ZAYIF KAT YUMUŞAK KAT DÜZENSİZLİĞİ

Transkript

1 Altıncı Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, Eim 2007, İstanbul Sixth National Conference on Earthquae Engineering, October 2007, Istanbul, Turey ZAYIF KAT YUMUŞAK KAT DÜZENSİZLİĞİ WEAK STOREY SOFT STOREY IRREGULARITY Semih TEZCAN 1, Alpcan YAZICI 2, Zuhal ÖZDEMİR 3 ve Ayut ERKAL 4 ÖZET Binaların giriş atlarında, genellile mağaza, restoran, bana v.b. gelir getirici amaçlar nedeni ile dolgu bölme duvarları örülmez. Dolayısı ile, böyle binalarda giriş atı, yanal ötelenmeler baımından, üst atlara nazaran, relatif olara önemli ölçüde zayıf olur. Bu çalışmada, önce zayıf atlı binaların ABD, Japonya, Mesia ve ülemizde vuu bulan depremlerde uğradığı hasar ve yıılmalardan örneler verilmiştir. Daha sonra, bir giriş atının zayıf veya yumuşa olara nitelendirilebilmesi için, Deprem Yönetmeliğimizin ( TDY-2007 ) önerdiği riterlerin yetersiz ve yanıltıcı olduğu, 1999 Kocaeli depreminde hasar görmüş bina örneleri üzerinde açılanmıştır. Son olara, yetersiz ve yanıltıcı olan riterlerin düzeltilebilmesi için ve ayrıca zayıf / yumuşa at düzensizliğinin giderilebilmesi için öneriler verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Zayıf at, Yumuşa at, Deprem Yönetmeliği, Dolgu duvarları ABSTRACT Generally, for the purpose of commercial use, such as retail stores, restaurants, bans etc, no masonry infill walls are constructed at ground floors of some buildings. Consequently, the ground floors of such buildings become relatively wea compared to upper floors, especially from the view point of lateral insterstorey deflections. In this presentation firstly, the real examples of wea storey domages have been given from the previous earthquaes occurred in the USA, Japan, Mexico and Turiye. Secondly, the inadequacy and also the misleading nature of the wea storey criteria of the Turish Earthquae Code ( TEC-2007 ) have been discussed on the basis of a 3-storey building damaged during the 1999 Kocaeli earthquae. Finally, a series of new provisions have been recommended for the earthquae code, not only for detecting the presence of wea/soft storeys, but also for improving such vertical discontinuities structurally Key words: Wea storey, Soft storey, Earthquae code, Infill walls 1.1 Zayıf atın oluşma nedeni 1. GİRİŞ Hangi ülede olursa olsun, geçmiş depremlerde vuu bulan bina hasarları incelendiğinde, tipi olara zemin atlarındai yığma dolgu duvarları, üst atlardai yığma dolgu duvarlara nazaran hiç veya ço az olan binaların, zemin at hizasında büyü hasar gördüğüne şahit oluruz. Çünü, yığma dolgu duvarlarından yosun olan zemin atın yatay deplasmanlara arşı direnci, yığma dolgu duvarları baımından zengin olan üst atlara göre ço azdır. Bu yüzden düşey yönde rijitli süresizliği bulunan atlara zayıf at denir. Zemin at yüseliğinin üst atlara nazaran daha fazla olması da, zayıf at düzensizliği yaratır. Mağaza, restoran ve bana gibi çeşitli ticari fonsiyonlara geniş alanlar sağlayabilme için, dolgu duvar örülmeyen ve/veya at yüseliği göreceli olara büyü olan zemin atlar, ço atlı binalarda deprem hasarlarının oda notasıdır. 1 Prof.Dr., Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul, tezoan@superonline.com 2 İnş.Y.Müh, Yüse Öğrenim Eğitim ve Araştırma Vafı, İstanbul 3 İnş.Y.Müh.Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul, ozdemirzuhal@yahoo.com 4 Dr. Müh., Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul, erala@hotmail.com 339

