SİSTEMLERİ DİsİPLİNİNİN GELİşİMİ ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Transkript

1 TÜRKİYE.DE YÖNETİM BİLİşİM SİSTEMLERİ DİsİPLİNİNİN GELİşİMİ ÜZERİNE DÜŞÜNCELER Türksel KAYA BENSGHİR* Özet:. Yönetim Bilişim Sistemleri (fbs), eklektik bir yapıya sahip, diğer pek çok disiplinlerin kesişme noktasında yer alan yeni bir inceleme alanıdır. Disiplinlerarası bir inceleme alanı olarak YBS, karar alma sürecine bilgi sağlama ve örgütlerde bilgi teknolojilerinin (BT) yönetimi ve BTstratejilerinin örgütsel değişim çabalarıyla bütünleşmesi ile uğraşır. Bu makale, Türkiye 'de YBS disiplinin gelişimini, bu alanda yeni oluşturulan bilimselortamı, YBS eğitim programları ve akademik birikimi (Türkiye 'de yazılan ve yayınlanan tezler, makaleler, kitaplar ve süreli yayınlar olmak üzere) analiz etmektedir. Anahtar Sözcükler: YBS, disiplin, yönetim bilişim sistemleri, bilgisayar, bilgi teknolojileri, eğitim, Türkiye. GİRİş İnsanoğlu, mağaralarda yaşadığı dönemlerde dahi çeşitli semboller kullanarak iletişim sağlarken bir bilgi sistemine sahipti. Bu dönemde, verileri kaydetmek, işlernek ve bunlara erişmek için yapılan faaliyetleri bir bilgi sistemi olarak görmek yanlış olmaz. Bu dönemlerde bilgiye ulaşmak için yapılan süreçlerde de yine bilgi sistemlerinin vazgeçilmez üç unsurunu -bilgi. teknoloji ve insangücünü- görmekteyiz. Yazma teknolojisindeki teknolojik gelişmelerle ortaya çıkan matbaanın keşfi, bilgi teknolojileri alanındaki ilk devrim olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu teknoloji ile bilgiler, daha düşük maliyetlerle muhafaza edilebilir ve dağıtılabilir olmuştur. Arşivleme ve arşive kolay ulaşma metotları geliştirilerek, bilgilere daha kolayerişme olanağı sağlanmıştır. 19S0'lerde bilgisayarların ortaya çıkması, örgütlere bilgi işlemede önemli boyutlar kazandırmıştır. Her şeyden önce, bu teknolojiler daha önceleri kesikli bir süreç olan bilgi işlemenin sürekli bir süreç içinde yapılabilmesine olanak sağlamıştır. Bu noktada, yönetim bilişim sistemleri (YBS) de, örgütler için rekabette önemli bir araç durumuna gelen bilginin elde edilmesine sistematik bir çerçeve sağlamak üzere, gerek uygulamacıların gerek, akademik çevrenin ilgisi ile, bir sistem olarak ve yeni bir disiplin olarak yeşermeye ve gelişmeye başlamıştır. Dr., TODAİE Asistanı. Amme İdaresi Dergisi, Cilt 35 Sayı 1 Mart 2002,

2 78 Amme İdaresi Dergisi Zaman içinde kendini bilgi toplumu içinde bulmaya başlayan insanoğlu, internet ve web teknolojilerinin ortaya çıkması ile matbaa ve bilgisayarla başlayan dönüşümü daha da hızlı ve çok etkili bir biçimde yaşamaya başlamıştır. İnternet ile gelen e-hizmet ve e-ticaret olanakları örgütleri daha etkili bilgi sistemleri kurmaya zorladıkça yönetim bilişim sistemleri disiplini akademik çevreleri, yöneticiler ve kullanıcılar gibi uygulamacıları kendine çekerek yeni bir çekim alanı olmuştur. Nitekim, örgütler yapılarını ve işlevlerini bilgi sistemleriyle donatma ve destekleme arayışı içine girerken; akademik dünyada gerek yeni eğitim programları açarak, gerek bu alana ivme kazandıracak akademik bilgi üretimlerini artırma yoluna gitmişlerdir. Bu bağlamda, dünyada pek çok ü niversitede bilgisayar ve bilişim alanında gerek teknik alanda (mühendisliklerde) gerek sosyal bilimler alanında (yönetim bilimleri, davranış bilimleri, ekonomi vb.) yeni yeni bilişim konusunda bölümler ve fakülteler, enstitüler açılmıştır. Yönetim bilişim sistemleri terimi çok farklı anlamlar yüklenerek kullanılmaktadır. YBS bir taraftan bilgisayar ve bilgi işleme süreciyle ilgili teknolojiler, prosedürler, sistemler ve insan kaynaklarını içeren jenerik bir terim olarak ele alınırken, öte yandan, işletme işlevlerini desteklenmek üzere geliştirilen bilgi sisteminin adı olarak da kullanılmaktadır (Long, 1989: 3). YBS alanının yerini ve bağlamını net olarak ortaya koyabilmek için öncelikle aşağıdaki sorular üzerinde durmak gerekir: Bir araştırma alanı mı? YBS, çeşitli disiplinlerin uzmanlarının birbirlerini etkileyerek ama farklı anlayışlarını koruyarak yan yana çalıştıkları bir araştırma alanı mıdır? Kuramsal yeni bir alan mı? YBS, katkıları bir bütünde toplayıp, birleştiren yeni bir kuramsal alan mı? Yeni bir disiplin mi? YBS, bilgisayar bilimleri, muhasebe-finansman, yönetim ve organizasyon ve sayısal yöntemler gibi diğer akademik alanların bilişim -bilgi üretme, iletme, yönetme ve bilgi süreçleme ile ilgili donanım, yazılım ve prosedürler,- olgusunu daha geniş ve etkili bir sentezde birleştiren yeni bir disiplin mi? Disiplinlerarası (interdiscipline) ya da çokdisip/in/i (multidiscipline) bir a lan mı? YBS, bilgisayar bilimleri, muhasebe-finansman, yönetim ve organizasyon ve sayısal yöntemler gibi diğer akademik alanların yalın bir birikimi olmaktan öte, bu disiplinlerin karşılaştığı bir "kavşak-kesişme-alan" (Gülmez, 1991: 17) olarak her hangi bir bağlantı sağlayan öğenin bulunmadığı çokdisiplinli bir alan mı? Yoksa, bu akademik alanların daha ileri işbirliği gerektirdiği ve bilgi ve araştırmaların bütünleştirildiği disiplinlerarası bir alan mıdır?

