YURTDIŞINDAKİ LİSANSLI MÜHENDİSLİK SİSTEMLERİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 YURTDIŞINDAKİ LİSANSLI MÜHENDİSLİK SİSTEMLERİNİN İNCELENMESİ Selim BARADAN(*), Gülben ÇALIŞ(**) Özet Türkiye de mühendislerin kayıt altına alınmaları ve projelere imza atabilme yetkileri ile ilgili ilk ciddi düzenlemeler, son üç yıl içerisinde çıkan yetkin ve serbest mühendislik yönetmelikleri ile yapılmıştır. Bu uygulamalar yeni ve sadece inşaat mühendisliğiyle sınırlı olduğundan dolayı iyi bilinmemektedir. Bu kavramların daha iyi anlaşılması için yurtdışında uygulanan lisanslı mühendislik sistemlerinin incelenmesinde fayda vardır. Bu makalede, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Japonya, Almanya, Kanada, Hindistan, Avustralya ve Güney Afrika daki sistemler incelenerek Türkiye deki benzer uygulamalarla kıyaslamalar yapılmıştır. 1. Giriş Dünyanın birçok ülkesinde, mühendislerin üniversiteden mezun olur olmaz proje, tasarım ve mühendislik hesaplarına imza atabilmeleri, serbest çalışabilmeleri ve hatta bazı ülkelerde mühendis sıfatını kullanmaları kısıtlanmaktadır. Mühendislerin yukarıda sayılan yetkileri kullanabilmeleri için lisanslı veya kayıtlı olmaları gerekir. Uluslararası literatürde licensure veya registration olarak adlandırılan ve bu makalede lisanslı mühendislik terimiyle özetlenen bu kayıtlanma süreci, her ülkede belli bir sistem dâhilinde, yasaların yetki verdiği çeşitli kurumlar tarafından yürütülmektedir. Bu sistemler her ülkede birbirlerinden farklılık gösterse de, adaylar, genel olarak eğitim, iş tecrübesi, yazılı sınav, sözlü sunum, rapor yazımı gibi aşamaları geçtikten sonra yetkinliklerini ispatlar ve sistemi yürüten kurum tarafından kendilerine ayrıcalık ve itibar getiren bir unvan verilir. Lisanslı mühendislik sisteminde amaç, mühendislik hizmetlerinin denetim altında tutulması ve kalitenin Ege Üniversitesi, Bornova, İzmir (*) (**) arttırılmasıdır. Bunun yanında, sistem yeni mezun ve iş tecrübesi eksik mühendislerin erken sorumluluk altına girmelerini de kısıtlar. Amerika Birleşik Devletleri (ABD), İngiltere, Almanya ve Japonya gibi gelişmiş ülkeler lisanslı mühendisliği, değişik adlar altında, uzun yıllardır uygulamaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin de lisanslı mühendislik kavramını mevcut sistemlerine uyarlamaları doğal ve kaçınılmaz bir gereksinimdir. Örneğin, Hindistan, Pakistan, Malezya, Japonya, Güney Kore, Bangladeş, Singapur, Sri Lanka ve Yeni Zelanda gibi ülkelerde bu uygulama başlamıştır. Avrupa Birliği ne girme çabasında olan ülkemizde de Yetkin Mühendislik ve Serbest Mühendislik kavramları oluşturularak gelişmiş ülkelerdeki uygulamalara benzer arayışlara gidilmiştir. Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) ne bağlı İnşaat Mühendisleri Odası ilgili yönetmelikleri hazırlayarak bu arayışlara öncülük etmiştir. İlk olarak, 30 Ekim 2005 te Serbest İnşaat Mühendisliği Hizmetleri Uygulama, Tescil, Denetim ve Belgelendirme Yönetmeliği, ardından 10 Eylül 2006 da Yetkin İnşaat Mühendisliği Uygulama Yönetmeliği Resmi Gazete de yayınlanarak bu kavramlara yasal dayanaklar hazırlanmıştır. Serbest ve yetkin mühendisliğin ülkemiz için çok yeni kavramlar olmasından dolayı beraberinde birçok soru getirmiştir. Yönetmeliklerin işleyişi ve gelecekte inşaat mühendisliği mesleğine etkileri, diğer mühendislik dallarında nasıl uygulanacağı gibi konularda belirsizlikler mevcuttur. Özellikle de yetkin mühendislik uygulaması inşaat mühendislerinin bir kısmı tarafından benimsenmemiştir. Örneğin, yetkin mühendislik uygulamasını değerlendiren bir ankette inşaat mühendisleri odasına üye olan mühendislere bu uygulamayı nasıl buldukları sorulduğunda, mühendislerden yüzde 36 oranında kararsız cevabı gelmiştir [1]. Bu olumsuz bakış açısına sahip mühendisler bu konuyu yargıya taşımışlar ve yönetmeliğin iptali ve yürütmenin durdurulması yönünde açılan bir davada, Danıştay Sekizinci Dairesinin, 6 Kasım 2007 tarih ve Esas TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4 31

2 No: 2006/5861 sayılı kararıyla yönetmeliğin 1, 2, 4/ d-e, 6/c, 7/c ve 8 inci maddelerinin yürütülmesi durdurulmuştur. Bu kararla, yetkin inşaat mühendisliği ile ilgili iş ve işlemler durdurulmuş ve 5 Ocak 2008 tarihinden itibaren yetkin inşaat mühendisliği ile ilgili başvurular alınmamaktadır. Bu noktaya gelinmesinde, yetkin mühendisliğin önemi ve gereğinin mühendisler tarafından iyi anlaşılamamasının rolü şüphesiz büyüktür. Bu olumsuz düşüncülerin ve kuşkucu yaklaşımların yok edilmesi için serbest ve yetkin mühendislik kavramlarının en başından iyi tarif edilmesi ve sadece inşaat mühendisliğiyle sınırlı kalmamasının gerekliliği ortadadır. Bu nedenle, gelişmiş ülkelerde bu konuda neler yapıldığına bakılması yararlı olacaktır. Bu makale, yurtdışındaki lisanslı mühendislik sistemlerini ve lisanslı mühendis unvanını alabilmek için gereken aşamaları inceleyerek Türkiye deki sistemin belirsizliklerine açıklık getirmeyi amaçlamaktadır. Bu konuda daha önce yapılmış benzer bir çalışmada [2] sadece ABD ve İngiltere deki uygulamalar incelenirken, bu makalede ülke sayısı arttırılarak araştırmanın kapsamı genişletilmektedir. Bu makale için derlenen bilgiler, yetkili kurumların internet sayfaları araştırılarak ve lisans alabilmek için gereken şartları açıklayan kitapçıklar ve dokümanlar incelenerek elde edilmiştir. Makalenin sonuç kısmında ise Türkiye deki yetkin mühendislik yönetmeliği ile diğer ülkelerdeki uygulamalar arasında karşılaştırılmalar yapılmakta ve bu konuda gelecekte yapılacak çalışmalar ve güncellemeler için tavsiyeler verilmektedir. 2. Amerika Birleşik Devletleri Amerika Birleşik Devletleri nde lisanslı mühendislik, Engineer (PE) adıyla uygulanmakta olup profesyonel mühendis anlamına gelmektedir. Elli bağımsız eyaletten oluşan ABD de her eyalet kendi kanunlarını çıkartma ve uygulama yetkisine sahiptir. Bu yüzden, PE uygulaması da her eyalette farklılık göstermektedir. Bunun yanında tüm eyaletlerde ortak uygulanmakta olan bazı prosedürler mevcuttur. Bu bölümde ortak prosedürlerden bahsedilip eyaletten eyalete değişen uygulamalar aşağıda ayrıca belirtilmektedir. ABD de mühendislerin kayıt altına alınması için ilk hareket 1907 yılında Wyoming eyaletinin profesyonel mühendislikle ilgili ilk kanunu çıkartmasıyla gerçekleşmiştir. Kamu mühendislik projelerine ve Yapılan araştırmalar, incelemesi yapılan lisanslı mühendislik sistemlerinin yüzeysel olarak birbirine benzediğini göstermektedir. Ortak yaklaşım, mühendisin çeşitli aşamaları geçerek bir unvan kazanması, kayıt altına alınması ve diğer mühendislere göre çeşitli ayrıcalıklar kazanmasıdır. hesaplarına imza atma yetkisini sadece profesyonel mühendislere veren bu düzenlemenin ülkenin tüm eyaletlerinde uygulanır hale