Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu ÖFKE KONTROLÜ

Transkript

1 PDR BÜLTENİ Sayı:9 Bülten Tarihi: Nisan 2016 Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu ÖFKE KONTROLÜ Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu Psikolojik Danışma ve Rehberlik Birimi Yayınıdır.

2 ÖFKE KONTROLÜ Öfke, uygun ifade edildiğinde, son derece sağlıklı ve doğal bir duygudur. Ancak kontrolden çıkıp da yıkıcı hale dönüşürse okul-iş hayatında, kişisel ilişkilerde ve genel yaşam kalitesinde sorunlara yol açar. Öfke, çok hafif bir tepkiden hiddete kadar farklı yoğunlukta yaşanan bir duygudur. Diğer duygular gibi fizyolojik ve biyolojik değişmelerle birlikte hissedilir. Eğer dinlemeyi biliyorsak, vücudumuz bize öfkeli olduğumuz konusunda bilgi verir. Öfkelendiğimizde stres ve gerginlik başlar, enerjiyi arttıran adrenalin salgısı artar, kalp atışları hızlanır, kan basıncı artar, kaslarınız gerginleşir ve nefes alma sıklığınız artar. Öfke birçok durumdan kaynaklanabilir. Belirli bir insana, duruma öfke duyabildiğimiz gibi, üzücü bir yaşantı sonrası da kızgınlık yaşayabiliriz. ÖFKE NEDİR ve NE İŞE YARAR? ÖFKE son derece normal ve yaşamın sürdürülmesi için gerekli bir duygudur. *Duygusal bir tepkidir. *Uyarıcı bir işarettir. *Kişiyi tehditlere karşı uyarır ve kendisini korumasına olanak sağlar. *Yeni öğrenmeler için bir motivasyon kaynağıdır. *Sınırlandırılabildiği sürece sağlıklıdır ve işe yarar. *Kontrol edilmediğinde kişinin kendisi ve çevresi için zararlı olabilir. ÖFKE KONTROLÜ,öfkemizi kontrollü bir biçimde kendimize ve çevremizdekilere zarar vermeden ifade edebilmektir. Öfkemizi kontrol edemediğimizde olumsuz sonuçlarını görmeye başlarız. Bireyin öfkesinin ne olduğunu anlaması ve nasıl yöneteceğini bilmesi önemlidir. Öfkenin sağlıklı ve işe yarar olabilmesi için inkar edilmemesi, bastırılmaması; öncelikle kabul edilmesi, tanınması ve kontrollü bir biçimde ifade edilebilmesi gerekir. Sayfa 2