3 Türkiye 'de Yönetim Bilişim Sistem/eri 79 Yönetim bilişim sistemleri disiplini yabancı yazında 1980'li yılların ortalarında çeşitli yazarlar tarafından ele alınmış ve incelenmiştir. YBS disiplinin gelişmesine önemli katkıları bulunan Peter Keen, 1980 yılında yapılan Birinci Bilgi Sistemleri Konferansı 'nda bilgi sistemlerinin uygulamalı bir disiplin olduğunu ve diğer referans disiplinler üzerine inşaa edildiğini ve araştınnacıların bu gelişmiş disiplinlerden kuram, yöntem ve modelleri ödünç alabileceğini İleri sünnüştür (Keen, 1980). Lacity, 1984 yılında Journal of Management Infonnation Sistems dergisinde yayınlanan makalesinde, yönetim bilişim sistemleri disiplinini mevcut paradigmaları sorgulayarak irdelemiştir (Lacity, 1984). Aynı yıl Zwass "YBS: Mevcut Paradigmanın Ötesi" başlıklı makelesinde gelişme sürecinde bulunan bilgi toplumunda YBS'nin rolünü ortaya koymuştur (Zwass, 1986) yılında Kochen, yönetim bilişim sistemleri disiplininin kavramsal çerçevesinin prematür (erken doğan) mü olduğunu soran bir makale yayınlamıştır (Kochen, 1986). Hurizing ve Carlson ise 1992 yılında yayınladıkları makalede yönetim bilişim sistemleri disiplinin gelişimini bu alanda yapılan araştınnalardan yola çıkarak ince1emişlerdir (Hurizing, Ard ve Carlson, Patricia, 1992). Bonville ve Landry 1989'da kaleme aldıkları makalelerinde yönetim bilişim sistemleri alanının bir disiplin olarak görülüp görülmeyeceğini sorgulamışlardır (Banville ve Landry, 1989). Aynı yazarlar, 1992' de yazdıkları bir makalede ise, YBS disiplini içinde yürütülen araştınnaların çok yönlü metodıara sahip olduğunu dile getinnişlerdir (Landry ve Banvilla, 1992) yılında Mingers ve Stowell bilgi sistemlerini yeni doğan bir disiplin olup olmadığını sorgulayan bir çalışma yürütmüşlerdir (Mingers ve Stowell, 1997). Son olarak, Basherville ve Myers bugüne kadar yönetim bilişim sistemleri disiplini üzerinde çalışan araştınnacıların bu disiplini geliştinnede tek yönlü olarak diğer alanlardan referans almaya dayalı düşüncelerini geliştirdiklerini veya artık bilgi sistemleri alanının diğer a lanlar içinde bir referans alanı olmanın zamanı geldiğini iddia etmektedirler (Baskerville ve Myers 2002). Yönetim bilişim sistemleri (YBS) eklektik bir yapıya sahip olup, pekçok diğer disiplenlerin kesişme noktasında varlığını gösteren yeni bir disiplinlerarası inceleme alanıdır. YBS, özünde yönetim, bilişim, bilgi teknolojileri stratejileri, bu teknolojilerin etkili yönetimi ve uygulanması ve örgütsel değişim ile bütünleşmesi ile ilgilenir. Oldukça dinamik bir özelliğe sahip olan bu disipline katkı, yönetim bilimi (management science), insan kaynakları yönetimi, davranış bilimi, örgüt kuramı ve bilgisayar birimleri gibi diğer disiplinlerden ve kuramlardan gelir. Bu alanlardan gelen katkıları şöyle özetleyebiliriz (Davis ve Olson, 1984: 13-14). Yönetim bilimi, yönetim sorunlarına bilimsel metot ve kantitatif analiz teknikleri yardımıyla çözüm arar. Yönetsel sorunların çözümüne sistematik bir çerçeve sunar. Analizlerde matematiksel ve istatistiksel model ve süreçlerin uy

