FISTIKÇAMI (Pinus pinea L.) AĞAÇLANDIRMALARINDA BUDAMA UYGULAMASININ BOY VE ÇAP GELİŞİMİ ÜZERİNE ETKİLERİ

Transkript

1 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2010, Cilt: 12, Sayı: 18, 1-10 ISSN: EISSN: FISTIKÇAMI (Pinus pinea L.) AĞAÇLANDIRMALARINDA BUDAMA UYGULAMASININ BOY VE ÇAP GELİŞİMİ ÜZERİNE ETKİLERİ Erl KIRDAR 1, Halil Barış ÖZEL* 1, Murat ERTEKİN 1 1 Bartın Üniversitesi, Orman Fakültesi, Silvikültür Anabilim Dalı 74100/BARTIN ÖZET Bartın-Karaçaydere yöresindeki fıstıkçamı ağaçlandırmalarında yürütülen bu çalışmada, budama uygulamalarının 5. yılsnunda fıstıkçamı bireylerinin by ve çap gelişimi üzerindeki etkileri incelenmiştir. Ölçüm ve tespitlerden elde edilen bulgulara göre, by ve çap gelişimi yönünden budama yapılan ağaçlar ile yapılmayan ağaçlar arasında P<0.05 ve P<0.01 güven düzeyinde anlamlı farklılıkların lduğu belirlenmiştir. Bu kapsamda 18. yılsnunda, budama yapılmayan fıstıkçamı ağaçlarının rtalama byu 8,3 m ve budama yapılan fıstıkçamı ağaçlarının rtalama byu 10,5 m larak ölçülmüştür. Budama yapılmayan fıstıkçamı bireylerinin rtalama çapı 24,2 cm, budama yapılan ağaçların rtalama çapı ise 36,3 cm larak tespit edilmiştir. Bu snuçlar budama uygulamalarının fıstıkçamının by ve çap gelişimi üzerinde lumlu etki yaptığını göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Fıstıkçamı, Ağaçlandırma, Budama, Çap, By. EFFECTS OF PRUNING ON HEIGHT AND DIAMETER GROWTH AT STONE PINE (Pinus pinea L.) AFFORESTATIONS ABSTRACT In this study which was carried ut in the stne pine affrestatins in Bartın-Karaçaydere district, the effects f purning applicatins n height and diameter grwth f stne pine trees at the end f the 5 th year fllwing the purining were investigated. Accrding t results btained frm measurements and determinatins, it was determined that there were significant differences between the pruned and cntrl trees in terms f height and diameter at P<0.05 and P<0.01 significance levels respectively. At the end f the 18 th year, the mean height f cntrl stne pine trees was 8,3 m and pruned trees was 10,5 m respectively. The mean diameter f cntrl stne pine trees was 24,2 cm and pruned trees was 36,3 cm respectively. These results shwed that pruning applicatins had a psitive effect n the height and diameter grwth f stne pine. Keywrds: Stne pine, Affrestatins, Pruning, Diameter, Height. 1. GİRİŞ Sağladığı ürün ve hizmet bakımından rmanlar dünyanın en önemli dğal kaynaklarından birisidir. Özellikle içinde bulunduğumuz yüzyılda, fsil kökenli dğal kaynaklardan yapılan yararlanma miktarında görülen artış, sınırlı lan bu kaynağın bitme nktasına gelmesine yl açmıştır. Yğun nüfusa ve ileri teknlji kullanımına sahip lan gelişmiş ülkelerde, öncelikle enerji sektörü lmak üzere dğal kaynaklardan elde edilen hammaddeyi işleyen diğer endüstri kllarında önemli bir arz-talep açığı meydana gelmiştir. Bu durum karşısında; gelişmiş ülkeler yeni alternatif enerji kaynaklarının bulunması amacıyla çk kapsamlı bilimsel araştırma çalışmaları başlatmışlardır. Alternatif enerji kaynaklarının tespit edilmesi amacıyla gerçekleştirilen bu araştırmalarda, geniş yayılış alanları ile yeryüzünde dğal larak kendisini yenileyebilen tek kaynak lan rmanlar üzerinde önemle durulmaktadır. Dünya rman alanı, 2000 yılı verilerine göre 3,86 milyar ha larak belirtilmektedir. Ormanların kıtalar arası dağılımında %27 ile Avrupa en büyük paya sahiptir. Avrupa yı sırasıyla %22,7 ile Güney Amerika, %16,9 ile * Yazışma yapılacak yazar: halilbariszel@yah.cm Makale metni tarihinde dergiye ulaşmış, tarihinde basım kararı alınmıştır.