gelmesi ise 1947 yılını bulmuştur [3]. PE unvanı National Council of Examiners for Engineering and Surveying (NCEES) kurumunun eyalet temsilcilikleri tarafından verilmektedir ve bir mühendis hangi eyalette hizmet vermek istiyorsa o eyaletin P.E. koşullarını sağlamak zorundadır [4]. PE unvanı, kamu projelerine imza atabilme yetkisine ek olarak mühendise çeşitli ayrıcalık ve imtiyazlar getirmektedir. Örneğin, bir firmadaki yetkin mühendis sayısı ihale kazanma faktörü olmaktadır. Bir diğer avantaj ise sadece PE unvanına sahip mühendislerin bilirkişilik yapabilmesidir. Böylece PE unvanına sahip bir mühendisin değeri artmakta ve dolayısıyla maaşı PE olmayana göre daha yüksek olmaktadır (1). Tüm bu maddi ayrıcalıkların yanı sıra P.E. unvanı kişiye önemli ölçüde mesleki prestij sağlamaktadır. ABD de PE olabilmek için mühendisler 4 farklı aşamadan geçerler. İlk aşama akreditasyonunu sağlamış dört yıllık bir üniversite programından mezun olma koşulunu sağlamaktır. ABD deki üniversitelerin akreditasyonu Accreditation Board for Engineering and Technology (ABET) (2) adlı kurum tarafından sağlanmaktadır [6]. PE unvanı almak için geçilmesi gereken bir başka aşama ise mühendisin Fundamentals of Engineering (FE) -Mühendisliğin Temelleri- adlı sınavda başarılı olmasıdır. Bu sınav, mühendislik (1) İstatistiklere göre PE unvanına sahip olan mühendisin kazancı, aynı statüde çalışan bir diğer mühendise göre yaklaşık %25 daha fazladır [5]. (2) 70 yıllık bir geçmişi olan ABET kurumu, üniversitelerdeki uygulamalı fen, bilgisayar, mühendislik, ve teknoloji dallarında eğitim veren bölümlerin kalitesini tescil etmektedir. 32 TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4

3 öğrencilerinin genelde mezun olmaya yakın, tercihen öğrenimlerinin son döneminde girdikleri bir sınavdır. Sınava giriş için bu dönemin tercih edilme nedenleri öğrencilerin bilgilerinin taze olmasının yanı sıra, bazı firmaların işe yeni mezun mühendis alırken FE sınavını kriter olarak kullanmasıdır. FE sınavı sabah ve öğle olmak üzere dörder saatlik iki ayrı oturumdan oluşmaktadır. Tüm mühendislik öğrencilerinin girebildiği sabah oturumu sınavı, eğitimin ilk 2 senesinde görülen temel mühendislik konularını içermektedir. Disiplinlere yönelik olan öğle oturumuna girenler yedi özel mühendislik n (Kimya, İnşaat, Elektrik, Çevre, Endüstri, Makine ve Genel Mühendislik) birini seçerek ilgili soruları yanıtlar. Bu sınavda başarılı olanlar sınava girdikleri eyalete bağlı olarak Engineer in Training (EIT) -eğitim aşamasındaki mühendis- veya Engineer Intern (EI) -stajyer mühendis- unvanlarından birini alarak PE olmak için önemli bir adımı geçmiş olur. FE sınavından sonra gelen aşama çıraklık aşaması olarak bilinir ve PE unvanı almayı hedefleyen mühendislerin piyasada çalışarak iş tecrübesi edinmesini kapsar. İş tecrübesi birçok eyalette dört yıl olarak tespit edilmesine rağmen bazı eyaletlerde bu süre daha az olabilmektedir. Ayrıca, bazı eyaletlerde iş tecrübesinin bir PE gözetimi altında yapılması şart koşulmaktadır. PE olabilmek için gerekli son kriter ise Principles of Engineering (PE) -Mühendisliğin Prensipleri- sınavında başarılı olmaktır. Bu sınav her mühendislik dalı için farklıdır ve çeşitli uzmanlık dallarını kapsar. (Örneğin inşaat mühendisleri için hazırlanan sınavda beş uzmanlık dalı seçeneği bulunmakta olup, bunlar çevre, geoteknik, yapı, ulaştırma ve su kaynaklarıdır.) P.E. sınavı, F.E. sınavı gibi sabah ve öğle olarak iki oturumdan oluşur. Sabah oturumunda P.E. adayı tüm uzmanlık dallarını kapsayan Breadth Exam olarak adlandırılan genel bir sınava girer. Depth Exam olarak da bilinen öğle oturumunda ise seçtiği uzmanlık dalının sorularını yanıtlar. Sınavın sonucunda başarılı olmuşsa seçtiği uzmanlık n P.E. unvanı kazanmış olur ve National Society of Engineers (NSPE) (3) kurumuna lisanslı üye statüsü ile kayıt olmaya hak kazanır [3]. P.E. unvanını alan mühendislerin bu unvanlarını korumaları için periyodik olarak NSPE kurumuna olan üyeliklerini yenilemeleri gerekir. Bu yenileme işlemleri sırasında bazı eyaletler mühendislerden ek olarak mesleklerinde kendilerini geliştirdiklerini ispatlamalarını ister. Bu işleme Continuing Competency (CPC) -Sürekli Mesleki Yetkinlik- denmektedir. Mesleki yetkinliğin ölçümü de kişinin yenileme periyodu süresince (genelde bir yıl) kendini geliştirmesi ve eğitmesi amacıyla katıldığı aktivite ve faaliyetlerin saat olarak toplamıdır. Bu ölçüte, Development Hours (PDH) -Mesleki Gelişim Saatleri- denir. CPC uygulaması sadece otuz eyalette yürürlüktedir ve PDH kriterleri eyaletten eyalete değişir. Mesleki gelişim aktivitelerine örnek olarak NSPE destekli kurslara devam etmek, seminerlere ve konferanslara katılmak veya konuşmacı olmak, ders vermek, makale veya kitap yazmak, patent almak, mesleki veya teknik bir dernekte aktif olarak yer almak sayılabilir [3]. 3. İngiltere İngiltere de mühendislerin kayıt altına alınması iki farklı uygulama ile yapılmaktadır: imtiyazlı mühendis anlamına gelen Chartered Engineer (CEng.) ve tüzel kişiliği olan mühendis anlamına gelen Incorporated Engineer (IEng.). Bu mesleki sertifikasyonlar, Kraliyet tarafından yetkilendirilmiş Engineering Council United Kingdom (ECUK) adlı düzenleyici otoritenin gözetimi altındaki kurumlar tarafından verilmektedir. Toplam otuz beş kurum mevcuttur ve her kurum ayrı n sorumludur. Bu sisteme diğer Birleşik Krallık ülkeleri (Galler, İskoçya, Kuzey İrlanda) de dahildir [7]. Bu iki sertifikasyondan biri olan CEng. unvanı, mühendise projelere imza atabilme yetkisi sağlamasının yanı sıra, mesleki gelişim açısından da birçok fayda getirir. Bu unvanı elde eden mühendis belli bir mesleki bilgi ve tecrübe birikimine sahip olduğunu ispat etmiş olduğu için birçok işveren kilit pozisyonlara CEng. leri getirmeyi uygun bulur. Özellikle de güvenlik ve kalite ile ilgili konularda CEng. lerin çalıştığı görülür. Ayrıca faaliyetlerini kendi ülkelerinin dışına yaymak isteyen mühendisler bu unvan sayesinde tüm Avrupa da ve dünyanın bir çok ülkesinde tanınıp, ihalelere girme ve kazanma fırsatı elde ederler [8]. İngiltere de CEng. unvanını alabilmek için üç aşamadan geçmek gerekir. Bu üç aşama eğitim, mesleki gelişim ve mesleki incelemeden oluşur. Eğitim aşaması, ECUK tarafından kabul edilmiş dört senelik bir üniversiteden mezun olmayı içerdiği gibi yüksek lisans derecesi sahibi olmayı da gerektirir. Bu şartlar tüm mühendislik dalları için aynı iken,. mesleki gelişim ve mesleki inceleme aşamaları (3) 1934 yılında profesyonel mühendisler tarafından kurulmuş ve tüm mühendislik dallarından mühendislerin üye olabildiği mesleki bir dernektir. Profesyonel mühendisler, şirketler ve öğrenciler için 3 farklı üyelik sistemi vardır. TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4 33

