7 2,1 11,5 12,1 Sektör 1, 2, 25,4 1, 1,4 19,4 1, 1,3 16,5 Büyük ölçekli şirketler sektörde elde edilen kârın %8,8 ine sahiptirler. Bununla birlikte bu grubun kullandığı yüksek dış kaynak nedeniyle aktif kârlılığı (%1,1) özkaynak kârlılığının (%15,) bir hayli gerisindedir. Orta ölçekli şirketlerde aktif kârlılığ (ROA,%3,1) ve özkaynak kârlılığı (ROE, %35,1) daha da farklılaşmaktadır. Küçük ölçekli şirketlerin sektördeki payı %2,1 iken aktif kârlılık oranı ve özkaynak kârlılık oranı sırasıyla %11,5 ve %12,1 dir. Aktif kârlılığının sektör ortalaması %1,3 iken sektör özkaynak kârlılık oranı %16,5 dir. BDDK 75 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

92 5. STRATEJİ VE POLİTİKALARA DAİR GELİŞMELER 5.1. Mevcut Strateji ve Politikalar Çerçevesinde Hayata Geçirilen Düzenlemeler Başta Avrupa Birliği olmak üzere uluslararası ve bölgesel bütünleşme sürecinde bulunan ülkeler için işlevsel bir piyasa ekonomisinin varlığı ile piyasa güçleri ve rekabet baskısı ile baş edebilme kapasitesi bütünleşme için genel kabul görmüş kriterler niteliğinde olup finansal sektöre yönelik olarak çeşitli düzeylerde oluşturulan strateji ve politikalar için de bir çerçeve oluşturmaktadır. Bu çerçevede, ülkemiz açısından da BDDK Stratejik Planı (26-28) genel kabul görmüş söz konusu kriterler ile örtüşen (1) güvenli, istikrarlı, etkin ve rekabetçi bir finansal piyasa ve bunu destekleyici nitelikteki (2) etkili ve etkin denetim, (3) esnek düzenleyici çerçeve, (4) müşteri haklarına yönelik, şeffaf, adil ve teşvik edici uygulamalar ve (5) yeterli ve etkili kurumsal yönetim olmak üzere beş temel stratejik amaç belirlemiştir. 27 yılında söz konusu amaçlara yönelik olarak hayata geçirilen düzenlemeler aşağıda verilmiştir. 27 yılında yayımlanan düzenlemelerin stratejik amaçlara ulaşmada sağladığı katkıyı ölçmek amacıyla, stratejik amaçlarla doğrudan ilgisi bulunan 12 adet temel düzenlemeye ilişkin olarak sektördeki bankaların değerlendirmeleri alınmış ve analiz edilmiştir. Tablo 5-1: BDDK Düzenlemelerinin Stratejik Amaçları Gerçekleştirme Düzeyleri Stratejik Amaç Güvenli, istikrarlı, etkin ve rekabetçi bir finansal piyasaya yönelik altı adet düzenleme Müşteri haklarına yönelik şeffaf, adil ve teşvik edici uygulamalara yönelik bir adet düzenleme Etkili ve etkin denetim sistemine yönelik beş adet düzenleme Bankaların Değerlendirmesi %68 ine göre finansal sektöre yönelik güveni artırmıştır. %63 üne göre risklerin daha iyi yönetilmesini sağlamıştır. %51 ine göre maruz kalınan risklerin daha iyi izlenmesini ve kontrolünü sağlamıştır. %38 ine göre karar mekanizması için açık standartlar ortaya koymuştur. %38 ine göre kurumsal şeffaflığı ve öngörülebilirliği temin etmiştir. %56 sına göre finansal sektöre olan güveni artırmıştır. %44 üne göre hesapverebilirliği artırmıştır. %41 ine göre risklerin daha iyi yönetilmesini sağlamıştır. %38 ine göre karar mekanizması için açık standartlar ortaya koymuştur. %38 ine göre kredi sisteminin etkinliğini artırmıştır. %36 sına göre fırsat ve muamele eşitliği sağlamıştır. %28 ine göre iş kalitesini olumlu yönde etkilemiştir. %6 ına göre risklerin daha iyi yönetilmesine imkân tanımıştır. %51 ine göre finansal sektöre yönelik güveni artırmıştır. %47 sine göre iş kalitesini olumlu yönde etkilemiştir. %46 sına göre hesapverebilirliği artırmıştır. %43 üne göre maruz kalınan risklerin daha iyi izlenmesini ve kontrolünü sağlamıştır. %37 sine göre şeffaflık ve öngörülebilirliği temin etmiştir. %35 ine göre etkinlik ve verimliliği artırmıştır. BDDK 76 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