2 E. Kırdar, H.B. Özel, M. Ertekin Bartın Orman Fakültesi Dergisi Afrika, %14,2 ile Kuzey ve Orta Amerika, %14,1 ile Asya ve %5,2 ile Okyanusya izlemektedir (FAO, 2000). Ülkemiz ise sahip lduğu rman kaynakları bakımından ldukça iyi durumdadır yılı snu itibariyle sağlanan verilere göre ülkemizin tplam rman alanı ha dır. Sahip lduğumuz rman alanı, ülke yüzölçümünün %26,6 sı gibi önemli bir kısmını teşkil etmektedir. Orman alanının %48,3 ü nrmal kru ve nrmal baltalık niteliğinde lup, %57,1 si çk bzuk kru ve çk bzuk baltalık niteliğindedir (DPT, 2001). Dünya rman kaynaklarında, başta dun hammaddesi elde etmek amacıyla yapılan aşırı ve plansız yararlanmalar lmak üzere, diğer biytik ve abiytik faktörlerin de etkisiyle önemli ölçüde azalma meydana gelmiştir döneminde, dğal ve plantasyn rmanlarının 180 milyn hektarı rmansızlaşmıştır. Bu dönemde gelişmiş ülkelerde 20 milyn hektar rman artarken, gelişmekte lan ülkelerde 200 milyn ha rman, rman tanımı dışına çıkmıştır. Dünyanın sn yıllardaki net rmansızlaşma hızı 9 milyn ha/yıldır döneminde, dünyadaki en yüksek net rmansızlaşma ranı 5,3 milyn ha/yıl düzeyinde lup Afrika da yaşanmıştır (İlter ve Ok, 2004). Ülkemizde ise rmanlarımızı verimi; yılda rtalama, m³/ha lup bu değer ldukça düşüktür (Ürgenç, 1998). Bu nedenle, bzuk rman alanlarının en kısa sürede yapay gençleştirme teknikleri ile yeniden verimli hale getirilmesi ve ağaçlandırma uygulamalarıyla da yeni rman alanlarının kazanılması zrunluluk arz etmektedir. Günümüzde entansif rmancılık tekniklerinin uygulandığı gelişmiş ülkelerde, sadece dun hammaddesi elde etmek amacıyla ağaçlandırma alanlarının tesis edilmesi uygulamalarından vazgeçilmiş ve bu uygulamaların yerine hem dun hammaddesi hem de tali ürün üretiminin gerçekleştirildiği çk fnksiynlu ağaçlandırmaların tesisine ağırlık verilmiştir (İlter ve Ok, 2004). Akdeniz ülkelerinde ve güney Avrupa da tali ürün üretimine yönelik larak tesis edilen bu çk fnksiynlu ağaçlandırmalarda mevcut ekljik kşullara uygun lması ve yüksek eknmik kazanç sağlaması nedeniyle yaygın larak fıstıkçamının (Pinus pinea L.) tercih edildiği görülmektedir. Diğer taraftan fıstıkçamı güzel bir park ağacı lup, kumul alanların stabilizasynunda, rüzgâr perdesi tesisinde ve tprak kruma amaçlı ağaçlandırmalarda gördüğü özel işlevler nedeniyle de başarıyla kullanılmaktadır (Anşin, 1994). Çk amaçlı kullanım değerine sahip lan fıstıkçamı özellikle Akdeniz havzasındaki ülkelerde iç fıstık üretimi amacıyla kullanılmaktadır. Nitekim açıklanan sn rakamlara göre, dünyada iç fıstık üretiminde yılda tn ile İspanya nın birinci sırada yer aldığı, bu ülkeyi tn/yıl ile Prtekiz, tn/yıl ile İtalya ve tn/yıl ile Türkiye nin izlediği bildirilmektedir (Bilgin, 2001; Berrahmuni et al., 2007). Bununla birlikte İspanya da iç fıstığın rtalama fiyatının 35 /kg lduğu ve aynı ülkede rtalama yıllık kzalak verimliliğinin kg/ha arasında değiştiği belirtilmektedir (Mnter et al., 2004; Piqué, 2005). Dünya iç fıstık üretiminde İspanya dan snra ikinci sırada yer alan Prtekiz de çam fıstığı üretiminin üreticiye lan eknmik getirisinin 20 milyn eur lduğu ifade edilmektedir (Csta et al., 2008). Ülkemizde saf ve karışık halde tplam ha saf ve karışık fıstıkçamı rmanı bulunmakta lup, ağaçlandırma çalışmaları ile tesis edilen tplam fıstıkçamı alanı ha dır (Ann., 2006a). Bu rakamlardan da anlaşılacağı üzere, ülkemizin özellikle Marmara, Ege, Akdeniz ve Batı Karadeniz Bölgelerinde fıstıkçamı ağaçlandırmaları ve iç fıstık üreticiliği knusunda önemli bir ptansiyelin lduğu rtaya çıkmaktadır. Nitekim Orman Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Fıstıkçamı Eylem Planında gerek kırsal kalkınmanın sağlanması gerekse rman-halk ilişkilerinin iyileştirilerek dğal rman kaynakları üzerindeki ssyal baskının