Tekstilde ekolojik ayak izi sağlanması Türk tekstil sektörü için iyi işaretler

Transkript

1 Tekstilde ekolojik ayak izi sağlanması Türk tekstil sektörü için iyi işaretler Jürgen Ströhle Gerhard Schramek Benninger AG, Uzwil, İsviçre Türkiye, dünya üzerindeki en önemli tekstil üreticilerinden biridir. Dolayısıyla bu sektör, Boğaz da yer alan bu ülke için oldukça büyük önem taşımaktadır. Küresel ısınmanın olduğu bu zamanlarda, CO₂ emisyonları burada yakından irdelenmektedir. BENNINGER, tekstildeki CO₂ ayak izlerini daha detaylı incelemek için bir pazar analizi gerçekleştirmiştir. Günümüzde, Türkiye de bu konuda çok olumlu gelişmeler yaşanmaktadır. Türkiye de üretilen tekstillerde ekolojik ayak izi çalışmaları oldukça saygı görmektedir. BENNINGER, bu çalışmada mevcut durumun yanı sıra gelecekteki imkanları da göstermektedir. Karbon ayakizi kavramı bir ürün ile ilişkili tüm sera gazı emisyonlarını tanımlamak için kullanılır ve kumaş kilogramı başına gram olarak CO₂ emisyonunu ifade eder. Tekstil yaşam döngüsünü analiz ederken, CO₂ emisyonlarının yaklaşık %50 lik kısmının değer yaratma zinciri (lif üretimi, üretim, ticaret, nakliye) esnasında, %50 lik kısmının ise günlük kullanım ile birlikte ortaya çıktığı görülür. Enerji kaynaklarının uygunluğu ve seçiminin başlıca sonucu olarak ortaya çıkan üretimdeki önemli bölgesel farklılıklar da kayda değer bir gerçektir. CO₂ YARATAN UNSURLAR Enerji taşıyıcı tipi Linyit Taş Kömür Ağır Yağ Gaz Tahta talaşı Resim 1: Farklı enerji kaynakları için CO₂ emisyonları Avrupa da gaz ve motorin birincil enerji kaynakları durumundayken, Asya da tercih edilen enerji kaynağı genellikle kömürdür. Örneğin, doğal gazın CO₂ emisyonları, enerji kaynağı olarak kömürün kullanıldığında üretimin yaklaşık yalnızca %50 si kadardır (Resim 1). Türkiye de ise buhar kazanları ve termal yağ kazanlarının ısıtılmasında gaz kullanımı yaygındır. Jürgen Ströhle Karbon ayakizi 1