4 mühendislik dalına göre farklılıklar göstermektedir. Mesleki gelişim aşaması temelde adayın mezun olduktan sonra edinmiş olduğu iş tecrübesi ve mesleki eğitimden ibarettir. İş tecrübesinin genelde en az dört yıl olması istenir. İdeal olarak iş tecrübesinin yıl yılının yeni mezun mühendis veya stajyer pozisyonunda geçirilmesi beklenir. Geri kalan iki yılda ise mühendis daha fazla sorumluluk alabileceği pozisyonlarda çalışması ve bu tecrübenin bir başka CEng. in gözetimi altında olması istenir. CEng. adayları mesleki gelişim sürecinde nasıl bir yol izleyecekleri hakkında işverenlerinden veya çeşitli danışmanlardan tavsiyeler alıp bu süredeki faaliyetlerini detaylı ve düzenli olarak kaydetmeleri gerekir [8]. Mesleki gelişim sürecini tamamlayıp hazır olduklarını hisseden mühendisler, ECUK a bağlı olan ve meslek dallarında CEng. unvanı veren ilgili kuruma başvurabilirler. Adayın mesleki incelemesi, ilgili kurumun atadığı adayın çalışma alanıyla ilgili iki mühendis tarafından yapılır ve aday genelde yüz yüze görüşmeye çağrılır. Aday, görüşmenin başında iş tecrübesini özetleyen ve işvereni tarafından imzalanmış olan bir raporu, 15 dakika civarında süren bir sözlü sunum ile açıklar. Bazı mühendislik dallarındaki uygulamalarda, adaylar, sözlü sunum sonrasında iş tecrübesiyle ilgili bir alanda ayrıca yazılı sınava alınır. Aday, bu mesleki inceleme sonunda başarılı olursa CEng. unvanını almaya hak kazanır [9]. CEng. lerin sürekli mesleki gelişimi bağlı olunan kuruma yıllık aidat ödenirken kontrol edilir. Bazı ülkelerde uygulanan puan toplama sistemi İngiltere de yoktur. İlgili mühendislik kurumları adaylara gelişimleri konusunda kılavuzluk eder ve onlara katılmaları gereken seminer, kurs ve eğitim programları hakkında tavsiyeler verir. Genelde adayların lisans aldıktan sonra nasıl bir mesleki gelişim yolu izleyecekleri mesleki inceleme sırasında belirlendiği için bu yolun gerçekten takip edilip edilmediğinin kontrolü yeterlidir. İngiltere de mühendislere verilmekte olan ikinci mesleki sertifikasyon IEng. in alınma süreci ve unvanın getirmiş olduğu sorumluluklar açısından Ceng. le benzerlikler gösterse de gerek elde edilme sürecinin süresi gerek yaptıkları işlerin kapsamı açısından IEng..unvanı CEng. in bir alt seviyesi olarak görülür. CEng. unvanına sahip mühendisler, IEng. unvanlı mühendislere göre daha fazla sorumluluk üstlenebilirler ve projelere daha geniş perspektiften bakabildikleri için daha ziyade yönetici seviyesinde görev alırlar [8]. İngiltere de ayrıca mühendislik ve teknoloji faaliyetlerinde görev alan teknisyenler de kayıt altına alınırlar. Bunlara Engineering Technician (Eng. Tech.) -Teknisyen Mühendis- adlı bir unvan verilir. Eng. Tech. unvanının elde ediliş aşamaları bu makalenin kapsamına dahil edilmemiştir. 4. Japonya Uzakdoğu nun önemli ve gelişmiş ülkelerinden biri olan Japonya da lisanslı mühendislere Engineer, Japan, veya kısaca PE Jp. unvanı verilmektedir. Japon dilinde Gijyutsushi olarak da bilinen bu unvanın dayanağı, Japonya nın Profesyonel Mühendislik Kanunudur. Bu kanuna göre planlama, araştırma, tasarım, analiz, deney yapma, değerlendirme ve yönlendirme gibi ileri düzeyde mesleki iş tecrübesi gerektiren bilimsel konularda, sadece PE Jp. unvanlı mühendisler çalışabilirler. Profesyonel mühendisler aynı zamanda bilim ve teknoloji açısından eksper kişiler olarak bilinirler, ve araştırma, geliştirme, tasarım ve değerlendirme konularında danışmanlık yapabilir. Bu konu ile ilgili her türlü faaliyet Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı na bağlı Institution of Engineers, Japan (IPEJ) kurumu tarafından yürütülmekte ve yirmi ayrı bilim P.E. Jp. unvanı verilmektedir. Bu bilim dalları arasında makine, inşaat, endüstri, elektrik ve elektronik gibi klasik mühendislik branşları ile bilişim mühendisliği, biyoteknoloji, nükleer ve radyasyon gibi yeni bilim dalları da bulunur [10]. Japonya daki mühendislik eğitimi mezunlarının PE Jp. olabilmeleri için IPEJ in her yıl açtığı iki ayrı sınava girmeleri gerekir. İlk sınav, mühendislik öğrencilerinin genelde mezun olduktan kısa bir süre sonra girdikleri bir bilim sınavıdır. Bu sınavı geçenler Associate Engineer -yardımcı mühendis- unvanını almaya hak kazanır. Japon devleti mühendislik mezunlarına bu aşamada bir alternatif sunar. Eğer sınava girecek kişi JABEE (Japan Accreditation Board for Engineering Education) tarafından akredite olmuş bir nı tamamlamış ise otomatik olarak bu sınavda başarılı olmuş sayılır. Bu aşamayı geçen adaylar, ikinci sınava girmeden önce iş tecrübesi şartını yerine getirmelidir. Bunun için en az yedi yıl piyasa tecrübesi koşulu yerine getirilmelidir. Ancak, bu çalışma süresi PE Jp unvanına sahip bir mühendis gözetimi altında olursa dört seneye iner. Adayın gireceği ikinci sınav, yazılı ve sözlü olarak iki kısımdan oluşur ve başarılı olan mühendisler PE Jp unvanı almaya hak kazanırlar [10] yılında PE kanununda yapılan bir değişikliğe göre Japon profesyonel mühendislerinin statülerini kaybetmemeleri için kendilerini mesleki açıdan sürekli geliştirmeleri koşulu getirilmiştir. Sürekli 34 TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4

5 Mesleki Gelişim (SMG) kavramı mesleki ahlak, bilim ve teknolojiye katkı, toplumsal çevrelerdeki değişikliklere uyum ve karar verme kabiliyetinde gelişme gibi konuları içerir. Bahsedilen konularda PE Jp. lerin kendilerini geliştirebilmeleri için Japonya da çeşitli SMG programları mevcuttur. Bu programlara üç yıl içinde 150 saat katılım koşulu aranır. SMG programları dahilinde olan faaliyetlere örnek, IPEJ veya diğer kurumlar tarafından verilen eğitim ve seminerlere katılım, makale sunmak, teknik kılavuzluk ve endüstriyel sektörde pratik tecrübe kazanmak gösterilebilir [10]. 