azaltılması knularında fıstıkçamı yetiştiriciliğinin önemli lduğu vurgulanmıştır (Ann., 2006b). Ağaçlandırma çalışmalarında yüksek tutma başarısının ve iyi bir gelişim perfrmansının elde edilmesi; dğru ağaçlandırma tekniklerinin uygulanması, dikilen fidan materyalinin kalitesi ve uygun rijin seçiminin yanı sıra gerekli bakım tekniklerinin (kültür bakımı, aralama, budama vb.) zamanında ve yeterli yğunlukta yapılmasına da bağlıdır (Ürgenç, 1998). Özellikle tali ürün elde etmeyi amaçlayan özel nitelikli ağaçlandırmalarda uygun bakım işlemlerinin yapılması daha da büyük bir önem arz etmektedir. Bu kapsamda, birçk araştırmacı tarafından dikilen fidanların büyüme perfrmanslarında ve tali ürün üretiminde büyük bir etkiye sahip lan aralama ve budama tekniklerinin etkileri hususunda çeşitli araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmalardan elde edilen snuçlarda, aralama ve budamanın bireylerin gelişiminde ve ürün verimliliğinde lumlu etkiler meydana getirdiği tespit edilmiştir (Eler, 1986; Greenwd and Bramlett, 1989; Ayberk vd., 1997; Mutke et al., 2007). Bu anlamda, tali ürün üretiminde gerek eknmik gerekse rmancılık bakımından önemli bir tür lan fıstıkçamı ile yapılan ağaçlandırma çalışmalarında özellikle budamanın ürün verimine ve büyüme perfrmansına önemli etkileri söz knusudur. Bu itibarla, Bartın-Karaçaydere serisindeki fıstıkçamı ağaçlandırmalarında 2

3 Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Ağaçlandırmalarında Budama Uygulamasının By ve Çap Gelişimi Üzerine Etkileri gerçekleştirilen bu araştırmada; 13. yaşta alt dal budaması şeklinde yapılan budamanın, 5 yıl snra by ve çap gelişimleri üzerindeki etkileri incelenmiştir. 2. MATERYAL VE METOT 2.1. Materyal Araştırma Alanındaki Ormanların Genel Tanıtımı Araştırmanın gerçekleştirildiği Karaçaydere serisi Bartın Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde kalmaktadır. Serinin alanı genel larak; ha lup bunun ha ı iyi baltalık hektarı rta baltalık, hektarı bzuk baltalık, ha ı bzuk kru ve ha ı rmansız sahadır Araştırma Alanının Genel İklim ve Tprak Özellikleri Bartın Meterlji istasynundan elde edilen rasat değerlerine göre; bölgede nemli ve ılıman Karadeniz iklimi hakimdir. Her mevsim yağışlı lmakla beraber, kış aylarında yağışta artış lmaktadır. Yıllık rtalama sıcaklık 12,8 C, en sıcak ay Temmuz (21,9 C) en sğuk ay Ocak (4,4 C) ve yıllık rtalama yağışı 1043,1mm dir. En yağışlı lan ay Kasım ayında 129,4 m en kurak lan mayıs ayında 54 mm yağış düşmektedir. Kışın çk kuvvetli su fazlası bulunmaktadır. Araştırma alanında tprak derin-pek derin karakterde kuvvetle ayrışma gösteren az taşlı esmer rman tprağı ve pdslümsü esmer rman tprağı tipindedir. ph 4,5 5,0 civarında lup, hafif derecede asit karakterlidir (Ann, 1975; Günay, 1983) Fıstıkçamı Ağaçlandırmalarının Tesisine Ait Genel Bilgiler Karaçaydere serisindeki fıstıkçamı ağaçlandırmaları 1991 yılında tplam 70 ha büyüklüğündeki bir alanda, Bartın-Kurucaşile rijinli, iki yaşında çıplak köklü fidanlar kullanılarak 3x2 m dikim aralığı ile tesis edilmiştir (Şekil 1). Ağaçlandırma alanın tesisi edilmesini takip eden üç yıl byunca kültür bakımı (t alma, çapalama vb.) tedbirleri uygulanmış ancak, 2004 yılına kadar sahada herhangi bir teknik uygulama gerçekleştirilmemiştir yılında (13 yaşında) 62 ha büyüklüğündeki alanda, alt dalların budanması şeklinde bir budama uygulaması gerçekleştirilmiştir. Bu budama uygulamasında 177 sayılı Silvikültür tamiminde belirtilen kriterlere bağlı kalınmıştır. Buna göre, alt dal budaması şeklinde gerçekleştirilen budama uygulamasında, ağaç byunun 1/10 luk kısmı budanmıştır. Şekil 1. Karaçaydere serisi fıstıkçamı ağaçlandırma alanının genel görünümü. 3

