Zonguldak Ilıksu Mevkiinde Kontrollu Basamak Patlatması Uygulamaları Cautious Bench Blasting Practices at Zonguldak Ilıksu Site

Transkript

1 Zonguldak Ilıksu Mevkiinde Kontrollu Basamak Patlatması Uygulamaları Cautious Bench Blasting Practices at Zonguldak Ilıksu Site H.A. Bilgin, M. Kılıç, M.S. Kahveci ODTÜ Maden Mühendisliği Bölümü, Ankara Y. Dağaşan Curtin University, Dept. of Mining Engineering, Australia B. Ünlütürk Lulea Univ. of Technology, Dept. of Mining Engineering, Sweden ÖZET Zonguldak Ereğli 2B Yolu Toprak Tesviye, Sanat Yapıları ve Üst Yapı Yapım İşi kapsamında Km Km arasında bölünmüş karayolu inşaatı için Ilıksu Mahallesi karşısında çok palyeli tek taraflı yarma kazısı yapılması gerekmiştir. Basamak kazıları kireçtaşı, killi kireçtaşı, kalkerli kiltaşı, kalkerli silttaşı gibi kaya ortamlarında yapıldığından, iş makinaları ile başlanılmış olan kazı; yavaş ilerleme, yüksek maliyet ve yol inşaatında gecikmeler oluşmasına sebep olmuş ve kazılara patlatma yöntemi ile devam edilmesi zorunlu hale gelmiştir. Patlatmalı kazı yapılan kısımlar binalara 30 m ile 60 m mesafede bulunmaktadır. Bu nedenle patlatmaların titreşim, gürültü ve taş savrulması sorunlarına karşı kontrollu patlatma teknikleri ile yapılması zorunluluğu bulunmaktadır. Bu amaçla işi üstlenen inşaat firması uzman desteği almak için üniversiteye başvuru yaparak, farklı kaya türleri için değişik patlatma tasarımları ve bu tasarımlara bağlı olarak patlayıcı madde gereksinimi hesabını içeren bir raporun hazırlanarak, patlatmaların uzman ekip denetiminde yapılmasını talep etmişlerdir. Bu bildiride, sözü edilen teknik ve bilimsel çalışmalar ile kontrollu patlatma uygulamaları anlatılarak açıklanmıştır. Kontrollu patlatma teknikleri ile yapılan atımlar can ve mal güvenliği sorunu oluşturmadan gerçekleştirilmiştir. ABSTRACT A Road cut with multiple benches is needed to be done at one side of a hill opposite to Ilıksu Site between Km s and Km within the scope of Zonguldak Ereğli multilane roadway construction part-2b. Bench excavations, which have begun with construction machinery in rock units consisting of limestone, clayey limestone, calcareous claystone and calcareous siltstone resulted in slow progress, high cost, and delays in road construction. These problems have made bench blasting mandatory. Road sections, which are excavated by bench blasting operations, are 30 m to 60 m distant to residential buildings. Therefore, it is mandatory to make cautious blasting to control ground vibrations, air-blast and fly-rock problems. To reach these goals, the construction company which has undertaken the job, has admitted to university for the design and execution of cautious blasting for different rock units and preparation of a report including the calculation of necessary amount of explosives goods to get permission for blasting. In this paper, scientific and technical studies carried out and the cautious blasting practices conducted are explained. Cautious blasting operations were carried out without any form of life and property safety issue. 197

