3. HARMAN İLKELERİ VE MAKİNALARI

Transkript

1 3. HARMAN İLKELERİ VE MAKİNALARI 3.1. Giriş Kültür bitkilerinde hasat işlemi tamamlandıktan sonra, hububatta danelerin başaklardan, baklagillerde kabuklardan, mısır ve ayçiçeği gibi diğer daneli ürünlerde daneleri koçan veya üzerinde bulunduğu bitki aksamından ayırmak ve elde edilen daneleri sap, koçan, kavuz, saman ve diğer yabancı maddelerden temizlemek için yapılan işlemlerin tümüne harman ismi verilir. Harman işleminde başak, koçan ve kapsüller ovalanarak veya dövülerek üzerinde bulunan daneler serbest hale getirilir. Harman tekniği mekanizasyonun çeşitli kademelerinde ve çeşitli düzeylerinde farklı şekillerde uygulanır. Harman tekniği mekanizasyonu, hasat mekanizasyonuna bağlı olarak geliştirilmiştir. Nitekim hasat için traktörle çalıştırılan makinaların yayılması fazla materyalin kısa sürede hasat edilmesini sağlamış ve bu materyalin harmanı için yüksek kapasiteli sistemlerin geliştirilmesi zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Başlangıçta harman tekniği sadece danelerin başak, kapsül veya koçanlardan ayrılması işlemini kapsamakta iken, bugün harman işlemi elde edilen danelerin temizlenmesi ve sınıflandırılması ile ilgili işlemleri de kapsamaktadır. Harman tekniği başlangıçta el ile biçilen sapların yine el ile ovalanarak harmanı şeklinde yürütülüyordu. Daha sonraları sopalarla döverek harman tekniği uygulanmıştır. Hayvanların ehlileştirilmeleri ile düz bir yere yayılan saplar üzerinde hayvanlar gezdirilerek daneler saplardan ayrılmıştır. Bazı ülkelerde bu işte kullanılan hayvanlara özel pabuçlar da giydirilerek etkinlik artırılmıştır. Daha sonra hayvanın arkasına yardımcı bir alet bağlanmış ve bu suretle döven ve harman taşı gibi harman aletleri ortaya çıkmıştır. Dövenle harman kademesinden sonraki uygulamada çok çeşitli mekanik vasıtalar kullanılmış ve son olarak biçerdöver makinası geliştirilmiştir. Harman işlemi genel olarak 2 ana tip altında incelenebilir. Bunlar; a. Sabit vasıtalarla yapılan harman, b. Hareketli vasıtalarla yapılan harmandır. Sabit vasıtalarla yapılan harmanda biçilen saplar tarla veya işletmedeki harman yerine getirilir. Burada harman taşı, döven gibi basit vasıtalarla veya harman makinası ile harman yapılır. Hareketli vasıtalarla harmanda, biçme ve harman işlemi aynı vasıta ile yapılır. Materyal tarlada biçilir ve aynı anda harman edilerek dane elde edilir. Hareketli vasıtalarla harman işi için biçerdöverler kullanılmaktadır. Sabit makinalarla yapılan harmanda materyalin biçilmesi orak, tırpan, dolaplı ve kanatlı orak makinası veya biçerbağlar gibi hasat makinaları ile yapılır. Biçilen saplar daha sonra harman edilecek yere taşınırken ve tarlada toplama ve demetleme sırasında başaklardaki daneler dökülebilir. Ayrıca bu yolla yapılan harman daha uygun bir zaman ve işgücü gerektirir. Biçilen