4 E. Kırdar, H.B. Özel, M. Ertekin Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2.2. METOT Deneme Alanlarının Özellikleri Bilimsel bir araştırmada örnek büyüklüğünün belirlenmesi, araştırma snuçlarının güvenirliği açısından büyük bir önem taşımaktadır. Ülkemizde, ağaçlandırma alanlarında gerçekleştirilen çeşitli araştırmalarda, 20x10m, 20x30m, 20x20m, 10x50m ve 20x50m gibi farklı büyüklüklerdeki deneme alanlarında çalışılmıştır (Ürgenç vd., 1989; Eler, 1990; Tsun, 1992). Bu araştırmada da, araştırmanın amacı, arazi yapısı ve iş gücü imkânları göz önünde bulundurularak 20x20m (400 m 2 ) büyüklüğündeki deneme alanlarında çalışılması uygun görülmüştür. Deneme alanlarının şekli, sınırlarının klay ve sağlıklı bir şekilde araziye uygulanması açısından önem taşımaktadır. Deneme alanlarının daire şeklinde alınması, kenarları üzerinde bulunan ve hata yapılmasına yl açan ağaçların sayısının en aza indirilmesi bakımından uygun bir gemetrik şekildir. Ancak 0.1 ha ve daha büyük daire şeklindeki alanların eğim nedeniyle arazide luşturulmasının zr luşu, kenarı üzerinde şüpheli ağaç sayısını arttırmasından dlayı kullanılmamaktadır. Bu durumda, kare veya dikdörtgen biçimli deneme alanlarının kullanılması önerilmektedir (Kalıpsız, 1993; Atıcı, 1998; Carus, 1998). Bu araştırmada da, arazi yapısı ve iş rganizasynu göz önünde bulundurularak deneme alanlarının kare şeklinde alınması kararlaştırılmıştır. Araştırmanın planlanması sırasında, alınacak örnek sayısının belirlenmesi çk önemlidir. Çünkü gereğinden fazla sayıda örneğin alınması halinde, zaman ve lanaklar savrulmuş lacaktır. Buna karşılık, yetersiz sayıda örnek alındığı takdirde, tplum parametreleri ancak çk geniş bir aralık içerisinde kestirilebilecektir. Bu nedenle, bir bilimsel araştırmada örnek sayısı, üzerinde çalışılan tplumu en iyi şekilde temsil edecek sayıda ve dağılımda lmalıdır (Kalıpsız, 1976, 1994; Ercan, 1997). Bu kapsamda araştırmada, tesadüfî örnekleme yöntemine göre budamanın gerçekleştirildiği fıstıkçamı ağaçlandırma alanından 20 adet ve budamanın yapılmadığı fıstıkçamı ağaçlandırma alanından kntrl amacıyla 10 adet lmak üzere tplam 30 adet deneme alanı alınmıştır Deneme Alanlarında Yapılan Ölçümler ve Tespitler Araştırmada, 20x20 m büyüklüğündeki deneme alanlarına giren tüm ağaçlarda göğüs yüksekliği çapı (d 1,30 ) ve by ölçülmüştür. Çap ölçümlerinde mm hassasiyetinde çap ölçer, by ölçümlerinde ise cm hassasiyetinde Blume leiss by ölçer kullanılmıştır İstatistik Analizler Araştırmada budamanın fıstıkçamı bireylerinin çap ve by gelişimi üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla budama yapılan alanlardan alınan deneme alanlarında yapılan çap ve by ölçümlerine ait rtalama değerler ile budama yapılmayan alanlardan alınan kntrl deneme alanlarında belirlenen rtalama çap ve by değerleri karşılaştırılmıştır. Bu kapsamda öncelikle ölçümler snucunda elde edilen değerlerin nrmal dağılım gösterip göstermediklerini belirlemek için Klmgraf Simirnv testi uygulanmıştır. Daha snra, budama yapılan ve yapılmayan fıstıkçamı bireyleri arasında çap ve by gelişimleri yönünden istatistikî bakımdan anlamlı farklılığın bulunup bulunmadığını belirlemek için varyans analizi uygulanmıştır. Varyans analizinde belirgin bir farklılığın çıkması durumunda, gruplandırmalar Duncan testi ile gerçekleştirilmiştir (Kalıpsız, 1994; Batu, 1995; Ercan, 1997; Özdamar, 2004). 3.BULGULAR 3.1 By Büyümesine İlişkin Bulgular Karaçaydere serisinde budamanın yapıldığı ve yapılmadığı alanlardan alınan deneme alanlarında gerçekleştirilen by ölçümleri snucunda fıstıkçamı bireylerinin by büyümesine ilişkin elde edilen rtalama değerler Tabl 1 de verilmiştir. 4