5. Hindistan Lisanslı mühendislik, Asya kıtasında Japonya nın yanısıra Hindistan, Pakistan, Malezya, Bangladeş, Singapur ve Sri Lanka gibi halen gelişmekte olan ülkelerde de uygulanmaktadır. Çalışmada, bu ülkeler arasından mühendislerini dünyanın dört bir yanına yollayarak adını sıkça duyuran Hindistan daki lisanslı mühendislik sistemi seçilerek incelenmiştir. Mühendislere lisans verme sistemi Hindistan da Institution of Engineers, India (IEI) kurumu tarafından yürütülmektedir ve lisans alan mühendislere ABD deki gibi Engineer (P.E.) unvanı verilmektedir (4). PE unvanı 18 adet mühendislik ve teknolojiyle ilgili bilim verilmektedir. Bu dallar arasında makine, inşaat, elektronik, endüstri, ve kimya gibi klasik mühendislik branşları bulunduğu gibi bilişim teknolojisi, metalürji ve malzeme bilimleri, gemi mühendisliği, ve biyomühendislik gibi bilim dalları da yer almaktadır. Ayrıca, Hindistan da IEI ya üye olan mühendislere Chartered Engineer unvanı verilmektedir [11]. PE unvanı alan Hintli mühendisler, mühendislik tasarımları ve hesaplarını yapma, onaylama ve tescil etme hakkına sahip olur. Ancak, bu hakkı elde etmek için Hindistanlı mühendisler zorlu bir süreçten geçerler. PE adayı, Hindistan devleti veya yetkili otorite tarafından tanınmış bölümünden veya buna denk bir programdan mezun olduktan sonra yedi sene piyasada çalışmış olmalıdır (5). Bu tecrübenin en az iki senesi ciddi mühendislik aktiviteleri ile uğraşan bir işyerinde sorumluluk alınan bir pozisyonda olmalıdır. Profesyonel mühendisliğe başvuru için iş tecrübesi ve mezuniyete ek olarak, adayın tanınmış mühendislik derneklerinin birinde üyeliği olmalı ve üç tane sponsor mühendisten referans mektubu almalıdır. Sponsor mühendislerden de tanınmış mühendislik derneklerinde görev almış olma veya en az 5 yıldır profesyonel mühendis unvanına sahip olma koşulu aranır. Başvurusu kabul olan aday, değerlendirme sürecine girmeye hak kazanır [11]. İlgili mühendislik dalının Ulusal Komitesi nin (National Committee) yürüttüğü değerlendirme sürecinde adayın iş tecrübesi ve uzmanlık alanındaki yetkinliği değerlendirilir ve yazılı sınava tabi tutulur. Yazılı sınav iki kısımdan oluşur. Tüm mühendislik dallarından adayların girdiği ilk kısımdaki sorular genelde uygulamaya yöneliktir ve kalite, endüstrideki trendler, finans, hukuk ve sözleşmelerle ilgili konular, iş ahlakı, iş güvenliği, risk yönetimi ve iletişim becerisi gibi konuları içerir. İkinci kısımda ise her mühendislik dalı için ayrı sorular bulunur. Komite, adayın başvurusundaki belgeleri de inceleyerek değerlendirmeyi yapar ve gerektiğinde adayı görüşmeye çağırabilir. Değerlendirme süreci sonunda başarılı bulunan aday PE unvanını almaya hak kazanır [11]. Hintli profesyonel mühendisler mesleki olarak sürekli gelişim gösterdiklerini ispatlayarak her beş yılda bir sertifikasyonlarını yenilerler. Hindistan da Sürekli Mesleki Gelişim (SMG) değerlendirilmesinde krediye dayalı bir sistem uygulanmaktadır. Bu sisteme göre profesyonel mühendisin her yenileme periyodunda yaptığı çalışmaların toplamı 250 kredinin altında olmamalıdır. Bu puanı toplamak için lisansüstü eğitim, kurs, seminer, eğitim ve gelişim programlarına katılım, teknik makale yazarlığı, panellerde konuşmacılık, kongrelerde sunum yapma ve tez yazma gibi faaliyetler gerçekleştirilebilir [12]. 6. Avustralya Dünyanın en küçük kıtasını da içeren Okyanusya bölgesinde mühendislikte lisans uygulamasının örnekleri Avustralya ve Yeni Zelanda ülkelerinde görülmektedir. Bu çalışmada bu bölgeden Avustralya seçilmiştir. Avustralya da Engineers Australia adlı kurum tarafından mühendislere verilen ve devlet tarafından da tanınan bu unvan Chartered olarak geçmektedir ve ülkedeki mühendislik eğitimi sistemine paralel olarak üç farklı şekilde uygulanır. Chartered Engineer (CPEng) unvanı üniversitelerin dört yıllık mühendislik bölümlerinden mezun olanlara verilmektedir. Bu kişiler sorumluluk alabilecek ve (4) On yılı aşkın süredir P.E. uygulamasının devam etmesine karşın, ilgili mühendislik kanunu bu makalenin yazıldığı sırada Hindistan parlamentosunun onayını beklemektedir. (5) Yüksek lisans ve benzeri yüksek eğitim yapanlara 5 yıl, doktora derecesi olanlara da 4 yıl iş tecrübesi yeterli görülmektedir. TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4 35

6 yönetici seviyesine gelebilecek mühendis eğitimi alırlar. Bir diğer unvan Chartered Engineering Technologist (CEngT) dir ve üç yıl mühendislik teknolojisi eğitimi alanlara verilmektedir. Bu kişiler belli teknolojisi konusunda uzmanlaşmıştır. Son olarak iki yıllık mühendislik eğitimi almış kişilere Chartered Engineering Officer (CEngO) unvanı verilir ve bu kişiler, projelerde genelde tekniker olarak görev alırlar [13]. Bu çalışmanın kapsamı CPEng ile sınırlı tutulmuştur. Unvanlarının başına henüz Chartered kelimesi eklenmemiş olan profesyonel, uzman, veya tekniker mühendisler 1. seviye mezun mühendis statüsünde sayılır, kendi işlerini kurup tek başlarına çalışamazlar. Ancak, başka bir Chartered mühendisin gözetimi altında çalışabilirler. Chartered unvanını alan mühendisler ise ikinci seviye mühendis statüsüne yükselerek, kendi başlarına çalışma hakkı ve imza atma yetkilerini elde ederler. Avustralya da 11 mühendislik CPEng. unvanı verilmektedir. Bunlar sırasıyla havacılık ve uzay, biyotıp, bina hizmetleri, kimya, inşaat, elektrik, çevre, makine, işletme, yapı ve gemi mühendislikleridir. İncelenen tüm sistemlerde, mühendisin yetkinliğini kazandıktan sonra mesleki olarak sürekli kendisini geliştirmesi gerekliliği olması dikkat çekicidir. Mühendisin mesleki olarak gelişmesi için eğitim, seminer ve kurslara katılması, makaleler yazması ve eğitmenlik gibi faaliyetleri yapması gerektiği düşünülmüştür ve bu faaliyetleri değerlendirmek için puanlama sistemleri geliştirilmiştir. Türkiye deki serbest ve yetkin inşaat mühendisliği yönetmeliklerinde de benzer bir uygulamaya gidilmiştir. CPEng. unvanı alabilmek için üç aşamadan geçmek gerekmektedir. Bunlar 4 yıllık mühendislik eğitimi, Engineering Practice Report (EPR) - Mühendislik İş Tecrübesi Raporu- ve sözlü sınavdır. CPEng. unvanı almak için başvuru yaparken adayların öncelikle Engineers Australia kurumuna üyeliklerinin bulunması ve akreditasyonunu sağlamış bir üniversiteden 4 yıllık eğitim almış olmaları gerekir. Bu koşulları sağlayan adaylar mühendislik iş tecrübesi raporunu hazırlar. Bunun için Engineers Australia nın hazırladığı Units and Elements of Competency -Yetkinlik Birimleri ve Öğeleri- adlı listeye başvurulur. Bu listede aday sağlamış olduğu öğeleri seçer ve bunun ispatı için Career Episode Report (CER) -Kariyer Olay Raporu- adlı bir rapor hazırlar. Bu raporda adaylardan iş hayatlarının en önemli tecrübesi olarak değerlendirdikleri projeyi özetlemeleri ve adayın projeye katkısı, sorumlulukları, karşılaştığı sorunlar ve ürettiği çözümler, verdiği mühendislik kararları ve bu kararların projeye etkisi gibi konuların bulunması istenir [14]. Yetkinlik birimleri ve öğeleri listesi zorunlu ve seçmeli olmak üzere iki bölümden oluşur. Zorunlu bölümde üç kısım (mühendislik uygulaması, mühendislik planlama ve tasarımı ve işyerinde özyönetim) ve her kısım için çeşitli öğe ve tanımlayıcı aktiviteler bulunur. Öğelere örnek olarak profesyonel bir imaj oluşturup sunmak, sürekli mesleki gelişim, teklif hazırlarken yeni teknolojileri araştırmak ve etkin iletişim verilebilir. Seçmeli bölüm ise içlerinde işletme ve proje yönetimi, mühendislik operasyonları, soruşturma ve raporlama, araştırma, geliştirme ve ticarileşme, teknik satış ve promosyon gibi konuların bulunduğu on kısımdan meydana gelir. Adayın zorunlu bölümde bulunan tüm öğeleri ve kendisine uygun gördüğü iki tane seçmeli konuyu seçip şartlarını sağlamış olması gerekir. Raporlar yazılırken hangi öğelere atıf yapıldığı metin içinde belirtilmelidir. Raporlar mutlaka daha tecrübeli bir mühendis (tercihen chartered) tarafından onaylanmalıdır [13]. Mühendislik iş tecrübesi raporunun hazırlanmasından sonra adaydan sürekli mesleki gelişimiyle ilgili yapmış olduğu aktivitelerin detayları istenir. Bu aktivitelere örnek olarak, resmi olarak alınan eğitim ve kurslar, iştirak edilen seminerler ve konferanslar, yapılan sunumlar ve yayınlanan makaleler verilebilir. Avustralya sisteminin diğer ülkelerden en önemli farkı başvuru sırasında iş tecrübesi için süre kısıtlaması bulunmamasıdır. Eğer kişi mühendislik iş tecrübesi raporunda istenen kriterleri (Yetkinlik Birimleri ve Öğeleri) beş sene yerine üç senede sağlayabiliyorsa, CPEng. olabilmek için beklemesine gerek kalmamaktadır. Başvuruda sunulan mühendislik iş tecrübesi raporu Engineers Australia 36 TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4