93 Kutu 16: 27 Yılında Hayata Geçirilen Düzenlemeler Düzenlemenin Adı RG Tarihi Güvenli, İstikrarlı, Etkin ve Rekabetçi Bir Finansal Piyasa Finansal Yeniden Yapılandırma Çerçeve Anlaşmalarının Onaylanması, Kabulü ve Uygulanmasına İlişkin Genel Şartlar Hakkında Yönetmelik Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Bankaların Likidite Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketlerince Alacakları İçin Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ Bankaların Kıymetli Maden Alım Satımına ve Alacaklarından Dolayı Edindikleri Emtia ve Gayrimenkullerin Elden Çıkarılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik Bankaların İzne Tabi İşlemleri ile Dolaylı Pay Sahipliğine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik Bankaların Destek Hizmeti Almalarına ve Bu Hizmeti Verecek Kuruluşların Yetkilendirilmesine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik Bankalarda Bağımsız Denetim Gerçekleştirecek Kuruluşların Yetkilendirilmesi ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Bankaların Üst Yönetimine Atanacakların Bildirimi, Yemin ve Mal Beyanında Bulunulması ve Karar Defterlerinin Tutulmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Bankalara Değerleme Hizmeti Verecek Kuruluşların Yetkilendirilmesi ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik Derecelendirme Kuruluşlarının Yetkilendirilmesine ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Bankaların Özkaynaklarına İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Etkili ve Etkin Denetim Sistemi Bankacılık Veri Transfer Sistemi Kapsamında Yapılan Raporlamalarda Uygulanacak İdari Para Cezalarına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketlerince Uygulanacak Tekdüzen Hesap Planı ve İzahnamesi ile Kamuya Açıklanacak Finansal Tabloların Biçim ve İçeriği Hakkında Tebliğ Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Tekdüzen Hesap Planı ve İzahnamesi Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ Katılım Bankalarınca Uygulanacak Tekdüzen Hesap Planı ve İzahnamesi Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ Bankalarda Bilgi Sistemleri Yönetiminde Esas Alınacak İlkelere İlişkin Tebliğ Bankalarca Kamuya Açıklanacak Finansal Tablolar ile Bunlara İlişkin Açıklama ve Dipnotlar Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tebliğ Bankalarda Bağımsız Denetim Kuruluşlarınca Gerçekleştirilecek Bilgi Sistemleri Denetimine İlişkin Rapor Formatı Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tebliğin Yayımlanması Yeterli ve Etkili Kurumsal Yönetim Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Üyeleri ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Personelinin Uyacakları Meslekî ve Etik İlkelere İlişkin Yönetmelik Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu İnsan Kaynakları Yönetmeliği Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Tarafından Yapılacak Denetime İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Meslek Personelinin Yarışma, Yetki ve Yeterlik Sınavları ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Müşteri Haklarına Yönelik Şeffaf, Adil ve Teşvik Edici Uygulamalar Banka Kartları ve Kredi Kartları Hakkında Yönetmelik sayılı Bankacılık İşlemleri Yapma ve Mevduat Kabul Etme İzni Kaldırılan Türkiye İmar Bankası Türk Anonim Şirketince Devlet İç Borçlanma Senedi Satışı Adı Altında Toplanan Tutarların Ödenmesi Hakkında Kanun BDDK 77 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