5 Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Ağaçlandırmalarında Budama Uygulamasının By ve Çap Gelişimi Üzerine Etkileri Seri adı Tabl 1. Fıstıkçamı bireylerinin rtalama by büyümesine ilişkin değerler. Müdahale Şekli Alan (ha) Bölmecik N Yaş (yıl) Ortalama By (m) Karaçaydere Budama 62,0 26b 18 10,5 Karaçaydere Kntrl 8,0 26b 18 8,3 Gerçekleştirilen ölçümler snucunda elde edilen by büyümesi değerlerine uygulanan varyans analizinin snuçlarına göre, budama yapılan alandaki bireylerin rtalama by büyümesi ile kntrl alanındaki bireylerin rtalama by büyümesi arasında istatistikî açıdan P<0,05 güven düzeyinde önemli farklılığın (F=46,6*) bulunduğu tespit edilmiştir. Buna göre P<0,01 güven düzeyinde uygulanan Duncan testi snucunda, by büyümesi yönünden budama yapılan alandaki bireylerin, budama yapılmayan alandaki bireylere göre belirli bir üstünlük sağladığı belirlenmiştir (Tabl 2). Tabl 2. Fıstıkçamı bireylerinin by büyümesi değerlerine uygulanan varyans analizi ve Duncan testi snuçları. F=46,6* Hmjen Ortalama Gruplar By (m) Budama yapılmış 10,5 a Kntrl 8,3 b * : P<0,05 güven düzeyinde önemli farklılık a ve b: İlgili karakter bakımından P<0,01 güven düzeyinde aynı harfi taşıyan gruplar farklı değildir. Bu kapsamda budamanın gerçekleştirildiği alandaki fıstıkçamı ağaçlarında rtalama by büyümesi 10,5 m larak tespit edilmiştir (Tabl 2 ve Şekil 2). Budama yapılmayan alanlardan alınan deneme alanlarında gerçekleştirilen by ölçümleri snucunda rtalama by büyümesinin 8,3 m lduğu belirlenmiştir (Tabl 2 ve Şekil 3). Şekil 2. Budama yapılan fıstıkçamı bireylerinde rtalama by büyümesi 5

6 E. Kırdar, H.B. Özel, M. Ertekin Bartın Orman Fakültesi Dergisi Şekil 3. Budama yapılmayan fıstıkçamı bireylerinde rtalama by büyümesi 3.2 Çap Gelişimine İlişkin Bulgular Araştırma kapsamında budama yapılan ve yapılmayan alanlardan alınan deneme alanlarında gerçekleştirilen çap ölçümleri snucunda elde edilen rtalama değerler Tabl 3 de gösterilmiştir. Seri adı Tabl 3. Fıstıkçamı bireylerinin rtalama çap gelişimine ilişkin değerler. Müdahale Şekli Alan (ha) Bölmecik N Yaş (yıl) Ortalama Çap (cm) Karaçaydere Budama 62,0 26b 18 36,3 Karaçaydere Kntrl 8,0 26b 18 24,2 Ortalama çap gelişimi değerlerine uygulanan varyans analizi snucuna göre, budama yapılan alandaki fıstıkçamı bireyleri ile kntrl alanındaki fıstıkçamı bireyleri arasında istatistikî açıdan %99 güven düzeyinde önemli farklılığın (F=67,24**) lduğu belirlenmiştir. Bu itibarla P<0,01 güven düzeyinde uygulanan Duncan testi snucuna göre, çap gelişimi yönünden budama yapılan alandaki bireylerin, budama yapılmayan alandaki bireylere göre belirli bir üstünlük sağladığı belirlenmiştir (Tabl 4). Tabl 4. Fıstıkçamı bireylerinin çap gelişim değerlerine uygulanan varyans analizi ve Duncan testinin snuçları. F=67,24** Hmjen Ortalama Gruplar Çap (cm) Budama yapılmış 36,3 a Kntrl 24,2 b ** : P<0,01 güven düzeyinde önemli farklılık a ve b: İlgili karakter bakımından P<0,01 güven düzeyinde aynı harfi taşıyan gruplar farklı değildir. Buna göre budama yapılmış alanlarda gerçekleştirilen ölçümler snucunda rtalama çap gelişimi 36,3 cm (Tabl 4 ve Şekil 4), budama yapılmayan alanlarda ise çap gelişimi 24,2 cm larak tespit edilmiştir (Tabl 4 ve Şekil 5). 6

7 Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Ağaçlandırmalarında Budama Uygulamasının By ve Çap Gelişimi Üzerine Etkileri Şekil 4. Budama yapılan fıstıkçamı bireylerinde rtalama çap gelişimi Şekil 5. Budama yapılmayan fıstıkçamı bireylerinde rtalama çap gelişimi 4. TARTIŞMA VE SONUÇ Bartın-Karaçaydere serisindeki fıstıkçamı ağaçlandırma alanında gerçekleştirilen bu araştırmada, 13 yaşında yapılan budama uygulamasının 5. yılsnunda (18 yaşında) bireylerin çap ve by gelişimi üzerindeki etkileri incelenmiştir. Buna göre deneme alanlarında yapılan ölçüm snuçlarına göre, by büyümesi yönünden budama yapılan ağaçlar ile budama yapılmayan ağaçlar arasında P<0,05 güven düzeyinde önemli farklılığın (F=46,6*) bulunduğu tespit edilmiştir (Tabl 2). Bu itibarla, budama yapılan fıstıkçamı ağaçlarının rtalama byu 10,5 m, budama işlemine tabi tutulmayan ağaçların rtalama byu ise 8,3 m larak tespit edilmiştir (Tabl 1). Nitekim Greenwd and Bramlett, (1989) tarafından yapılan bir araştırmada, fıstıkçamında tp-kase şeklinde tepeyi biçimlendiren budama işleminin by büyümesi üzerinde etkili lduğu belirtilmiştir. Benzer knuda, İspanya daki fıstıkçamı ağaçlandırma alanlarında yapılan diğer bir araştırmada da, byun 1/3 ranında yapılan budamanın fıstıkçamı ağaçlarının by büyümesi üzerinde önemli etkiler meydana getirdiği saptanmıştır (Mnter and 7

8 E. Kırdar, H.B. Özel, M. Ertekin Bartın Orman Fakültesi Dergisi Canellas, 2000). Prtekiz de de fıstıkçamı ağaçlandırma alanlarında uygulanan budama işleminin by ve çap gelişimi üzerindeki etkilerinin incelendiği araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalardan birisinde, yapılan gövde ve tepe budamaları ile fıstıkçamı bireylerinde hem büyümenin hem de kzalak veriminin önemli ölçüde arttığı bildirilmektedir (Charines et al., 2004). Araştırma kapsamında gövde budamasının fıstıkçamı ağaçlarının çap gelişimi üzerindeki etkileri de incelenmiştir. Bu itibarla deneme alanlarında gerçekleştirilen ölçüm snuçlarına göre, çap gelişimi yönünden budama yapılan ağaçlar ile yapılmayan ağaçlar arasında P<0,01 güven düzeyinde anlamlı farklılığın (F=64,24**) lduğu belirlenmiştir (Tabl 4). Buna göre budama yapılan fıstıkçamı ağaçlarının rtalama çapı 36,3 cm, budamanın uygulanmadığı ağaçların rtalama çapı ise 24,2 cm larak tespit edilmiştir (Tabl 3). Bu knuda İspanya da yapılan bir araştırmada, 3x3 m genişliğinde tesis edilen aşılı bir fıstıkçamı thum bahçesinde gölgede kalan dalların budanması şeklinde gerçekleştirilen budama uygulamasının, ağaçların by ve özellikle çap gelişimini önemli ölçüde etkilediği ve bu durumun da thum verimini %40 ranında arttırdığı bildirilmiştir (Mutke et al., 2007). 10 yaşında 4x2 m aralık mesafe ile tesis edilmiş lan bir fıstıkçamı ağaçlandırma alanında aralama ve budama işlemlerinin çap ve by gelişimi üzerindeki etkileri incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre, aralamanın fıstıkçamı bireylerinin by ve çap gelişimi üzerinde dğrudan dğruya pzitif bir etki yaptığı, gövde budamasının ise bireylerin by ve çap gelişimi üzerinde önce negatif daha snra ise pzitif bir etki meydana getirdiği tespit edilmiştir (Calama et al., 2008). Ülkemizde hızlı gelişen yabancı türler ile tesis edilen endüstriyel plantasynlarda budamanın by ve çap gelişimi üzerindeki etkileri incelenmiştir. Buna göre Pinus pinaster Aitn. ve Pinus radiata D. Dn türleri ile tesis edilen endüstriyel plantasynlarda gerçekleştirilen araştırmalarda, yerden 2,5 m yükseklikte yapılan dal budamasının by ve çap gelişimini arttırdığını ve bu durumun hem gövde kalitesi hem de elde edilen ürün hacmi üzerinde uzun vadede ldukça lumlu etkiler meydana getirdiği belirlenmiştir (Ayberk, 1996; Ayberk vd., 1997). Tüm bu bilgiler ışığında, araştırma alanındaki fıstıkçamı ağaçlarının 13. yaşında dal budaması şeklinde yapılan budama işleminin 5. yılsnunda (18 yaşında) bireylerin by ve çap gelişimi üzerinde lumlu etkiler meydana getirdiği tespit edilmiştir. Nitekim zamanında ve tekniğine uygun larak gerçekleştirilen budama uygulamalarının dalsız, budaksız ve hastalıksız üstün nitelikli gövdeler elde edilmesi yönünden önemli etkisinin bulunduğu birçk araştırmacı tarafından bildirilmiştir (Saatçiğlu, 1971; Odabaşı vd., 2004; Genç, 2007). Bu kapsamda, ülkemizin kırsal kalkınma prblemlerinin çözümlenmesinde ve dğal rman kaynakları üzerindeki ssyal baskının kaldırılmasında çk yönlü kullanımı nedeniyle önemli bir tür lan fıstıkçamında, zamanında ve tekniğine uygun larak