7 kurumuna bağlı bir denetçi tarafından değerlendirilir. Değerlendirme sonunda rapor yeterli bulunursa ve diğer başvuru koşulları da sağlanmışsa aday görüşmeye çağrılır. Sözlü sınav yerine geçen bu görüşmeye Interview (PI) -Mesleki Görüşme- denir. Mesleki görüşme adayın başvurusunu savunduğu 15 dakikalık sunum ile başlar. Sunum sonunda adaya seçtiği ve sağladığını iddia ettiği öğeler ile ilgili sorular yöneltilir. Eğer daha fazla açıklama gerektiren noktalar tespit edilirse, adaya görüşme sonunda teknik bir ödev verilebilir. Görüşme sonunda başarılı olan adaylar CPEng. unvanlarını almaya hak kazanır [13]. 7. Kanada Kanada da uygulanmakta olan lisanslı mühendislik sistemi aynı kara parçasında bulundukları ABD deki sisteme oldukça benzer. Bu yüzden, bu bölümde özellikle ABD den farklı uygulanmakta olan kısımlar vurgulanmaktadır. ABD de kullanılan Engineer (PEng.) terimi aynen Kanada da da kullanılmaktadır ve bu unvana sahip kişiler Kanada nın hangi eyaletinden almışlarsa orada mühendislik mesleğini icra edebilirler ve o eyaletin mühendislik yasasına tâbidirler. Bu sistemi 1936 da kurulan Engineers Canada adlı kurum ve bu kuruma bağlı 12 adet bölgesel kurum yürütmekte ve yönlendirmektedir [15]. Hemen her sistemde olduğu gibi Kanada da ilk koşulu akreditasyonunu sağlamış mühendislik eğitimi veren bir programdan mezuniyettir (6). Bu koşulu sağlayan herhangi bir aday mesleğini icra etmeyi planladığı eyaletin bağlı olduğu Engineers Canada ya bağlı bölgesel lisanslı mühendislik kurumuna kayıtlarını yaparak Engineer in Training unvanını elde eder. Bu unvanın elde edilmesinden sonra stajyerlik diye adlandırılan ve eyaletine göre iki ila dört yıl arasında değişen bir çalışma süreci başlar. Bu sürenin bir başka PEng. in gözetimi altında geçmesi esastır. Bu koşulları sağlamış olanlar son aşama olarak yazılı sınava girerler. Yazılı sınavın biçimi her bölgesel kurumda farklı olarak uygulanabildiği gibi eğer kurum sınavı yapacak kaynaklara sahip değilse adayı tüm Kanada da uygulanan ulusal bir sınava alabilir. Diğer ülkelerde görülen sürekli mesleki gelişim ile ilgili bir yaptırım Kanada da bulunmamaktadır. Bölgesel kurumların bu konuda kendi hazırlamış oldukları dokumanlar mevcuttur, ancak bunlar da P.Eng. lere kılavuzluk yapma amacıyla hazırlanmıştır [16]. 8. Almanya Avrupa daki mühendislik hizmetlerinde her zaman başı çekmiş isimlerden biri olan Almanya da, bir mühendis serbest çalışmak ve projelere imza atmak isterse, kanuna göre danışman mühendis anlamına gelen Beratender Ingenieur unvanını edinmesi gerekir. Almanya nın mühendislik odası olan Bundesingenieurkammer in yürüttüğü ve yüzyılı aşkın geçmişi olan bu sistem, içlerinde yapı mühendisliği, su ve atık yönetimi, trafik ve ölçüm, elektrik, ışık ve bilişim mühendisliği, mimari ve teknik, bilirkişilik, teknik-ekonomik yönetim danışmanlığı, proje ve tesis yönetimi, ve iş güvenliği gibi uygulama alanlarının bulunduğu 14 ayrı uzmanlık uygulanmaktadır. Almanya da danışman mühendis olabilmek için gereken ilk koşul Ingenieur yani mühendis unvanına sahip olmaktır. Bu unvana sahip olmak için akreditasyonunu tamamlamış ndan mezun olmak şarttır. Ardından mühendisten 3 yıllık iş tecrübesi istenir. Bu önkoşulları sağlayan mühendisler ülkenin hangi eyaletinde çalışmak istiyorsa o eyaletin mühendislik odasına başvurarak kayıtlarını yaparlar. Almanya daki mühendislik eğitiminin diğer ülkelere göre daha uzun sürmesinden dolayı bu aşamada ayrıca sınava gerek duyulmaz. Bir çok ülkede olduğu gibi Almanya da da sürekli mesleki gelişim uygulaması danışman mühendisin her yıl belli bir puan değerinde eğitim uygulamalarına katılmasından ibarettir. Gereken asgari puan miktarı ise her eyalette ve her uzmanlık farklıdır [17]. 9. Güney Afrika Güney Afrika da uygulanan lisanslı mühendislik sisteminin tohumları 1969 da Engineers Act -Profesyonel Mühendisler Hareketi- nin çıkması ile atılmıştır. Lisanlı mühendislik sistemini yürütme yetkisi 1990 da yeniden yapılandırılan Engineering Council of South Africa (ECSA) kurumunun sorumluluğu altındadır. Özellikle, 2000 yılından itibaren mühendislik hizmetlerinde imza atacak mühendislerden profesyonel unvanına sahip olmaları istenmeye başlanmasından sonra sistemin önemi artmıştır. Lisanslı mühendislik Güney Afrika da dört farklı statüde (mühendisler, teknoloji uzmanları, sertifikalı mühendisler ve mühendislik teknisyenleri) uygulanmaktadır. Her uygulama için Engineer (PE) -Profesyonel Mühendisve Candidate Engineer (CE) -Aday Mühendisolarak iki farklı seviyede unvan alma olanağı vardır. (6) Kanada da mühendislik eğitim programlarının akreditasyonunu Canadian Engineering Accreditation Board (CEAB) sağlamaktadır. TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4 37

8 CE unvanını alabilmek için ECSA tarafından kabul edilen ve dört yıllık mühendislik eğitimi veren bir üniversiteden mezuniyet yeterli olmaktadır. Daha uzun bir süreç gerektiren profesyonel mühendislik unvanı ise dokuz mühendislik verilmektedir (Havacılık, Ziraat, Kimya, Elektrik, Endüstri, Makine, Metalürji, Maden ve İnşaat) [18]. Profesyonel mühendis olabilmek için gereken ilk aşama olan CE unvanını alan adaylar, işverenleri tarafından Committment and Undertaking (CU) -Bağlılık ve Taahhüt- diye adlandırılan bir tür işbaşında na kaydettirilirler. CU programına kayıt olan adaylar ECSA nın istediği şartlara ve eğitim takvimine göre çalışarak iş tecrübesi kazanırlar. Bu iş tecrübesinin şirket içerisinden veya dışarıdan gelecek bir danışmanın kılavuzluğu altında yapılması zorunludur. İş tecrübesi için belli bir zaman sınırı bulunmamaktadır. Önemli olan adayın eğitim takvimine uyduğunu ve danışmanları tarafından istenen seviyeye geldiğini kanıtlamasıdır [19]. Adaylar, eğitim ve iş tecrübesi aşamalarından sonra, danışmanları tarafından onaylanan iş tecrübeleri ile ilgili her türlü belge ve yazmış oldukları dört bin kelimelik rapor ile PE unvanı için başvururlar. Rapor, adayın çalışmış olduğu proje veya projelerde sorumluluğunda olan faaliyetleri ve yapmış olduğu katkıları özetler. Başvuruları kabul edilen adaylar Review (PR) -Mesleki İnceleme- ye alınır. Mesleki inceleme, adayın yazmış olduğu raporu özetlediği 15 dakikalık sözlü sunumla başlar. Ardından jüri üyeleri adayın istenen seviyede olup olmadığını değerlendirmek amacıyla adaya sorular yöneltir. Sınavın sonunda yeterli bulunan adaylar PE unvanı almaya ve ECSA ya kayıt olmaya hak kazanırlar [19]. 