94 Böylece, 27 yılı düzenlemelerinin finansal sektöre yönelik güveni artırıcı, fırsat ve muamele eşitliğini, risklerin daha iyi yönetilmesini, maruz kalınan risklerin daha iyi izlenmesini ve kontrolünü sağlayıcı ve hesapverebilirliği artırıcı etkilerinin ağır bastığı, karar mekanizması için açık standartlar ortaya koyduğu ve şeffaflık ve öngörülebilirliği temin ettiği görülmektedir Strateji ve Politikalardaki Gelişmeler 27 yılında bankacılık sektörüne yönelik stratejilere ve politikalara ilişkin yayımlanan temel dokümanlar Orta Vadeli Program (28 211), 28 Yılı Programı, 6. Hükümet Programı ve ilgili Eylem Planı, AB Türkiye İlerleme Raporu ve Katılım Öncesi Ekonomik Program olmuştur. Söz konusu dokümanlarda Kopenhag kriterleri ile uyumlu bir şekilde ve Dokuzuncu Kalkınma Planı ile çizilen çerçevede, finansal sektörün geliştirilmesi ülke ekonomisinin rekabet gücünün artırılmasına yönelik temel stratejilerden birisi olarak belirlenmiş ve sisteme yönelik güven ve istikrarın güçlendirilmesi, kredi sisteminin etkinliğinin artırılması, rekabet ortamının iyileştirilmesi ve müşterilerin hak ve menfaatlerinin korunması temel öncelikler olarak ortaya konulmuştur. Bu önceliklere yönelik olarak BDDK nın sorumluluğunda yürütülmesi öngörülen eylem planına ve takvime bağlanmış faaliyetler Tablo 5-2 de sunulmuştur. Tablo 5-2: BDDK Sorumluluğunda Yürütülmesi Öngörülen Tedbirler Amaç / Tedbir Takvim Güvenli, istikrarlı, etkin ve rekabetçi bir finansal piyasa Bankacılık sektörünün uluslararası rekabet gücüne ulaşmasını, karlı, verimli ve rasyonel çalışmasını engelleyici faktörler gözden geçirilerek azaltılacaktır. 28/12 Bankacılık sektöründe meydana gelebilecek herhangi bir sistemik riske yönelik olarak bir acil eylem planı hazırlanacak ve riskin yönetilmesine ilişkin tedbirler belirlenecektir. 28/12 Teminatları düzenleyen BK ve TTK nun ilgili maddelerinin uygulamaya yönelik yetersiz kaldıkları noktaların tespiti ve gerekli değişikliklerin yapılması Bankaların KOBİ lere düşük maliyetli kredi kullandırmalarına yönelik gerekli çalışmaların yapılması KOBİ lerin finansmana erişimlerinin kolaylaştırılması kapsamında BASEL II bilgilendirme çalışmalarının yapılması Sürekli Etkili ve etkin denetim Basel-II düzenlemeleri yürürlüğe konulacak ve uygulama için gerekli ortam oluşturulacaktır. 28/12 Banka dışı finansal kuruluşlara yönelik düzenleme ve denetim sisteminin etkinliği artırılacaktır. 28/12 Bankalarda denetim ve gözetim sisteminin etkinliği artırılacaktır. 28/12 Müşteri haklarına yönelik, şeffaf, adil ve teşvik edici uygulamalar Finansal hizmetler rehberi hazırlanacak, kuruluşlar bünyesinde müşterilerin aldıkları hizmetlerden kaynaklanan sorunlara zamanında cevap verecek sistemler kurulacaktır. 28/12 Yeterli ve etkili kurumsal yönetim BDDK, kuruluş ve meslek birlikleri ve derneklerinin işbirliğini güçlendirmek için ortak projeler gerçekleştirilecektir. 28/12 FSK çerçevesinde kuruluşlar arasında işbirliğini ve koordinasyonu sağlayacak mekanizmalar tesis edilecektir. 28/12 Görüldüğü gibi, BDDK sorumluluğunda yürütülmesi öngörülmüş faaliyetler; güvenli, istikrarlı, etkin ve rekabetçi bir finansal piyasa açısından kârlılık, verimlilik ve rekabetin önündeki engellerin kaldırılması ve reel sektörün finansman imkânlarının artırılması, etkili ve etkin denetim açısından Basel II ye geçiş ve banka dışı finansal kuruluşlara yönelik denetimin etkinliğinin artırılması, müşteri haklarına yönelik, şeffaf, adil ve teşvik edici uygulamalar açısından müşterilerin bilinçlendirilmesi ve yeterli ve etkili kurumsal yönetim açısından ise sektördeki ilgili kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonun güçlendirilmesi konularında yoğunlaşmıştır. BDDK 78 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