2 340 Zayıf Kat Yumuşa Kat Düzensizliği 1.2 Zayıf atın hasar görme nedeni Yığma dolgu duvarlar, betonarme taşıyıcı sisteminin iç uvvet hesabında esinlile göz önüne alınmaz. Çünü, yığma dolgu duvarların yatay deprem yülerinden pay alara, olon-iriş-perde gibi ana taşıyıcı sistem elemanlarına gelen iç esit taleplerini üçültmesine ve böylece taşıyıcı sistemin gereğinden zayıf olara tasarımlanmasına izin verilmez. Anca, yığma dolgu duvarlar bulunduları atın yatay deplasmanlarını azaltmada ço büyü rol oynarlar. Dolayısı ile, yatay deplasmanların hesabında, özellile binanın elâsti birinci doğal titreşim peryodunun tayininde, yığma dolgu duvarların sağlayacağı rijitliği muhaa surette göz önüne almalıdır. Bu amaçla, yığma dolgu duvarlar, ya sonlu elemanlar veya efetif Hrenniof çapraz çubuları ile ( Tezcan vd, 2001) matemati modele dahil edilmelidir. Niteim, UBC-97 Amerian deprem yönetmeliğinin Maddesinde ( Anonim, 1997 ) mealen şöyle yazılıdır: Yığma dolgu duvarların çatlalı en esitlerinin rijitli ve dayanımları, taşıyıcı sistemin matemati modellemesine dahil edilecetir. Esasen, deprem esnasında zayıf atın hasar görmesinin başlıca nedeni, üst atlardai yığma dolgu duvarlarının, zemin atda bulunmayışıdır. Madem i, deprem hasarı yığma dolgu duvarlarının bulunmayışından aynalanıyor o halde, yatay deplasman hesabında, yığma duvarların modellenmesi mecburiyeti vardır. Anca, bu suretle yığma duvarların üst atlarda mevcut olma ve zemin atda mevcut olmama durumları yatay deplasman hesaplarına yansıtılabilir. Asi halde, zayıf atlarda aşırı yatay deplasman nedeni ile meydana gelece deprem hasarlarının nedeni izah edilemez. Aşağıda, zayıf at nedeni ile hasar gören bina örneleri ve zayıf at düzensizliği ile ilgili yönetmeli hüümleri ayrıntıları ile incelenmiştir. ( Anonim,1985; Esteva,1982; Ambrose vd., 1984; Aranda vd., 1982 ; Tezcan vd., 1998, 2001). 2.1 Olive View Hastanesi. ABD ( 1971 ) 2. ZAYIF KAT HASARINA ÖRNEKLER Kaliforniya da 9 Şubat 1971 tarihli San Fernando depreminde ( M=6,5), Olive View Hastanesinin 5-atlı Tıbbi Müdahele ve Baım ( Medical Treatment and Care ) binasının zemin at olonları, yığma dolgu duvar yoluğundan ötürü, ağır hasara uğramıştır ( Şeil 1 ). Kat yüseliği h=4.27 metre olan zemin atın relatif yatay deplasmanı d= 0.81 metre olara ölçülmüştür. Deme i, zayıf atda elasto plasti atarası yatay deplasman oranı, izin verilen s max 0.02 değerinin 9.5 atı olmuş ve bu nedenle, tüm bina yıılara yerine zayıf atı olmayan yeni bir bina inşa edilmiştir. 2.2 Casa Micasa İşhanı, Nicaragua ( 1972 ) s = d / h = 0.81m / 4.27m = 0.19 >> 0.02 (1) Şeil 2 de görüldüğü gibi, 23 Aralı 1972 Managua, Nicaragua depreminde ( M=6.2 ), Casa Micasa İşhanı, zemin atda yığma dolgu duvar bulunmayışından aynalanan zayıflı ile büyü hasar görmüş ve depremden hemen sonra yıılmıştır. 2.3 Imperial County Belediye Binası, ABD ( 1979 ) Kaliforniya da 15 Eim 1979 tarihli Imperial County depreminde ( M= 6.4 ) 6-atlı Belediye Binası yığma dolgu duvarların ve üst atlardai betonarme perde ve diğer rijit elemanların zemin atda bulunmaması nedeni ile, ağır hasara uğramış ve yıılmıştır ( Şeil 3 ).