2 Özellikle elektrik olmak üzere ikincil enerji kaynakları ile ilgili olarak, Türkiye alanında lider olan biridir. Ağır CO₂ emisyonu olan ülkeler, Türkiye nin aksine elektriğin kömürle çalışan termik santrallerde üretildiği ülkelerdir. Ulusal istatistiklere göre (Türkiye Elektrik İletim A.Ş./ 2010) elektrik üretiminin yaklaşık %40 ı doğalgazla çalışan termik santrallerden, %30 dan fazlası hidroelektrik santrallerden ve yaklaşık %3 ü rüzgar elektrik santrallerinden üretilmektedir. Bu, elektriğin kwh başına CO₂ emisyonları konusunda, Türkiye nin alanında dünyanın önde gelen ülkelerinden biri olduğu anlamına gelmektedir. Tekstil terbiye işlemlerinde CO₂ emisyon kaynakları CO₂ emisyonları, doğrudan olmak üzere enerji tüketicileri tarafından ve dolaylı olmak üzere de çalıştırma sıvıları, yardımcı sıvılar ve materyallerden (kimyasallar, yağlar, vb) kaynaklanmaktadır. Pamuklu tekstil için tam kontinü tekstil terbiye işleminde CO₂ emisyon dağılımı, bu emisyonun %50 sinin kurutmadan, %40 ının yıkama ve buharlamadan ve %10 unun kimyasalların kullanımından geldiğini göstermektedir. Örgü terbiyesinde çektirme prosesinde, emisyonların en büyük kısmı, yani %60 ı, suyun ısıtılmasından kaynaklanır. Tablo 1: Pamuk ya da pamuk karışımları terbiye işlemlerinde enerji tüketicileri Süreç / tüketici Kullanılan birincil enerji kaynağı CO₂ emisyonları Yakma Gaz Düşük Yıkama / ısıtma enerjisi Buhar Çok yüksek Buharlama / reaksiyon işlemleri Buhar Orta Kurutma Gaz / kömür / buhar Çok yüksek Kumaş taşıma Elektrik Düşük Havalandırma teknolojisi / egzos Elektrik Düşük havası Kimyasallar Veri yok Düşük Yüksek CO₂ emisyon değerlerine rağmen, iyileştirme için fırsatlar var 1990 lı yıllarda, Türkiye deki üreticiler, dokuma kumaşlar için kontinü terbiye işlemleri kullanarak, kaynakların tüketimini büyük ölçüde azaltabileceklerinin farkına varmışlardı. Dikkate değer yatırım miktarları ile ilişkili olan bu adım, Türkiye yi dünya çapında önde gelen tekstil ülkelerinden biri haline getirmiştir. Bu adımın örgü için uygulanmasında bazı isteksizlik mevcuttur. Mevcut enerji durumu da bu süreçte mücadele için güçlü bir ivme sağlayacaktır. Hem örgü hem de dokuma kumaşlar için mümkün olan çok sayıda farklı yaklaşımlar mümkündür. Bunun için tüm değer yaratma zincirini hesaba katmak önemlidir. Bu elyaf malzemesinin seçimi ile başlar. Dünya çapında ilerleyen tarım arazisi kıtlığı ve pamuk fiyatlarındaki dalgalanma nedeniyle viskon ve tencel gibi sentetik elyaflar son zamanlarda önemli bir pazar payı kazanmıştır ve ekolojik ayak izi ile de etkileyicilik yaratmıştır. Tam entegre elyaf fabrikalarında uygun koşullar altında CO₂ nötr sentetik elyaf üretmek zaten bugün de mümkün. Bu iplik söz konusu olduğunda, enerji tüketimi açısından bakılırsa OE ya da Airjet iplik eğirme işlemleri, ring eğirme işlemine göre daha tercih edilir durumdadır. Jürgen Ströhle Karbon ayakizi 2

3 Bir tekstil üretim süreci olarak, bu farklı tekstillerin, sonraki işlemlerinde önemli bir fark olmamasına rağmen örme, dokumaya kıyasla daha uygundur. Boya fabrikaları ve terbiye işlemlerinin ayak izi ile ilgili olarak, yeniden üretilen sentetik elyaflardan elde edilen örme kumaşlar çevre açısından önemli avantajlara sahiptir. Bu da modern makinenin bir ön koşul olduğunu gösteriyor. Bu doğrultuda çoğu Türk boyahaneleri Vizkon / Elastane Suprem (OE iplik) ile aşina durumdadır. Bu kumaşlar ağartılmaya ihtiyaç duymadığı gibi pamuk için gerekli olan klasik kasarlamaya da ihtiyaç duymaz. Tek gerekli olan şey iplik yağının alınması için düşük gerilimli ön yıkamadır. Benninger tarafından kullanılan kontinü kasarlama konsepti, emprenye, emulsifikasyon ve TRIKOFLEX tamburlu yıkama teknelerinde yıkama işlemlerini içermektedir. Emulsifikasyon aşaması esnasında kimyasala doymuş örgü kumaşı, bekletme teknelerine serilmektedir. Ayrı serimlerin mikro hareketi, örgülerin sürekli gevşek kalmasını ve serbest bekletilmesini sağlarken aynı zamanda kumaş üzerinde kırıkların oluşumunu önler. Bu şekilde, kumaşın uzunlamasına ve enlemesine toplaması mükemmel olmaktadır. Ayrıca hidro toplama olarak bilinen kumaş toplamasının, ısı toplamaya (örneğin; sıcak hava kullanımı) göre daha güçlü ve daha uzun ömürlü olduğu bilinmektedir. Ardından gelen ısıl fiskeleme işlemi ile birlikte ya da ayrı olarak, kumaşın gerginliği ve elastikiyet kazanması, bunu takip eden birçok yıkama ve aşındırma işlemleri olsa bile korunur. Böylelikle giysilerin ölçüleri korunmuş olur. Ön-yıkama işleminin bir diğer avantajı ise; yıkanmamış örgü kumaşın fiskeleme işlemi sırasında silikon ve mineral örgü yağlarının sudan geçirilmesinin önlenmesidir. Ramöz kurutma makinelerinin baca gazındaki siyah duman ise geçmişte kalmıştır. BENNINGER makine konsepti modular üniteleri esas almaktadır ve günlük 25 ton üretim kapasiteleri için uygundur. Günlük 2-4 tonluk üretim için uygun olan hepsi bir arada (All in one) modülü birimi makul fiyatlarda sunulmaktadır. Su tüketimini azaltmanın enerji üzerinde doğrudan etkisi olduğundan su ve enerji sarfiyatı düşük tutulabilmektedir. Bunlar da yüksek etkili yıkama sistemlerine yatırım yapmak için yeterli nedenlerdir. Benninger yıkama makinesi yüksek verimliliğini, TRIKOFLEX yıkama tamburunun eşsiz yıkama ilkesine borçludur. Çok katmanlı yapısı sayesinde, iyi mekanik yıkama etkisi ile kumaş yüzeyinin her iki tarafının yıkanması mümkün olmaktadır. Bu da su ve enerji sarfiyatında %50 ye kadar bir azalma sağlamaktadır. Jürgen Ströhle Karbon ayakizi 3