2 1 GİRİŞ Zonguldak-Kdz.Ereğli 2B bölünmüş yolu inşaatının Km Km arasında Zonguldak a gidiş yönünde yeni yol platformu oluşturmak için Ilıksu Mahallesi karşısında bulunan tepenin bir yüzünde çok sayıda kademeden oluşan tek taraflı yarma kazısı yapmak gerekmiştir. Yarma kazısına iş makinaları ile başlanmış, ancak kazının yavaş ilerlemesi, yüksek maliyetli oluşu ve yol inşaatının gecikmesi nedenleri ile patlatma yapılması zorunlu hale gelmiştir. Tepenin karşısında 30m ile 60m arasında değişen uzaklıklarda konut ve işyeri binaları bulunduğundan patlatmaların titreşim, gürültü ve taş savrulması sorunlarına karşı kontrollu olarak yürütülmesi zorunluluğu doğmuştur. Çalışma alanını çevre binalarla ilişkilendiren, Ilıksu Mahallesi karşısındaki kazı alanını, mahallede bulunan konutların konumlarını, binalar ile şev başı ve şev dibi arasındaki uzaklıkları gösterir uydu görüntüsü (yer bulduru haritası) Şekil 1 de sunulmuştur. Patlatmalı kazı çalışmalarını kontrollu olarak yürütmek amacı güden ve işi üstlenmiş bulunan inşaat firması uzman desteği almak için üniversiteye başvuru yaparak, farklı kaya türleri için kontrollu patlatma tasarımları ve bu tasarımlara bağlı olarak patlayıcı madde gereksinim hesabını içeren bir raporun hazırlanarak, patlatmaların uzman ekip denetiminde yapılmasını talep etmişlerdir. Bu bildiride, yürütülen bilimsel ve teknik çalışmalar özetlenmiş, fotoğraf ve videolar ile kontrollu patlatma uygulamaları açıklanmıştır. Kontrollu patlatma teknikleri ile yapılan atımlar can ve mal güvenliği sorunu oluşturmadan gerçekleştirilmiştir. 2 PROJE ÖNCESİ ÇALIŞMA ALANININ DURUMU VE JEOLOJİSİ Proje başlangıcında iş makinaları ile kazıya başladığında sahanın görünümü Şekil 2 de verilmiştir. Sahadaki başlıca kaya birimleri kireçtaşı, killi kireçtaşı, kalkerli kiltaşı ve kalkerli silttaşıdır. Kireçtaşı masif veya iyi gelişmiş eklemler içeren iri bloklu yapıda olup, yer yer mağaralar ve eklemler içinde kalın toprak dolgular içermektedir (Şekil 3). Kalkerli silttaşı ve kalkerli kiltaşları ise belirgin tabakalı yapıdadır. Patlatma yapılacak kademelere 30m - 60m uzaklıkta binalar bulunduğundan çevresel etki kontrollu patlatmaları tasarlamak için öncelikle sahada jeolojik ve jeoteknik inceleme yapılmış, kaya kütle özellikleri belirlenmiş ve kütlenin patlatma esnasında gösterebileceği tepkiler tahmin edilmeye çalışılmıştır. Örneğin açık eklemlerden gaz kaçışı veya toprak dolguların gaz basıncı ile püskürmesi ve bunların sonucunda taş savrulması oluşma olasılıkları incelenmiştir. Oluşturulacak basamaklara ilişkin proje örneği Şekil 4 te sunulmuştur (Bilgin ve Dağaşan 2014). Testlere başlamadan önce yakında bulunan tüm binalarda hasar araştırma ve tespit çalışması yürütülmüştür (Şekil 5). Bina hasar araştırmasında Audel in (1996) sismik ve patlatma dışı nedenlerle oluşmuş bina hasar sınıflaması kullanılmıştır. Herhangi bir bina sahibinin patlatmalardan önce başka nedenlerle oluşmuş çatlaklara, patlatmaların sebep olduğunu iddia etmesi ve taşeron ile idare (KGM) aleyhine dava açma olasılığı ortadan kaldırılmıştır. 3 TEST PATLATMALARI TASARIMI VE UYGULAMASI Kaya cinsi, kaya kütle yapısı, dayanımı ve binalara mesafeler dikkate alınarak kontrollu test patlatmaları tasarlanmıştır. Tasarım, test patlatmaları esnasında oluşacak titreşim seviyesinin, binalar için ülkemiz yönetmeliğinde, kişiler için ANSI S standardında; gürültü seviyesinin ABD Federal Tüzüğünde belirtilen sınır değerleri aşmaması gözetilerek yapılmıştır. Test patlatmaları uygulamalarında gecikme başına ateşlenecek patlayıcı miktarını kısıtlamak için 76 mm çapında, derinlikleri 1,2 m ile 3.1 m aralığında değişen delikler delinmiştir. 198

3 Şekil 1 Cihaz yerlerini, binaları, mesafeleri gösterir yer bulduru haritası Şekil 2 İş makinaları ile kazıya başlandığında sahanın görünümü 199

4 Şekil 3 Yer yer masif, yer yer iri bloklu, eklemleri toprak dolgulu kireçtaşı Şekil 4 Projesinde Km için verilen yol yarması basamak örneği Şekil 5. Binalarda patlatmalar başlamadan tespit edilen hasarlara bir örnek 200