3 S. S. Tezcan, A. Yazıcı, Z. Özdemir ve A. Eral Zayıf at ve Mesia depremi ( 1985 ) 19 Eylül 1985 tarihinde Mexico City yi vuran depremde ( M= 8.1 ) ağır hasar gören veya göçen binaların %8 inde zayıf at düzensizliğinin mevcut olduğu rapor edilmiştir ( Anonim, 1985; Esteva, 1992 ). 2.5 Kobe depremi ( 1995 ) Şeil 4 de görüldüğü gibi, 17 Oca 1995 Kobe depreminde ( M= 7.2 ), Şehir merezinde, 5-atlı alışveriş merezi binalarında, zemin atda yığma dolgu duvarı bulunmadığı için oluşan zayıf at nedeni ile, 1,50 metreye varan aşırı yanal deplasmanlar ve ağır hasarlar meydana gelmiştir. Katarası deplasmanlarının oranı, s=d/h izin verilen 0.02 nin 21 atıdır. Hiçbir zemin at olonu bu büyülüte bir deplasmana dayanamaz. 2.6 Zayıf at ve Kocaeli depremi ( 1999 ) s = d / h = 1.50m / 3.60m = 0.42 >> 0.02 (2) İzmit, Gölcü ve özellile Adapazarı İnönü ve Çar Caddelerinde ticari amaçlı boşlular yaratabilme adına, zemin atlarında yığma dolgu duvarı bulunmayan ço sayıda bina, 17 Ağustos 1999 Kocaeli depreminde ( M= 7.4 ) ağır hasar görmüştür. Şeil 5 de görülen ve inşaatı henüz yeni tamamlanmış 5-atlı apartmanın üst atları onut, zemin atı ise, düân olara projelendirilmiştir. Zemin atının yüseliği olduça fazla olan ve zemin atı yığma dolgu duvarlardan yosun bulunan bu bina, zayıf at sendromu nedeni ile, ağır hasar görmüş ve yıılmıştır. Şeil 6 da gösterilen ve Gölcü Körfez Yuarı Mahallede bulunan 3- atlı binanın zemin atında, mağaza olara planlandığı için, hiçbir yığma duvar örülmemiştir. Bu binanın tüm zemin at olonları, özellile her ii yan cephe olonları, zayıf atın aşırı yanal deplasman yapması nedeni ile alt ve üst başlarından ırılara ağır hasar görmüştür. Deprem yönetmeliğinde ( TDY-2007 ) bulunan η c zayıf at ve η yumuşa at riterlerine göre, bu binada zayıf at veya yumuşa at düzensizliği bulunmamatadır. Ne var i, bina depremde zemin atının zayıflığı ve yumuşalığı nedeni ile yıılmıştır. Deme i, Türiye deprem yönetmeliği, bir binada zayıf veya yumuşa atın varlığını bulup çıaramamatadır. Böylece, hayati bir onuda hem tasarım mühendisini yanıltmata, hem de ortalığı toz pembe gösterere tüm ilgilileri, can güvenliğini tehdit eden bir hususta yanlış yönlendirmetedir. 3. ZAYIF KAT KRİTERİNDEKİ HATA ve EKSİKLİKLER 3.1 Yönetmelitei zayıf at riterinin yetersizliği Türiye deprem yönetmeliğine göre ( TDY ), bir binada zayıf at düzensizliğinin bulunup bulunmadığı aşağıda tarif edilen η c riteri ile tayin edilir ve η c nin aldığı minimum değere göre işlem yapılır: η c = A ef,i / A ef,i+ı ( 3 ) A ef = A c + A s A m ( 4 ) Burada, göz önüne alınan deprem yönü için; A ef,i = Bir atdai efetif en esit alanlarının toplamı, A c = Bir atdai olonların en esit alanlarının toplamı, A s = Bir atdai perdelerin en esit alanlarının toplamı, A m = Bir atdai dolgu duvarların en esit alanlarının toplamı. Yuarıdai işlemler, binanın birbirine di x ve y yönleri için terarlanır ve üçü olan η c itibar edilere, Tablo 1 e göre işlem yapılır.