3 ÖFKE ve NEDENLERİ ÖFKE KONTROLÜ Pek çok kişisel ve sosyal problemlerin temelinde öfke vardır. Öfke hem dışsal, hem de içsel bazı olaylarla ortaya çıkar. Arkadaşınız, anneniz, kardeşiniz, sokaktaki bir adam, öğretmeniniz gibi belli bir insana öfkelenebileceğiniz gibi; trafik sıkışıklığı, iptal edilen bir randevu gibi bir olaya da öfkelenebilirsiniz. Öfkelenmenizden kendi kişisel kuruntularınız sorumlu olabileceği gibi, daha önceden başınızdan geçmiş ve sizi öfkelendirmiş bazı olayların anıları da sorumlu olabilir. Öfkeye yol açan nedenler arasında; engellenme, kışkırtma, reddedilme, rahatsız edici, hoş olmayan uyaran, kişisel haklara ve benliğe saygı gösterilmemesi, ekonomik, kültürel ve sosyal faktörler, biyolojik faktörler, haksızlığa uğrama vb. sayılabilir. Uzmanlara göre, öfkelendiğimizde beş boyut birbiriyle ilişkili ve eş zamanlı olarak aktif olur. Bu boyutlar: *Biliş O andaki düşüncelerimizdir. *Duygu Öfkenin yol açtığı fiziksel uyarılmadır. *İletişim Öfkemizi çevremizdekilere yansıtma biçimimizdir. *Etkileniş Öfkeli olduğumuzda hayatı algılayış biçimimizdir. *Davranış Öfkeli olduğumuzda sergilediğimiz davranışlardır. ÖFKE KONTROLÜNDE TEMEL AMAÇ, saldırganlıktan uzak, şiddet içermeyen, kişinin kendisine ve çevresindekilere zarar vermeyecek şekilde duygusunu ifade etme becerisini kazanmasıdır. ÖFKEYİ İFADE EDİŞ TARZIMIZ Öfkenin İçe Yönelmesi: Bazı insanlar öfkelerini ifade etmekte çok zorlanırlar. Öfkelerini açığa vuramayan insanlar öfkeyi biriktirirler. Öfkeleri içe yönelik bireyler genellikle öfkelerini kabul etmekte zorlanırlar. Öfke tepkileri edilgendir ve genellikle somurtma, surat asma, küsme şeklinde ortaya çıkar. Öfkenin içe yönelmesi bireyde sağlık sıkıntılarına yol açabilir. Öfkenin Dışa Yönelmesi: Öfkenin dışa yöneltilmesi sıkça sözel olarak ifade edilmesidir. Fakat bu öfkenin ifade edilmesi bir volkanın patlamasını andırır. Öfkeleri dışa yönelik bireylerin öfkelerini dışarıya kontrolsüz biçimde bırakmak yerine daha kontrollü ve faydalı bir biçimde ifade etmeyi öğrenmeye gereksinimleri vardır. Öfkenin Kontrollü Biçimde İfade Edilmesi:Bireyin öfkesinin ne olduğunu anlaması ve nasıl yöneteceğini bilmesi önemlidir. Öfke kontrolü öfkenin yol açtığı duygusal ve fizyolojik tepkileri azaltabilmektir. Sayı:9 Sayfa 3

4 AİLE ve ÖFKE KONTROLÜ Aile ortamı, bireyin dünyaya geldiği andan itibaren içerisinde yer aldığı, yaşamını devam ettirebilmesi için gerekli bakım ve desteğin ona sunulduğu sosyal bir ortamdır. Bireylerin olumlu davranış özelliklerini kazandığı ve geliştirdiği bir ortam olarak değerlendirilen aile ortamı, zaman zaman olumsuz bazı yaşantıların ve örseleyici sonuçlarının da ortaya çıktığı bir ortama dönüşebilir. Aile içinde ortaya çıkan öfke ve saldırganlığın etkilerinin tüm aile bireyleri üzerinde olumsuz sonuçlar doğurduğu, fakat özellikle çocukların ve kadınların bu etkiye daha çok açık oldukları söylenebilir. Bu nedenle aile içerisinde ortaya çıkan öfke ve saldırganlığın etkilerinin neler olabileceğinin farkında olunması önem taşımaktadır. Aile içindeki iletişim örüntüsünün öfke ve saldırganlık içeren bir biçimde sürdürülmesinin, özellikle çocuklar açısından önemli bazı olumsuz etkilerinin olabileceği açıktır. Bu çocukların iletişimlerinde saldırganca bir tutum izledikleri ve kendilerini sosyal ve duygusal yönden izole etme davranışları sergiledikleri gözlenmektedir. Çocukların, gerek anne baba arasında ortaya çıkan öfke ve saldırganlığa tanık olmaları ya da aile içerisinde öfke ve saldırganlığa doğrudan maruz kalmaları, örselenmeleri durumunda, gerekse ebeveynlerin öfke ve saldırganlık nedeniyle boşanmaya karar vermeleri durumunda ortaya çıkan olumsuzluklardan doğrudan etkilendikleri söylenebilir. Yapılan literatür taraması sonucunda her üç durumda da ortaya çıkan bu olumsuzlukların büyük oranda çocuğun ihmal ve istismarıyla sonuçlandığı görülmektedir. Aile içinde öfke ve saldırganlığın kontrol altına alınamayışı hem ebeveyn hem de çocuk üzerinde çoğu zaman onarılması güç yıkımlara yol açmaktadır. Olumsuz sonuçlarının açıkça görüldüğü saldırgan davranışların ortadan kaldırılması, yaşanması kaçınılmaz olan öfke duygusunun da denetim altına alınması ve sağduyulu bir biçimde ifade edilmesi gerekmektedir. Bunun için anne babaların birbirleriyle ve çocuklarıyla olan iletişimlerinde en azından temel iletişim becerilerini kullanmayı öğrenerek, öfke duygusuyla ve saldırgan davranışlarla baş edebilme becerilerini geliştirmeleri gerekmektedir.