4 80 Amme idaresi Dergisi gulanmasını öngörür. Hedefi eniyi -optimal- karar alma ve politika oluştunnaya yöneliktir. Yönetim bilişim sistemleri disiplini içinde yönetim biliminin ağırlıklı bir yeri ve önemi vardır. Çünkü, bu alan YBS disiplininin bir parçasını oluşturan karar destek sistemlerinde (KDS) bilgisayar destekli sorun çözme algoritmalarının geliştirilmesinde önemlidir. Muhasebe ve finansman alanı, maliyet muhasebesi ve yönetim muhasebesinin temel uğraşı alanı olan yönetsel kontrol ve karar alma ve gelir yönetimine ilişkin modellerin kurulmasına katkıda bulunur. Yönetim ve organizasyon alanı, örgüt, örgütsel davranış, yönetim, karar alma, liderlik, örgütsel değişim ve motivasyon gibi yönetim konuları ile YBS disiplini içinde yerini bulur. Bilgisayar bilimi ise, algoritma, hesaplama, yazılım, donanım, veri yapıları ve veri tabanı yönetimi gibi daha çok teknik konularla YBS disiplini içinde yerini alır. YBS disiplini akademik bir disiplin alanı olarak bilgisayar bilimlerinin değil, daha çok yönetim ve organizasyon alanının bir uzantısıdır (Davis ve Olson, ı 984). Yönetim bilişim sistemleri disiplininin akademik ve uygulamalı olmak üzere iki yönü bulunmaktadır. Disiplin genelolarak şu konular üzerinde yoğunlaşır: Bilişim Sistemlerinin Planlanması BT'lerin Etkileri Veritabanı Yönetimi Karar Destek S istemleri İletişim Sistem Tasarımı BT'lerin Etik Yönleri İş Süreçlerinin Tasarımı Örgütsel Değişim ı 990'lı yılların başlarında itibaren bu konulara ilaveten, bilgi teknolojileri alanında yaşanan hızlı gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkan yeni konuların (internet, web, e- ticaret, e-devlet vb) yönetim bilişim sistemleri disiplini içinde ele alındığını gönnekteyiz. Bu disiplin, bileşenlerinden biri olan teknolojideki değişime çok açık bir yapısı olması nedeniyle sürekli bir evrim geçinnektedir. Nitekim, ı 960'lı yıllardan ana bilgisayarların (mainframelerin) ve işlerin (ve dolayısıyla bilginin) yapılmak üzere bilgi işlem merkezlerine taşındığı bilgi işlem merkezlerinin yönetiminin ve bilgiyi derleme, değerlendinne ve kullanmanın sorun olarak başedilmeye çalışıldığı bir dönemden ı 980'li yıllara mikro bilgisayarların gelişimi ile dağıtık sistemlerin ön plana çıktığı bir döneme; nihayet 90'lı ve 2000'li yıllar ise bilginin kesintisiz bulunduğu yerde değerlendirilip paylaşılabildiği internet ve intranet ağların yönetildiği dönemlere gelinmiştir.

5 Türkiye 'de Yönetim Bilişim Sistemleri 8 ı Bu dönemlerde YBS disiplini içinde karar destek ve uzman sistemlerin, sinir ağların, e-ticaret, e-devlet gibi konuların ağılıklı dile getirildiğini görmekteyiz. Teknolojik gelişmelere bağlı olarak bir dinanizm içinde sürekli biçimlenen YBS disiplini, ülkemizde de benzer bir değişim sürecinden geçerek gelişimini sürdürmektedir. Ancak, bu disiplinin ülkemizde gelişimini inceleyen araştırmalar yok denecek kadar az sayıdadır. Bu makalede, yönetim bilişim sistemleri disiplinin akademik bir inceleme alanı olarak ülkemizdeki gelişimi üzerinde durulacaktır. Bu çerçevede, öncelikle disiplinin gelişiminde önemli görülen bilişim kavramı tartışılacak ve ardından, sırasıyla bilimselortam, bilişim eğitimleri ve makale, tez ve süreli yayınlar olmak üzere alandaki akademik bilgi üretimi, ulaşılabilen veriler üzerinden irdelenecektir. METODOLOJİ Çalışma, yönetim bilişim sistemleri disiplinini sorgulayan yazın incelemesine ek olarak, Türkiye' de İİBF'lerde verilen bilişim eğitimleri, bilişim konusunda üretilen tezler, kitaplar, makaleler ve süreli yayınlar üzerine yapılan başlıklarla sınırlı- incelemeler ile gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla, tezler, kitaplar, makaleler ve süreli yayınlar üzerinde inceleme yapmak üzere, bilişimle ilgili kimi anahtar kelimelerle (yönetim bilişim sistemleri, yönetim bilgi sistemleri, enformatik sistemler, bilgi, bilişim vb.) internet üzerinden YÖK Tez Katoloğu ( Milli Kütüphane Katoloğu, ( TODAİE süreli yayınlar makaleler dizini ( sorgulanarak bilişim konulu tez, kitap makale veri tabanıarı oluşturulmuştur. İnceleme, bu veri tabanıarına giren konu başlıkları üzerinde sınıflamalara gidilerek yapılmıştır. Bu çalışma için oluşturulan veri tabanıarına giren tez, makale ve kitaplar üzerine daha detaylı içerik analizlerinin yapılması, bir başka çalışmanın konusu olarak bırakılmıştır. BİLİşİM KAVRAMı Ülkemizde Hbilişim ii, {{bilgi ", Henformatik" ve uenformasyon" çoğu zaman aynı anlamda, birbirinin yerine kullanılan farklı kavramlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilgi teknolojilerinin günlük hayata hızla girmesiyle daha çok kullanma ihtiyacı duyduğumuz bu kavramı farklı ifadelerle kullanır olmamız aslında gerek bu alanda akademik bilgi üretenierin, gerek uygulamacıların ve kendini bilgi teknolojilerinin olanaklarıyla donatılmış ve kurgulanmış dünyasına hazırlayanlann kafasını karıştırmakta ve bir kavram kargaşası yaşanmaktadır. Oysa bilindiği gibi, bilimsel bilgi üretmede ve uygulamacıları destekleyecek bilimsel çalışmaları sağlıklı yürütmede, her şeyden önce kavramların açık, net