10. Türkiye Türkiye de yakın tarihe kadar mühendislik mesleğini icra edenler, yurtdışındaki lisanslı mühendislik sistemlerine benzer bir düzenleme ile kayıt altına alınmamıştır. Ancak, geçtiğimiz son beş yıl içinde Türkiye nin Avrupa Birliği ne giriş atılımlarının artmasıyla birçok kanun ve yönetmelik güncelleştirilmiştir ve yeni uygulamalar gündeme gelmiştir. Bu yeni uygulamalardan Serbest Mühendislik ve Yetkin Mühendislik kavramları ve bunların yasal dayanağı olan ilgili yönetmelikler bu bölümde incelenmektedir. 30 Ekim 2005 te sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Serbest İnşaat Mühendisliği Hizmetleri Uygulama, Tescil, Denetim ve Belgelendirme Yönetmeliği serbest çalışan ve inşaat mühendisliği hizmetleri üreten kişi ve kuruluşları kayıt altına alarak mesleki etkinliklerinin gelişmesini, haksız rekabetin engellenmesini ve üretilen hizmetlerin standartlara uygunluğunun sağlanmasını amaçlamaktadır. Yönetmelik, Serbest İnşaat Mühendisi (SİM) belgesi bulunmayan kişi veya kuruluşların serbest inşaat mühendisliği hizmetleri yapmasını engellemektedir. SİM belgesi alabilmek için TMMOB ye üye olunması, üç yıl iş tecrübesinin belgelenmesi ve TMMOB nin düzenlemiş olduğu meslek içi eğitim faaliyetleri ve bilgi yenileme eğitimlerine katılım gereklidir. SİM belgesinin geçerliliğinin sürdürülmesi için iki yılda bir yenilenmesi ve bu süre içinde kişi ve kurumların belli bir kredi puanını toplamış olmaları gerekir. Yenileme sırasında uygulanan puan sisteminde kredi hesaplanırken kişinin akademik unvanı, mesleki etkinlikleri, mesleki deneyimi, meslek içi eğitimi, ve mesleki faaliyetleri hesaba katılır [20]. Yetkin İnşaat Mühendisliği Uygulama Yönetmeliği 10 Eylül 2006 tarihinde sayılı Resmi Gazete de yayınlanmış, uygulaması yaklaşık 15 ay sürmüş ve Danıştay ın yönetmeliğin 1, 2, 4/d-e, 6/c, 7/c ve 8. maddelerini iptal etmesiyle Ocak 2008 de bu uygulama askıya alınmıştır. Her ne kadar bu yönetmelik alınan kararla şu an geçerliliğini yitirmiş olsa da gelecekte yapılacak düzenlemelerde önemli rol oynayacağı için bu bölüme dahil edilmiştir. Serbest Mühendislikte hedef belli bir iş tecrübesine erişen kişileri kayıt altına almak iken, Yetkin Mühendislik te bu hedef bir adım öteye taşınarak meslek bilgisi, deneyim birikimi ve etik anlayışıyla belli bir olgunluk düzeyine erişmiş mühendisleri tespit edip belgelendirmektir. Yetkin İnşaat Mühendisliği sistemini yürütme ve yönlendirme görevi, üyeleri İnşaat Mühendisleri Odası Genel Kurulları nca seçilecek, Yetkin Mühendislik Kurulu na verilmektedir. Yetkin İnşaat Mühendisliği ne başvurabilmek için öncelikle en az beş yıl süreyle, yetkin mühendis belgesine sahip mühendisler gözetiminde gerçekleştirilmiş mühendislik deneyimi şartı aranmaktadır. İstenen koşulları sağlayan adayların, başvuru yaparken meslekteki başlıca çalışmalarını özetleyen özet bilgi formu, bir yetkin mühendisten aldığı referans mektubu (7) ve adayın daha önce yaptığı mühendislik uygulamaları arasından uygun gördüğü çalışmasını özetleyen 1000 ± 200 kelime uzunluğunda bir rapor sunması gerekir. Başvurusu kabul olan aday, çoktan seçmeli sorulardan oluşan genel ve özel konular diye adlandırılan iki ayrı sınava girer. Bütün uzmanlık alanları için (7) Referans mektubu koşulu Danıştay tarafından iptal edilmiştir. 38 TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4

9 ortak yapılan genel sınavda inşaat mühendisliğinin çeşitli alanlarındaki temel ilke ve kavramları kapsar. Özel konular sınavı ise sadece adayın başvurduğu uzmanlık alanını kapsar (8). Sınav sonucunda başarılı olan adaylar yetkin inşaat mühendis belgesini almaya hak kazanırlar. Yetkin inşaat mühendisleri, her üç yılda bir değerlendirmeye tabi tutulurlar. Bu değerlendirmede son üç yılda yetkin mühendisin yaptığı çalışmalar incelenir ve 40 saatten az olmayan meslekte gelişmeye yönelik kurs, seminer, konferans, çalıştay ve benzeri etkinliklere katılımların belgelenmesi istenir. Her değerlendirme periyodu sonunda yukarıdaki kriterleri sağlayan yetkin inşaat mühendisleri unvanlarını korurlar [21]. 11. Sonuç Yapılan araştırmalar, incelemesi yapılan lisanslı mühendislik sistemlerinin yüzeysel olarak birbirine benzediğini göstermektedir. Ortak yaklaşım, mühendisin çeşitli aşamaları geçerek bir unvan kazanması, kayıt altına alınması ve diğer mühendislere göre çeşitli ayrıcalıklar kazanmasıdır. Süreçteki aşamalar ayrıntılı olarak incelendiğinde, her ülkenin sisteminde farklılıklar olduğu görülse de, genel olarak, adayın akredite olmuş bir ndan mezun olduktan sonra iş tecrübesi kazanması ve belli düzeyde bilgi birikimi olduğunu bilim sınavları, raporlar veya sözlü sunumlarla kanıtlaması gerekmektedir. Bu bölümde, yurtdışındaki lisanslı mühendislik sistemleri ile Türkiye deki uygulamalar karşılaştırılmaktadır. Bu çalışmayı özetleyen Tablo 1 de Türkiye de dâhil olmak üzere incelenen dokuz ülkenin sistemlerindeki kriterler çeşitli gruplara ayrılmıştır. Bu gruplamada mühendislere verilen unvanlar, sistemi yürütmekle yetkili otorite, hangi meslek dallarında uygulandığı, gereken asgarî eğitim, iş tecrübesi süresi, rapor, yazılı sınav, sözlü sunum ve sürekli mesleki gelişim gibi konular yer almıştır. Tablo 1 de görüldüğü üzere kayıt altına alınan mühendislere farklı aşamalarda farklı unvanlar verilmektedir. Öncelikle, erişilebilecek en yüksek unvanın yetkin mühendislik olduğu ve genelde Engineer ve Chartered Engineer terimlerinin tercih edildiği görülmektedir. Ayrıca, bazı ülkelerde (ABD, Japonya, Avustralya) mezun olduktan sonra girilen bir sınavda başarılı olan mühendislere stajyer mühendis veya mühendis adayı gibi unvanlar verildiği gözlenmiştir. İngiltere ve Avustralya gibi ülkelerde teknikerlik veya benzeri eğitimlere sahip olup mühendislik projelerinde sorumluluk alan kişilere de unvan verilip kayıt altına alındığı görülmektedir. Lisanslı mühendisliğin dünyada tek dalıyla kısıtlı kalmadığı Tablo 1 de görülmektedir. ABD, Avustralya ve Güney Afrika gibi ülkelerde on civarında mühendislik uygulanırken, Japonya ve Hindistan gibi ülkelerde bu sayı yirmiye kadar çıkmaktadır. İncelenen ülkelerin hepsinde inşaat, makine, çevre, kimya, endüstri, elektrik