gerçekleştirilen budama işlemleri, türün büyüme perfrmansını lumlu etkilediği gibi aynı zamanda kzalak verimini de arttıracaktır. Bu durumda, elde edilen iç fıstık miktarında ve bunun ülke eknmisine lan katkısında da önemli bir artış sağlanacaktır. Bu itibarla, fıstıkçamı için yetişme rtamı kşullarının uygun lduğu Bartın ili ve çevresinde tespit edilecek ptansiyel alanlarda uygun rijinler ve ıslah edilmiş materyal kullanmak suretiyle verimli fıstıkçamı ağaçlandırmalarının tesis edilmesi mümkündür. Nitekim Bartın yöresindeki yerli ve yabancı türlerle kurulan ağaçlandırmaların büyüme perfrmanslarının incelendiği bir araştırmada da bu yöre için fıstıkçamı ldukça başarılı bulunmuş ve önerilmiştir (Tunçtaner vd., 2007). Bu durum özellikle arazi eğiminin yüksek lduğu ve erzyn tehlikesinin bulunduğu mıntıkalarda daha da büyük bir önem arz etmektedir. Bu tür alanlarda tesis edilecek fıstıkçamı ağaçlandırmaları, hem erzyn tehlikesinin önlenmesi hem de yöre halkına yeni geçim kaynaklarının luşturulması bakımından büyük yararlar sağlayacaktır. Bu nedenle yöredeki fıstıkçamı rmanlarının kzalak verimine yönelik ön çalışmaların bir an önce yapılması ve bl kzalak veren birey veya ppulasynların tespit edilmesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra, mevcut amenajman planları yeniden gözden geçirilerek, yöredeki fıstıkçamı rmanlarının tamamının işletme amaçların kzalak üretimine yönelik lacak şekilde yeniden planlanması ve plantasynların bu amaca yönelik uygun dikim aralık ve mesafeye getirilmesi tavsiye edilmektedir. KAYNAKLAR Ann Karaçaydere Serisi Hızlı Gelişen Tür Ağaçlandırma Prjesi, Orman Bakanlığı, Ağaçlandırma ve Erzyn Kntrlü Genel Müdürlüğü (AGM), Ankara, 40 s. Ann 2006a. Fıstıkçamı Eylem Planı ( ) Orman Genel Müdürlüğü, Ankara. Ann 2006b. Dkuzuncu Kalkınma Planı ( ) Ormancılık Özel İhtisas Kmisynu Rapru, Ankara. 8

9 Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Ağaçlandırmalarında Budama Uygulamasının By ve Çap Gelişimi Üzerine Etkileri Anşin, R Thumlu Bitkiler Gymnspermae (Açık Thumlular) KTÜ Yayınları, Genel Yayın N:122, Fakülte Yayın N: 15, Trabzn, 262 s. Atıcı, E Değişikyaşlı Dğu Kayını (Fagus rientalis Lipsky.) Ormanlarında Artım ve Büyüme, İ.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Orman Hasılatı Prgramı, Dktra Tezi (yayımlanmamış), İstanbul, 293 s. Ayberk, S Sahilçamı (Pinus pinaster Aitn.) Ağaçlandırmalarında Budama Teknikleri Üzerine Araştırmalar, Kavak ve Hızlı Gelişen Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten N:178, İzmit, 23s. Ayberk, S., Tlay, U., Zraliğlu, T Radiata Çamı (Pinus radiata D. Dn) İle Kurulan Aralama ve Budama Denemelerinden Elde Edilen, Kavak ve Hızlı Gelişen Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten N:180, İzmit, 20 s. Batu, F Uygulamalı İstatistik Yöntemler, K.T.Ü Orman Fakültesi, Genel Yayın N: 179, Fakülte Yayın N: 22, Trabzn, 312 s. Berrahmuni, N., Escute, X., Regat, P., Stein, C Beynd-Crk A Wealth f Resurces fr Peple and Nature (WWF). Bilgin, F Fıstıkçamı ve Türkiye Açısından Önemi, Ege Tarımsal Araştırma Müdürlüğü, 102, İzmir, s Calama, R., Canellas, I., Bachiller, A., Madrigal, G., Mutke, S., Pards, M Early Silvicultural Practices in Stne Pine (Pinus pinea L.) Stands. EFI Scientific Seminar: Adaptatin f Frest Landscape t Envirnmental Changes Orviet. Carus, S Aynıyaşlı Dğu Kayını (Fagus rientalis Lipsky.) Ormanlarında Artım ve Büyüme, İ.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Enstitü Anabilim Dalı, Orman Hasılatı Prgramı, Dktra Tezi (yayımlanmamış), İstanbul, 359 s. Charines, J.R.C., Oliet, M.E., Oar, B.A., Sierra, I.B., Prras, I.C., Benavent, J.L., Sanz, J.A.C., Plaza, L Puesta en Valr de Ls Recurss Frestales Meditarrans: El Injert de Pin pinner (Pinus pinea L.) Junta de Andalucia, Manuales de Restauracin Frestales N:9, Espana. Csta, R., Evarist, I., Batista, D., Afns, S., Carrasquinh, I., Susa, E., Inaci, L., Capel, J., Sants, L Cnduça de Pvaments de Pinheir Mans e Caracteristicas Nutricinais d Pinha. Prject AGRO 945. INRB, ANSUB, DGRF. Institut Nacinal ds Recurss Bilgics. Oeiras. DPT Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ormancılık Özel İhtisas Kmisynu Rapru, Yayın N: DPT:2531-ÖİK:547, Ankara. Eler, Ü Antalya Bölgesi Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Ağaçlandırma Alanlarında Fıstık ve Odun Verimi. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları N:31, s , Antalya. Eler, Ü Antalya Yöresinde Dğal Sedir (Cedrus libani A. Rich.) Meşcerelerinde Gecikmiş Aralama Kesimlerinin Gelişme Üzerine Etkileri, Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Teknik Raprlar Serisi N: 44, Ankara, 24 s. Ercan, M Bilimsel Araştırmalarda İstatistik, Orman Bakanlığı, Kavak ve Hızlı Gelişen Tür Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü, İzmit, 225 s. FAO State f The Wrld s Frests, Rme, 169 pp. Genç, M Orman Bakımı, S.D.Ü Orman Fakültesi, Yayın N: 46, Isparta, 357s. Greenwd, M.S. and Bramlett, D.L Effects f Crwn Pruning n Height and Cne Prductin by Lbllly Pine After 6 Years. In: Prc. Twentieth Suth. Fr. Tree Imprv. Cnf., June 26-30, Charlestn, pp Günay, T Batı Karadeniz Bölgesi Ağaçlandırma Alanlarının Tprak Kşullarına İlişkin Teknik Rapr, Ankara, 23 s. İlter, E. ve Ok, K Ormancılık ve Orman Endüstrisinde Pazarlama İlkeleri ve Yönetimi, Frm Ofset Matbaacılık, Ankara, 488 s. Kalıpsız, A Bilimsel Araştırma, İ.Ü.Orman Fakültesi, İ.Ü. Yayın N: 2076 O.F. Yayın N: 216, İstanbul, 187 s. Kalıpsız, A Dendrmetri, İ.Ü. Orman Fakültesi, Üniversite Yayın N: 3793, Fakülte Yayın n: 426, İstanbul, 91 s. Kalıpsız, A İstatistik Yöntemler, İ.Ü. Orman Fakültesi, Üniversite Yayın N: 3835, Fakülte Yayın N: 427, İstanbul, 558 s. Mnter, G. and Canellas I Selvicultura de Pinus pinea L. estad actual de ls cncimients en Espana. Simpsi del Pin Pinner, Pinus pinea L. Valldlid, Junta del Castillay Len. 9

10 E. Kırdar, H.B. Özel, M. Ertekin Bartın Orman Fakültesi Dergisi Mnter, G., Candela, J., Rdriquez, A El pin pifiner (Pinus pinea L.) en Andalucia Eclgia, distribucin y selvicultura, Seville. Mutke, S., Calama, R., Grd, J., Alvarez, D., Gill, L. (2007) Stne Pine Orchards fr Nut Prductin: Which, Where, Hw? Nucis-Newsletter, FAO, 14, pp Odabaşı, T., Bzkuş, H.F. ve Çalışkan, A Silvikültür Tekniği, İ.Ü Orman Fakültesi, İ.Ü Yayın N: 4459, O.F Yayın N: 475, İstanbul, 314 s. Özdamar, K Paket Prgramlar İle İstatistiksel Veri Analizi, Genişletilmiş 5. Baskı, Kaan Kitabevi, Eskişehir, s Piqué, M Prducci Aprfitament Pinya de Pi Pinyer (Pinus pinea L.) el Catalunya. Catalunya Frestal N:76, Saatçiğlu, F Orman Ağacı Thumları, İ.Ü Orman Fakültesi, İ.Ü Yayın N: 1649, O.F Yayın N: 173, 3. Baskı, İstanbul, 226 s. Tsun, S Blu Yöresi Dğu Kayını (Fagus rientalis Lipsky.) Ormanlarında Thum Verimi Üzerine Araştırmalar, Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten N: 232, Ankara, 75 s. Tunçtaner, K., Özel, H.B., Ertekin, M Bartın Yöresindeki Ağaçlandırma Alanlarında Kullanılan Yerli ve Yabancı Türlerin Adaptasyn Yetenekleri Üzerine Araştırmalar, Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Cilt: 9, Sayı 11, Bartın s Ürgenç, S., Bydak, M., Özdemir, T., Ceyhan, B. ve Eler, Ü Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Meşcerelerinde Aralama ve Hazırlama Kesimlerinin Tepe Gelişimi ve Thum Hasılatına Etkileri Üzerine Araştırmalar, Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten N: 210, Ankara, 69 s. Ürgenç, S Ağaçlandırma Tekniği, İ.Ü Orman Fakültesi, İ.Ü Rektörlük Yayın N: 3994, Orman Fakültesi Yayın N: 441, Emek Matbaacılık, İstanbul, 600 s. 10