4 342 Zayıf Kat Yumuşa Kat Düzensizliği Tablo 1.- Zayıf at riteri η c ye göre işlemler η c Yapılaca işlem 0.80 η c < 1.00 Düzensizli yo. Hiçbir şey yapma! ( Bu tespitin niçin hatalı ve yanıltıcı olduğu, Paragraf 3.2 de açılanmıştır) 0.60 η c < 0.80 Taban esme uvvetini 1.25 η c ye bölere arttır. (1) ( Kusurlu at zemin atdır. Üst atlar niye cezalandırılsın i?! ) 0 < η c < 0.60 η c / 0.60 oluncaya adar, zemin atın olon, perde ve dolgu duvarlarının sayı ve/veya boyutlarını arttır. (1) Zayıf at olonlarının sarılma etriyeleri ile, sadece uçlarda değil, tüm boyca sarılması mecburiyeti, maalesef TDY-2007 de aldırılmıştır. Ço yazı! Zayıf at düzensizliğinden dolayı ağır hasar gören Gölcü-Körfez Yuarı Mahalle de bulunan ve Şeil 6 da gösterilen 3-atlı betonarme binanın alıp planı ve taşıyıcı sisteminin boy esiti sırası ile Şeil 7 ve Şeil 8 de şemati olara verilmiştir. Bu bina için, Yönetmeliğin öngördüğü zayıf at riteri, Den 3 ve Den 4 yardımı ile, aşağıdai şeilde hesaplanır: A ef,i+1 = 4 ( 0.30 ) ( 2 ) 0.18 ( 2.70 ) = 0.75 m 2 (5) A ef,i = 4 ( 0.30 ) = 0.60 m 2 (6) η c = A ef,i / A ef,i+1 = 0.60 / 0.75 = 0.80 (7) Tablo 1 ve TDY ye göre η c = 0.80 olduğu için düzensizli yotur. Dolayısı ile, hiçbir işlem yapma geremez (!? ). Bu ço yanlış bir bulgudur. Çünü, gerçete bina deprem esnasında zayıf at düzensizliğinden dolayı ağır hasar görmüştür ( Şeil 6 ). 3.2 Zayıf at riterini geliştirme için bir öneri Bir binada zayıf at düzensizliği olduğu halde ve hattâ bu yüzden bina ağır hasar görüp yııldığı halde, Türiye deprem yönetmeliğinin ( TDY-2007 ) bu düzensizliği yaalayamamasının te nedeni, taşıyıcı elemanların atalet momentleri yerine, esi ve yanlış olara, en esit alanlarını ullanmasıdır. Bu esiliği ve yanlışlığı giderme üzere, yeni zayıf at riteri η z için aşağıdai formül önerilmetedir.: η z = I ef,i / I ef,i+1 ( 8 ) I ef = I c + I s I m ( 9 ) Burada, göz önüne alınan deprem yönü için, I ef = Bir atdai efetif atalet momentleri toplamı, I c = Bir atdai olon atalet momentlerinin toplamı, I s = Bir atdai betonarme perde atalet momentlerinin toplamı, I m = Bir atdai dolgu duvarı brüt en esitlerinin atalet momentleri toplamı, Den. 9 un içinde I m nin atsayısı, alışılageldiği gibi 0.15I m olma yerine, çatlalı en esitin atalet momentine eşdeğer bir değeri temsil etme üzere, 0.05 I m alınmıştır. Önerilen bu yeni zayıf at parametresi η z, binada birbirine di ii x veya y-yönleri için ayrı ayrı hesaplanmalı ve üçü olan η z ye göre işlem yapmalıdır. Eğer, η z / 0.50 ise, taşıyıcı elemanlarda her hangi bir süresizli veya düzensizli yo abul edilir. Anca, η z < 0.50 ise, tasarım yenilenir. Kısaca, zayıf at olonlarının, perdelerinin ve / veya dolgu duvarlarının sayı ve boyutları η z / 0.50 oluncaya adar arttırılır. İhtiyatlı davranma üzere, 0.5 < η z <1 aralığındai atların tüm olonları sadece uçlarında değil, tüm boyca sarılma etriyeleri ile sarılır.