ve elektronik mühendisliklerinde lisanslı mühendislik uygulamasının olduğu görülmüştür. Türkiye de bu konudaki çalışmalar çok yeni olduğu için şu anda sadece inşaat mühendisliği serbest mühendislik unvanı verilmektedir. İncelenen lisanslı mühendislik sistemlerinin hepsinde ilk adımın akreditasyonunu sağlamış veya yetkili otorite tarafından tanınmış bir ndan mezuniyet olduğu görülmektedir. Akreditasyonun yeni başlamış bir uygulama olmasından dolayı Türkiye de bu koşul aranmamaktadır. Türkiye deki üniversitelerin mühendislik bölümlerinin eğitim programlarının akreditasyonu 1999 yılından itibaren Mühendislik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği (MÜDEK) adlı kurum tarafından yapılmaktadır. Bu makalenin hazırlanış aşamasında, Türkiye de sadece 37 mühendislik nın akreditasyonunu sağlamış olduğu bilinmektedir [22]. Birçok eğitim programının akreditasyona hazırlık aşamasında olduğu dikkate alınırsa bu sayı şüphesiz yakın gelecekte hızla artacaktır. Dünyadaki lisanslı mühendislik sistemlerine uyum açısından, yetkin mühendislik sistemine MÜDEK tarafından akredite olmuş eğitim programlarından mezun olma şartının eklenmesi gelecekte mutlaka düşünülmelidir [2]. Ancak, bu önşart getirilirse, sırf akademik kadrosu yetersiz olduğu için akreditasyonunu sağlayamamış bir ndan mezun olan fakat alanında çok başarılı bir mühendisin, yetkin mühendis olma şansı ortadan kalkmaktadır. Bu durumdaki mühendisler için Japonya daki gibi üniversite eğitiminden sonra ayrı bir sınav hakkı tanınması veya ek iş tecrübesi süresi istenmesi gibi alternatif çözümler düşünülebilir. Bu makalede incelenen sistemlerde, yetkin mühendisliğin eşdeğeri unvanları alabilmek için gereken iş tecrübesi iki ile yedi yıl arasında değişmektedir. Bazı ülkelerde bu tecrübenin başka bir yetkin mühendis gözetimi altında kazanılması veya (8) İnşaat Mühendisleri için Yapı Mühendisliği, Geoteknik Mühendisliği, Kıyı-Liman Mühendisliği, Su Mühendisliği, Ulaşım Mühendisliği ve Yapım Yönetimi olarak henüz altı uzmanlık unvan verilmesi düşünülmüştür. Yönetmeliğin uygulandığı sürede sadece Yapı Mühendisliği sınav açılmıştır. TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4 39

10 Tablo 1 - Seçilmiş Ülkelerde Uygulanan Lisanslı Mühendislik Sistemlerinin Karşılaştırılması. A.B.D. İngiltere Japonya Hindistan Avustralya Güney Afrika Kanada Almanya Türkiye Verilen Unvanlar Engineer in Training Chartered Incorporated Engineer, Engineering Technician Associate Engineer Chartered Engineer Chartered Engıneering Technician, Engıneering Officer Candidate Engineer Engineer in Training Beratender Ingenieur Yetkin Mühendis; Serbest Mühendis Yetkili Otorite National Society of Prof. Engineers (NSPE) Engineering Council United Kingdom (ECUK) Institution of Prof. Engineers, Japan (IPEJ) Institution of Engineers, India (IEI) Engineers Australia Eng. Council of South Africa (ECSA) Engineers Canada Bundesingenieurkammer Yetkin Mühendislik Kurulu Meslek dalları 7 mühendislik 36 mühendislik 20 bilim ve teknoloji 18 bilim 11 mühendislik 9 mühendislik 17 mühendislik 14 mühendislik İnşaat Mühendisliği Eğitim Devletin tanıdığı İnşaat mühendisliği derecesi İş Tecrübesi 4 yıl (Eyalete göre farklılıklar var) 4 yıl (2 yılı CEng yanında çalışma) 7 yıl veya 4 yıl P.E. yanında çalışma 7 yıl (2 yılı önemli sorumluluk yüklenmiş) Yok (Rapordaki kriterleri sağlamak yeterli) İşbaşı eğitim programı 2-4 yıl arası P.Eng. yanında çalışma 3 yıl 5 yıl yetkin mühendis yanında çalışma Yazılı Rapor Yok Var Yok Yok Var Var Yok Yok Var Yazılı Sınav Var Mühendislik dalına göre farklı Var Var Yok Yok Var Yok Var Sözlü Sunum Yok Var Var Gerekirse var Var Var Yok Yok Yok Sürekli Mesleki Gelişim Var (30 eyalette) Var Var Var Raporun içinde öğe olarak var Sadece Candidate Engineer için var Yok Var Var 40 TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4

11 önemli bir projede sorumluluk üstlenilmesi istenir. Türkiye de Yetkin İnşaat Mühendisliği Uygulama Yönetmeliği nin 6/d sayılı maddesine göre bu sürenin en az beş yıl olması ve yetkin mühendislerle beraber çalışılması gerekir. Türkiye de henüz yeterli sayıda yetkin mühendis olmadığı için Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden başlayarak beş yıl süreyle adaylardan yetkin mühendis gözetiminde görev yapmış olma koşulu aranmaz geçici maddesi ile çözüm düşünülmüştür. Her ne kadar bu madde ile ilgili bir iptal kararı çıkmamış olsa da önerilen sürede yeterli sayıda yetkin mühendise erişilemeyeceği açıktır. Ayrıca, İngiltere de yetkin mühendislerle çalışma zorunluluğunun iki yıl olduğu ve ABD nin bazı eyaletlerinde böyle bir koşul bulunmadığı dikkate alınırsa, zaten bu uygulamaya kuşkuyla yaklaşan ülkemiz için bu maddede istenen beş yıl sürenin başlangıç için az olduğu görülmektedir. Gelecekte yapılacak çalışmalarda bu sürenin arttırılması düşünülmelidir. Ülkemizde yetkin mühendislik başvurusu yapılırken yönetmeliğin 7. maddesine göre adaydan daha önce yaptığı mühendislik uygulamaları arasından uygun gördüğü bir çalışmasını özetleyen bir rapor istenmektedir. Buna benzer uygulamalar İngiltere, Avustralya, ve Güney Afrika da görülmektedir. Bu sistemlerin ortak özelliği rapor teslim edildikten sonra, rapordaki bilgilerin değerlendirildiği sözlü sınav veya görüşme yapılmasıdır. Ayrıca kapsamlı bir yazılı sınav yapmaya gerek duyulmaz. Rapor istenmeyen ve sözlü sınav yapılmayan sistemlerde ise kapsamlı ve çoktan seçmeli yazılı sınavlar yapılmaktadır. Bir başka deyişle mühendislerin yazılı sınavla yeterliliklerini kanıtladığı uygulamalarda ayrıca rapora gerek duyulmamaktadır. Bu yüzden, ülkemizdeki uygulamada raporun gerekliliği tartışmaya açıktır [2]. İncelenen tüm sistemlerde, mühendisin yetkinliğini kazandıktan sonra mesleki olarak sürekli kendisini geliştirmesi gerekliliği olması dikkat çekicidir. Bu gelişimin değerlendirilebilmesi için her sistemde çeşitli kriterler tespit edilmiştir. Mühendisin mesleki olarak gelişmesi için eğitim, seminer ve kurslara katılması, makaleler yazması ve eğitmenlik gibi faaliyetleri yapması gerektiği düşünülmüştür ve bu faaliyetleri değerlendirmek için puanlama sistemleri geliştirilmiştir. Türkiye deki serbest ve yetkin inşaat mühendisliği yönetmeliklerinde de benzer bir uygulamaya gidilmiştir. Her mühendis, periyodik olarak, belli miktar puan toplamak zorunda ve bu sayede mesleki gelişimini sürdürmektedir. Bu uygulamada dikkat edilmesi gereken faaliyetlere katılım belgelerinin alınmasında herhangi bir yolsuzluğa fırsat verilmemesidir. Son olarak, incelenen sistemlerde lisanslı mühendislerin projelere imza atma, bilirkişilik yapma veya bağımsız çalışma gibi ayrıcalıklar kazandıkları görülmektedir. Türkiye de SİM sistemiyle bağımsız çalışma konusunda üç yıllık iş