5 BİR MODEL OLARAK AİLE AİLE ve ÖFKE KONTROLÜ Aile, duygularımızın oluştuğu ilk sosyal ortamdır. Kendimiz ve diğerleri hakkında ne gibi duygusal tepkiler vereceğimizi, bu duygularla ilgili düşüncelerimizi ve nasıl ortaya koyacağımızı aile içerisinde öğreniriz. İlk aylardan itibaren (3-8 aylar arasında) bebekler duygularla ilgili pek çok şey öğrenirler. Dolayısıyla annenin vereceği duygusal tepkiler çok önemlidir. Bebekler öfkelerini ağlayarak, kollarını sallayarak, bacakları ile tekme atarak dile getirirler. 18 ay civarında çoğu çocuk öfkelenince sinir nöbetleri geçirir. Bu nöbetler 2.yılın sonunda doruğa ulaşır ve 3. yıldan sonra azalır. Bunun nedeni, 3 yaş civarında çocukların isteklerini dile getirmek için dilin etkili bir araç olduğunu fark etmeleridir. Fakat dil bu nöbetlerin yerini tutmaz. Bunun nedeni, çocukların çevrelerinde gördükleri her şeyi taklit etmeleridir. Duyguların öğrenildiği bu ilk sosyal ortam olan ailede, çocuklara duygularını nasıl ifade edecekleri, nasıl düşünecekleri ve nasıl davranacakları doğrudan öğretilmez. Daha çok eşler arasındaki duygusal alışveriş bunun için model oluşturur. Yetişkinlerin çocuklarına gösterdikleri duygular, davranışlar, çocukların duygusal yaşamlarının bir çerçevesini oluşturur.eğer anne baba birbirlerine öfkeyle saldırganlık içeren davranışlarda bulunuyor ve çocuklar çevrelerinde sorunların öfke ve saldırganlık yoluyla çözümlendiğini görüyorlarsa, saldırganlığı sorun çözücü bir davranış olarak öğrenirler. Saldırgan davranışların yaşamın bir parçası olduğunu düşünürler ve bunu kendi yaşamlarında da uygulamaya koyarlar. Bu nedenle yetişkinlerin davranışta bulunurken, her an bir çocuğa model oldukları bilinciyle hareket etmeleri gerekmektedir. Çocuklar taklit ederek ve gözlemleyerek öğrenirler.bu nedenle onlara olumlu model olmak çok önemlidir. Doğru model olabilmek için: 1. Öfkelendiğin, kızdığın ya da sadece yorgun olduğun zamanları fark et. 2. Kendi stresini ve öfkeni nasıl kontrol edeceğini öğren. 3.Duygularını ve düşüncelerini diğer insanlarla saygı çerçevesi içinde paylaş. 4. Problemlerini ve yaşadığın anlaşmazlıkları şiddete başvurarak değil konuşarak çöz. 5. Bir problem ve çözümü hakkında çocuğunun duyacağı ses tonuyla kendi kendine mırıldan.