5 S. S. Tezcan, A. Yazıcı, Z. Özdemir ve A. Eral 343 Şeil 1. Olive View Hastanesi zayıf at hasarı (9 Şubat 1971 San Fernando - Kaliforniya Depremi, M = 6.5) Şeil 2. Casa Micasa Binası zayıf at hasarı (23 Aralı 1972 Managua - Nicaragua Depremi, M = 6.2) Şeil 3. Imperial County Belediye Binası zayıf at hasarı (15 Eim 1979 Imperial County Depremi, M = 6.4)

6 344 Zayıf Kat Yumuşa Kat Düzensizliği Şeil 4. Kobe Şehir Merezinde 6-atlı binalarda zayıf at hasarları (17 Oca 1995 Kobe Depremi, M = 7.2) Şeil 5. Adapazarı nda 5-atlı binanın zayıf atında ağır hasar (17 Ağustos 1999 Kocaeli Depremi, M = 7.4) Şeil 6. Gölcü-Körfez Yuarı Mahalle de zayıf at hasarı (17 Ağustos 1999 Kocaeli Depremi, M = 7.4)

7 S. S. Tezcan, A. Yazıcı, Z. Özdemir ve A. Eral A B C D Kirişler 25/50 cm (Tipi) Kolonlar 30/50 cm (Tipi) Şeil 7. Gölcü-Körfez Yuarı Mahalle dei 3-atlı Binanın Kalıp Planı Şeil 8. Gölcü-Körfez Yuarı Mahalle dei 3-atlı Binanın boy esiti

8 346 Zayıf Kat Yumuşa Kat Düzensizliği 3.3 Sayısal örne Sayısal olara Şeil 6 dai 3-atlı Gölcü-Körfez Yuarı Mahalle binası örne alınırsa, zemin at ve 1 inci atın olon ve duvarlarının atalet momentleri ve η z zayıf at riteri aşağıdai gibi hesaplanır: I ef,i+1 = 4(0.5) (0.3) 3 / (2) 0.18(2.7) 3 / 12 = 0.034m 3 (10) I ef,i = 4( 0.5)(0.3) 3 / = m 3 (11) η z = I ef,i / I ef,i+1 = / =0.13 < 0.50 ( Diat ) (12) Hesaplanan yeni zayıf at riteri η z = 0.13 < 0.50 olduğu için, binada düzensizli vardır ve ηz 0.50 oluncaya adar, olon enesit boyutları veya yığma dolgu duvarlarının boyutları arttırılmalıdır. Eğer, bu yeni riter ullanılsa ve gereği olan işlemler yapılsa idi, adı geçen 3-atlı Gölcü-Körfez Yuarı Mahalle binası depremde yıılmazdı (Şeil 6). 4. YUMUŞAK KAT KRİTERİNDEKİ HATA VE EKSİKLİKLER 4.1. Yönetmelitei Yumuşa at riterinin esiliği Türiye deprem yönetmeliğine (TDY-2007) göre, yumuşa atın mevcut olabilmesi için Denlem 18 ile hesaplanan η > 2 olmalıdır. η si / si+ 1 = (18) s = Δ / h (19) i i i Burada, s i = Zemin atın ortalama relatif atarası yatay deplasman oranı, Δ i = Zemin atın ortalama relatif atarası yatay deplasmanı, h = Zemin at yüseliği. i Denlem 18, binanın birbirini taip eden i inci ve i+1 inci atlarına ait olma üzere, birbirine di her ii x ve y-yönü için hesaplanmalı ve büyü olanına göre işlem yapılmalıdır. TDY-2007 ye göre yapılaca işlemler Tablo 2 de özetlenmiştir. Yumuşa at nedeni ile ağır hasar gören 3-atlı Gölcü binasının TDY-2007 ye göre, zemin at yığma dolgu duvarlarını matemati modele dahil etmeden yapılan analiz sonuçları ve η riterinin η = 1.1 düzensizli yo şelinde tecelli eden hesabı Tablo 3 de gösterilmiştir. Tablo 2. Yumuşa at riteri η ya göre yapılaca işlemler, TDY-2007 η Yapılaca işlem η 2 Düzensizli yo! Hiçbir şey yapma! η > 2 (Bu tespitin hatalı ve yanıltıcı olduğu, Paragraf 4.2 de açılanmıştır) Düzensizli var! Ama, gene hiçbir şey yapma (!?) (1) Sadece, bina yüseliği H > 25m ise, dinami analiz yap! (2) (1) Yüseliği H 25 m olan binalarda hiçbir önlem düşünülmemiştir (!?). (2) Yüseliği H > 25 m olan binalarda dinami analiz önerilmiştir. Anca, dinami analiz ile bulunan deprem taban esme uvveti genelde, stati eşdeğer deprem yüü yönteminden daha düşü değerler vermetedir. Yumuşa atlı binaya yaptırım uygulama yerine, adeta müâfat verilmetedir (!).

9 S. S. Tezcan, A. Yazıcı, Z. Özdemir ve A. Eral 347 Tablo 3. Gölcü binası için yumuşa at riteri (1), TDY-2007 Yatay Relatif Deplasman Deplasman Deplasman Oranı Kat No d ort Δ =di+1 -di s= Δ/ h (10-5 )m (10-5 )m - s i η = s i+1 2nci at h = 3.00m 1nci at h = 3.00m Zemin at h = 3.00m = = 1.1 (1) Üst atlardai dolgu duvarları matemati modele girmedi! Tablo 4. Gölcü binası için yumuşa at riteri (2), (Öneri) Yatay Relatif Deplasman Deplasman Deplasman Oranı s Kat No d ort Δ =di+1 -di s= Δ/ h η = s 2nci at h = 3.00m 1nci at h = 3.00m Zemin at h = 3.00m (10-5 )m (10-5 )m (1) Üst atlardai dolgu duvarları matemati modele girdii! (Öneri) i i = = Yumuşa at riteri için bir öneri Yuarıda Tablo 3 de açıça görüldüğü üzere, TDY-2007 ye göre, 3-atlı Gölcü-Körfez Yuarı Mahalle binasında hiçbir şeilde yumuşa at düzensizliği yotur. Çünü, η = 1.1< 2 dir. Halbui, bina, depremde yumuşa atın varlığı nedeni ile, ağır hasar görmüş ve neticede yıılmıştır (Şeil 6). Görülüyor i, Türiye deprem yönetmeliği TDY-2007, bir binada yumuşa atın mevcudiyetini saptamatan acizdir. Bu acizliğin ve yetersizliğin te nedeni, zemin atta bulunmayan yığma dolgu duvarların yoluğunun göz önüne alınabilmesi için 1inci ve 2nci atlarda mevcut olan yığma dolgu duvarların varlığının göz önüne alınması, ısaca matemati modele dahil edilmesi gereir. Niteim, 1inci ve 2nci atlardai yığma dolgu duvarlar matemati modelde göz önüne alındığı zaman, yumuşa at riteri, Tablo 4 den görüleceği üzere, η = 7.9 >> 2 olara hesaplanmatadır. Dolayısı ile, binada zemin atta düşey doğrultuda rijitli süresizliği, yani yumuşa at düzensizliği mevcuttur. İşte bu nedenle (η = 7.9) bina depremde ağır hasar görmüş ve sonunda yıılmıştır. Deme i, yığma dolgu duvarları muhaa surette matemati modele dahil etme gereir. Anca, bu durumda zemin atta yığma dolgu duvar bulunmayışı hesaplara yansıtılabilmete ve binadai önemli ve hayati bir düzensizliğe parma basılabilmetedir. Adapazarı ndan örne verilen 5-atlı binanın (Şeil 5), yumuşa zemin atının içindei hasar durumu Şeil 9 da gösterilmiştir.

10 348 Zayıf Kat Yumuşa Kat Düzensizliği Düşey rijitli düzensizliğinin mevcudiyeti saptanmış olsa bile, Tablo 2 den görüleceği üzere, Türiye deprem yönetmeliğinde (TDY-2007) bu düzensizliği giderece ve/veya ona arşı önlem aldıraca hiçbir uyarı ve yaptırım yotur. Bu uyarı ve yaptırım nosanlığı, can güvenliğini tehdit eden önemli bir esilitir. Çünü, ya esi (yığma dolgu duvarlardan yosun) bir matemati modelleme yapara, η = 1.1< 2 hesaplayaca ve ortalığı toz pembe = usursuz bulacasınız. Anca, binanız depremde yıılacatır veya, yığma dolgu duvarları matemati modele dahil edere, η = 7.9 > 2 hesaplayaca ve ortalıta büyü ve hayati önemi haiz bir usur bulacasınız. Ne var i, Türiye deprem yönetmeliği (TDY-2007) η = 7.9 olsa bile, gene susun alaca ve mühendise hiçbir uyarıda bulunmayaca ve binayı usurlu durumdan urtaraca hiçbir yaptırım uygulatmayacatır! Her ii halde de mühendis apana sııştırılmış olaca ve binasını yıılmatan urtaramayacatır! ( ) Yazarlar, Yönetmeliğin bu güvensiz ve aşırı derecede saıncalı esiliğini giderebilme üzere, aşağıdai ifadelerin Yönetmeliğe dahil edilmesini önermetedir: Bir binada omşu atlar arasındai rijitli düzensizliğinin yumuşa atın varlığını tayin etmeğe yarayan η sayısı hesaplanıren, yığma dolgu duvarlar muhaa surette taşıyıcı sistemin matemati modeline dahil edilmelidir. Rijitli düzensizliği atsayısı η nın 2.0 den fazla olması durumunda, yumuşa atın olon, perde ve / veya yığma dolgu duvarlarının boyutları η 2.0 oluncaya adar arttırılır. Ayrıca, böyle bir atın olonları, sadece uçlarında değil, tüm boyca sarılma etriyeleri ile sarılır. SONUÇ Binaların genellile zemin atlarında mağaza, restoran, otomobil galerisi, bana vb. gelir getirici ticari fonsiyonların yer almasını sağlama ve mümün olduğunca geniş alanlar yaratabilme amacı ile, onut amaçlı üst atlarda yoğun bir şeilde bulunan yığma dolgu duvarların örülmesinden sarfınazar edilmetedir. Öyle i, bina her yönü ile sağlam olduğu halde, bu zayıf ve/veya yumuşa at mevcudiyetinden dolayı depremde ağır hasara uğramata, hatta yıılmatadır. Bu cins ağır hasar örneleri, dünyada birço ülenin deprem hasarları listesinde önemli bir yer işgal etmetedir. Ne var i, düşey yönde rijitli süresizliği bulunan, böyle tehlieli =güvensiz atların a) bir binada bulunup bulunmadığını anlayabilme ve b) eğer bulunuyorsa, gereli düzeltici ve usur giderici önlemleri alma onusunda Türiye deprem yönetmeliği (TDY-2007) esi, hatalı ve yetersiz almatadır. Bu yetersizli, 1999 Kocaeli depreminde (M = 7.4), Gölcü-Körfez Yuarı Mahallede ağır hasar gören üç atlı betonarme bir bina üzerinde yapılan ayrıntılı hesaplarla anıtlanmıştır. Yönetmeliğin bu yetersizliğini giderebilme amacı ile yapılan belli başlı öneriler şunlardır: 1) Komşu atlar arasında B1-dayanım düzensizliği (zayıf at) ın varlığı için, Denlem 8 de tanımlanan etili atalet momentleri oranı η Z nin 0.50 den büyü olması lazımdır. Eğer, η Z < 0.50 ise, zayıf atın olon, perde ve yığma dolgu duvar boyutları ηz 0.50 oluncaya adar arttırılır. 