95 5.3. Uluslararası Düzenleme, İlke ve Standartlar Avrupa Birliğince Yayımlanan Düzenleme, İlke ve Standartlar Muhasebe ve Finansal Raporlama Uluslararası Finansal Raporlama Standardı (IFRS-8) e İlişkin (EC) No 1725/23 Sayılı Düzenlemede Değişiklik Yapılması Hakkında Komisyon Düzenlemesi ((EC) No 1347/27-17 Kasım 27) Komisyon düzenlemesi ile (EC) No 1725/23 sayılı düzenlemeye Uluslararası Finansal Raporlama Standardı 8 Faaliyet Bölümleri eklenmiş ve şirketlerin söz konusu standardı en geç 29 finansal yılına kadar uygulamaya başlamaları öngörülmüştür. Standart kapsamında faaliyet bölümü tanımlanmakta, raporlama yapacak bölümler, birden fazla faaliyet bölümüne ait verilerin toplulaştırılmasına ilişkin kriterler ile niceliksel eşikler belirlenmektedir. Uluslararası Finansal Raporlama Yorum Komitesinin (IFRIC) 1 Numaralı Yorumuna İlişkin Olarak (EC) No 1725/23 Numaralı Düzenlemede Değişiklik Yapılmasına İlişkin Komisyon Düzenlemesi ((EC) No 61/27 2 Haziran 27) Komisyon düzenlemesi ile (EC) No 1725/23 sayılı düzenlemeye Uluslararası Finansal Raporlama Yorum Komitesinin Ara Dönem Finansal Raporlama ve Değer Azalışı konusundaki 1 numaralı yorumu eklenmiş ve şirketlerin söz konusu yorumu en geç 27 finansal yılına ilişkin olarak uygulamaya başlamaları öngörülmüştür. Yorum ile temel olarak, kuruluşların ara dönem raporlamalarında yer alan değer azalışı zararlarının koşullardaki değişiklikler ışığında sonraki dönemlerdeki ele alınış yöntemine ilişkin belirsizlikler giderilmektedir. Parasal-Finansal Kuruluşlar Sektörünün Konsolide Bilânçosuna İlişkin (EC) No 2423/21 sayılı Düzenlemenin Değiştirilmesi Hakkında Avrupa Merkez Bankası Düzenlemesi (ECB/27/18 15 Aralık 27) Düzenleme ile 2423/21 sayılı düzenlemenin birinci ve ikinci maddelerine elektronik para ve elektronik para kuruluşlarına ilişkin birer paragraf ilave edilmiş ve düzenleme ekleri yeniden düzenlenmiştir. Finansal Sektörde Varlık Devir ve Artışlarının Değerlemesine İlişkin Usul ve Değerlendirme Ölçütlerine Yönelik Direktiflerde Değişiklik Yapılması Hakkında Direktif (27/44/EC 21 Eylül 27) Direktif ile 92/49/EEC, 22/83/EC, 24/39/EC, 25/68/EC ve 26/48/EC numaralı direktiflerde değişiklik yapılmış, bu kapsamda söz konusu direktiflere değerleme dönemi, değerleme, düzenleme kapsamındaki kuruluşların devralınması konularında yeni maddeler eklenmiş ya da mevcut maddelerde değişikliğe gidilmiştir Ödeme Sistemleri İç Piyasa Ödeme Hizmetleri Hakkında Bazı Direktiflerde Değişiklik Yapılması ve Bir Direktifin Yürürlükten Kaldırılması Hakkında Direktif (27/64/EC - 5 Aralık 27) Direktif ile 97/7/EC, 22/65/EC, 25/6/EC ve 26/48/EC sayılı Direktiflerde değişiklik yapılmakta ve 97/5/EC sayılı Direktif yürürlükten kaldırılmaktadır. BDDK 79 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