5 09 Temmuz 2013 günü yapılan testler öncesinde deliklere 0,63 Kg, 1,25 Kg, 1,83 Kg, 2,43 Kg ve 3,03 Kg patlayıcı madde yerleştirilmiş ve delikler elektrikli kapsüller ile tek tek ateşlenmiştir. Deliklerin yük mesafesi ve aralıkları saptanırken özgül şarj değerleri kireçtaşı için 0,350 Kg/m 3, kalkerli kiltaşı ve siltaşı için 0,300 Kg/m 3 uygulanmıştır. Aşırı gürültü ve taş savrulması oluşumunu önlemek için sıkılama işleminde 5-15 mm çap aralığında kırmataş kullanılmıştır. Test patlatmaları sırasında test alanına farklı uzaklıktaki yerlere ve binalar yakınına konumlandırılan cihazlar ile titreşim ve gürültü ölçümleri yapılmıştır. Test alanı ve beyaz yıldız ile işaretli cihaz yerleri Şekil 1 de gösterilmiştir. Test patlatmaları sırasında Şekil 1 de 7 no ile gösterilen Mehmet Ataman a ait konut binasının 3 m kadar önüne yerleştirilen ölçüm cihazları Şekil 6 da verilmiştir. Şekil 6. Titreşim-gürültü ve ivmeölçer cihazlar (Bilgin ve Dağaşan, 2014) 4 KAYITLARIN ANALİZİ İRDELEME VE DEĞERLENDİRME Toplam 14 adet test patlatması yapılmış olup, 4 adet cihaz kullanılarak Ereğli yönünde 12 adet, Ilıksu Mah. Yönünde 38 adet titreşim kaydı alınmıştır. Test patlatmaları sırasında Ilıksu ve Ereğli yönlerinde herhangi bir bina zemininde ölçülen en yüksek 4 er adet titreşim hızları Çizelge 1 de verilmiş olup; Ilıksu Mahallesi yönünde Mehmet Ataman konutu yanında, Ereğli yönünde ise Ali Ataman a ait lokanta binası yanında (Şekil 1) ölçülmüştür. Çizelge 1. Ilıksu Mahallesi ve Ereğli yönünde ölçülen en yüksek titreşim hızları Patlayıcı Ölçüm Uzaklık Titreşim Hızı, mm/s Miktarı Yeri 3,03 Kg M.Ataman 84,9 m 0,540 1,83 Kg M.Ataman 83,1 m 0,524 3,03 Kg M.Ataman 84,3 m 0,476 1,23 Kg M.Ataman 82,3 m 0,381 1,25 Kg A.Ataman 74,2 m 1,140 0,31 Kg A.Ataman 54,6 m 0,889 1,83 Kg A.Ataman 67,8 m 0,635 1,83 Kg A.Ataman 67,5 m 0,

6 Kaydedilen sismik dalga formları analiz edilmiş, frekans dağılımları ve hakim frekansları belirlenmiş, en yüksek titreşim bileşen değerleri dikkate alınarak sismik dalgaların zeminde yayılma ve sönümlenme eşitlikleri farklı yönler için saptanmıştır. Eşitliklere bir örnek Şekil 7 de sunulmuştur. Şekil 7. Ilıksu Mahallesi yönü için tespit edilen dalga yayılma ve sönümlenme eşitliği Şekil 7 de verilen doğrulardan üstte yer alan %95 güvenilirlik doğrusu olup, doğru denklemi PPV = 462,23 x SD -1,502 olarak saptanmıştır. Hakim frekans değerleri; Ereğli yönünde alınan 12 adet kayıttan iki tanesinde yanal ve boyuna bileşenlerde 1,13 Hz olarak oluşmuş, geri kalan 10 kayıtta 11 Hz ile 42 Hz arasında gerçekleşmiştir. Ilıksu Mahallesi yönünde alınan 38 kayıttan sadece 5 adedinde yanal eksende 1 Hz olarak oluşmuş, diğer tüm frekans değerleri 13 Hz ile 38 Hz arasında değişmiştir. Ülkemiz yönetmeliği bina zemininde 1 Hz dalga frekansı için 5 mm/s titreşim hızının; frekans 4 Hz - 10 Hz aralığında olduğunda 19 mm/s titreşim hızının aşılmamasını öngörmektedir. Öte yandan ABD Ulusal Standartlar Enstitüsü bina içinde bulunan kişilerin rahatsız olmaması için günde bir kez patlatma yapılırsa 12,70 mm/s, 2-12 kez arasında yapılırsa 6,35 mm/s titreşim hızının bina zemininde aşılmamasını öngörmektedir. Bu nedenlerle, bina zemininde en yüksek hızın 19 mm/s yi aşmaması amaçlanarak tam ölçek patlatmalar tasarlanmıştır. Şekil 7 de verilen sismik dalga yayılma ve sönümlenme denklemi kullanılarak herhangi bir binaya belirli uzaklıkta yapılacak patlatmada gecikme başına emniyetle ateşlenebilecek patlayıcı madde miktarları hesaplanmıştır. Yukarıda özetlenen sismik dalga frekans değerleri dikkate alınarak 5 mm/s den 19 mm/s ye kadar değişen farklı hızlar için hesap yapılmıştır. Ilıksu Mahallesi yönü için saptanan eşitlikten farklı uzaklıklar ve değişik eşik titreşim hızlarının aşılmaması için hesaplanan güvenli patlayıcı miktarları Çizelge 2 de verilmiştir. 202