2) Komşu atlar arasında B2-rijitli düzensizliği (yumuşa at) ın varlığını tayin eden η nın hesabında tüm yığma dolgu duvarlar, ya eşdeğer çapraz çubular veya sonlu elemanlar yöntemi ile, taşıyıcı sistemin matemati modellenmesine dahil edilir. ( ) Türiye deprem yönetmeliği (TDY-2007), yumuşa at düzensizliği ( η > 2 ) bulunan binalarda sadece, bina yüseliği H > 25m, (8 attan fazla) ise dinami analiz yapılması şelinde bir yaptırım getirmetedir. Esasen bu yaptırım bir cezalandırma değil adeta, bir müâfatlandırmadır. Çünü, genelde dinami analiz, stati eşdeğer yönteme göre daha üçü deprem uvvetleri vermetedir. Bu yaptırım dışında Yönetmelite öngörülen hiçbir yaptırım yotur. İşte ziyadesi ile güvencesiz bir durum yaratabilece husus budur.

11 S. S. Tezcan, A. Yazıcı, Z. Özdemir ve A. Eral 349 Şeil 9. Adapazarı nda Şeil 5 te gösterilen 5-atlı binanın zemin atının içi (17 Ağustos 1999 Kocaeli Depremi, M = 7.4) KAYNAKLAR Ambrose J. and D. Vergun (1984) Architectural Form and Seismic Response in Design for Eartquaes, pp , John Wiley and Sons. Anonim (1985) The Mexican Earthquae of 19 September 1985, EEFIT- Earthquae Engineering Field Investigation Team, SECED-Society for Earthquaes and Civil Engineering Dynamics, The Institution of Civil Engineers, Great George Street, London SW1 P3 AA, England, September, Anonim (1997) UBC-Uniform Building Code of the United States of America, Federal Agency of Building Officials. Aranda, G. R., Rascon O. and Diaz J. (1982) Seismic Analysis of Irregular Buildings, Proceedings of the 7th ECEE, Athens. Esteva, L. (1992) Nonlinear Seismic Response of Soft-First-Storey Buildings Subjected to Narrow-Band Accelerograms, Tenth World Conference of Earthquae Engineering, pp , Balema, Amsterdam. TDY (2007) Deprem Bölgelerinde Yapılaca Binalar Haında Yönetmeli, 6 Mart 2007 tarih ve sayılı Resmi Gazete, T.C. Bayındırlı ve İsan Baanlığı, Anara. Tezcan, S. S. (1998) Depreme Dayanılı Tasarım için, bir Mimarın Seyir Defteri, Türiye Deprem Vafı, KT , İTÜ İnşaat Faültesi, İstanbul. Tezcan, S. S. and Alpcan Y. (2001) Soft Storey Dilemma in Earthquae Resistant Design, Türiye Deprem Vafı, KT , İTÜ İnşaat Faültesi, İstanbul.

12 350 Zayıf Kat Yumuşa Kat Düzensizliği