6 İç Yazı Başlığı ÖFKE KONTROLÜ ve YÖNTEMLER Öfke kontrolünü öğreten pek çok yöntem vardır. Doğru yöntem kişiden kişiye değişir. Doğru yöntemi belirlerken; kişinin kendi kişiliğine, yaşam tarzına uygun olanı seçmesi ve seçtiği yöntemi uygularken günlük yaşamında fazladan sıkıntı hissetmemesi göz önüne alınması gereken temel faktörlerdir. Genel olarak öfke kontrol yöntemleri; bilişsel, duyuşsal, iletişim, duygusal ve davranışsal boyutları içerir. Aşağıda kullanılabileceğiniz ve çocuklarınıza da öğretebileceğiniz bazı yöntemler örneklendirilmiştir: Rahatlama:Öfkelendiğiniz zamanda kaslarınız gerginleşir, nefes alma sıklığınız artar. Gevşeme ve Nefes egzersizleri ile rahatlama sağlayabilirsiniz. Ara vermek : Ara vermek problem olan durumdan kaçmak değildir. Aksine, etkili çözüm yolları bulabilmek için zihnimizi ve bedenimizi dinlendirmemizi sağlar. Örneğin, olay yerinden uzaklaşmak, yürüyüşe çıkmak, müzik dinlemek etkili olabilecek bazı yöntemlerdir İçsel değerlendirme : İçsel değerlendirme yaparken zihnimizde olay ya da durumu nasıl yapılandırdığınız önem kazanır. Eğer içinizden olumsuz ifadeler geçiriyorsanız kendinizi daha mutsuz ya da öfkeli hissedersiniz. Bu düşüncelere dur deyip yerine olumlu olabilecek düşünceleri koymaya çalışmanız olayları daha farklı algılamanıza ve daha iyi çözüm bulabilmenize yol açacaktır. Tepki vermeden önce kendinize tanıyacağınız 15 saniyede hızlı bir değerlendirme yapabilirsiniz: *Nerdeyim?Kimlerleyim? *Neler oluyor?zihnimden neler geçiyor? *Olaya nasıl bir anlam verdim? Beklentilerim neler? *Neler yapıyorum? G ü n l ü k y a ş a m d a, z a m a n ı d o n d u r u p k e n d i m i z i değerlendirmemiz çoğu zaman mümkün olmamaktadır.ancak bu soruların tümünü olmasa bile, hiç değilse 2-3 tanesini kendimize sorabileceğimiz 15 saniyelik mola tepkilerimizi yumuşatacak ve daha az öfkeli olmamıza yardımcı olacaktır. Sayfa 6 Bülten Başlığı

7 İç Yazı Başlığı ÖFKE KONTROLÜ ve YÖNTEMLER Çocukların duygularına duyarlı olmak ve iyi bir duygu yöneticisi olmak için ebeveynler empatik dinlemeye sahip olmalı, çocukların duygularını isimlendirmelerine yardım etmeli, problemin çözümüne yönelik kabul edilen ve edilmeyen davranışları belirlemelidirler. Çocuğunuz bir arkadaşıyla problem yaşadığında; *Çocuğunuzun sakinleşmesine yardımcı olun. *Neden sinirlendiği konusunda düşünmesini sağlayın. *Çocuğunuzun diğer arkadaşının/arkadaşlarının duygularını anlaması için yardım edin. *Olayla ilgili duygularınızı çocuğunuza anlatın. *Ona olayla ilgili en iyi çözümü bulabilmesi konusunda destek olun. *Şiddete başvurmadan olayı çözdüğünde takdir edin. *Çocuğunuza öfkelenmenin doğal bir duygu olduğunu fakat başkalarına zarar vermenin kabul edilemez olduğunu söyleyin. Sizler anne baba olarak öfkenizi kontrol edebilme becerinizi geliştirebilirseniz, çocuklarınıza model olabilir ve destekleyici bir tutumla onlara daha kolay yardımcı olabilirsiniz. Dur,Derin Bir Nefes Al ve Sakinleş Öncelikle Seni Neyin Öfkelendirdiğini Fark Et Vücudunda Ortaya Çıkan Değişikliklerin Farkına Var İçinde Bulunduğun Duruma Odaklan (Geçmişte Olanları Düşünme) Karşındakinin Sana Söylediklerini Duy Onun Duygularını Anlamaya Çalış Duygularını Ben Dili İle İfade Et Kaynakça: Kaymak-Özmen, S.(2004).Aile İçinde Öfke ve Saldırganlığın Yansımaları.Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,37(2), Kökdemir, H. (2004). Öfke ve Öfke Kontrolü. Pivolka Başkent Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Eleştirel - Yaratıcı Düşünme ve Davranış Araştırmaları Laboratuvarı. 12(3), Türk Psikoloji Bülteni, 3 (7), Öfke: O SiziKontrol Edeceğine Siz Onu Kontrol Edin. Sayı:9 Sayfa 7