7 Çizelge 2. Ilıksu Mahallesi yönü için güvenli patlayıcı miktarları MESAFE (m) Verilen ve aşılmaması gereken En Yüksek Titreşim Hızı (PPV, mm/s) için Güvenli Patlayıcı Madde Miktarı (Kg) PPV 5,00 mm/s PPV 6,35 mm/s PPV 9,35 mm/s PPV 19,00 mm/s 20 0,97 1,33 2,22 5, ,51 2,07 3,47 8, ,17 2,99 5,00 12, ,96 4,06 6,80 17, ,86 5,31 8,89 22, ,89 6,72 11,25 28, ,03 8,30 13,88 35, ,30 10,04 16,80 43, ,69 11,94 19,99 51, ,83 16,26 27,21 69, ,45 21,24 35,55 91, ,55 26,88 44,99 115, ,14 33,18 55,54 142, ,21 40,15 67,20 172, ,76 47,78 79,98 205,57 5 TİTREŞİM ANALİZİNE DAYALI GÜVENLİ PATLATMA TASARIMLARI Her ne kadar şev üzerinde gerçekleştirilen test patlatmaları Ereğli yönündeki binalara 54 m ile 93 m; Ilıksu Mahallesi yönündeki binalara 39 m ile 92 m aralığında yapılmış olsa da; güvenli asıl patlatma tasarımları hazırlanırken, tam ölçek kontrollu patlatmaların şev dibinde yapıldığında binalara 25,0 m ile 60,0 m arasında değişen uzaklıklarda gerçekleştirileceği göz önüne alınmıştır. Ülkemiz yönetmeliğinde bina içinde bulunan kişilerin aşırı derecede rahatsız olmamaları için herhangi bir hüküm bulunmadığından, ABD Ulusal Standartlar Enstitüsünün günde bir patlatma için öngördüğü 12,70 mm/s veya 2-12 adet patlatma için öngördüğü 6,35 mm/s veya dalga frekansının 2 Hz olması durumu için yönetmeliğin öngördüğü 9,35 mm/s titreşim hızının bina zemininde aşılmaması da dikkate alınmıştır. Öte yandan Dowding (1985) Blast Vibration Monitoring and Control isimli kitabında ABD de yaptıkları titreşim ölçümleri ve binalarda hasar oluşup oluşmadığı veya oluştu ise hangi titreşim düzeyinde oluştuğunu araştırdıkları çalışma sonunda, eşik hasarın 76 mm/s; hafif hasarın 114 mm/s; ağır hasarın 203 mm/s titreşim hızı değerlerinde oluştuğunu anlatmaktadır. Bu değerler ve şev dibinde binalara en yakın uzaklığın 25 m, en uzak mesafenin ise 60 m olduğu dikkate alınarak gecikme başına 25 m mesafede 2,2 Kg, 30 m mesafede 3 Kg, 60 m uzaklıkta 10,40 Kg patlayıcı madde miktarı aşılmadan kontrollu patlatmalar tasarlanmış ve uygulanmıştır. Örneğin binalara 30 m yatay uzaklıkta yapılacak patlatmalarda gecikme başına 2,5 Kg ile 3,0 Kg aralığında; binalara 55 m 65 m yatay uzaklıkta yapılacak patlatmalarda gecikme başına 10,0 Kg ile 11,0 Kg aralığında patlayıcı madde miktarlarının aşılmamasına karar verilmiştir. Bu karar doğrultusunda hazırlanmış güvenli patern örnekleri Şekil 8, 9, 10 ve 11 de verilmiştir. 203