2 sapların hasat ile harman işlemleri arasındaki sürenin uygun olması nedeniyle danelerin dökülmesi sonucu dane kayıpları artar. Harmanlama kalite ve başarısına çeşitli faktörler etki eder bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir. 1. Harman edilecek materyalin özellikleri a. Materyalin çeşit ve cinsi: Kabuk veya kavuzlardan danelerin ayrılma kolaylığı, sap ya da dolu sapların kopma ve basınç dayanıklılığı b. Materyalin nemi c. Materyalin yeşil madde karışımı: Anız altı örtü veya yabancı ot d. Dane/saman oranı 2. Teknik özellikler a. Batör tipi: Dört köşe, yuvarlak, açık ya da kapalı b. Pervazların çevre hızı: Batör devri ve çapı c. Pervaz sayısı ve şekli d. Kontrbatör sarma açısı: Kontrbatör uzunluğu e. Batör kontrbatör arasındaki giriş ve çıkış aralığı f. Kontrbatör pervazlarının şekil ve dağılımı 3. Batörün beslenmesi yani harman edilecek materyalin batöre veriliş şekli a. Besleme: Belli bir zamanda yedirilen materyalin batöre veriliş şekli b. Batör eksenine göre yedirilen sapların durumu: Batör eksenine dik, paralel ve eğik olarak verilebilir. c. Batör çevresiyle harman edilecek materyalin değme noktasıdır. Harmanlamaya etkili faktörlerden bazıları aşağıdaki gibi açıklanabilir. Ürünün batöre veriliş şekli: Ürün batöre sürekli ve eşit miktarlarda verilmelidir. Bu suretle batörde meydana gelebilecek aşırı yüklenmeler önlenebilir. Yedirmede en kötü durum sapların demetler halinde verilmesi, en iyi yedirme ise sapların sürekli bir bant halinde batöre verilmesidir. Harman makinalarında batörün beslenmesi genellikle elle yapılır. Saplar makinanın üstüne dirgenle iletilir ve el ile batöre yedirilir. Bu besleme düzenli olmaz. Bunun yerine bazı makinalarda otomatik besleme düzeni kullanılır. Bu düzende yerdeki sap ile harman makinasının batörü arasında bir sonsuz bant elevatör bulunur. Bu bant üzerindeki enine çıtalar sapların iletilmesini sağlar. Bu şekilde makinaya çıkarılan saplar batör önündeki parçalayıcı kollarla parçalanır ve batöre düzenli olarak yedirilir. Batörün düzenli beslenmesi harmanlama verimini artırdığı gibi makinanın iş başarısını da yükseltir. Batörün düzenli beslenmemesi halinde, batöre aşırı ürün verildiğinde yük artacağından devir azalır, yük kalkınca devir yeniden yükselir. Batör ancak belirli bir devirde iyi harman yapabileceğinden devir sayısının artması ya da azalması yapılan işin kalitesini etkiler. Batörün çevre hızı: Harman işinin iyi yapılmasında batör çevre hızı en önemli faktörlerden birisidir. Batörün çevre hızı aşağıdaki formülle hesaplanır. n D V 60 Burada; V Batör çevre hızı (m/s)

3 D Batör çapı (m) n Batör devir sayısıdır (d/d). Çevre hızı azalınca saptaki başaklar iyi bir şekilde harman edilemez., bir kısım daneler üzerinde kalır. Hızın belli bir değerinden sonra daneler kırılmaya başlar. Bu nedenle çevre hızı belli limitler arasında ayarlanmalıdır. Hızın değeri ürünün cinsi, olgunluk derecesi ve nem oranına bağlı olarak saptanmalıdır. Pervazlı ve parmaklı batörlerde çevre hızı; yoncada m/s, arpada m/s, yemeklik fasulyede 8 15 m/s, tohumluk fasulyede 5 8 m/s, üçgülde m/s, mısırda m/s, ketende m/s, sorgumda m/s, yulafda m/s, bezelyede m/s, çeltikte m/s, çavdarda m/s, soyada m/s ve buğdayda m/s alınabilir (Srivastava et al., 1993). Batör çevre hızının en uygun değerine ilişkin veriler yoksa hububatta harmanlamanın istenilen düzeyde gerçekleşebilmesi için batör çevre hızı pervazlı batörlerde 30 m/s, parmaklı batörlerde 28 m/s alınabilir. Batör kontrbatör aralığı: Batör ile kontrbatör arasındaki aralık harman etme işinin kalitesini etkiler. Bu aralıkta saplar gevşek halde bulunursa bir başka deyişle aralık fazla olursa veya saplar batöre az miktarda veriliyorsa bir kısım başaklar harman edilmeden batörden geçer. Aksi durumda dane kırılması artar. Pervazlı batörlerde aralık hububat için girişte 14 mm, çıkışta 7 mm ya da çıkış aralığı giriş aralığının yaklaşık yarısı kadar olmalıdır. Genellikle yüksek batör hızları ve dar batör kontrbatör aralığı harmanlamanın etkinliğini artırmaktadır. Ancak batör hızı ve dövme aralığı bitki cinsine ve özelliklerine göre değişmektedir. Çeşitli bitkiler için uygun batör kontrbatör aralıkları Çizelge 3.1 de verilmiştir. Aralık ayarı yapılırken batör çevre yüzeyi ile kontrbatör yüzeyinin birbirine daima paralel kalmasına dikkat edilmelidir. Kontrbatör genellikle parçalı yapılır ve bu şekilde giriş çıkış noktalarındaki ayarlar kolaylıkla yapılabilir. Ürünün cinsi ve durumu: Harman işinin kalitesi ürün cinsi ve durumu ile de ilgilidir. Nemli ürün daha zor harman edilir. Batörün güç gereksinimi artar, verimi düşer. Ürün içindeki yabancı ot miktarının fazlalığı da işin kalitesi üzerinde etkilidir. Yabancı ot miktarının fazla olması batör ile kontrbatörün iyi iş görmesini önler. Genel bir kural olarak kuru ürünün harmanı daha kolaydır. Çizelge 3.1. Bazı ürünler için batör kontrbatör aralılıkları Bitki cinsi Aralıklar (mm) Giriş Orta Çıkış Kışlık arpa Yazlık arpa Buğday Çavdar Yulaf Mercimek ve fasulye Kolza Hardal Ot tohumu

4 3.2.Harman Yapımında Kullanılan Düzenler Tarımsal ürünlerin harmanlanmasında çok çeşitli düzenler kullanılır. Bu düzenler temelde teğetsel ve eksenel akışlı olmak üzere ikiye ayrılır. 1. Teğetsel 2. Eksenel a. Tek rotorlu hareket yönüne paralel akışlı b. Çift rotorlu hareket yönüne paralel akışlı c. Hareket yönüne dik akışlı 3. Diğer harmanlama düzenleri (dairesel ve çok tamburlu) Teğetsel sistemler şimdiye kadar kullanılan klasik harmanlama düzenleri olup batör ve kontrbatör arasından geçen materyal batör çevresine teğet olarak hareket eder. Harmanlamada batör ve kontrbatör kullanılır ve materyal batör kontrbatör arasında harman edilir. Batör, üzerinde parmak ya da pervazların bulunduğu dönme hareketi yapan harmanlama elemanıdır. Değişik çaplarda yapılır ve ürünün cinsine göre farklı devirlerde döner. Kontrbatör bir çeşit elek olup daneler ve samanlar kontrbatör aralıklarından alta geçer. Klasik teğetsel ve eksenel akışlı biçerdöverler arasındaki farklılıklar aşağıdaki gibidir. 1-Eksenel akışlı harmanlama düzenlerinde materyal batör ya da rotor miline tek ve çift rotorlularda paralel, dik akışlılar da ise dik hareket eder. Klasik teğetsel akışlı harmanla düzenlerinde materyal batöre teğettir. 2-Klasik teğetsel akışlı düzenlerde, temizleme düzeni daha az yüklenir. Eksenel akışlılarda daha çok yüklenir. Çünkü eksenel akışlı düzenler sapı fazla parçaladığından (ortalama sap uzunluğu teğetselde 58 cm, eksenelde 32 cm) çok fazla saman elde edilir ve bu nedenle temizlemede zorluklarla karşılaşılabilinir. 3- Klasik teğetsel akışlı düzenlerde enerji ihtiyacı azdır ancak dane kaybı ve zedelenme yüksektir. Eksenel akışlı düzenlerde dane kaybı ve zedelenmesi azdır, etkin bir dövme ve ayırma (%99) sağlanır. 4- Eksenel akışlı düzenler neme karşı duyarlıdır yani nemli ürünlerde tıkanma olasılığı klasiğe göre daha yüksektir. 5- Eksenel akışlı düzenler çok yönlü kullanıma uygundur. Örneğin önemli bir yapısal değişikliğe gitmeden aynı sistem hem mısır ve hem de buğday için kullanılabilir. %16 20 daha fazla güce gereksinim duyarlar. 6- Eksenel akışlı düzenlerde sarsakların olmayışı klasiklere göre kompakt bir yapının oluşmasını sağlar. Bu da manevra yeteneğini artırır. 7- Eksenel akışlı düzenlerde sarsak olmadığından harmanlama bölgesinin kullanımına izin verilir ve motorun daha alçak bir yere yerleştirilmesini sağlar. Bu da stabiliteyi artırır. 8- Eksenel akışlı düzenlerde sarsakların olmayışı sakin çalışma imkânı sağlar.

5 9- Eksenel akışlı düzenlerin harmanlama kapasitesi klasik teğetsel düzenlere göre daha yüksek olup 15 t/h a kadar çıkabilmektedir. 10- Eksenel akışlı düzenlerde harmanlama ve ayırma çoğunlukla beraber yapılmakta ve rotor; batör, kontrbatör ve sarsak yerine kullanılabilmektedir. 11. Eksenel akışlı düzenlerin takılıp sökülmesi klasik sistemlere göre çok daha kolaydır Klasik teğetsel akışlı harmanlama düzenleri: Şimdiye kadar kullanılan teğetsel harmanlama düzenleri Şekil 3.1 de görülmektedir. Şekil 3.1. Harman yapımında kullanılan düzenler (Kanafojski ve Karwowski 1976) Bu harmanlama düzenleri aşağıdaki gibi verilebilir. a. Batörü ve kontrbatörü pervazlı b. Batörü ve kontrbatörü parmaklı c. Batörü pervazlı ve kontrbatörü parmaklı bant d. Kontrbatörsüz karşılıklı çalışan parmaklı iki batör e. Arka arkaya yerleştirilmiş batörü ve kontrbatörü pervazlı f. Batörü bantlı ve kontrbatörü pervazlı g. Kontrbatörü silindirik elek şeklinde dövücü batörlü h. Konik batör ve kontrbatörlü i. Batörü ve kontrbatörü diskli j. Batörü ve kontrbatörü bantlı k. Batörü ve kontrbatörü testere dişlidir. Yukarıda sıralanan harmanlama düzenleri içerisinde günümüzde en fazla kullanılanları kontrbatörü ve batörü pervazlı ve parmaklı olan düzenlerdir. Diğer düzenler özel amaçlı ya da deneme amaçlı yapılmış ancak kullanımları yaygınlaşmamıştır. Parmaklı ve pervazlı

6 harmanlama düzenleri diğerlerine göre daha kullanışlı olup daha etkin harmanlama yapmakta ve daha az dane zedelenmesine yol açmaktadırlar. Parmaklı ve pervazlı düzenler (Şekil 3.2) içerisinde de en yaygın olanı pervazlı tiplerdir. Biçerdöverlerde yaygın olarak pervazlı tip harmanlama düzenleri kullanılır. Bu tip düzenlerde batör ve kontrbatör pervazlıdır. Pervazlı batörler silindirik olabildiği gibi köşeli de olabilir (Şekil 3.3). Pervazlar yivli yapıdadır. Pervazlar batöre cıvatalarla bağlanır. Aşınan pervazlar karşılıklı olarak yenisiyle değiştirilir. Biçerdöverlerde batörün devri varyatör ya da hidrolik motor yardımıyla değiştirilebilir. Batör çapları küçük ya da büyük yapılabilir. Büyük çaplı pervazlı batörlerin genelde dönme sayısı küçüktür. Batörler çelik pervazlı olabildiği gibi kauçuk pervazlı da yapılabilir. Kauçuk pervazların daneyi zedeleme oranı düşüktür ve bu nedenle daha çok soya, fasulye gibi baklagillerin harmanında kullanılır. Parmaklı batörlerde parmaklar silindir üzerine helezonik yerleştirilmiştir. Bu tip batörlerin kontrbatörü de parmaklıdır. Batör parmakları kontrbatör parmakları arasından geçerek harmanlama işlemi yapılır. Parçalama etkileri daha fazladır. Çoğunlukla çeltik hasadında kullanılır. Şekil 3.2. Parmaklı batör- kontrbatör (a) ve pervazlı (b) batör (Engürülü vd. 2001)

7 Şekil 3.3. Silindirik ve köşeli pervazlı batörler (a. Köşeli batör, b. Silindirik batör, 1. Bantlı iletici, 2. Pervazlar, 3. Kontrbatör, 4. Kontrbatör pervazları, 5. Kontrbatör çubukları, 6. Kontrbatör tutucuları, 7. Çalışma aralığı, 8. Materyal girişi, 9. Materyal çıkışı, 10. Kontrbatör uzantısı) (Ülger 1982). Parmaklı batörle, pervazlı batör arasında şu farklılıklar bulunmaktadır. a) Pervazlı batörlerde bir silindir çevresine eksenel yönde yerleştirilmiş pervazlar bulunur. Pervaz sayısı gibi daima çift rakam olur. Parmaklı batörde parmaklar batör silindiri üzerine sıralar halinde ve helezoni olarak dizilmiştir. Bu şekilde batörün bir devrinde kontrbatörün iki parmağı arasından en az iki veya üç adet batör parmağının geçmesi sağlanır. b) Pervazlı batör, materyali ovalama etkisiyle harman ederken, parmaklı batör çarpma etkisiyle harman yapar. c) Batör çevre hızı parmaklı batörde pervazlı batöre göre daha düşüktür. Hububat için ortalama batör çevre hızı pervazlı batörde 30 m/s, parmaklı batörde 28 m/s alınabilir. d) Kontrbatör pervazlı batörlerde ızgara şeklinde, parmaklı batörlerde parmaklıdır. e) Parmaklı batörde saplar batöre dik yani başaklar önde verilirken pervazlı batörde saplar batöre paralel verilir. f) Parmaklı batörün dane kırma oranı daha yüksektir ve parmaklı batörlerin verimi pervazlılara göre daha fazladır. g) Pervazlı batörlerde sarsak genişliği ile batör genişliği aynıdır. Parmaklı batörlerde ise batör genişliği sarsak genişliğinden daha kısadır. Bu nedenle harmanlama düzeni iki rakamla gösterilir (28 x 36 gibi). Birinci rakam inç olarak batör uzunluğunu, ikinci rakam ise inç olarak sarsak genişliğini ifade eder. Pervazlı batörlü harmanlama düzeninin numarası tek rakamlıdır ve bu rakam batör uzunluğunu ve sarsak genişliğini verir. Bu iki ölçü birbirine eşittir ve genellikle cm olarak verilir. h) Her iki tip batör çapları mm, uzunlukları mm arasında değişebilir. Batör çapının harmanlama verimi üzerine etkisi ihmal edilmekte esas etkinin batör uzunluğundan kaynaklandığı bildirilmektedir. Ancak trafik yasaları gibi birtakım zorunluluktan dolayı batör uzunluğu istenildiği kadar artırılamamakta en fazla 1600 mm olabilmektedir. Klasik teğetsel akışlı harmanlama düzenlerine alternatif olarak eksenel akışlı harmanlama düzenleri geliştirilmiştir. Bu düzenlerin harmanlama kapasitesi klasik teğetsel düzenlere göre daha yüksek olup 15 t/h a kadar çıkabilmektedir. Harmanlama ve ayırma çoğunlukla beraber yapılmakta ve rotor; batör, kontrbatör ve sarsak yerine kullanılabilmektedir. Şekil 3.4 de eksenel akışlı harmanlama düzenleri görülmektedir.

8 Şekil 3.4. Eksenel akışlı harmanlama düzenleri (a. Tek rotorlu, b. Çift rotorlu, c. Dik akışlı) (Özarslan 1992) Tek rotorlu eksenel akışlı harmanlama düzeni: Tek rotorlu eksenel akışlı harmanlama düzeni, dönen bir rotor ve bu rotorun etrafını saran silindirik bir kafesten (kontrbatör) meydana gelmiştir (Şekil 3.5). Harmanlama çarpma, ovalama ve merkezkaç etki ile yapılmaktadır. Materyal, rotor üzerinde bulunan kanatlar boyunca mile paralel hareket eder. Rotorun ön kısmında yedirici bir helezon, rotor üzerinde önde harmanlama işini yapan yivli helisel ve arkada ayırma ve boşaltma işini yapan düz lamalar bulunur. Rotorun ve kafesin sonunda harmanlanmamış materyali harman eden ayrıca bir tambur vardır. Şekil 3.5. Tek rotorlu eksenel akışlı harmanlama düzeni Tabla tarafından hasat edilen materyal boğaz ya da sap elevatörü tarafından rotora iletilir. Yedirici helezon materyali harmanlama bölümüne iletir.

9 Sap elevatöründen gelen materyal genellikle bir ön batör tarafından rotora yöneltilir. Bu arada materyalin içerisinde bulunun taş gibi ağır cisimler taş tuzağında toplanır. Danelerin harmanlama bölümüne olabildiğince zarar görmeden gitmesi gerekir. Helezon yedirici, materyali 360 döndürerek harmanlama bölümüne iletir. Kafes ya da kontrbatör değiştirilebilir parçalardan meydana gelir. Bu nedenle değişik ürünlerin hasadına kolay uyum sağlar. Harmanlanan materyal ayırma bölümüne geçer ve burada daneler ve bir kısım saman elek deliklerinden alta geçerek temizleme bölümüne gider. Rotor yaklaşık 30 m/s hızla dönerken materyal 10 m/s hızla döner. Hidrostatik olarak tahrik edilen rotorun dönme yönü sürücü kabininden değiştirilebilir ve bu da tıkanmaları ve danelerin zarar görmesini önler. Ayırma bölümünün sonunda bulunun boşaltma kısmında, alta geçemeyen sap ve saman tarlaya atılır. Bu tip harmanlama düzenlerinin takılıp sökülmesi klasik sistemlere göre çok daha kolaydır. Rotorun altında yan yana çalışan helezon ileticiler alta dökülen materyali temizleme düzenine iletir. Çift rotorlu eksenel akışlı harmanlama düzeni: Çift rotorlu eksenel akışlı harmanlama düzeninde temel prensip tek rotorlunun aynısıdır. Bu tip harmanlama düzeninde birbirine ters yönde dönen iki adet rotor ve bu rotorlara ait kontrbatör vardır (Şekil 3.6). Şekil 3.6. Çift rotorlu eksenel akışlı harmanlama düzeninin biçerdöverde kullanımı (1. Tabla helezonu, 2. Boğaz ya da sap elevatörü, 3. İkiz rotorlar, 4. Yedirici helezon, 5. Temizleme düzeni, 6. Kesmik helezonu, 7. Dane helezonu, 8. Vantilatör) (Anonymous 1982). Sap elevatöründen gelen materyal yedirici helezonlarla (4) rotor ile kontrbatör arasına gönderilir. Burada rotora paralel yönde dönerek ilerleyen materyal harmanlanır ve rotorun son kısmında daneler ve bir kısım saman ayrılarak kontrbatör aralıklarından alta geçer. Kontrbatör tek rotorlu da olduğu gibi ön tarafta harmanlama ve arkada ayırma kafeslerinden oluşur. Harmanlama bölgesinde 2 adet pervaz, ayırma bölgesinde ise sevk kanatları bulunur. Materyalin yaklaşık %85 lik kısmı harmanlama bölgesinde ovalama, çarpma ve merkezkaç kuvvetin etkisiyle harmanlanır. Ayırma bölgesinde ise ayırma çoğunlukla merkezkaç kuvvetin etkisiyle gerçekleşir. Harmanlama bölgesindeki kontrbatör altta ayarlanabilir ve üstte ise sabit parçadan meydana gelmiştir. Ayırma bölgesindeki kontrbatörün ayar olanağı yoktur. Şekil 3.7 de çift rotorlu harmanlama düzeninin ayrıntılı şekli verilmiştir. Sevk kanatlarıyla ve dönmenin etkisiyle materyal ilerletilir. Dane kaybı yönünden çift rotorlu ve klasik teğetsel akışlı

10 biçerdöverler karşılaştırıldığında toplamda çift rotorlu eksenel akışlı biçerdöverler daha olumlu sonuçlar vermiştir. Çift rotorlu harmanlama düzeninde ayırma işlemi daha çok merkezkaç kuvvetin etkisiyle meydana geldiğinden ayırma kayıpları klasiğe göre daha fazladır. Ancak temizleme kayıpları daha azdır. Çift rotorluda toplam kayıplar besleme hızıyla doğrusal olarak artarken klasik biçerdöverlerde logaritmik olarak artmaktadır. Yapılan araştırmalarda, arpada, dane kırılması çift rotorlu ile klasik teğetsel akışlı harmanlama düzeninde aynı bulunmuştur. Şekil 3.7. Çift rotorlu harmanlama düzeninde tek bir rotorun yapısı (1. Yedirici helezonlar, 2. Dönme pervazı, 3. Kapak, 4. Sevk kanalları, 5. Sevk kanatları, 6. Boşaltma kanadı, 7.Ayırma kafesi, 8. Kontrbatör) (Özarslan 1992) Hareket yönüne dik akışlı: Hareket yönüne dik akışlı harmanlama düzenlerinde rotor olarak 8 pervazlı klasik batörler kullanılır (Şekil 3.8). Batörü saran kontrbatör her noktada geçirimlidir. Yedirici bulunmaz.

11 Şekil 3.8. Hareket yönüne dik akışlı harmanlama düzeni (1. Rotor ya da batör, 2. Sıyırıcı, 3.Motor, 4. Kafes ya da kontrbatör, 5. İvmelendirme merdaneleri, 6. Helezon, 7.Fırlatıcı kanat) (Engürülü vd. 2001) Materyal klasik harmanlama düzenindeki gibi batöre verilir. Batör hareket yönüne dik yerleştirilmiştir. Batörün etrafını kontrbatör sarar. Kontrbatörün dış yüzeyindeki sıyırıcı ayrılmış materyalin aşağı düşmesini önler. Alta geçemeyen materyal rotorun sonunda bulunan ve rotorla birlikte dönen fırlatıcı kanat tarafından dışarı atılır. Alta geçen materyal ivmelendirme merdaneleri tarafından hızlandırılarak temizleme düzenine verilir. Bu arada hava akımına maruz bırakılır. Bu sistem biçerdöver genişliğini artırmaktadır. Diğer harmanlama düzenleri: Diğer harmanlama düzenleri içerisinde dairesel (roto thresher), çok tamburlu ve ikiz akışlı düzenler incelenebilir. Dairesel harmanlama düzeninde batör kontrbatör klasik harmanlama düzeniyle aynı olup, sarsakların yerini dairesel olarak dönen büyük çaplı bir tambur almıştır (Şekil 3.9).

12 Şekil 3.9. Dairesel harmanlama düzeni (1. Batör, 2. Kontrbatör, 3.Ayırma tamburu, 4.Karıştırıcı, 5.Aspiratör, 6.Temizleme düzeni) (Engürülü vd. 2001) Çok tamburlu harmanlama düzeninde klasik batör ve kontrbatörün dışında genellikle 8 tane olan ve her birinin ayrı ayrı kontrbatörü bulunan küçük çaplı tamburlar arka arkaya sıralanmıştır (Şekil 3.10). Bu sıralanan tamburlar sarsağın yerine kullanılmaktadır. Bu tambur ya da silindirlerin her birinin hızı ve kontrbatör açıklığı ayarlanabilir. Ayırma çoğunlukla merkezkaç kuvvetin etkisiyle gerçekleşir ve eğimden etkilenmezler. Materyal harman edildikten sonra silindirlerden sırasıyla geçerek ayrıma tabi tutulur. Her bir tamburun altındaki kontrbatörden daneler ve samanlar aşağıya geçer. Saplar ise en son tamburdan dışarı atılır. Çok silindirli harmanlama düzeninin önemli üstünlükleri aşağıdaki gibi sıralanabilir. a. Materyalin düzgün akışı ve ilerleyişi kapasiteyi olumlu etkilemektedir. b. Materyalin daha hızlı ilerlemesiyle yüksek hızda çalışma sağlanır. c. Harmanlama silindirlerinin olabildiğince geniş olması nedeniyle maksimum oranda ayırma yapılır. Batör ve silindirlerin genişliği aynıdır. d. Materyal silindirlerden geçerken olabildiğince ince tabaka halinde ilerler bu da ayırmayı kolaylaştırır. e. Ayırmada merkezkaç kuvvetin etkisi çok yüksektir. f. Etkin ve düzenli bir ayırma yapılır. g. Farklı hasat koşullarına uyarlanabilir. Kontrbatörler ve batörler arasındaki açıklıklar sürücü oturma yerinden ayarlanabilir. h. Eğimli araziden fazla etkilenmez.

13 Şekil Çok tamburlu harmanlama düzeni (1. Klasik batör ve kontrbatör, 2. Çapı küçük tambur ve kontrbatörler, 3. Temizleme düzeni, 4.Vantilatör) (Srivastava et al.1993) Şekil 3.11 de verilen ikiz akışlı harmanlama düzeninde bir ön batör ve kontrbatör (1), bunun devamında ara batör (2), son batör (3) ve ikiz akışlı rotor (4) bulunur. Saplar rotordan iki noktadan dışarı atılır. Materyal dört ayrı batörden geçer. Batörlerin hızı ayarlanabilir. Dane saman ayrımı basittir ve daha az yer kaplar. Güçlü bir hava akımı kullanılır. Şekil İkiz akışlı harmanlama düzeni (1. Ön batör, 2. Ara batör, 3. Son batör, 4. Rotor) (Culpin 1986)