23 EKİM 2011 VAN DEPREMİNDE HASAR GÖRMÜŞ BİR YAPIDA GÜÇLENDİRME MALİYETİNİN YENİDEN YAPIM MALİYETİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI

Transkript

1 23 EKİM 2011 VAN DEPREMİNDE HASAR GÖRMÜŞ BİR YAPIDA GÜÇLENDİRME MALİYETİNİN YENİDEN YAPIM MALİYETİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI A COMPARISON OF STRENGTHENING COST TO RE-CONSTRUCTION COST OF A BUILDING THAT HAS BEEN DAMAGED DUE TO 2011 VAN EARTHQUAKE Ercan IŞIK 1, Mustafa KUTANİS 2, Muhammed Hamidullah ÖZLÜK 3 1 Bitlis Eren Üniversitesi, Müh.- Mim. Fakültesi, İnşaat Müh. Bölümü, ercanbitliseren@gmail.com 2 Sakarya Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Müh. Bölümü, kutanis@sakarya.edu.tr 3 İnş. Müh., Bitlis Eren Üniversitesi, Yapı İşleri Teknik Daire Başkanı, mhozluk@beu.edu.tr ÖZET Yapılar, servis ömürleri boyunca çok farklı nedenlerden dolayı onarılmakta veya güçlendirilmektedir. Bu nedenlerden biri depremdir günü, yerel saat 13:41 de Van merkezli oluşan Mw: 7.2 büyüklüğünde depremden Bitlis İli, Adilcevaz ilçesinde bulunan Adilcevaz Meslek Yüksekokulu binası ciddi bir şekilde etkilenmiştir. AFAD ekipleri tarafından yapılan incelemede bina orta hasarlı olarak değerlendirilmiştir. İlgili kurum tarafından yapı ile ilgili yapılan detaylı incelemeler sonucu yapının güçlendirilmesine karar verilmiştir. Yapı ile ilgili güçlendirme projeleri hazırlanmış ve uygulamaya geçirilmiştir. Bu çalışmada yapının güçlendirme maliyeti ve yeniden yapım maliyeti ayrı ayrı hazırlanmış olup sonuçlar karşılaştırılmış ve öneriler getirilmiştir yılı birim fiyatları ile yapının yeniden yapım maliyeti ,00 TL ve yapının güçlendirme maliyeti ise ,40 TL olarak hesaplanmıştır. Bu sonuçlara göre yapının güçlendirilmesi ekonomik olmaktadır. Hesaplanmış olan güçlendirme maliyeti yeniden yapım maliyetinin yaklaşık %20 si kadardır. Anahtar Kelimeler: Van depremi, Güçlendirme, yapım maliyeti, ABSTRACT Buildings have been repaired or strengthened for many different reasons throughout of their service life. There can be many reasons for repairing or strengthening buildings. Earthquake is one of these reasons. A destructive earthquake happened at 13:41 in in Van of which Mw:7.2. The earthquake has been felt in some settlements, especially in Lake Van Basin where earthquake has always been neglected. The building that used as Adilcevaz Vocational High School has been affected seriously after the earthquake. This building have been confirmed as moderately damaged by AFAD teams. The institution has decided to stengthening the building after detailed analysis of building. The strengthening projects of building has been prepared and implemented. In thıs study strengthening cost and re-consturction cost have been separetely calculated. The results have been compared and suggestions have been made. The construction costs of the Adilcevaz Vocational High School building has been calculated according to the unit production method using the unit prices of As a result, the construction costs of this building with the prices of 2011 has been found to be TL ,00, the cost of strengthening is TL ,40 and the strengthening cost is also found to be almost reaching 20% of the construction costs. Keywords: Van erthquake, strengthening costs, re-construction costs 1-Giriş Hasarlı veya hasarsız yapıların taşımakta olduğu ve muhtemel servis süresi boyunca üzerine etkiyebilecek deprem, rüzgar gibi yüklere karşı performanslarının arttırılması amacı ile yapılan müdahalelere yapı güçlendirilmesi denilmektedir. Depremden sonra binalardaki hasarın tespit edilmesi ve hasar derecesine göre onarım ve güçlendirme veya yıkıma karar verilmesi önemlidir. İyi projelendirilmemiş veya uygulamasında özen gösterilmemiş binalarda hasar meydana gelme olasılığı, deprem şiddetine bağlı olarak yüksektir (Celep, 2007). Ülkemiz bu konuda yaşadığı acı tecrübelerden dolayı ciddi bir bilgi ve birikime sahiptir. Bu bilgilerin ışığında TDY 2007 nin Yedinci Bölüm ü bu ihtiyaca cevap verecek niteliktedir. Güçlendirme maliyetinin doğru hesaplanması yapı ile ilgili alınacak kararları doğrudan etkilemektedir. Güçlendirme işleminin ekonomik anlamda değer kazanması için yeniden yapım maliyeti ile karşılaştırılması gerekmektedir. Binaların güçlendirilmesi hassas bir iş olup, süreç yapının değerlendirilmesi ile başlamaktadır. Mevcut bir yapının değerlendirilebilmesi için öncellikle yapı hakkında temin edilebilecek her türlü verinin toplanması gereklidir. Bunlar, mevcut binaların taşıyıcı sistem elemanlarının kapasitelerinin hesaplanmasında ve deprem dayanımlarının değerlendirilmesinde kullanılacak eleman detayları ve boyutlarından, taşıyıcı sistem geometrisine ve malzeme özelliklerine ilişkin bilgilerden, binaların projelerinden ve raporlarından, binada yapılacak gözlem ve ölçümlerden, binadan alınacak malzeme örneklerine uygulanacak deneylerden elde edilmektedir. Bu bilgiler ışığında yapılacak değerlendirme sonucunda binanın güçlendirilmesinin uygun

2 olabileceği görüşü hakimse bina sahiplerinin isteği doğrultusunda binanın güçlendirme projeleri hazırlanmalıdır. Bu aşamada hazırlanan projeler ile yapım maliyeti analizi yapılarak bir karar verilmelidir. Buradaki en önemli kriter güçlendirme maliyetinin yeniden yapım maliyetinin altında veya üstünde olması durumudur. Eğer güçlendirme maliyeti yeniden yapım maliyetinin %40 nın altında kalıyorsa "güçlendirme uygundur", %40'ını aşması durumunda yıkımına karar vermek daha rasyonel bir tercih olacaktır.. Bitlis ilinin de içinde olduğu Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu'da oldukça şiddetli deformasyonlara uğramış bir tektonik yapı içersindedir. Aynı zamanda önemli ve kural dışı neotektonik unsurlar mevcuttur. Van Gölü havzasında meydana gelecek yıkıcı depremler bu havzada bulunan Bitlis şehir merkezi ve ilçelerini yakından etkileyecektir (Işık, 2010). Bu bağlamda 23 Ekim Van depreminin merkez üstü olan Van Merkez Tabanlı köyüne yaklaşık 65 km mesafede olan Adilcevaz en fazla etkilenen yerleşim birimleri arasında yer almaktadır (Şekil 1). Bu çalışmada depremin Adilcevaz ilçesindeki etkileri göz önünde bulundurularak, Bitlis Eren Üniversitesi ne bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmekte olan ve Van depreminde hasar alan Adilcevaz Meslek Yüksekokulu için hazırlanan güçlendirme maliyeti ile yeniden yapım maliyeti karşılaştırılarak güçlendirme işleminin uygun olup olmayacağı tartışılarak öneriler getirilmiştir. Şekil 1. Çalışma alanın deprem üssüne uzaklığı 23 Ekim Van depremi depremsellik öğesi ihmal edilen Van Gölü havzasında yer alan Adilcevaz İlçesinde de yoğun bir şekilde hissedilmiştir (Şekil 2). Şekil Ekim Van depreminin şiddet haritası (Koeri, 2011)

3 2- İncelenen Yapı ve Gözlemlenen Hasarlar Özellikle son yıllarda dünyada ve ülkemizde oluşan yıkıcı depremler ve bu depremler sonucunda oluşan büyük çaplı can ve mal kayıpları deprem konusunda yapılan çalışmaları, araştırmaları ve alınacak önlemlerin önemini gündeme getirmiştir. Bir bölgede meydana gelebilecek bir depremde, bölgede bulunan yapıların olumsuz özellikleri oluşabilecek tehlikenin boyutunu arttıracaktır. Yapıların savunmasızlığı arttıkça depremin oluşturacağı hasar miktarı da artacaktır. Depremin büyüklüğü ve yeterli düzeyde güvenliği sağlanmamış ve yönetmeliklerde belirtilen şartlara uygun yapılmayan yani olumsuz yapı özellikleri, oluşabilecek zararı doğrudan etkileyecektir. Türkiye genelinde mevcut binaların çok az bir kısmı yönetmeliklerin şartlarını sağlayabilecek durumdadır ve bu nedenle sahip olmaları gereken emniyette değildirler. Bu çalışmada incelenen bina Bitlis ili, Adilcevaz ilçesi, Alacaatlı Mahallesi nde bulunan ve 1996 yılında inşa edilen Adilcevaz Meslek Yüksekokulu dur. Bina dilatasyon derzleri ile birbirinden ayrılmış 3 adet bloktan inşa edilen zemin + 3 normal kattan oluşmaktadır. Bina boyutları 18.70m x 66.80m dir. Binanın taşıyıcı sistemi karkas olup; betonarme perde, kolon, kiriş ve döşemeden oluşmaktadır. Binanın temel sistemi iki yönlü mütemadi temel olarak inşa edilmiştir. Binanın kat yükseklikleri zemin katta 4m, diğer katlar ise 3.2m dir (Şekil 3). Şekil 3: Adilcevaz Meslek Yüksekokulu binası Binada bulunan kirişlerin çoğunda özellikle mesnet bölgelerinde kılcal boyutta eğik kesme çatlakları oluşmuştur. Betonarme çerçeve ile dolgu duvarları arasında sıva çatlakları oluşmuştur (Şekil 4 ).

4 Şekil 4: Adilcevaz MYO binasında gözlemlenen hasarlar 3. Okul Binası Yeniden Yapım Maliyetinin Bulunması Bir yapının toplam maliyeti; ihtiyacın belirlenmesi ile başlayan, yapının servis ömrü boyunca devam eden ve servis ömrünün sona ermesi ile ortadan kaldırma maliyeti de dâhil tüm süreçlerde yapılan harcamalardan oluşan maliyet olarak ifade edilebilir (Özgan, 2007). Herhangi bir inşaata başlanmadan önce yapı maliyetinin çıkarılması işine ön keşif ve keşif sonunda bulunan değere de yaklaşık maliyet denilmektedir. Projeler hazırlanmadan veya proje hazırlığının ilk

5 aşamalarında, yapının toplam inşaat alanı ve inşaat niteliği ile ilgili bazı ön tespitler yapılarak ve bazı kabullere dayanılarak yaklaşık yapı maliyeti hesaplanabilmektedir (Pancarcı, 2002). İncelenen yapının inşaat alanı hesaplanırken zemin kat planı ve yerinde ölçümler dikkate alınmıştır (Şekil 5). Şekil 5.Adilcevaz MYO güçlendirme öncesi zemin kat kalıp planı Adilcevaz MYO binasının yeniden yapım maliyeti birim alan maliyeti yöntemi ile hesaplanmıştır. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı (mülga) tarafından 28 Nisan 2011 günü sayılı Resmi Gazete de yayınlanan tebliğine göre binanın birim maliyeti, Mimarlık ve Mühendislik Hizmet Bedellerinin hesabında kullanılacak 2011 Yılı yapı yaklaşık birim maliyetlerindeki IV sınıf A grubu yapılar içinde yer alan eğitim yapıları için belirlenen TL/m 2 esas alınmıştır. Kat sayısı, kat alanı, toplam bina alanı hesap edilmiş ve birim maliyetle çarpılarak binanın toplam maliyeti bulunmuştur. Bulunan bu değerler Tablo 1 de verilmiştir. Tablo1: Adilcevaz MYO okul binasının toplam yeniden yapım maliyeti Kat Sayısı Zemin Kat Alanı (m2) Normal Katlar Alanı (m2) Toplam Alan (m2) Toplam Yap.Mal (TL/m2) Toplam Maliyet (TL) Zemin +3 Kat 1.249, , , ,00 4. Okul Güçlendirme Maliyetinin Bulunması Yapıların onarılması ve/veya güçlendirilmesi, durum tespiti, mevcut hasarların nedenlerinin değerlendirilmesi, yapıda örnekleme yapılarak, hasar tiplerinin dağılımlarının önemlerinin belirlenmesi, temel ve zemin durumu, beton dayanımı ve kalitesi, yapının (betonarme kesitler, taşıyıcı olmayan duvar sistemleri, vs.) projeye uygunluğunun tespiti, yapının statik değerlendirilmesi (röleve çıkarılması, rölöve ile projenin karşılaştırılması, taşıyıcı sistemin incelenerek yapının yeni kullanım amacı, proje gereksinimleri ve yönetmeliklere göre yeniden çözülerek, yapı güvenirliliği ve gereksinimlere ne ölçüde yanıt verdiğinin tespiti) gibi son derece zahmetli ve ayrıntılı çalışmalardan sonra ancak projelendirme aşamasına gelinebilen zorlu bir süreçtir ( Yılmaz, 2007). Bu bağlamda Adilcevaz Meslek Yüksekokulu binası için açıklanan zahmetli ve ayrıntılı çalışmalar sonucunda TDY 2007 de belirtilen usul ve esaslara göre binanın performans analizi gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre binanın TDY 2007 de belirtilen performans seviyelerinin sağlanmadığı anlaşılmaktadır. Gerekli güçlendirme projeleri hazırlandıktan sonra binanın beklenilen performans seviyelerini sağlayabileceği ve hasar yüzde ve seviyelerinin makul ölçülerde kalacağı sonucu elde edilmiştir ( Rapor, 2011). Detaylı güçlendirme projelerinin yapım maliyeti hesaplanmış olup uygulamaya başlanılmıştır Adilcevaz Meslek Yüksekokulu binası için yukarıda anlatılan işlemler gerçekleştirilmiş ve uygulama projeleri hazırlanmıştır (Şekil 6).

6 Şekil 6: Adilcevaz MYO güçlendirme sonrası zemin kat kalıp planı Güçlendirme maliyetinin gerçeğe yakın hesaplanması için düzenlenen güçlendirme projesinde belirlenen tüm imalatlar metrajlanarak hesaplanmıştır. Adilcevaz Meslek Yüksekokulu güçlendirme işine ait proje üzerinden her bir imalat kalemi için imalat miktarları ayrı ayrı tespit edilmiş olup toplam 30 kalem imalattan oluşmaktadır. Bu aşamada Tablo 2 de görüleceği gibi güçlendirme için 30 kalem imalatın miktarları bulunmuş ve 2011 yılı birim fiyatları ile çarpılarak toplamı alınmış ve güçlendirme maliyeti elde edilmiştir. Tablo 2: Adilcevaz MYO Güçlendirme İşine ait İmalat İşleri (2011 yılı Birim Fiyatları ile) SIRA NO POZ NO YAPILACAK İMALATIN ADI BİRİMİ MİKTARI BİRİM FİYATI (2011 YILI) TUTARI /2 ELLE YUMUŞAK,SERT TOPRAK DAR DERİN KAZI YAPILMASI M , DOLGUNUN ELLE TOKMAKLANARAK SIKIŞTIRILMASI M , DOZLU DEMİRSİZ BETON M , /1TAK C25 GRANULOMETRİK KUM VE ÇAKILLA YAPILAN DEMİRLİ BETON TAKVİYE M , PROJELERİ İÇİN /3 Yatay delikli fabrika tuğlası (19x19x13.5 cm) ile 250 doz çimento harçlı yarım tuğla duvar M , yapılması PATLAYICISIZ ÇİM. HARÇLI KARGİR, HOROSAN İNŞ. YIKIMI M , PATLAYICISIZ DEMİRLİ DEMİRSİZ BETON İNŞAAT YIKIMI M , HER TÜRLÜ İÇ SIVA SÖKÜMÜ M /1 3MM KALINLIKTA PLASTOMER ESASLI CAMTÜLÜ TAŞ.3MM KAL.PLAST.KEÇE M , TAŞ.POL. BİT.ÖRT.İKİ KAT. SU YAL.YAPILMASI /TAK Düz yüzeyli çıplak beton ve betonarme kalıbı TAKVİYE PROJELERİ İÇİN M2 1, , /TAK AHŞAP KALIP İSKELESİ TAKVİYE PROJELERİ İÇİN M3 1, , İş İSKELESİ (DUVAR İÇİN) M2 2, , /TAK Q8-Q12 MM NERVÜRLÜ DEMİR İMALATI TAKVİYE PROJELERİ İÇİN TON , , /TAK Q14-Q26 NERVÜRLÜ DEMİR İMALATI TAKVİYE PROJELERİ İÇİN TON , , /1 AKRİLİK ESASLI MALZEME İLE DIŞ CEPHE BOYASI M2 2, , /1A Eski plastik ve sentetik boyalı yüzeylere astar çekilerek iki kat su bazlı mat plastik boya yapılması M2 7, , /1A /MK /MK Yeni sıva yüzlerine 0,350 kg macun çekilerek iki kat su bazlı mat plastik boya yapılması YİVLİ RENKSİZ KAROSİMANLA DÖŞEME KAPLAMASI YAPMA BEYAZ ÇİMENTOLU, SUNİ MERMER PLAKLARLA DÖŞEME KAPLAMASI YAPILMASI. M2 1, , M , M ,298.59

7 /104C /1 22 M.S.B MSB MSB.678/B1 25 MSB.678/C 26 MSB.678/E 27 MSB.678/F 28 MSB.678/G 29 ÖZF.01TAK 30 ÖZF.02.TAK 33 x 33 cm ebadında modüler ölçüde üretilmiş düz yüzeyli, her renk ve desende, sırlı porselen (granit) karolar ile fugalı duvar ve cephe kaplaması yapılması (fayans ve seramik yapıştırıcısı ile) sırlı porselen karolar ile döşeme ve duvar kaplamaları KİREÇ-ÇİMENTO KARIŞIMI HARÇLA DÜZ SIVA YAPILMASI BOZUK BETONARME YÜZEYLERİN TEMİZLENMESİ PASPAYININ KIRILARAK AÇIĞA ÇIKARTILMASI(TAK PROJE) Q14 DÜZ VEYA NERVÜRLÜ DEMİRLE EPOKSİ Q16 DÜZ VEYA NERVÜRLÜ DEMİRLE EPOKSİ Q20 DÜZ VEYA NERVÜRLÜ DEMİRLE EPOKSİ Q22 DÜZ VEYA NERVÜRLÜ DEMİRLE EPOKSİ Q24 DÜZ VEYA NERVÜRLÜ DEMİRLE EPOKSİ ESKİ BETONUN YENİ BETON İLE ADERANSININ SAĞLANMASI RÖTRESİZ GENLEŞME BETONU (TAK.PROJELERİ İÇİN) M2 1, , M2 1, , M , M , AD 2, , AD , AD , AD 1, , AD 1, , M , M , , SAYFA SONU YEKÜNÜ= 528, SONUÇ VE ÖNERİLER Yöre; taşıdığı olumsuz jeolojik ve topografik faktörler nedeniyle depreme duyarlı değildir. Bugüne kadar izlenen yapılaşmada depremsellik öğesi büyük ölçüde ihmal edilmiştir. Ancak tektonik olarak son derece hareketli kuşaklar içerisinde kalan Van Gölü Havzası ndaki yapılaşmalarda depremsellik faktörü göz önünde bulundurulmalı ve ilgili yönetmeliklere hassasiyetle uyulmalıdır. Yeni yapılaşmanın olacağı bölgelerde deprem etkileri göz önüne alınacak şekilde düzenlenmiş kent planlaması ve arazi kullanım düzenlemelerinin yapılması önem arz etmektedir. Ayrıca mevcut yapıların incelenerek gerekli önlemlerin alınarak deprem zararlarının azaltılması hayati önem taşımaktadır. Adilcevaz Meslek Yüksekokulu binasının 2011 yılı fiyatları ile yeniden yapım maliyeti ,00 TL, betonarme perde duvar ilavesi ve kolon mantolama yöntemi ile güçlendirme maliyeti yine aynı yıl fiyatlarına göre ,84TL olarak hesaplanmıştır. Bu sonuçlara göre Adilcevaz Meslek Yüksekokulu nda uygulanan güçlendirme yöntemi ile sınırlı kalmak koşuluyla; güçlendirme maliyetinin yeniden yapım maliyetinin yaklaşık %20 si kadardır. Güçlendirilmesine karar verilecek her bina için ayrı detaylı inceleme ve ayrı mühendislik hizmeti görmüş güçlendirme gereklidir. Güçlendirme işlemi yapılırken her aşamada konusunda deneyim kazanmış ve mümkünse sertifikalı elemanların çalıştırılması binanın güçlendirilmesine anlam kazandıracaktır. Aksi takdirde güçlendirme sadece binanın kusurlarının kapatılması anlamına gelecektir. Güçlendirme maliyetinin doğru hesaplanması yapı ile ilgili alınacak kararları doğrudan etkilemektedir. Güçlendirme işleminin rasyonel olması için yeniden yapım maliyeti ile karşılaştırılması gerekmektedir. Rasyonel olmayan güçlendirilmelerin yapılmasındansa derhal yıktırılması daha ekonomik olacaktır. Ülke ekonomisinin lokomotif sektörlerinin başında gelen inşaat sektörü, kamu kesiminin ve özel kesimin kaynaklarının büyük bölümü ile dışarıdan bulunan yabancı kaynakların büyük bölümünü tüketmektedir. Kaynakların verimli kullanılması kalkınma hamlelerinin temel eylemidir. Bu nedenle hasarlı veya hasar görebilecek yapıların güçlendirilmesine mi yoksa yeniden yapılmasına mı karar vermek için yapılan maliyet çalışmaları, uzmanlar tarafından hassasiyetle yapılmalıdır. KAYNAKLAR Celep, Z., Kumbasar, N., Deprem Mühendisliğine Giriş ve Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı İstanbul 2004, Beta Dağııtm, ISBN Çömlekçioğlu, A., Bitlis Eren Üniversitesi, Adilcevaz Meslek Yüksekokulu Deprem Performans Raporu, 2011, 16s. Işık, E.(2010), Bitlis Şehri Deprem Performans Analizi, Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 216s., 2010, Sakarya İnternet adresi : İnternet adresi: KOERİ (2011), (Erişim Tarihi: )

8 Özgan, E.,Uzunoğlu, M.,M., Subaşı,S., Okul Binalarında Büyük Onarım Maliyetlerinin İncelenmesi ve Maliyet Tahmini, Uluslararası Deprem Sempozyumu, 2007, Kocaeli, 5s. Pancarcı, A., Öcal, M.E., Yapı İşletmesi ve Maloluş Hesapları, Birsen Yayınevi, 2002, ISBN: Rapor, Bitlis İli Adilcevaz İlçesi Adilcevaz Meslek Yüksekokulu İnşaatı Jeolojik ve Jeoteknik Zemin Etüt Raporu, Kale Mühendislik Madencilik s., Rapor Bitlis Eren Üniversitesi, Adilcevaz Meslek Yüksekokulu Laboratuar Test Sonuçları, Vangölü Yapı Kalite Kontrol Lab. İnş. Ve San. Tic. Ltd.Şti., 2011, 40s. Resmi Gazete, Mimarlık ve Mühendislik Hizmet Bedellerinin hesabında kullanılacak 2011 Yılı Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri Hakkında Tebliğ, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 28 Nisan 2011 günü 27918sayılı TDY Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Esaslar, T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Deprem Araştırma Enstitüsü Başkanlığı, Ankara. Yılmaz, A.,D., Onarım ve Güçlendirme Uygulama Örnekleri, 10s. Belgeler/Onarim-ve-guclendirme-uygulama-ornekleri.pdf