tecrübesi zorunluluğu ve iki yılda bir SİM belgesi yenileme şartı getirilmiştir. Ancak, yurt dışındaki sistemlerde özellikle kamu projelerine imza atabilme yetkisinin kazanılması ve uzmanlık gerektiren mühendislik hizmetlerinin yapılabilmesi için daha zorlu aşamalardan geçilerek ülkemizdeki yetkin mühendisliğe benzer bir unvan alınması şarttır. Ülkemizde bir süre uygulanan yetkin mühendislik sistemi bu unvanı elde eden kişilere itibar kazandırması ve SİM belgesi alınmasında kolaylık sağlaması haricinde önemli bir ayrıcalık getirmemiştir. Yetkin mühendisliğin ülkemizde benimsenmesi ve düzgün işlemesi için, durdurulan yönetmelikteki maddelere ek olarak ihale ilanlarında yetkin mühendislik koşulu aranması, belli mühendislik hizmetlerinin sadece yetkin mühendisin sorumluluğunda yapılabilmesi gibi kısıtların getirilmesi düşünülmelidir. Böyle bir sistem, yetkin mühendislere sadece itibar değil aynı zamanda iş olanaklarının artması ve daha yüksek maaş gibi avantajlar getirecektir. Aksi takdirde böyle uygulamaların ciddiye alınması ve kalıcı olması güçleşir. Lisanslı mühendislik sisteminin bir faydası da mühendislere kendi ülkelerinden aldıkları lisansı başka ülkelerde de kullanabilme fırsatı vermesidir. Bunun gerçekleşmesi için bazı ülkeler kendi aralarında anlaşmalar yaparak uluslararası teşkilatlar kurmuştur. Avrupa ülkelerinin oluşturduğu FEANI (Fédératıon Européenne D assocıatıons Natıonales D ıngénıeurs) ve bu kurumun verdiği European Engineer unvanı, Asya-Pasifik ülkelerinin kurmuş olduğu APEC (Asia Pacific Economic Cooperation) ve APEC Engineer unvanı, ve biraz daha evrensel yaklaşımla kurulmuş olan Engineers Mobility Forum (EMF) bu tür uygulamalara örnek gösterilebilir. Bir lisanslı mühendisin bu hakkı kazanması için önce- Mühendislerin yetkilerini kullanabilmeleri için lisanslı veya kayıtlı olmaları gerekir. Kayıtlanma süreci her ülkede belli bir sistem dâhilinde, yasaların yetki verdiği çeşitli kurumlar tarafından yürütülmektedir. TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4 41

12 likle kendi ülkesinin böyle bir teşkilatta üyeliğinin olması gerekir. Mühendis o teşkilatın şartlarını sağladıktan sonra ilgili unvanı elde edip o teşkilata üye olan her ülkede rahatça lisansının ayrıcalıklarını kullanabilir. Küreselleşmenin gün geçtikçe önem kazandığı bir dönemde ülkemizdeki mühendislerin bu konuda geri kalmamaları için ülkemizdeki lisanslı mühendislik uygulamalarının bu teşkilatların istediği standartlara getirilmesi gelecekte hedeflenmelidir. Türkiye nin inşaat sektörü incelendiğinde, inşaat mühendisi olmayan kişilerin müteahhitlik yapabildiği ve şartnamelere uygun olmayan binaların depremlerde hasar gördüğü görülmektedir. Özellikle toplumun güvenliği ve refahını yakından ilgilendiren bu sorunları gidermek için inşaat mühendisliğinde yetkin ve serbest mühendislik uygulamalarına gidilmiştir. SİM sistemi ülkemizde benimsenerek uygulamaya fazla sorun yaşanmadan geçerken, aynı rahatlık yetkin mühendislikte yaşanmamıştır. Bu makalede yapılan incelemeden ülkemizde yetkin inşaat mühendisliği yönetmeliği hazırlanırken, diğer ülkelerdeki uygulamaların örnek alındığı görülmektedir. Ancak, iş tecrübesinin tamamının yetkin mühendis yanında yapılması, hem yazılı sınav hem de rapora gerek duyulması gibi bazı maddelerin ülkemizin şartlarında uygulanmasının zor olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca, imza yetkisi konusunun belirsizliği ve özellikle de yazılı sınavın hazırlanmasında üniversitelerden destek alınmamış olması sistemin benimsenmesini güçleştirmiştir yılının sonunda Türkiye de yetkin mühendis sayısı yaklaşık 150 ye ulaşmış olmasına rağmen, bu uygulama Danıştay ın bazı maddeleri iptal etmesiyle askıya alınmıştır. Bu makalede incelenen ülkelere ek olarak dünyanın bir çok ülkesinde lisanslı mühendislik sistemi, çeşitli mühendislik dallarında uygulanmaktadır ve yetkin mühendisliğe eşdeğer bir unvan bir çok sistemde bulunmaktadır. Ne yazık ki, Türkiye sadece SİM uygulamasıyla yetinerek bu konuda dünyaya ayak uyduramamıştır. Bu olumsuz tabloya rağmen, yetkin mühendislik sisteminin Türkiye ye getirilmeye çalışması mühendislik mesleğinin daha profesyonel, hatasız ve kurallara uygun yapılması için atılmış önemli bir adım olarak değerlendirilmeli ve ilgili yönetmelik tekrar düzenlenerek Türkiye de uygulanabilir hale getirilmelidir. Ayrıca, gelecekte mühendislerimizin yurtdışında rahat faaliyet gösterebilmeleri için böyle bir sistemin varlığı şarttır. Bu makaledeki eleştiri ve tavsiyelerin amacı da bu yönde yapılacak çalışmalara ışık tutmak ve ülkemizde geliştirilecek lisanslı mühendislik sisteminin gelişmiş ülkelerin düzeyine getirilmesine katkıda bulunmaktır. Kaynaklar [1] Uğur, L. O., İnşaat Mühendisliği Eğitimindeki Sorunlar, Mesleki Uygulama Düzenlemeleri ve Meslek Kipi Seçiminin Değerlendirilmesi, 54-58, Ankara, [2] Baradan, S., Çalış, G., Yurtdışında Yetkin Mühendislik Uygulamaları: Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere Örnekleri, 4. İnşaat Yönetimi Kongresi, Ekim [3] National Society of Engineers (NSPE) web sayfası, Haziran [4] National Council of Examiners for Engineering and Surveying (NCEES) web sayfası, org/, Haziran [5] Edwards, J. Licensed and Certified, GE&CC Back-to- School, [6] Accreditation Board for Engineering and Technology web sayfası, Haziran [7] Engineering Council UK (ECUK) web sayfası, Haziran [8] Engineering Council UK, Chartered Engineer and Incorporated Engineer Standard - UK Standard for Engineering Competence, [9] Institution of Civil Engineers, ICE 3001: Routes to Membership, [10] Institution of Engineers, Japan (IPEJ) web sayfası, Haziran [11] Institution of Engineers (India) web sayfası, Haziran [12] The Institution of Engineers (India), Guidelines for Applicants- Engineer, [13] Engineers Australia, Chartered Status- Applicant s Handbook, [14] Engineers Australia web sayfası, Haziran [15] Engineers Canada web sayfası, Haziran [16] P.Eng.-The License to Engineer web sayfası, Haziran [17] Bundesingenieurkammer web sayfası, bundesingenieurkammer.de/index.html, Haziran [18] Engineering Council of South Africa web sayfası, Haziran [19] Engineering Council of South Africa (ECSA), Guidelines for registration of Engineers, [20] Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) İnşaat Mühendisleri Odası, Serbest İnşaat Mühendisliği Hizmetleri Uygulama, Tescil, Denetim ve Belgelendirme Yönetmeliği, Sayı 25981, 30 Ekim [21] Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) İnşaat Mühendisleri Odası, Yetkin İnşaat Mühendisliği Uygulama Yönetmeliği, Sayı 26285, 10 Eylül [22] Mühendislik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği (MÜDEK) web sayfası, Haziran TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /4