ÜNİTE 1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Öğr. Gör. İnci ÖZDEMİR İÇİNDEKİLER HEDEFLER İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAM VE KURALLARININ GELİŞİMİ

Transkript

1 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAM VE KURALLARININ GELİŞİMİ İÇİNDEKİLER İş Sağlığı ve Güvenliğinin Yaklaşımı Sanayi Devrimi Öncesi İş Sağlığı ve Güvenliği Sanayi Devrimi Dönemi İş Sağlığı ve Güvenliği Sanayi Devrimi Sonrası İş Sağlığı ve Güvenliği Çağımızda İş Sağlığı ve Güvenliği Türkiye'de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi Osmanlı İmparatorluğu Dönemi'nde İş Sağlığı ve Güvenliği Birinci Büyük Millet Meclisi Dönemi'nde İş Sağlığı ve Güvenliği Cumhuriyet Dönemi'nde İş Sağlığı ve Güvenliği Günümüzdeki İş Sağlığı ve Güvenliği İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Öğr. Gör. İnci ÖZDEMİR HEDEFLER Bu üniteye çalıştıktan sonra; İş Sağlığı ve Güvenliğini açıklayabilecek, Sanayi Devrimi öncesi, dönemi ve sonrasındaki İş Sağlığı ve Güvenliği farklarını sıralayabilecek, Türkiye İş Sağlığı ve Güvenliğinin tarihsel gelişimini açıklayabilecek, Osmanalı İmparatorluğu Dönemi'nde İş Sağlığı ve Güvenliği adına yapılanları kavrayabilecek, Cumhuriyet Dönemi'nde İş Sağlığı ve Güvenliği adına yapılanları anlayabilecek, Günümüzde İş Sağlığı ve Güvenliğinin hangi aşamada olduğunu açıklayabileceksiniz. ÜNİTE 1

2 İş Sağlığı ve Güvenliği Kavram ve Kurallarının Gelişimi Özet İş yerinde çalışma koşullarını düzenlemek üzere geliştirilmiş mevzuatları, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatları iş sağlığı ve güvenliği hareketinin başlangıcı olmakla beraber, bugünkü anlamda iş sağlığı ve güvenliği teknik bilim dalının oluşumuna zemin hazırlamıştır. Tıbbi, teknik, ekonomik, sosyal ve hukuki yönleri olan bir kavram olarak iş sağlığı ve güvenliği, İSG (Occupational Safety and Health, OSH), kısaca işçilerin iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı korunmalarının sağlanması şeklinde tanımlanır. Sanayi Devrimi öncesi döneminde birçok bilim insanı bugün bile geçerli sayılabilecek çalışanların sağlık ve güvenliğine yönelik öneri ve savlar ileri sürmüşlerdir. Bunlardan ünlü tarihçi Heredot ilk kez çalışanların verimli olabilmesi için yüksek enerjili besinlerle beslenmeleri gerektiğine değinmiştir. M.Ö. 370 tarihinde Hipokrat (Hipokrates, M.Ö. 466-MÖ 379) ilk kez kurşunun zararlı etkilerinden söz etmiş, kurşun koliğini tanımlamış, halsizlik, kabızlık, felçler ve görme bozuklukları gibi belirtileri saptamış ve bulguların kurşun ile ilişkisini açık bir biçimde ortaya koymuştur. Sanayi Devrimi sonrası çalışma yaşamındaki niteliksel değişimlerin getirdiği sorunlar giderek daha çok toplumsal huzursuzluklara yol açmıştır. Uzun çalışma süreleri, düşük ücretler, sağlıksız ve güvensiz çalışma koşulları, çok sayıda çocuk ve kadının ağır işlerde çalıştırılmaları her yerde sanayileşmenin hızına ve yoğunluğuna göre tepkiler doğmuştur. İşçiler sağlıksız çalışma koşulları, düşük ücret, işsizlik ve yoksulluğun sorumlusu olarak başlangıçta makineleri görmüşlerdir. Daha sonraları kurulan Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ile Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve bu kuruluşlarla iş birliği yapan birçok kuruluş, işçi sağlığı ve iş güvenliği yönünden önemli çalışmalar gerçekleştirmiştir. Ülkemizin de üyesi bulunduğu Uluslararası Çalışma Örgütünün kimyasal maddeler için saptadığı "işyerlerindeki maruz kalma değerleri" ve işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili alınan kararlar ve oluşturulan "uluslararası sözleşmeler" bu konudaki sorunların çözümüne katkılar sağlamıştır. Türkiye de iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları Osmanlı İmparatorluğu Dönemi ve Birinci Büyük Millet Meclisi Dönemi olarak ayrılır. Bu dönemlerde yapılan çalışmalar sonrası Cumhuriyet Dönemi'ne ulaşılmıştır. Bu dönemde yapılan Hafta Tatili Yasası, Borçlar Yasası ve İş Yasası gibi çalışmalarla günümüze gelinmiştir. En son gelişme ise 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun hazırlanmasıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23

3 İş Sağlığı ve Güvenliği Kavram ve Kurallarının Gelişimi DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi iş güvenliğinin tanımı olabilir? a) Kontrollü düzenli çalışma sistemidir. b) İşçilerin iş kazalarını önlemek amacıyla güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak için alınması gereken önlemler dizisidir. c) İşçiler ve işveren arasındaki sağlıklı iletişimdir. d) Ürün kalitesi ve üretimini maksimum düzeye taşımaktır. e) Sadece çalışan işçilerin korunmasına yönelik yapılan çalışmalardır. 2. Aşağıdakilerden hangisi iş güvenliğinin amaçlarından biri olamaz? a) İş ve işçi arasında en iyi uyumu sağlamaktır. b) İş yerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmaktır. c) Çalışanın maddi açıdan kendisini iyi hissetmesini sağlamaktır. d) Çalışanlara güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı yaratmaktır. e) Meslek hastalıklarını en aza indirmektir. 3. Aşağıdakilerden hangisi WHO nun açılımıdır? a) Dünya Sağlık Örgütü b) Uluslararası Çalışma Örgütü c) Avrupa İş Güvenliği Merkezi d) Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği İdaresi e) Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Topluluğu M.Ö lerde Babil İmparatorluğu nun kurucusu. tarafından hazırlanan kanunlarda iş sağlığı ve güvenliği hususunda hükümler bulunmaktadır. 4. Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? a) Hammurabi b) Heredot c) Juvenal d) Rammazzini e) Paracelsus 5. Aşağıdakilerden hangisi Uluslararası Çalışma Örgütünün kısa yazılımıdır? a) FMEA b) HCCP c) ISO d) ILO e) WHO 6. Dünyada ilk mineroloji bilgini olan ve bazı zehirlerin etkisini belirleyerek, koruyucu önlemler alan kişi aşağıdakilerden hangisidir? a) Hipokrat b) Ramazzini c) Paracelsus d) Agricola e) Juvenal Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24

4 İş Sağlığı ve Güvenliği Kavram ve Kurallarının Gelişimi 7. Osmanlı İmparatorluğu nda ilk sanayi kuruluşları hangi padişah döneminde faaliyete geçmiştir? a) I. Murat b) I. Selim c) II. Mahmut d) Kanuni Sultan Süleyman e) Yıldırım Beyazıt yılında yürürlüğe konulan ve iş yerlerine sağlık hizmetlerinin götürülmesini sağlayan kanun aşağıdakilerden hangisidir? a) Umumi Hıfzısıhha Kanunu b) Borçlar Kanunu c) 506 sayılı SSK Kanunu d) Hafta Tatili Kanunu e) 4857 İş Kanunu 9. Çalışanların verimli olabilmesi için yüksek enerjili besinlerle beslenmesi gerektiğini ifade eden tarihçi aşağıdakilerden hangisidir? a) Urlich Ellenbrong b) Heredot c) Thomas Morison Legge d) Michel Sadler e) Charles Turner Thackrah. ile kömür işçilerinin çalışma koşullarının düzeltilmesine yönelik hükümler getirilmiştir. 10. Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? a) 506 sayılı SSK Kanunu b) 394 sayılı Yasa c) 151 sayılı Yasa d) 1580 sayılı Yasa e) 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Yasası Cevap Anahtarı 1.B, 2.C, 3.A, 4.A, 5.D, 6.D, 7.C, 8.A, 9.B, 10.C Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25

5 İş Hukuku Özet İş Hukuku işçi ve işveren arasındaki iş ilişkilerinin konu edildiği bir hukuk dalıdır. İş Hukukunda işçi ve işveren yanında bunların bir araya gelerek oluşturdukları topluluklar (sendikalar) ve devlet de yer almaktadır. Devletin iş hukukundaki rolü hem kendisinin de bir işveren olması, hem de iş hukukunun özelliği nedeniyle işçilerin korunmasını sağlamasıdır. Devlet söz konusu yükümlülüğünü mevzuat (yazılı hukuk kuralları) çıkararak sağlar. Dolayısıyla belki başka hukuk dallarında görülmyen bir biçimde İş Hukukunda oldukça fazla yönetmelik bulunmaktadır. İşçi ve işveren sözleşmeden kaynaklaran borçlarını yerine getirmek durumundadır. İşçinin iş görme borcunun karşılığı işverenin ücret ödeme borcu iken, işçinin sadakat borcuna karşılık da işveren işçiyi koruma borcu altındadır. Taraflar sözleşme süresi içerisinde birbirlerine zarar verici davranışlardan kaçınmak durumundadırlar. İş sözleşmesinin sona ermesinin en önemli sonucu işçinin kıdem tazminatı alabilmesidir. Yalnız bunun için işçinin en az bir yıllık kıdeminin bulunması gerekir. Bir yıl çalışan bir işçi otuz günlük ücret tutarında tazminata hak kazanır. Bu otuz günlük ücreti artırabilmek mümkündür. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 27

6 İş Hukuku DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi İş Hukukunun özellikleri arasında sayılmaz? a) İşçilerin özel hukuku olarak nitelendirilir b) Devlet müdahalesi çok fazladır c) İşçi bu hukuk dalının en önemli temel kavramıdır d) İşçi lehine yorum ilkesi önemli özelliklerindendir e) İş Hukukunda bağımlılık önemli bir özellik olarak karşımıza çıkmaz 2. Aşağıdakilerden hangisi 4857 sayılı İş Kanunu kapsamı içerisinde yer alır? a) Pilot b) Salça fabrikasında çalışan c) Gazeteci d) Tayfa e) Stajyer 3. Yıllık ücretli izinle ilgili olarak hangisi yanlıştır? a) Hak kazanabilmek için işyerinde en az bir yıl çalışmış olmak gerekir b) İşyerinde 3 yıldan beri çalışan bir işçinin hak kazandığı izin süresi 14 gündür c) İşçi dilediği zaman yıllık izin hakkını kullanabilir. d) Yıllık izin ücreti çıplak ücret üzerinden hesaplanır. e) Zamanında kullanılmayan izin için sözleşmenin sona erdiği dönemde karşılığı ücret olarak ödenir. 4. Kıdem tazminatı kural olarak kaç günlük ücret üzerinden ödenir? a) 30 günlük b) 15 günlük c) 10 günlük d) 45 günlük e) 60 günlük 5. Gece çalışmaları... ve... saatleri arasında söz konudur. Boşluğa uygun olan seçenek aşağıdakilerden hangisidir? a) b) c) d) ,00 e) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 28

7 İş Hukuku 6. İşe iade davasının hangi süre içerisinde açılması gerekir? a) On iş günü b) On beş gün c) Üç ay d) Bir ay e) 6 ay 7. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Asıl ücretin nakit olarak ödenmesi gerekir b) Ücretin en geç ayda bir ödenmesi lazımdır c) İkramiye bir ücret ekidir d) Kıdem tazminatı giydirilmiş ücret üzerinden ödenir e) Ücretlerde zamanaşımı süresi on yıldır 8. İşçinin derli toplu olmayan yaşantısından dolayı uğradığı hastalığı nedeniyle ardı ardına ne kadarlık bir süre işe gelmemesi işverene iş sözleşmesini süresiz (haklı nedenle) sona erdirebilme imkânı verir? a) İki iş günü b) Beş iş günü c) Üç iş günü d) Yedi iş günü e) On beş gün 9. On yıllık kıdemi olan bir işçinin tutuklanması durumunda işveren ne kadar bir süre bekledikten sonra sözleşmeyi haklı nedenle sona erdirebilir? a) On hafta b) Dokuz hafta c) Sekiz hafta d) Altı hafta e) Dört hafta 10. Doksan kişi çalıştıran bir özel sektör işvereni kaç tane engelli çalıştırmak durumundadır? a) Üç b) Beş c) İki d) Bir e) Dört Cevap Anahtarı 1.E, 2.B, 3.C, 4 A, 5 B, 6 D, 7 E, 8 C, 9 C, 10 A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 29

8 Fiziksel Risk Etmenleri Özet Fiziksel risk etmenleri, çalışanların sağlığını etkileme ihtimali olan fiziksel faktörlerdir.yaşanılan veya çalışılan ortamın sıcaklık, nem aydınlatma, gürültü, titreşim, basınç vb. fiziksel özellikleri bireyin sağlığını önemli ölçüde etkiler. Çalışanlar, özellikle ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar bu yönden büyük risk altındadır. Fiziksel çevre koşulları yönünden her işyeri aynı değildir. Aynı ürünü üreten iki işletmede bile fiziksel çevre koşulları benzer olmayabilir. Burada önemli olan her işletmede olabilecek fiziksel olumsuzlukların kaynağında yok edilmesi ve çalışanların bu şekilde korunmasıdır. Fiziksel risk etmenleri başlıca gürültü, titreşim, aydınlatma, termal konfor, radyasyon ve basınç değişimi olarak sıralanabilir. Tüm bu fiziksel risk etmenlerinin insanlar üzerinde olumsuz etkileri vardır ve çalışma verimini düşürür. İşveren,önce insan sağlığı düşüncesi ile hareket edip bu tür fiziksel risk etmenlerinin çalışanlar üzerindeki olumsuz etkilerinden koruması gerekmektedir. Fiziksel risk etmenlerinin detaylarını bölümümüzde gördünüz ve kesinlikle şunu söyleyebiliriz, fiziksel risk etmenlerinin kazaya dönüşmesini engelleyebiliriz. Dolayısıyla son sözümüz: "Önce insan sağlığı" olacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

9 Fiziksel Risk Etmenleri DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi Fiziksel risk etmeni değildir? a) Epoksi kullanımı b) Gürültü c) Basınç d) Aydınlatma e) Termal konfor 2. Aşağıdakilerden hangisi işitme eşiğidir? a) 0 db b) 10 db c) 20 db d) 30 db e) 40 db 3. Aşağıdakilerden hangisi el-kol titreşimi için sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeridir? a) 2,5 m/s2. b) 1,5 m/s2 c) 5 m/s2 d) 0,5 m/s2 e) 3 m/s2 4. Aşağıdakilerden hangisi Aydınlatma şiddetinin ölçü birimidir? a) Bar b) Litre c) Fahrenayt d) Lüks e) Amper 5. Aşağıdakilerden hangisi termal konfor şartlarından biri değildir? a) Radyant ısı b) Hava akım hızı c) Hava sıcaklığı d) Havanın nem yoğunluğu e) Havadaki ses oranı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

10 Fiziksel Risk Etmenleri 6. Hızlı temel parçacıklardan oluşan kozmik ışınlardan sonra en kısa dalga boyundaki radyasyonlar. Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır? a) X-ışınları b) Gamma Işınları c) Beta ışınları d) Nötronlar e) Protonlar 7. Aşağıdakilerden hangisi basınç birimidir? a) Bar b) Litre c) Fahrenayt d) Lüks e) Amper 8. Aşağıdakilerden Çalışanların gürültü ile ilgili risklerden korunması hakkındaki yönetmeliğe göre En düşük maruziyet eylem değeridir? a) 75 db b) 80 db c) 85 db d) 87 db e) 90 db 9. Hasta olmayan normal bir insan vücudunun sıcaklığı kaç ºC dir? a) 35 ºC b) 36 ºC c) 37 ºC d) 38 ºC e) 39 ºC 10. Aşağıdaki fiziksel risk etmenlerinin hangisinden dolayı azot narkozu görülebilir? a) Basınç b) Gürültü c) Termal Konfor d) Aydınlatma e) Radyasyon Cevap Anahtarı 1.A, 2.A, 3.C,4.D,5.E,6.B,7.A,8.B,9.B,10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22

11 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri Özet Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de faaliyet gösteren işletmeler gerek kalite, çevre ve iş sağlığı ve güvenliği konularına verdikleri önemi göstermek ve gerekse Uluslararası Çalışma Örgütü, Dünya Sağlık Örgütü gibi kuruluşların anayasa ve tüzükleri gereği mal ve hizmetlerin üretimi sırasında insan ve çevre sağlığını bozmamanın yollarını aramaktadırlar. Bu arayışların sonucu olarak bir taraftan işletmelerde etkinlik ve verimlilik artmakta diğer taraftan denetlenebilir, şeffaf yönetim sistemlerine geçiş sağlanmış olmaktadır li yıllardan başlayarak İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim sistemlerine üç anlayış hâkim olmuştur. Bunlar; TS EN ISO Kalite Yönetim Sistemi TS EN ISO Çevre Yönetim Sistemi TS (OHSAS) İSG Yönetim Sistemi Her üç yönetim sistemi de müşteri-çevre-çalışan odaklı yönetim anlayışı, liderlik, çalışanların katılımı, süreç yönetimi, sistem yaklaşımı (PUKÖ Döngüsü), sürekli öğrenme, yenilikçilik ve iyileştirme, gerçeklere dayalı karar verme ve taraflarla iş birliği gibi belirli prensipler dâhilinde yürütülmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

12 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. BS 8800 Mesleki Sağlık ve Güvenlik Yönetim Sistem Rehberi hangi yıl ve hangi ülkede yayımlanmıştır? a) 1990 İsviçre b) 1992 İspanya c) 1993 İtalya d) 1994 Almanya e) 1996 İngiltere 2. TS EN ISO hangi yönetim sistemini temsil etmektedir? a) Çevre Yönetim Sistemi b) Risk Yönetim Sistemi c) Kalite Yönetim Sistemi d) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi e) Tehlike Yönetim Sistemi 3. TS OHSAS İSG Yönetim Sistemi hangi yıl TSE standardı olarak kabul edilmiştir? a) 2010 b) 2007 c) 2003 d) 2001 e) İş kazası olduktan sonra, iş sağlığı ve güvenliği açısından tedbir alan yaklaşım.dir. Boşluğa aşağıdaki seçeneklerden hangisi gelmelidir? a) Reaktif b) Düzeltici c) Güvenli d) Proaktif e) Risk Değerlendirme 5. Olay nedir? a) Ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer kayıplara neden olabilecek istenmeyen bir durum b) Kazaya neden olan veya kaza potansiyeli olan durum c) İnsanların yaralanması, hastalanması, malın veya malzemenin hasar görmesi d) İş yeri ortamının zarar görmesine neden olan kaynak veya durum e) Çalışanların, geçici işçilerin, yüklenici personelinin, ziyaretçilerin ve çalışma alanındaki diğer insanların sağlık ve güvenliğini etkileyen faktörler Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

13 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri 6. Tahammül edilebilir risk kavramı için aşağıdaki seçeneklerden hangisi doğrudur? a) Tehlikeli bir olayın meydana gelme olasılığı ile sonuçlarının bileşimidir. b) Tüm süreçlerde, riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve riske tahammül edilip edilemeyeceğine karar vermektir. c) İş kazası olmadan önce tedbir alan proaktif bir yaklaşımdır. d) Kuruluşun yasal zorunluluklara ve kendi iş sağlığı güvenliği politikasına göre katlanabileceği düzeye indirilmiş risk. e) Kuruluşun ön durum değerlendirmesi yapılarak an itibariyle işletmenin nerede olduğunu gösteren bir çizelgedir. 7. İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi çerçevesinde işletme faaliyetleri kaç şekilde sınıflandırılır? a) 8 b) 12 c) 5 d) 4 e) 3 8. İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi çerçevesinde aşağıda yer alan tehlike sınıflarından hangisi yanlıştır? a) Mekanik b) Elektrik c) Kimyasal ya da biyolojik maddeler d) Trafik kazaları e) Yangın ve patlama 9. Aşağıda verilen seçeneklerden hangisi Kaza/Hastalık Analizinin nedenleri arasında sayılamaz? a) Terfi edememek b) Ağır iş yükü c) Moral bozukluğu d) Monotonluk e) Yönetim-çalışan ilişkisinin zayıf olması 1.E, 2.C, 3.D, 4.A, 5.B, 6.E, 7.C, 8.D, 9.A, 10.C Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

14 Kimyasal Risk Etmenleri Özet Günümüzde kimyasal maddeler günlük yaşamımızın bir parçasıdır. Evimizde, iş yerimizde hatta hayati faaliyet gösterdiğimiz her alanda bilerek ya da bilmeyerek kimyasallarla iç içe yaşarız. Kimyasal maddelerin çoğu renk ve koku gibi duyularımıza hitap eden fiziksel özelliklere sahip olmadıkları için, insan yaşamını etkileyen risk faktörleri arasında en sinsi olanıdır ve farkına varamadan maruz kalırız. Kimyasalların isimlendirilmesi uluslararası kriterlere göre birkaç şekilde yapılmaktadır. Sistematik isimlendirmenin dışında ticari isimler de kullanılmaktadır. Türkiye'de kimyasalların sınıflandırılması genel olarak fizikokimyasal özelliklerine, sağlık üzerindeki etkilere, ve çevreye olan etkilerine göre yapılmaktadır. Kimyasal maddenin vücuda girişinde ve etkinliğinde katı, toz, gaz ve sıvı gibi fiziksel yapıda olması önemli ölçüde etkendir. Kimyasal maddeler zararlı özellikleri bakımından sağlık ve güvenlik açısından birçok risk taşımaktadırlar. Bu zararlardan korunmak için risk değerlendirmesi yapmak gerekir. Kimyasallar vücuda üç yolla girerler; solunum, sindirim ve absorbsiyon. Vüvuda giren kimyasallar da birbirini, bağımsız etki, sinerjik etki ve antagonizma olmak üzere üç türlü etkileyebilirler. Kimyasallarla yapılan çalışmalarda, iş sağlığı ve güvenliği önlemleri, tesisin projelendirme aşamasında yapılmalıdır. Projelendirmede, operasyona ilişkin önlemler, tasarım ve organizasyon, çalışanların eğitimi ve acil durum planlaması yapılmalıdır. Kimyasal riskte yetkili otoritenin, kimyasalı üretenlerin, taşıyanların, işverenlerin ve kullananların hepsine sorumluluk düşmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

15 Kimyasal Risk Etmenleri DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi iyonik yapılı bir bileşiktir? a) CCl4 b) CO2 c) NO2 d) MgBr e) I2 2. Avrupa Topluluğu Konseyi, kimyasalları sağlık riski bakımından üç seviyede derecelendirmektedir. Aşağıdakilerden hangisi bunlardan biridir? a) Mutajen b) Toksik c) Kanserojen d) Teratojen e) Alerjen 3. Pamuk tozlarının sebep olduğu hastalık aşağıdakilerden hangisidir? a) Alüminoz b) Silikozis c) Asbestoz d) Bissinoz e) Mezotelyoma 4. Aşağıdakilerden hangisi fibrojenik bir tozdur? a) Demir tozu b) Kömür tozu c) Asbest tozu d) Ametal bileşiklerinin tozu e) Mermer tozu 5. Aşağıdakilerden hangisi basit boğucu gazlardan değildir? a) CO b) CO2 c) N2 d) CH4 e) C2H6 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22

16 Kimyasal Risk Etmenleri 6. Aşağıdakilerden hangisi sistemik zehir etkisi gösteren gazlardan değildir? a) AsH3 (arsin) b) N2 (azot) c) CS2 (karbon sülfür) d) PH3 ( fosfin) e) SbH3 ( stibin) 7. Kimyasalların anne karnındaki çocuk üzerindeki genetik olmayan etkisine ne ad verilir? a) Kanserojenik etki b) Mutajenik etki c) Toksik etki d) Alerjik etki e) Teratojenik etki 8. Havadaki yanıcı buhar yüzdesinin bir yangın veya patlama oluşturması için gerekli olan en alt seviyesine ne ad verilir? a) Patlama limiti b) Alt patlama limiti (LEL) c) Üst patlama limiti (UEL) d) Kaynama noktası e) Parlama sıcaklığı 9. Aşağıdakilerden hangisi kimyasalların vücuda giriş yollarındandır? a) Adsopsiyon b) Damar yolu c) Absorpsiyon d) Böbrek yolu e) Desorpsiyon 10. Kimyasal riskte aşağıdakilerden hangisine sorumluluk düşer? a) Devlet b) Üretici c) Kullanıcı d) İşveren e) Hepsi Cevap Anahtarı 1.D, 2.B, 3.D, 4.C, 5.A, 6.B, 7.E, 8.B, 9.C, 10.E Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23

17 Biyolojik Risk Etmenleri Özet İş sağlığı ve güvenliği açısından temelde biyolojik ve canlı unsurlar olması bakımından fiziksel ve kimyasal risk unsurlarından ayrılan biyolojik risk etmenleri; herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dâhil mikroorganizmaları, hücre kültürlerini ve insan parazitleri şeklinde tanımlanmaktadır. Gıda üretilen fabrikalar, tarım, hayvanlarla ve/veya hayvan kaynaklı ürünler, sağlık hizmetlerinin verildiği yerlerle, karantina dahil morglar, mikrobiyolojik teşhis laboratuvarları dışındaki klinikler, veterinerlik ve teşhis laboratuvarları, atıkları yok eden fabrikalar, kanalizasyon, arıtma tesisleri gibi iş sektörleri çalışanlar için biyolojik risk etmenlerini taşımaktadır. Bu risk etmenleri, oluşturdukları enfeksiyon risk düzeyine göre Grup 1, Grup 2, Grup 3 ve Grup 4 Biyolojik Risk Etmenleri şeklinde 4 risk grubunda sınıflandırılmıştır. İşverenler özellikle insan sağlığı ve veterinerlikle ilgili kuruluşlar ve endüstriyel işlemler, laboratuvarlar ve hayvan barınakları gibi iş sektörleri başta olmak üzere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının iş sağlığı ve güvenliği yönetmenliklerine göre iş yerlerinde önlemler alıp çalışanlara ve temsilcilerine gerektiği zaman eğitim ve bilgi vermekle yükümlüdür. Bunun için işverenler, iş yerlerinde biyolojik risk etmeni işareti bulunan uyarıcıyı uygun yerlere asmalı, iş yerlerinin ve çalışanların hijyen kurallarına uyup uymadıklarını sürekli kontrol etmeli, Grup 3 ve Grup 4 düzeyinde yüksek risk faktörü olan biyolojik etmenlerin varlığı hususunda çalışanları ve temsilcilerini uyarmalı gerekli eğitimleri ve bilgilendirmeleri yapmalıdır. Ayrıca iş yerlerinde meydana gelebilecek maruziyet ve kaza durumlarında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yönetmeliğe uygun bir biçimde özellikle biyolojik risk etmenlerine maruz kalan çalışanlar başta olmak üzere bilgi vermelidir. Ayrıca koruyucu giysi ve ekipmanların iş yeri ortamlarında bulunmasını sağlamalı ve bu malzemelerin düzenli ve sürekli olarak kontrolünü gerçekleştirmelidir. Bunların yanında çalışanlarını gözetim altında tutmalı gerektiğinde iş yerlerinde, maruz kalınabilecek etkenlere karşı bağışıklık sistemi güçlü olmayan çalışanları için uygun şartlarda aşı bulundurmalıdır. Ayrıca meydana gelecek kazalar, maruziyetlerde de bu durumu yönetmeliğe uygun biçimde rapor edip en az 20 yıl bu bilgi ve belgeleri saklamalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

18 Biyolojik Risk Etmenleri DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıda verilenlerden hangisi iş yerlerinde maruz kalınan biyolojik risk etkenlerinden biri değildir? a) Bakteriler b) Virüsler c) İnsan parazitleri d) Hücre Kültürü örnekleri e) Kimyasal maddeler 2. Biyolojik etkenler, enfeksiyon risk düzeyine göre kaç farklı risk grubunda sınıflandırılır? a) 1 b) 2 c) 3 d) 4 e) 5 3. İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkenler hangi risk grubu için geçerlidir? a) Grup 5 b) Grup 4 c) Grup 3 d) Grup 2 e) Grup 1 4. Risk değerlendirmeleri yapılırken aşağıdaki maddelerden hangisi dikkate alınmaz? a) İnsan sağlığına zararlı olan veya olabilecek biyolojik etkenlerin sınıflandırılması b) Yetkili makamların, işçilerin sağlığını korumak için biyolojik etkenlerin denetim altına alınması hakkındaki önerileri c) İşçilerin biyolojik etkenlere maruziyet sonrası geçirdiği tedavinin şekli d) İşçilerin işlerinin sonucu olarak ortaya çıkabilecek alerjik veya toksik etkiler e) İşçilerin işlerinin sonucu olarak ortaya çıkabilecek hastalıklarla ilgili bilgiler Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

19 Biyolojik Risk Etmenleri 5. Aşağıda verilen meslek dallarından hangisinde çalışılan ortamda biyolojik risk etmenlerine maruziyet söz konusu değildir? a) Torna tesviye atölyeleri b) Süt ve ürünleri işleme tesisleri c) Hayvansal yem üretim tesisleri d) Berberler/kuaförler e) Hayvan bakım merkezleri 6. Aşağıda verilen şekillerden hangisi biyolojik risk etmenlerini işaret eder? a) b) c) d) e) 7. Aşağıdakilerden hangisi risklerin azaltılmasında alınması gereken önlemlerden biri değildir? a) İşçi sayısını en az düzeyde tutmak b) Biyolojik etkenlerin kontrol dışı sızmasını engellemek c) Atık yönetimi ve planlaması oluşturmak d) Hijyen, sterilizasyon ve dezenfeksiyon önlemlerini almak e) Biyolojik riske masruz kalan işçileri işten çıkarmak Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

20 Biyolojik Risk Etmenleri 8. Sonuçları işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk bulunduğunu ortaya koyuyorsa, istenmesi hâlinde, işveren Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi vermese de olur? a) Risk değerlendirmesinin sonuçları b) İşçilerin cinsiyeti c) Maruz kalan işçi sayısı d) Çalışma şekli ve yöntemleri de dâhil olmak üzere alınan koruyucu ve önleyici önlemler e) Grup 3 veya Grup 4 te yer alan biyolojik etkenlere maruziyetten işçilerin korunması için acil eylem planı 9. Aşağıdakilerden hangisi biyolojik risk emenleri bakımından alınması gereken kişisel korunma ve hijyen önlemlerinden biri değildir? a) Biyolojik etkenlerin bulaşma riski bulunan çalışma alanlarında yiyip içilmemesi b) Uygun koruyucu giysi veya diğer uygun özel giysilerin giyilmesi c) Gerekli koruyucu ekipmanların kullanılması d) İşçilere, göz yıkama sıvıları ve/veya cilt antiseptikleri de dâhil, uygun ve yeterli temizlik malzemeleri bulunan yıkanma ve tuvalet olanakları sağlanması e) Açıkta bulunan elektrik prizlerinin kapalı hâle getirilmesi 10. Aşağıda verilen durumların hangisi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına biyolojik risk etmenlerine maruz kalan işçiler için bildirilmesi gerekli değildir? a) Hastalığın gelişmesine neden olacak risk etmenlerinden korunmak için gerekli hijyen kurallarına uyulmayan durumlarda b) Kalıcı veya gizli enfeksiyona neden olduğu bilinen biyolojik etkenlere maruziyette c) Hastalığın gelişmesinden önce uzun kuluçka dönemi olan enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette d) Uzun süreli ciddi arıza bırakabilen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette e) Eldeki bilgi ve verilere göre, seneler sonra hastalığın ortaya çıkmasına kadar teşhis edilemeyen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette Cevap Anahtarı 1.E, 2.D, 3.B, 4.C, 5.A, 6.C, 7.E, 8.B, 9.E, 10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

21 Psikososyal Risk Etmenleri Özet Çalışma yaşamındaki hızlı değişim çalışanların istekleri dışında ve onların bedensel ve psikososyal özellikleri gözetilmeden gerçekleşmekte ve işçiden kişisel gereksinimlerini, beklentilerini, özlemlerini yok sayarak bu değişime ayak uydurması ve gereklerini yerine getirmesi beklenir. Bu stres tepkilerine uygun şekilde yaklaşılamazsa iş verimliliğini ve sağlığı etkileyecek klinik sonuçlar ya da diğer strese bağlı etkiler ortaya çıkacaktır: İş yerine gelmek istememe, konsantrasyon güçlükleri, duygusal karışıklıklar, toplumdan geri çekilme, madde kötüye kullanımı ve aile problemleri. Bu sorunlar sadece işçileri değil aynı zamanda yöneticileri de etkiler. Yöneticiler, görev ve sorumlulukları, yönettikleri işçilerle ilgili sorumluluk duyguları ile acı ve şok duygusu arasında kalarak çatışma yaşadıklarında özel bir risk altındadırlar. Stres nedeniyle işten kalan bir işçinin işe geri dönüşünün de stresli bir süreç olduğu bilinir. İşletmenin bu aşamada anlayışlı ve kucaklayıcı olması gerekir. İşi tüm boyutlarıyla yürütebilecek duruma gelip gelmediğini anlamak için işçi ile işe başlamadan önce bir görüşme yapılmalı, işçi işe başladıktan sonra da bu görüşmeler ve gözlemler sürdürülmelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

22 Psikososyal Risk Etmenleri DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi iş yerindeki psikososyal etkenlerden biri değildir? a) Çalışma ortamı b) Çalışma süresi c) Ücret d) Cinsiyet e) Taciz 2. Aşağıdakilerden hangisi iş yerinde stres yaratan etkenler arasında değildir? a) Yöneten ve yönetilenlerin amaç konusundaki fikir ayrılığı b) Personel değerlendirmede belirsizlikler c) Kişiler arası rekabet, kayırmacılık, güç savaşı d) Yetki ve sorumluluk belirsizliği e) Etkin kayıt ve iletişim sistemi olması 3. Aşağıdaki stres etkenlerinden hangisi kültür ve mesleğe ilişkin etmenler arasında değildir? a) Genç/yaşlı olmak b) Yasal yetersizlikler c) Bekâr olmak d) Çocuk sahibi olmak e) İş yerinden uzakta oturmak 4. Aşağıdaki stres etkenlerinden hangisi kültür ve mesleğe ilişkin etmenler arasında değildir? a) Motivasyon eksikliği b) Tekdüze üretim c) Eğitim düzeyinin artması d) Çalışma süresi uzunluğu e) İş tatmini 5. Aşağıdakilerden hangisi bezdirme (mobbing) bileşenlerinden biri değildir? a) Kendini ifade etme ve iletişim oluşumunu engelleme b) Sosyal izolasyon c) Kararlara katılma olanağı d) Niteliksiz işlerde çalıştırma e) Zorlayıcı ortam koşullarında çalıştırma Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

23 Psikososyal Risk Etmenleri 6. Aşağıdakilerden hangisi stres belirtilerinden değildir? a) Saldırganlık b) Endişe c) Uyku sorunu olmaması d) Ağız kuruması e) Unutkanlık 7. Aşağıdakilerden hangisi stres yönetiminde en son uygulanacak yöntemdir? a) Derin nefes alıp verme b) Sağlıklı beslenme c) Sosyal destek d) İlaç tedavisi e) Gevşeme ve rahatlama hareketleri 8. Aşağıdakilerden hangisi stresi azaltmada organizasyonel yöntemlerden değildir? a) Gelişen ve değişen iş programları b) Kalite çemberleri c) İş yerinde çevre, ergonomi ve güvenlik düzenlemeleri d) Yönetimden çalışana işletmedeki tüm bireyleri kapsayan organizasyonel iletişim e) Fizik muaeyene 9. Aşağıdakilerden hangisi psikososyal etmenlerin ölçümünde temel yöntemdir? a) Fizik muayene b) İş memnuniyeti ölçekleri c) Tükenmişlik ölçekler d) İş tatmini ölçekleri e) Aidiyet ölçekleri 10. Aşağıdakilerden hangisi stresten korunmada en etkili yöntemdir? a) Ekip çalışması b) Vardiyalı çalışma c) İş değiştirme d) İstirahat e) Kişisel koruyucular Cevap Anahtarı 1.D, 2.E, 3.B, 4.C, 5.C, 6.C, 7.B, 8.E, 9.A, 10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

24 Ergonomi Şekil 1.2. Kimyasal madde ve tehlikeli gaz uyarı levhası Toz Toz, kömür ve maden ocakları gibi yerin altında bulunan çalışma ortamlarında gerçekleştirilen delme, ateşleme, kırma, nakliyat ve sınıflandırma faaliyetleri sonucu oluşur. Ayrıca; demir, metal sanayii ve diğer endüstri kollarında yer üstünde kapalı alanlarda gerçekleştirilen eleme, ayırma, karıştırma, kurutma, eritme, nakliyat ve yüzey işleme faaliyetleri nedeniyle oluşan toz tane büyüklüğü genellikle 300 mikronun altında olan ve daima hava veya başka bir gaz ile karışım hâlinde bulunan parçacıklardır. İş ortamındaki zararlılar olarak da nitelendirilen tozlara karşı insan vücudunun doğal korunma mekanizmaları vardır. Yapılan araştırmalara göre bu korunma mekanizmaları sayesinde solunan tozun çok az bir kısmı akciğerlerde devamlı olarak birikmektedir. Solunan tozun büyük çoğunluğu burun yoluyla filtre edilmektedir. Diğer bir kısmı solunum yollarında bulunan toz dokularıyla dışarı atılmaktadır. Alveollere kadar giden ve orada depolanan tozların bir kısmı zamanla solunum ve salgı gibi akciğerlerin kendi kendini temizleme özelliği sayesinde dışarı atılır. Geriye kalan ve tane büyüklüğü 60 mikronun altında olan kısım ise, akciğerlerde birikerek yıl gibi bir sürede, kömür madenlerinde çalışanlarda görülen kömür tozu hastalığı ve çiftçilerde görülen çiftçi akciğeri hastalığı gibi akciğer hastalıklarının oluşmasına neden olmaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

25 Ergonomi Özet Ergonomi, çalışanların doğasına uygun olacak şekilde işi ve iş yerini düzenlemeye yönelik bir iş disiplini şeklinde tarif edilebilmektedir. Ergonominin amaçları arasında; İşçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması, İş gücü kayıplarının önlenmesi, Yorulmanın ve iş stresinin azaltılması, iş kazalarının ve mesleki risklerin en aza indirilmesi ve verimlilik ve kalitenin yükseltilmesi yer almaktadır. Ergonominin görevi, insana yönelik bir iş düzenlemesinin temel bilgilerini sağlamaktır. Böylece işin insana ve insanın işe uyumu için gerekli koşulları yerine getirir. Ergonomi fiziksel çevre koşulları ile de yakından ilgilenir. Fiziksel çevre koşulları arasında; gürültü, titreşim, görme ve aydınlatma, iklim, nem, havalandırma, zararlı kimyasallar ve tozlar yer almaktadır. Antropometri, insan vücudunun boyutları ile ilgilenen vücudun belli bölümünün hareketsiz durumu, ağırlık merkezi ve hacim gibi vücudun belli fiziksel özellikleri ve boyutlarını içine alan bir bilim dalıdır. Yükseklik, genişlik, derinlik, mesafe, eğrilik, çevre,uzanma gibi çeşitli antropometrik ölçüm şekilleri mevcuttur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

26 Ergonomi DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi ergonominin görevlerinden biri değildir? a) Sıcak ortamlarda fiziksel iş yükünü azaltmak b) Doğal ve alışılmış reflekslerin daha iyi kullanılmasını sağlamak c) Gereksiz bilgileri anımsama çabasını önlemek d) İş görenin işe yerleşmesini sağlamak e) Sıcak ortamlarda fiziksel iş yükünü azaltmak 2. Aşağıdakilerden hangisi ergonominin amaçları arasında yer almaz? a) Müşteri tatmini ile kârların artışını sağlamak b) İşçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması c) İş gücü kayıplarının önlenmesi d) Yorulmanın ve iş stresinin azaltılması e) İşçileri sendikalarda temsil edilmesini sağlamak 3. Aşağıdakilerden hangisi ergonominin uğraş alanlarından değildir? a) İş görenin ücretinin artırılması b) İşyeri tasarımı ve iş alanı yerleşimi c) Fiziksel çevre d) Psikolojik çevre e) Görev tasarımı seçme, eğitme 4. Aşağıdakilerden hangisi ergonominin çok disiplinli bir bilim dalıdır ifadesini kapsamaz? a) Fizyoloji b) Anatomi c) Mühendislik d) Psikoloji e) Uluslararası ilişkiler 5. Çalışma araçları ve çalışma ortamının insanın vücut ölçüleriyle uyuşumunun sağlanmasını amaçlar tarifi aşağıdaki ifadelerden hangisine aittir? a) İş Güvenliği b) Antropometri c) Enformasyon d) Organizasyon e) Fziyoloji Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

27 Ergonomi 6. Gürültü ölçüm birimi aşağıdakilerden hangisidir? a) Byte b) oc c) db(a) d) Kg e) İnch 7. Aşağıdakilerden hangisi gürültünün olumsuz etkilerinden değildir? a) Psikolojik b) Sosyal c) Vejetatif d) Organizasyon e) Fizyolojik 8. İş ve iş yerini organize ederken gürültüyü azaltmada hangi husus göz önünde bulundurulmaz? a) Yalıtım yoluyla titreşimin yayılmasını engellemek b) Gürültülü işin sessiz işten ayrılması c) Gürültü kaynağından yeterince uzakta durulması d) Ses yutucu tavan kullanılması e) Akustik paravanların kullanılması 9. Titreşimin ölçüm birimi hangisidir? a) Lüks b) Hz c) db(a) d) Kj e) C 10. Çalışmanın rahat bir şekilde yapılabilmesi için iç ortam ikliminin çeşitli koşulları taşıması gerekir. Aşağıdakilerden hangisi iklimi etkileyen faktörler arasında yer almaz? a) Hava ısısı b) Hava bağıl nemi c) Buhar d) Radyant ısı e) Hava hareketi Cevap Anahtarı 1.D, 2.E, 3.A, 4.E, 5.B, 6.C, 7.D, 8.A, 9.B, 10.C Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

28 Acil Durum Planları Özet İş yerinde ya da işe ait sahada meydana gelen; ciddi yaralanmalara, hayat kayıplarına neden olan ve işletmenin üretimini kısmen veya tamamen durdurabilen, işletmeye veya doğal çevreye zarar veren, işletmenin finansal yapısını veya toplumdaki imajını tehdit eden planlanmamış olaylara acil durum denir. Acil durumlar, her yıl işletmelerde can ve mal kayıplarına yol açmaktadır. Ancak bu kayıpların önüne geçilebilir. Eğer İşletmeler acil durumlara hazırlıklı ise, can ve mal kayıpları veya hasarlar engellenebilir ya da etkileri azaltılabilir ve işletmeler acil durum sonrasında olağan çalışma hayatlarına daha çabuk dönebilir. Acil durum planlamaları firmalarda yaşanabilecek olası risklere karşı iş yerindeki bireyleri hazırlıklı tutma amacını güden bir dizi planı, iş bölümünü ve tatbikatları içerir. Acil durum planlarının hazırlanması 3 aşamada gerçekleşmektedir. Bu aşamalar planlama ekibinin oluşturulması, mevcut durumun yapısı, risk değerlendirmesinin yapılması ve acil durum planının hazırlanması şeklindedir. Planın yürürlüğe konulması, temelde bir acil durum anında planın uygulanmasından öte anlamlar taşır. Yürürlüğe koymak, risk analizleri esnasında yapılan tespitlere uygun davranmak ve gerekli tedbirleri almak, planın işletme faaliyetleri ile bütünlüğünün sağlanması, çalışanların eğitimi ve planın değerlendirilmesini kapsar. Tesislerde çalışan şirket personel ile müteahhit firma çalışanlarının eğitimi ve ziyaret için gelenlerin riskler konusunda bilgilendirilmeleri gereklidir. Şirket personeli ve müteahhit firma çalışanlarına verilecek eğitimler, prosedürlerin gözden geçirilmesine yönelik çalışanların katıldığı periyodik değerlendirme toplantıları, acil duruma müdahale ederken kullanılacak teknik ekipmanların kullanımı, tahliye tatbikatları ve genel tatbikatları kapsayabilir. Acil durum sonrasında olayın nedenleri araştırılarak, benzer olayların olmaması için gerekli önlemler tespit edilir. Acil durum planlaması esnasında yapılması gereken işlerle, yapılan işler mukayese edilerek karşılaştırılır. Olaylarda üstün gayreti görülenler ve görülmeyenler tespit edilir. Gerekli ödüllendirme ve cezalandırmalar yapılır, tecrübelerden elde edilen sonuçlar tartışmaya açılır ve uygulamaya geçirilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23

29 Acil Durum Planları DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi acil durum planlamasının aşamalarından değildir? a) Planlama ekibinin oluşturulması b) Mevcut durumun tespiti c) Risk değerlendirmesinin yapılması d) Planının uygulanması e) Müşteri memnuniyetinin aranması 2. Acil durum planını hazırlamak üzere genelde bir ekip görevlendirilir. Aşağıdakilerden hangisi ekip görevlendirmesinin nedenlerinden değildir? a) Çoklu katılımı teşvik etmesi ve daha fazla çalışanın desteğini alınması b) Katılımcıların katkısını artırmasının sağlanması c) Planlama sürecinin görünür hâle getirmesi d) Ekip başkanının görüşlerinin önemsenmesi e) Konu üzerinde bakış açısını genişletmesi 3. Aşağıdakilerden hangisi acil durum planlama ekibinin oluşturulması aşamalarından biri değildir? a) Ekibin yapısı. b) Risk değerlendirmesinin yapılması c) Yönetimin desteği ve yetkilendirme d) Acil durum yönetim politikasının belirlenmesi e) Termin planı ve bütçeleme yapılması 4. Aşağıdakilerden hangisi mevcut durumun tespiti aşamasında gözden geçirilecek dokümanlardan değildir? a) İş sağlığı ve güvenliği prosedürleri b) Risk değerlendirmesi prosedürü c) Kalite yönetim sistemi el kitabı d) Tahliye planı e) İş tanımları 5. Aşağıdakilerden hangisi acil durum ekiplerinden değildir? a) Kurtarma ekibi b) Koruma ekibi c) İlk yardım ekibi d) Söndürme ekibi e) Üretim ekibi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25

30 Acil Durum Planları 6. Aşağıdakilerden hangisi risk değerlendirmesi aşamalarından değildir? a) Risk değerlendirme ekibinin oluşturulması b) Olası acil durumların sıralanması c) Üretim planının çıkarılması d) Tehlikelerin belirlenmesi e) Risklerin belirlenmesi 7. Risk değerlendirmesini yapmak üzere bir ekip görevlendirilir. Aşağıdakilerden hangisi ekip üyelerinden değildir? a) İşveren ya da işveren vekili b) İş yeri hekimi c) Kalite yönetim sistemi temsilcisi d) İş güvenliği uzmanı e) Çalışan temsilcisi 8. Aşağıdakilerden hangisi personel kaynaklı hatalardan biri değildir? a) Dikkatsizlik b) Tehlikeli Çalışma c) Eğitim ve tecrübe eksikliği d) Çalışma alanının düzensizliği e) Kişisel kusurlar (sigara, alkol, vs.) 9. Aşağıdakilerden hangisi çalışanlara verilecek iş sağlığı ve güvenliği, acil durum eğitimlerinden değildir? a) Bireysel görev ve sorumluluklar b) Tehlikeler, riskler ve önlemleri c) Üretim planlama eğitimi d) Tahliye prosedürleri e) Uyarı, alarm ve haberleşme prosedürleri 10. Aşağıdakilerden hangisi Acil durum sonrası yapılacak işlerden biri değildir? a) Olay nedenlerinin araştırılması b) Ödüllendirme ve cezalandırmalar c) Alınması gereken önlemler d) Müşterileri işletmeye alma e) Acil durum ekiplerinin gözden geçirilmesi Cevap Anahtarı 1.E, 2.D, 3.B,4.D,5.E,6.C,7.C,8.D,9.C,10.D Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 26

31 İş Kazaları Özet İşverenin verdiği ve/veya iş sözleşmesi gereği çalışanın yürütmekte olduğu bir işle ilgili olarak önceden öngörülemeyen, beklenmedik bir zamanda aniden ortaya çıkan ve istenmeyen bir nedenden dolayı ortaya çıkan olaylar işkazası olarak tanımlanır. Yargıtay, iş yerinde meydana gelen her türlü zararlandırıcı olayı, sadece iş yerinde meydana gelmiş olmasını dikkate alarak iş kazası olarak değerlendirmiştir. Bu noktadan hareketle meydana gelen bir kazanın iş kazası olarak değerlendirilebilmesi için iş yeri kavramı önemlidir sayılı Sosyal Siortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 11. Maddesinde ; İş yeri, sigortalı sayılanların maddi olan ve olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yerlerdir. İş yerinde üretilen mal veya verilen hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen iş yerine bağlı yerler, dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden veya meslek eğitimi yerleri, avlu ve büro gibi diğer eklentiler ile araçlar da iş yerinden sayılır denilmektedir sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda ise iş yeri ; mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanın birlikte örgütlendiği, işverenin iş yerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen iş yerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçları da içeren organizasyonu, şekilde tanımlanmıştır. Bu nedenle iş yeri tanımı kapsamına giren çalışma alanlarında gerekli iş güvenliği önlemlerinin alınması, sürekli ve etkin bir çalışma ortamı gözetimi programı uygulanması ve tüm çalışanların yeterli ve uygun eğitim programlarına katılmalarının sağlanması ile iş kazaları büyük oranda önlenebilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

32 İş Kazaları DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Kasıt söz konusu olmaksızın meydana gelen, beklenmedik ve sonucu istenmeyen olaya ne denmektedir? a) Risk b) Patlama c) Kaza d) Olay e) Ramak Kala Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (Madde: 13) İş kazası tanımı yapılmaktadır. Bu tanıma göre aşağıdakilerden hangisi iş kazası tanımına girmez? a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak iş yeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) İşe kendi aracıyla gidip gelirken, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, 3. Aşağıdakilerden hangisi iş kazalarının nedenlerindendir? a) Fizyolojik ve psikolojik yapısı b) Üretim süreci c) İnsanın yapmakla yükümlü olduğu iş d) Üretimde kullanılan teknoloji e) Güvensiz davranış ve güvensiz durum 4. Aşağıdakilerden hangisi güvensiz davranıştır? a) Güvensiz çalışma yöntemi b) Güvensiz ve sağlıksız çevre koşulları c) Elektrikli makinelerde topraklama yapılmaması d) Görevi dışında iş yapmak e) İşe uygun olmayan el aletleri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

33 İş Kazaları 5. Aşağıdakilerden hangisi güvensiz durumdur? a) İşi bilinçsiz yapmak, b) Açık bırakılan tehlikeli alanlar ( çukurlar..) c) Makine koruyucularını çıkarmak d) Dalgınlık ve dikkatsizlik e) Tehlikeli hızla çalışmak 6. Aşağıdakilerden hangisi doğru değildir? a) Muhtemel bir iş kazasının olabileceği ve hayati tehlikenin varlığın hâlinde çalışan gerekli önlem alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınma hakkına sahiptir. b) Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar kurula, kurulun bulunmadığı iş yerlerinde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. c) Kurul acilen toplanarak, işveren derhâl kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. d) Kurul veya işverenin çalışanın talebi yönünde karar vermesi hâlinde çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. e) Karar, çalışana ve çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirilmeyebilir. 7. İş kazası istatistiklerinin oluşturulmasında kullanılan sayısal değerler arasındaki farklılıklar, karşılaştırmalı ölçüm değerlerinin dikkate alınmasıyla anlamlı hâle getirilmektedir. Bu ölçüm değerleri aşağıdakilerden hangisidir? a) Kaza sıklık oranı, kaza ağırlık oranı, kaza olabilirlik oranı b) İş kazası yıllık planları c) Kaza sıklık oranı d) Kaza ağırlık oranı e) Kaza olabilirlik oranı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

34 İş Kazaları 8. İş kazası ve meslek hastalığı olması durumunda işveren aşağıdakilerden hangisini yapmakla yükümlü değildir? a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler. b) Çalışanları bu işle ilgili görevlendirir. c) İş yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde iş yeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler. d) İşveren, sigortalıların iş kazası geçirmeleri hâlinde kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhâl haber vermeli, e) Kazadan sonraki üç iş günü içinde de Sosyal Güvenlik Kurumuna ( SGK) bildirmekle yükümlüdür. 9. İş kazası olduğunda aşağıdakilerden hangisi yapılmaz? a) Yaralıya ilk yardım yapılır ve olay yeri güvenliği sağlanır. b) Kaza yeri sınırlandırılır, tehlike yoksa araştırma sona erene kadar bölge kontrol altında tutulur. c) Çalışmaya devam edilmelidir. d) Kaza yerinde hiçbir şeye dokunulmadan, kaza yerinin fotoğrafı çekilir, kaza yeri ve kaza ile ilgili kroki hazırlanır. e) Kazalı, şahitler ve olaylar hakkında bilgi sahibi olan herkesin görüşleri yazılı olarak alınır. 10. Aşağıdakilerden hangisi kaza nedenleri değildir? a) Yapılan işle ilgili faktörler b) Kullanılan makina /ekipman /malzeme ile ilgili faktörler c) Çevresel faktörler d) Bilişimle ilgili faktörler e) Yönetim ile ilgili faktörler Cevap Anahtarı 1.C, 2.D, 3.E, 4.D, 5.B, 6.E, 7.A, 8.B, 9.C, 10.D Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

35 Çalışma Ortamı Gözetimi Özet İş yerinde sağlık ve güvenlik risklerine karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici ve düzeltici faaliyetlerin tümüne çalışma ortamı gözetimi denir. Çalışma ortamı gözetimi en iyi şekilde, işveren ve işçi temsilcileri ile tamamlanan çok disiplinli iş sağlığı ve güvenliği ekibi tarafından iş yerini düzenli gözden geçirme incelemeleri ile yapılmaktadır. Çalışma ortamında oluşan fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikososyal etmenler gerekli önlemler alınmadığında çalışanların iyilik durumunu etkilemektedir. Çalışma ortamı gözetimi, çalışma ortamının şartlarından kaynaklanan çalışanların sağlık ve güvenliğini etkileyebilecek faktörlerin; belirlenmesi ve değerlendirilmesidir. Çalışma ortamının gözetiminde, mevcut çalışma ortamından kaynaklanan tehlikeler belirlenirken, bu tehlikelerin çalışma ortamında ne oranda bulunduğunu belirlemek amacıyla yapılan ölçümler ortam ölçümleridir. Çalışma ortamında riskler fazla olduğunda birden fazla kontrol yapılabilir. İşçilerin sağlık gözetimine ve çalışma ortamının gözetimine ait bütün bilgiler, işyeri sağlık ve güvenlik birimi veya ortak sağlık ve güvenlik birimince kayıt altına alınır ve belgeler 15 yıl süreyle saklanır. Çalışma ortamı ve çalışanların sağlık gözetimine ait bütün bilgiler kayıt altına alınır ve belgeler muhafaza edilir. Çalışma ortamındaki olumsuzluklar ve riskler ilgili mevzuattaki hususlar ile kontrol altına alınır. Çalışma ortamında yapılması gereken periyodik kontroller; kaldırma-taşıma araçlarının kontrolü, basınçlı kapların kontrolü,topraklama kontrolleri, elektrik tesisatının kontrolü vs. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

36 Çalışma Ortamı Gözetimi DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Çalışma ortamı gözetimi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Her yıl yapılması mevzuat gereğidir. b) Çalışma ortamı gözetimi ölçümlerle desteklenir. c) İşveren sorumluluğunda çalışma ortamı gözetimi yapılır. d) Dışarıdan destek alınarak çalışma ortamı gözetimi yapılabilir. e) Her yıl yapılmayabilir. Toplam 49 çalışanı olan tehlikeli sınıftaki bir iş yerinde, çalışanlar ortam sıcaklığının düşük olması ve iş yerinin yeterince aydınlatılmamış olması nedeniyle işverenleri Ali Bey e 1 Kasım 2013 tarihinde şikâyette bulunmuşlardır. 2. Çalışma ortamındaki bu şikâyetle ilgili aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi doğrudur? a) Ali Bey, iş sağlığı ve güvenliği açısından gerekli önlemleri almalıdır. b) Çalışanların, çalıştıkları ortamla ilgili kendilerinin önlem alması gereklidir. c) 50 nin altında çalışanı bulunan bir iş yeri olduğundan Bakanlık tarafından maddi destek sağlanmalıdır. d) Ali Beyin tedbir almak zorunda değildir. e) Ali Beyin çalışanların tedbir almasını isteyebilir ama kendisinin bir zorunluluğu yoktur. 3. İş yerinde biyolojik izleme sırasında ve sonrasında yapılan çalışmalarla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Biyolojik izleme; maruziyet düzeyi ve alınan kontrol önlemlerinin yeterliliğini değerlendirme konusunda çok önemli ve yardımcı bir araçtır. b) İş yerinde yapılan biyolojik izleme sonuçlarının risk değerlendirmesi sırasında dikkate alınması mevzuata aykırıdır. c) Biyolojik izleme sonucuna göre iş yerinde kullanılacak kişisel koruyucu donanım tiplerinin yeterliliği değerlendirilir, gerekirse yeni mühendislik tedbirlerinin alınması sağlanır. d) Kimyasal maddelere maruz kalınabilecek solunum, sindirim ve deri gibi taşınım yolları değerlendirildikten sonra çalışanlarda yapılacak biyolojik izleme yöntemine karar verilir. e) İş yerinde yapılan biyolojik izleme sonuçlarının risk değerlendirmesi sırasında dikkate alınması mevzuat gereğidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22