8 Şekil 8 Binalara 30 m mesafede gecikme başına 2,7 Kg ateşlenen delik düzeni Şekil 9. Binalara 30 m mesafede gecikme başına 2,7 Kg ateşlenen delik şarj düzeni Şekil 10. Binalara m mesafede gecikme başına 6,5 Kg ateşlenen delik düzeni Şekil 11. Binalara m mesafede gecikme başına 6,5 Kg ateşlenen delik şarj düzeni 204

9 Şev üst kesimlerinde binalara 75 m-85 m uzaklıkta yapılan tam ölçek ilk patlatmada ateşleme sıra gecikmeli düzen ile yapılmıştır. Test patlatmaları titreşim kayıtlarından saptanan hakim frekans değerleri dikkate alınarak; sıralar arasında 67 (ms) milisaniye, aynı sırada bulunan delikler arasında 42 ms gecikme süreleri kullanılmıştır. Bu durumda serbest yüzey karayoluna yaklaşık paralel durumda ve binaların tam karşısında olmaktadır. 19 Ağustos 2014 günü sıralı gecikme kullanılarak yapılan ilk tam ölçek patlatma sırasında taşların savrulmadığı, ancak yamaç aşağı karayoluna yuvarlandığı, bazı küçük taşların yoldan sıçrayarak bir binanın bahçesine girdiği görülmüştür. Tam ölçek patlatmalar şev dip tarafında ve binalara yakın mesafe içinde yapıldığında taş savrulması/sıçraması halinde bu durum can ve mal güvenliği sorunu doğuracağından ateşleme düzeninin sıralı düzenden çapraz düzene değiştirilmesine karar verilmiştir. Çapraz düzen tabir edilen düzenin kullanılma nedeni, serbest yüzeyi, bir başka deyişle kaya hareket yönünü değiştirmek, eklemler, fay vb zayıflık düzlemleri sebebi ile veya delgi hataları sonucu dilim kalınlığının gerekenden az olması durumlarında taş savrulması oluşması halinde savrulan taşların binalar yönünde hareket etmesinin önlenmesidir. Sıralı gecikme düzeni Şekil 12 de, çapraz gecikme düzeni Şekil 13 te sunulmuştur. Şekil 12. Şev üstünde binalara uzak mesafede ilk kullanılan sıralı ateşleme düzeni Şekil 13. Şev alt tarafında binalara yakın mesafede kullanılan çapraz ateşleme düzeni 205

10 Kontrollü patlatmalar sonrası kademelerin ve şevin son durumu Şekil 14 te sunulmuştur. Şekil 14. Kontrollu patlatmalar sonrası şevin son durumu ve Ilıksu Mahallesi yerleşimi İki adedi 19 ve 22 Ağustos 2014 tarihlerinde, diğerleri 07 Mayıs 2015, 17 Ağustos 2015 tarihleri arasında yapılan tam ölçek kontrollu patlatmalar sırasında da titreşim ve gürültü ölçümleri yapılmış olup, can ve mal güvenliği sorunu yaşanmadan patlatmalar tamamlanmıştır. Kontrollü patlatmalar sırasında en az 70, en çok 104 delikten oluşan patlatma grupları ateşlenmiş; ölçülen zemin titreşim hızı değerleri genellikle 4,220 mm/s ile 14,40 mm/s arasında değişmiş olup, bir kez 16,00 mm/s, bir kez de 18,43 mm/s olarak ölçülmüştür. En yüksek değer olan 18,43 mm/s değeri, binalarda eşik hasar yaratabileceği Dowding (1985) tarafından belirtilen 76 mm/s değerinin dörttebiri (%25) oranında oluşmuştur. Bu nedenle herhangi bir binada eşik hasar oluşmadığı gibi; patlatmalar öncesi eşik düzeyde hasarlı binalarda bulunan eski çatlaklar büyümemiş, genişlememiş ve uzamamış bulunmaktadır. Öte yandan titreşim hızının 12,70 mm/s değerini aştığı üç patlatmada bina içindeki kişilerin hafif düzeyde rahatsız oldukları düşünülmektedir (ANSI, S ). 6 SONUÇ VE ÖNERİLER Günümüzde yerleşim yerleri veya yakınında, metro ve karayolu tüneli, yol yarması veya yüksek binalar için kayalık zeminde temel kazıları patlatma yöntemi ile yapılmaktadır. Bu nedenle çevresel etki kontrollu patlatma tasarımı ve uygulaması büyük önem taşımaktadır. Bu bildiride Zonguldak Ilıksu Mahallesi karşısında yapılan kontrollu patlatmalar için yürütülen bilimsel ve teknik çalışmalar ile kontrollu patlatma uygulamaları anlatılmış ve önerilerde bulunulmuştur. Kontrollu tam ölçek patlatma tasarımları hazırlamak için tek delik test patlatmaları yapılması; zemin hakim frekansının ve buna bağlı olarak uygun gecikme süresinin tespiti, 206

11 gecikme başına güvenle ateşlenmesi mümkün patlayıcı madde miktarının saptanması bakımlarından yararlı bulunmuştur. Bu çalışmada günde bir patlatma yapılacağı göz önüne alınarak, kişisel rahatsızlığa yol açmamak için ANSI tarafından belirtilen 12,70 mm/s titreşim hızının bina zemininde aşılmaması hedeflenerek kontrollu patlatma tasarım ve uygulaması yapılmıştır. Tasarlanan kontrollu patlatmaların tümünde delik yerleri uzmanlar tarafından işaretlendiği halde tam ölçek kontrollu patlatmalar sırasında üç ölçümde titreşim hızları 14,40 mm/s, 16,0 mm/s ve 18,43 mm/s olarak ölçülmüştür. Sözü edilen üç patlatmada amaçlanan titreşim seviyesinin aşılmasına delik delme işleminde yapılan hataların, bir başka deyişle yük mesafesinin tasarımda öngörülen değerden büyük gerçekleşmesinin neden olduğu değerlendirilmektedir. Çünkü yük mesafesinin bir veya birkaç delikte büyük olması halinde patlayıcı madde aşırı hapsedilmiş olduğu ve patlayıcı enerjisi kolay boşalamadığı için titreşim seviyesinde artışa neden olduğu değerlendirilmektedir. Yukarıda anlatılan nedenle, kontrollu patlatmalar için delik yerlerinin hassas olarak işaretlenmesi, delme işleminin yakından izlenmesi önerilmektedir. Kaya cinsi ve kütle yapısı her coğrafi yönde farklı olabileceğinden, analiz sonucunda sismik dalgaların zeminde yayılma ve sönümlenme formülleri her ayrı yön için tespit edilmelidir. Kontrollu patlatma uygulamalarının amaçlarına ulaşabilmesi için birim patlayıcı madde tüketiminin hassas biçimde saptanması ve deliklere kaya yükü ile dengeli miktarda patlayıcı madde doldurulması zorunludur. Tam ölçek patlatmalar sırasında da denetim amaçlı titreşim ve gürültü ölçümleri yapılması yararlı olmuştur. Gürültü ve taş savrulmasını önlemek için sıkılama uzunlukları mutlaka yük mesafesine (dilim kalınlığına) eşit veya ondan büyük uygulanmış ve bu sorunlara karşı başarılı olunmuştur. Sıkılama işinde delik çapına uygun boyutta, örneğin 76 mm çap için 5mm 15 mm çap aralığında kırmataş kullanılmış ve taş savrulmasına karşı başarılı olunmuştur. KAYNAKLAR American National Standards Institute, 1983, Guide to the Evaluation of Human Exposure to Vibrations in Buildings, ANSI S , 10 pp. Audell, H. S., 1996, Geotechnical Nomenclature and Classification System for Crack Patterns in Buildings, Environmental and Engineering Geoscience, Vol. II, No. 2, pp Bilgin,H.A., Dağaşan,Y., 2014, Zonguldak Ereğli 2B Yolu İnşaatı Ilıksu Mahallesi Karşısında Yapılan Test Patlatmalarında Ölçülen Titreşimlerin Analizine Dayalı Asıl Yol Patlatmaları Tasarımı ve Asıl Yol Patlatmaları İçin Patlayıcı Madde İhtiyacı Teknik Raporu, Proje Kod No: , ODTÜ, Ankara, 187 sayfa. Dowding, C.H., 1985, Blast Vibration Monitoring and Control, Prentice-Hall, 297 pages. 207

12 The Office of Surface Mining Reclamation and Enforcement, 1983, Federal Register, 30 CFR Parts, 715, 780, 816 and 817, Vol. 48, No. 46, Rules and Regulations (governing the blasts associated with surface and underground mines), pp Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete, 04 Haziran 2010, No.27601, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği, (madde.25, Ek-7). 208