96 Kurumsal Yönetim Borsaya Kayıtlı Şirketlerdeki Hissedarların Bazı Haklarının Kullanımına İlişkin Direktif (27/36/EC - 14 Temmuz 27) Direktif ile merkez ofisi bir üye ülkede bulunan ve hisseleri bir üye ülke borsasında alım-satıma kabul edilmiş şirketler için genel kurulda oy hakkının kullanımına ilişkin koşullar belirlenmektedir. Bu kapsamda; hissedarlara eşit muamele yapılması, genel kurul toplantılarından önce hissedarların bilgilendirilmesi, genel kurul toplantı gündemine madde eklenmesi, toplantıya katılım ve oylama koşulları, vekâletname ile oy kullanımı, elektronik araçlarla toplantıya katılım ve soru sorma hakkı düzenlemenin başlıca konularını oluşturmaktadır. Menkul Kıymetleri Piyasalarda Alım-Satıma Kabul Edilen İhraççılara Yönelik Şeffaflık Kurallarının Uyumlaştırılmasına İlişkin 24/19/EC Sayılı Direktifin Belli Hükümlerinin Uygulamasına Dönük Ayrıntılı Kurallar Belirlenmesi Hakkında Komisyon Direktifi (27/14/EC - 9 Mart 27) Direktif ile 24/19/EC sayılı Direktifin 2, 5, 9, 1, 12, 13, 21 ve 23 sayılı maddelerinin uygulamasına dönük detaylı kurallar belirlenmiştir. Altı aylık konsolide olmayan finansal tablolara ilişkin minimum içerik, grup içi başlıca işlemler, otoritelerin piyasa yapıcılarına ilişkin kontrol mekanizmaları ve minimum standartlar Direktifin başlıca bölüm başlıklarını oluşturmaktadır Yatırım Hizmetleri Devredilebilir Menkul Kıymet Müşterek Yatırım Fonu Girişimlerine (UCITS) İlişkin Kanun, Düzenleme ve İdari Hükümlerin Koordinasyonuna ve Belli Tanımlara Açıklık Getirilmesine İlişkin 85/611/EEC sayılı Konsey Direktifinin Uygulanması Hakkında Komisyon Direktifi (27/16/EC - 2 Mart 27) BIS Kapsamında Belirlenen İlke ve Standartlar Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) ülkeler arası parasal ve finansal işbirliğini ve hizmetleri geliştirmeyi amaçlayan bir kuruluştur. Bankanın aldığı kararlar tavsiye niteliğinde olup bağlayıcılığı yoktur. Buna karşın alınan kararların üye ülkeler tarafından benimsenmesi, bu kararların uluslararası alanda genel geçerliliğini artırmaktadır Bankacılığa İlişkin İlke ve Standartlar Basel Komitesi Alım-Satım Amaçlı Portföydeki Artan Geri Ödememe Riski İçin Hesaplanacak Sermayeye İlişkin Rehber (İstişari Metin) (Ekim 27) Basel II (Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması) metninin 718(xcii) ve 718(xciii) numaralı paragraflarında yer alan artan geri ödememe riski için ayrılması öngörülen sermayeye ilişkin üst düzey standartlara yönelik ayrıntılar belirlenmekte ve içsel modellerin gözetim otoritelerince ne şekilde değerlendirileceği açıklığa kavuşturulmaktadır. Basel Bankacılık Denetim Komitesi İleri Ölçüm Yaklaşımları (AMA) Çerçevesinde Ana Ülke ve Evsahibi Ülke Arasında Denetim Konusunda İşbirliği ve Paylaşıma İlişkin İlkeler (Kasım 27) Metin ile Basel II çerçevesinde operasyonel riske ilişkin iki ayrı ilkeler seti ortaya konulmaktadır. İlk ilkeler seti, ana ülke ve ev sahibi ülke otoriteleri arasındaki bilgi paylaşımına ilişkin daha BDDK 8 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

97 önceki çalışmanın tamamlayıcısı niteliğinde iken ikinci ilkeler seti ile operasyonel risk için ayrılan sermayeye ilişkin tahsisat mekanizmaları ele alınmaktadır Ödeme ve Denkleştirme Sistemlerine İlişkin İlke ve Standartlar Ödeme ve Denkleştirme Sistemleri Komitesi (CPSS) ve Dünya Bankası Uluslararası İşçi Havale Hizmetlerine Yönelik Genel İlkeler (Ocak 27) Rapor kapsamında pek çok gelişmekte olan ülke için önemli bir gelir kaynağı niteliğindeki işçi havalelerine ilişkin ödeme boyutunun analiz edilmesi ve havale transfer piyasasını geliştirmek isteyen ülkelere destek olunması amaçlanmaktadır. Belirlenen beş adet genel ilkenin kural olmaktan çok yol gösterici olması öngörülmüş ve uygulama ile uluslararası havale hizmetlerinin güvenli ve etkin bir şekilde yürütülmesi hedeflenmiştir OECD Tarafından Yayımlanan İlke ve Standartlar Tüketicilerle Olan Anlaşmazlıkların Çözümü ve Giderilmesine İlişkin OECD Tavsiyeleri (12 Temmuz 27) Tavsiyeler seti ile ilgili kuruluşlara pek çok tüketicinin aldıkları ürünün değiştirilmesi ya da iadesi sırasında kendi ülkelerinde ya da yurtdışında karşılaştığı hukuki ya da uygulamaya ilişkin engellerin ele alınmasına dönük bir yol haritası sunulmaktadır. Tavsiye seti tüketicilerin korunması alanında sağlanan son gelişmeler ışığında ülkelerin konuya ilişkin mevcut mevzuatlarını güncellemelerine dönük öneriler içermektedir. Bu çerçevede; ülkeler arası işbirliği, bilgi paylaşımı, teknolojinin daha etkili bir şekilde kullanımı, müşterek dava açma hakkı ve tüketicilerin bilgilendirilmesi başta gelen mekanizmalar olarak önerilmektedir. BDDK 81 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler / Aralık 27

98

99

100