4 Resim 2: Trikoflex ön yıkaması ve viskon örgü kumaşının serbest halde bekletilmesi Kontinü kasar işlemini, kontinü boyama işlemi ile takip etmek mantıklı olacaktır. Akışkan hareketinin azaltılması için makine tasarımcılarının gösterdiği büyük çabalara rağmen, jet boyama makinelerinde çektirme boyama işleminin ardından örgü kumaşın terbiyesi için halen büyük miktarlarda su ve dolayısıyla da büyük miktarlarda enerji gerekmektedir. CPB (Soğuk Pad Batch) boyama işleminde reaktif boya, oda sıcaklığında bekletilme ve reaksiyona geçmesi için ayarlanmıştır. Kullanılan akışkan oranı 1:1 den küçüktür. Modern CPB boyama merkezlerin kontrollu boyama şartları kullanmaktadır, bu da bu prosesin sentetik elyaflı örgü kumaşlar için evrensel olarak kullanılabileceği anlamına gelmektedir. Boyanın oda sıcaklığında sabitlenmesi ve ayrıca maksimum verimlilik için kullanılması sayesinde tasarruf sağlanmaktadır. Bir CPB boya istasyonunun kalbi fular kısmıdır. Kontinü proses kullanırken, çektirme prosesine kıyasla CO₂ emisyonlarını yaklaşık %70 oranında azaltmak mümkündür. Türkiye de 15 ten fazla CPB boyama makinesi, Benninger Küsters DyePad ile başarılı şekilde çalışmaktadır. Benninger Küsters DyePad, orijinal S-Roll teknolojisine sahip dünyadaki tek renkli fulardır. Bu da onu, boya uygulama için ürüne özgü düzeltme profilleri yapmasını mümkün kılmaktadır. Sonuç olarak bu teknik, yalnızca çevresel ve ticari açıdan değil, kalite bakımından da değerlendirme noktası yaratmaktadır. Özel bir avantajı da boyama için fular boyama için sadece 2 litrelik akışkan miktarının yeterli olmasıdır. Boya karışımı o anda üretilmektedir, böylelikle kalıcı akışkan oluşması da önlenmiş olmaktadır. Boya fularlama ===> Bekletme ===> Yıkama Resim 3: CPB boyama prosesi Jürgen Ströhle Karbon ayakizi 4

5 Resim 4: BENNINGER KUSTERS DYEPAD fular boyama için BEN-iDATA - CO₂ ayak izinde güncel bilgi Kyoto Protokolü sera gazı emisyonları için bağlayıcı hedefler ve zaman çerçeveleri belirlemektedir. Tekstil sektörü de bunun bir parçasını yerine getirebilmektedir. BENNINGER in BEN-iDATA yardımı ile tekstil terbiyecileri, KARBON AYAKİZİ şeklindeki süreç üzerinde güncel ekolojik veriye ulaşma imkanına sahip olmaktadır. Bu da prosesi optimize etmek için anlık hareket etme olanağı sağlamaktadır. Jürgen Ströhle Karbon ayakizi 5

6 Resim 4: BEN-iDATA KARBON AYAKİZİ bilgisi sağlamaktadır. Kaynaklar: (1) Daha fazla bilgi için lütfen temasa geçiniz: Jürgen Ströhle CTO Benninger AG 9240 Uzwil, İsviçre T F Juergen.stroehle@benningergroup.com Jürgen Ströhle Karbon ayakizi 6