6 82 Amme İdaresi Dergisi ve anlam kargaşasına neden olmadan ortaya konması gerekir. Bu kavramların yerli yerine oturması, disiplininin gelişimi için de hiç kuşkusuz oldukça önemlidir. Yeni bir disiplin olarak YBS 'nin ülkemizdeki gelişimini incelerken, her şeyden önce yukarıda söz edilen kavram kargaşasını ortadan kaldırmak gerekmektedir. Bu kavram kargaşasının burada incelenmeye çalışılan disiplinin ülkemizde yeşermesi ve gelişmesinin önünde çok önemli bir engeloluşturduğunu söylemek yanlış olmaz. "Bilişim" sözcüğü ilk defa Aydın Köksal tarafından tanımlanarak, Türk Dil Kurumu'nun 1981 'de yayınladığı "Bilişim Terimleri Sözlüğü"nde yer almıştır (Köksal, 1981: 126). Köksal bilişimi burada şöyle tanımlamaktadır: "bilişim [es. t. enformatik] [Fr. informatique] [İng. informatics]: İnsanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişiminde kullandığı ve bilimin dayanağı olan bilginin, özellikle elektronik makineler aracılığıyla, düzenli ve ussal biçimde işlenmesi bilimi. Bilgi olgusunu, bilgi saklama, erişim dizgeleri, bilginin işlenmesi, aktarılması ve kullanılması yöntemlerini, toplum ve insanlık yararı gözeterek inceleyen uygulamalı bilim dalı. Disiplinlerarası özellik taşıyan bir öğretim ve hizmet kesimi olan bilişim bilgisayar da içeride olmak üzere, bilişim ve bilgi erişim dizgelerinde kullanılan türlü araçların tasarlanması, geliştirilmesi ve üretilmesiyle ilgili konuları da kapsar. Bundan başka her türlü endüstri üretiminin özdevimli olarak düzenlenmesine ilişkin teknikleri kapsayan özdevin alanına giren birçok konu da, geniş anlamda, bilişimin kapsamı içerisinde yer alır. bkz. özdevimli bilgi işlem." Bu tanımda bilişim, bilginin işlenmesi bilimi olarak tarif edilmekte ve bilgi olgusunu, bilgi saklama, erişim dizgeleri, bilginin işlenmesi, aktarılması ve kullanılması yöntemlerini inceleyen uygulamalı bir bilim dalı olarak ortaya konmaktadır. Köksal'ın bilişim kavramına "bilmek" ve "bilişmek" kavramlarından yola çıkarak ulaştığını ve bu kavramın anlamı içinde "karşılıklı olarak ", "birlikte ", "aynı amaç için ", "yinelenerek" ve "devingen" niteliklerini vurguladığını görmekteyiz. Köksal'ın bilişim kavramı aslında ülkemizde yaşanan yukarıda söz ettiğimiz kavram kargaşasının nedenini de ortaya koyarak, sorunun çözümüne katkıda bulunmaktadır. Bilişim Fransızca da "informatique" olarak kullanılmaktadır. Teknoloji transferi ile birlikte dilimize taşınan bu kavramlar "enformasyon" (İngilizce'den girdiği şekliyle) ve "information"nın Türkçe karşılığı olarak çevrilerek "bilgi" şeklinde dilimizde yer almaya başlamıştır. Dolayısıyla bu alanda çalışanlardan kimileri bilişim sözcüğünü esas almış, kimileri bilgi, ya da enformasyon kavramlarını (bazen her ikisini de bir arada kullanarak) benimseyerek düşüncelerini oluşturmuşlardır. Oysa görüldüğü gibi, ithal bir kavram olarak dilimize giren information - informatique sözcüklerinin dilimize çevrildiği anlamlarla giren bu kavramı Türkçe karşılığını en iyi anlatan kavramla

7 Türkiye 'de Yönetim Bilişim Sistemleri 83 kullanılması bu kavram kargaşasını ortadan kaldıracaktır. Nitekim, son yıllarda "bilişim" kavramının diğerlerine göre daha fazla kullanıldığını görmekteyiz. BİLİMSEL ORTAM Bir disiplinin gelişimini incelemede önemli bir veri kaynağı olarak alanın yeşermesine olanak sağlayacak akademik atmosfere, yani bilimselortama bakmak gerekir. Ülkemizde yönetim bilişim sistemleri disiplinin gelişimine yönelik olarak bilimselortamda iki önemli adım atılmıştır. Bunlardan birisi, YÖK bünyesinde yeni kurulan Enformasyon Milli Komitesi'nin (EMK) bilişim eğitimi konusunda çalışmalar yürütmesi ve ikinci önemli bir adım da yönetim bilişim sistemlerinin yeni bir Doçentlik alanı olarak kabul görmüş olmasıdır. Enformatik Milli Komitesi (EMK) 2547 sayılı Kanunun 2880 sayılı Kanunla değişik 7/m maddesi uyarınca i tarihinde kurulan Enformatik Milli Komitesi (EMK) çalışmalarına Ocak 2000'de başlamıştır. Komitenin amacı Yönetmelikte "Yükseköğretim kurumlarında iletişim ve bilgi teknolojilerine dolayı uzaktan eğitim ve enformatik alanlarında, eğitim öğretim olanaklarının planlanması ve eğitim etkinliğinin artırılması amacıyla üniversitelerle işbirliği içinde araştırma, inceleme ve değerlendirmeler yaparak Yüksek Öğretim Kuruluna önerilerde bulunmak" olarak belirtilmektedir ( ). EMK çalışmalarını bünyesinde oluşturduğu "Bilişim Eğitimi" ve "Bilgi ve İletişim Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Eğitim" kurulları ile yürütmektedir. Doçentlik'te Yeni Bir Bilim Alanı Olarak Yönetim Bilişim Sistemleri Üniversitelerarası Kurul (UAK), 2001 yılında uygulamaya başladığı yeni Doçentlik sınav sürecinde, başvuruda bulunulabilecek temel alanları 12 başlık altında toplayarak yeniden düzenleme yoluna gitmiştir. Bu başlıklardan biri o lan "Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Temel Alanı" tablosunda ilk defa 1146 kodlu "Yönetim Bilişim Sistemleri" bilim alanına yer vermıştır 1 i.html. Bu oluşum, çok yakın zamanda üniversitelerin sosyal, beşeri ve idari bilimler bünyesinde faaliyet gösteren fakültelerde yönetim bilişim sistemleri bölümlerinin açılmasına ve halihazırda açılmış olan programların gelişmesine katkıda bulunacaktır. Bugün i tibarıyla baktığımızda kimi üniversitelerde bilişim, Enformatik ya da Yönetim Bilişim Sistemleri adıyla enstitü, bölüm ve programların özellikle 90'lı ortalarından sonra açıldığını görmekteyiz. yılların

8 84 Amme İdaresi Dergisi Bilişim Enstitü, Bölüm ve Programlart VÖK'ün 17 Haziran 1997 tarih ve 19 sayılı oturumunda tüm üniversitelerde birörnek oluşturacak bilişim eğitimlerini gerçekleştinnek üzere, bilişim bölümlerinin açılmasına karar verilmiştir. Bu kararda tüm üniversitelerde öğrencilerin temel bilgi teknolojisi kullanımı (temel bilgiler, dos, windows, kelime işlem, veri tabanı, sunum hazırlama, grafik uygulamaları, bilgi ağları -internet, e posta, html programlama dilleri, veri yapıları, unix iletim sistemleri ve bilgisayar ağları gibi) başlıkları altında çeşitli bilişim konularında eğitim almaları öngörülmüştür (Akpınar, 1997). Nitekim, ülkemizde Ankara, İstanbul ve Bursa'da bulunan büyük ve gelişmiş üniversitelerin bünyelerinde BilişimlEnfonnatİk Enstitülerinin ve yönetim Bilişim sistemleri bölümlerinin kurulduğu görülmektedir. Kuruluşları rın sonlarında gerçekleşen bu enstitüler ve bölümlerden üniversite web sitelerinden tespit ettiklerimizin listesi Tablo 1 'de yer almaktadır. 1990'lı yılla Tablo 1: Ülkemizde EnformatikIBilişim Enstitüsü/Bölümü ve Programı Bulunan Kimi Üniversitelerı Unlversite Uludağ Üniversitesi ODTÜ Online Eğitim İTÜ Marmara Üniversitesi Boğaziçi Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Ege Üniversitesi Sakarya Üniversitesi İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Gebze Yüksek Teknoloji Enstitsü EnstitU!BölUmlProgram Enformatik Bölümü Bilişim Enstitüsü Bilişim Enstitüsü, Teknoloji Enstitüsü Almanca Enformatik Bölümü Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü İşletme İktisadi Ens. İşletme Enformatiği Uluslararası Bilgisayar Enstitüsü Enformatik Enstitüsü Yönetim Bilişim Sistemleri Dersi Yönetim Bilişim Sistemleri Dersi Tablo 1 'de yer alan enstitü ve bölümlerin web sitelerinde yer alan müfredat programları incelendiğinde ise, bunların bir taraftan bilişimle ile ilgili tamamen teknik konulara yer verilerek ülkemizde teknik bilişim gücünün oluşumuna katkıda bulunmayı, diğer taraftan disiplinlerarası özellik gösteren diğer alanlardaki konulara yer verilerek bilişim kültürüne sahip uzmanların yetiştirilmesini hedefledikleri görülmektedir. BİLİşİM EGİTİMLERİ Ülkemizde lisans ve lisansüstü düzeyde verilen bilişim eğitimlerini bilgisayar mühendisliklerinde verilen bilişim eğitimleri ve İktisadi ve İdari Bilimler i Bölümler 5 Mart-3 ı Nisan 2002 tarihleri arasında Üniversite web siteleri taranarak ulaşılanlardır. YÖK istatistiklerinden bu bölümlerin toplu bir listesine ulaşılamamıştır.

9 i Türkiye 'de Yönetim Bilişim Sistemleri 85 Fakültelerinde (İİBF) verilen bilişim eğitimleri olmak üzere iki başlık altında inceleyebiliriz. Bilgisayar Mühendisliklerinde Verilen Bilişim Eğitimleri Bilişim eğitimleri dünyada 70'lı yılların başlarında başlamış ve giderek tüm ülkelerde bu sürece ayak uydurmaya başlamıştır. Türkiye'de bu süreci izleyerek, ODTÜ' de Hesap Bilimleri Enstitüsü 'nde Yüksek Lisans eğitimi vermeye başlanmıştır. Bunu Hacettepe ve Boğaziçi Üniversitelerinde verilen bilgisayar mühendislik eğitimleri izlemiştir. Ülkemizde ilk bilgisayar mezunları, (60 kişi) ı 982 yılında verilmiştir (Yanmağan, 200 I). Türkiye'de ı 987 yılında bilgisayar mühendisliği eğitimi veren üniversitelerin sayısı yedi olmuş ve bu tarih itibariyle bu bölümlerden mezun olanların sayısı 400 ü bulmuştur yılında ise üniversite sayısı yaklaşık üç buçuk kat artarak 32'ye ulaşmış ve bu okullardan 1750 kişi mezun olmuştur yılı itibariyle 37 üniversitede bilişim eğitimi veren 47 programın (Tablo 2) olduğu görülmektedir (Yanmağan 2001). Üniversitelerde aynca 200 civarında programlama, bilgisayarlı muhasebe ve vergi uygulamalan ve bilgi yönetimi gibi konularda iki yıllık bilgisayar eğitim programları bulunmaktadır. Tablo 2: Bilgisayar Mühendislik Eğitimi Veren Üniversite ve Enstitüler i Atılım Üniversitesi Bahçeşehir Üniversitesi Başkent Üniversitesi Boğaziçi Üniversitesi Bilkent Üniversitesi Çanakkale Üniversitesi Çankaya Üniversitesi Doğu Akdeniz Üniversitesi Doğuş Üniversitesi Dokuz Eylül Üniversitesi Ege Üniversitesi Ege Ün. Uluslararası Bilgisayar Ens. Erciyes Üniversitesi Eskişehir Anadolu Üniversitesi i Fatih Üniversitesi i Fırat Üniversitesi Galatasaray Üniversitesi i Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Gime Amerikan Üniversitesi Haliç Üniversitesi Karadeniz Teknik Üniversitesi Kocaeli Üniversitesi Maltepe Üniversitesi Osmangazi Üniversitesi Sakarya Enformatik Enstitüsü Sakarya Üniversitesi Selçuk Üniversitesi Süleyman Demirel Üniversitesi Trakya Üniversitesi Yakındoğu Üniversitesi Yeditepe Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi İstanbUl Kültür Üniversitesi İstanbul Teknik Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İtü Teknoloji Enstitüsü İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Hacettepe Üniversitesi Harran Üniversitesi Ülkemizde 1998 yılı itibarıyla, bilgisayar mühendisliklerinden en fazla kadrolu öğretim elemanı bulunan üniversiteler sırasıyla ODTÜ (45), Ege Üniversitesi (31) ve Hacettepe (24) üniversiteleridir. Kimi üniversitelerde öğretim ela

10 86 Amme idaresi Dergisi manı sayısı 10'nun altına düşmektedir; hatta bir üniversitede bu sayı 2'ye düşmektedir (Yarman Vural, 1999). İİBF'lerde Verilen Bilişim Eğitimleri 1994 yılında yapmış olduğumuz bir araştırmada ülkemizde iktisadi ve idari bilimler fakültelerine bağlı olarak öğretim veren işletme, kamu yönetimi, maliye ve ekonomi gibi bölümlerde verilen bilgisayar eğitimleri ı ve yılları olmak üzere iki dönemde incelenmiştir (Kaya, Bensghir: 1995). A raştırmada, İİBF'ye bağlı bölümlerde bilgisayar eğitimlerinin ilk defa ders olarak verildiği bölümün işletme olduğu görülmüş ve şu sonuçlara ulaşılmıştır: döneminde eğitim veren 20 işletme fakültesinin % 45' inde bilgisayar eğitimi verilirken bu oran kamu yönetiminde % 36, ekonomi bölümünde % 64 ve maliye bölümünde yalnızca % ı Oolmuştur döneminde bilgisayar eğitimi veren işletme bölümlerinin oranı % 81 'e; ekonomi bölümlerinin oranı % 70'e çıkmıştır. Kamu yönetimi ve maliye bölümleri bilgisayar derslerinin en az verildiği bölümler olarak dikkat çekmektedir döneminde ODTÜ, Bilkent, Boğaziçi gibi bazı üniversitelerin işletme yüksek lisans programlarında yönetim bilişim sistemleri, uzman sistemleri gibi derslere yer verildiği görülmektedir. İİBF'ye bağlı fakültelerinin özellikle işletme ve kamu yönetimlerinde verilen bilgisayar derslerini değerlendirmek amacıyla üniversite web siteleri üzerinden yaptığımız araştırmada (Şubat-Nisan 2002'de) işletme, ekonomi ve kamu yönetimi bölümlerinde yapılan bilişim eğitimlerinin hem nitelik, hem de nicelik olarak arttığı ortaya çıkmaktadır. Nitekim, bugün hemen hemen tüm üniversitelerin İİBF'ye bağlı fakültelerinde temel bilgisayar derslerinin yanısıra, sistem geliştirme, yönetim bilişim sistemleri, bilgisayar programlama, istatistik paket program kullanımı; bilgisayarlı muhasebe, karar destek sistemleri, coğrafi bilgi sistemleri, e-ticaret, e-devlet, internet ve web teknolojileri gibi başlıklarla çok çeşitli derslerin gerek lisans gerek yüksek lisans programlarında yer aldığını görmekteyiz. Devlet ve Vakıfüniversitelerin İİBF'ne bağlı işletme, ekonomi ve kamu yönetimi bölümlerinde verilen bilgisayarlbilgi sistemleri/yönetim bilişim sistemleri vb. konularda verilen dersler, Tablo 3 ve Tablo 4'de sunulmuştur.

11 i Dersi Türkiye 'de Yönetim Bilişim Sistemleri 87 Tablo 3: Ülkemizde Devlet Üniversite İİBF'de ve Kimi Enstitülerde Okutulan Bilişim Konulu Dersler ÜniversitelEnstitü. Adı Bölümü ı. Boğaziçi Üniversitesi Introduction to Data Processing işl. Management Information Systems işl. System Development (I,II) işl. Advanced Topics In Operations Research işl. 2. Gebze ileri Teknoloji Enstitüsü Bilgisayar Uygulamalan işl. Bilgi Sistemleri ve Teknolojileri İSL. 3.İstanbul Üniversitesi Bilgi İşlem işl. Temel Bilgisayar Uygulamalan tşl. Yönetim Bilişim Sistemleri isl. 4. Marmara Üniversitesi Bilgisayar I, II Yönetim Bilişim Sistemleri Yönetim Bilişim Sistemlerinde Son Gelişmeler ve Gelecekle İlgili Öngörüler 5. Akdeniz Üniversitesi Temel Bilgi Teknolojileri Kullanımı Temel Bilgisayar Bilimleri Algoritma ve Yazılım Dilleri Veri Tabanı Yönetimi Yönetim Bilişim Sistemleri Bilgisayar Programlama Bilgi İşlem 6. Karadeniz Teknik Üniversitesi Temel Bilgisayar Bilgisayarlı Muhasebe Yönetim Bilgi Sistemleri işl.iky işl. işl. işl. İşL. işl. işl. işl. İKT. KY işl..iik 7. Atatürk Üniversitesi Bilgi İşlem I, II işl. IİKT. 8. İnönü Üniversitesi Temel Bilgi Teknolojisi 1,11 Yönetim Bilgi Sistemleri I İKT İKT.IKY. Bilgisayar Programlama ı O. Erciyes Üniversitesi Bilgisayar Kullanımı ileri Excel Uygulamalan Web Sayfası Tasanmı İnternet Kullanımı Bilgisayarlı Muhasebe Uygulamalan İŞL 11. Selçuk Üniversitesi Bilgisayar I, II IKY 12. Cumhuriyet Üniversitesi Temel Bilgisayar Teknolojileri Bilgi İşlem Bilgisayarlı Muhasebe 13. Anadolu Üniversitesi Temel Bilgi Teknolojisi Bilgisayar Kullanımı İstatistiki Paket Program Kullanımı Muhasebede Bilgisayar Kullanımı Yönetim Bilgi Sistemi" Muhasebede Bilgi Sistemi tşl/k.y IKY isl İŞL İŞL İŞL isl ÜniversitelEnstitü web sitesi adreslerine toplu olarak YÖK websitesinden ( ulaşılmıştır.

12 88 Amme İdaresi Dergisi Üniversite/Enstitü Dersi Adı Bölümü 14. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bilgisayar lky 15. Selçuk Üniversitesi Bilgi Çağında Yönetim ve Organizasyon Yapıları Sanayi ve Hizmet İşletmelerinde YBS Uygulamalan İŞL 16. Ege Üniversitesi Bilgisayar Programlama 1 Yönetim Bilgi Sistemleri Bilgisayarlı Muhasebe 17. Gebze İleri Teknolojileri EnstitUsO Bilgi Sistemleri Ve Teknolojileri 18. Marmara Üniversitesi Yönetim Bilişim Sistemleri 19. ODTÜ Information System And Programming Management Information System İŞL 20. Ankara Üniversitesi Bilgisayar Bilgisayar Programlama likt 21. Dokuz EylUl Üniversitesi Temel Bilgi Teknolojileri 1,2 İşletme Bilgi Sistemleri Karar Destek Sistemleri İŞL Tablo 3 ve Tablo 4 incelendiğinde ilk dikkat çeken nokta, gerek kamu gerek vakıf üniversitelerinin İİBF'ye bağlı bölümlerinde verilen derslerin çok çeşitlilik göstermesidir. Öte yandan, vakıf üniversitelerinde verilen bilişim konularının bu alanda 2000'li yılların gündeminde bulunan e-ticaret, e-işletme, bilimimde güncel yasa vb.) içermesidir. Devlet üniversitelerinde 'lı yıllarda verilen daha çok temel bilgisayar bilgisi ve bilgisayar programlama dillerinin öğretimine dönük derslerin yerini, 2000'li yıllarda bu konulara ilaveten yönetim bilgi sistemleri, karar destek sistemleri, muhasebe bilgi sistemleri, internet, web sayfası tasarımı gibi derslere bıraktığını görmekteyiz. Tablo 4: Ülkemizde Vakıf Üniversitelerinin İİBF'de Okutulan Bilişim Konulu Dersler Üniversite Dersler Bahçeşehir Üniversitesi Introduction to computers and Information Technologies Computer Us ing in Business and Finance Galatasaray Üniversitesi Bilgisayar Yönetim Bilişim Sistemleri Yeditepe Üniversitesi Bilgisayar Giriş Yönetim Bilişim Sistemleri Internet ve Web Sitesi yönetimi Bilgİsayar ve İnternet i Koç Üniversitesi Management Information System Işık Üniversitesi Introduction to Computer Application Management of Technology Management Information Systems E-Commerce: Theory and Applications

13 Türkiye 'de Yönetim Bilişim Sistemleri 89 Doğuş Üniversitesi Beykent (YBS) Bilgisayara Giriş İşletme Yönetim Bilimi ve Programlama Bilgisayar yapısı ve İşletme İçin Bilgisayar Programlama Yönetim Bilişim Sistemleri Bilişim Teknolojisi i Bilişim Teknolojisi 2 Bilgisayar Programlama i Yönetim Bilişim Sistemleri Bilgisayar Programlama 2 Internet Programlama Veritabanı Tasarımı İnsan ve Bilgisayar Sistemi Bilgisayar sist. Ve Ağ. Teknolojisi Veri Yapıları Uygulamalı Yazıhm Geliştirme Yöntemleri İnternet Bilişim Sistemleri Bilgi Yönetimi Veri Bankaları Bilgisayar Donanımı ve Temelleri Bilgisayar Grafiğine Giriş ı Sistem Modelleme ve Simulasyon E~ticaret ve E-işletme BiIişimde Yasa ve Ahlak Yazılım Mühendisliği Uzman Sistemler Akıllı Bilişim Sistemleri CAD/CAM Bilgisayar Destekli Tasarım ve Üretim Bilgİsayar Grafiğine Giriş 2 Beykent (İşletme) Bilişim Teknolojisi Yönetim Bilişim Sistemleri Bilgisayar Sistem ve Ağ teknolojisi Internet Bilgi Sistemleri Bilgisayar Dananım ve Temelleri İnternet Programlama ve Java Bilişimde İnsan FaktörU Bilişimde Yasa ve Ahlak E-ticaret ve E-işletme Fatih Üniversitesi Introduction to Computer i (İktisat- İşletme) Introduction to Computer 2 Data Processing i Data Processing 2 Linear Programming Introduction to Computer ı Introduction to Computer 2 Web Paging and Internet Programming Data Processing i Data Processing 2 Data Processing 3 E-Business Management Information Systems Turkish Accounting Practices and Computer AppIication Computer Simulations in Management Bilgi (E-MBA) Kurumsal Bilişim Sistemleri Yeni Ekonomi ve E-iş MBA ECommerce Management Information Systems Bussiness Simulation Tablo 3 ve Tablo 4'de dikkat çeken bir başka önemli konu da, özellikle devlet üniversitelerinde makalenin girişinde söz edilen bilişim kavramında ya

14 90 Amme İdaresi Dergisi şanan kavram kargaşasının ders isimlerine de yansımasıdır. Tablo 3'de yönetim bilgi sistemleri ve yönetim bilişim sistemleri başlıklarını taşıyan dersleri bir a rada görmekteyiz. Özünde aynı içeriğe sahip olan bu dersin farklı farklı kavramlarla ifade edilmesi kargaşaya neden olmaktadır. Vakıf üniversitelerinde bu kavram kargaşasının çok yaşanmadığını görmekteyiz. Nitekim, vakıf üniversitelerinde yönetim bilişim sistemleri başlığının yönetim bilgi sistemleri başlığına tercih edildiği gözlenmektedir (Tablo 4). Kimi devlet ve vakıf üniversitelerinin İİBF'de okutulan yönetim bilgi! bilişim sistemleri derslerinde okutulan konular Tablo 5'de sıralanmıştır. Tablo 5'de dikkat çeken en önemli olan özellik, bu dersin içerdiği alt konuların farklılık göstermesidir. Kimi üniversitelerde YBS dersi çok temel düzeyde işlenmekte, kimilerinde ise çok kapsamlı konularla desteklenerek verilmektedir. Daha çok dersi veren akademisyenin bakış acısıyla şekillenen bu YBS dersinin standart bir müfredata sahip olduğunu söylemek güçtür. Tablo 5 : Ülkemizde Kimi Devlet ve Vakıf Üniversitelerinin İİBF'lerde ve Enstitülerde Yer Alan Yönetim Bilişim Sistemleri Dersinde Okutulan Konular Üniversite Boğaziçi Üniversitesi Konular Karar Sürecine Girerek Zamanlı, Doğru ve Uygun Verilerin İşlenmesi Muhasebe, Pazarlama Ve Stok-Kontrol İşlemler İçin Gerekli Verileri Toplamada Tekrarları, Boşlukları Önleyecek Bütünleşmeyi Sağlamak Problem Çözme İstarıbul Üniversitesi Marmara Üniversitesi Gebze İleri Teknoloji Enstitüsü Yönetim Bilişim Sistemi Kavramı Yönetim Bilişim Sistemlerinin Rolü Bilişim Sistemleri Veri Kaynakları Yönetimi İletişim Ağları Elektronik Ticaret Elektronik İşletme Bilişim Sistemlerine Dayalı Örgütlerin Yeniden Tasarımı Güvenlik ve Kontrol Uluslar Arası İletişim Sistemleri Yönetim Bilişim Sistemleri Önemi, Gerekliliği, Kurulması, Aşamaları YBS'nin Karar Verme, İşletme Ve Yönetim Fonksiyonlanna Etkisi YBS'de Son Gelişmeler ve Gelecekle İlgili Öngörüler Bilgi Sisteml~ri ve Teknolojileri Yeri Fonksiyonu Bilgisayar Ağları İnternet i İntranet Web Teknolojileri Veri Tabanı Yönetim Sistemleri Yönetim Bilgi Sistemleri

15 Türkiye'de Yönetim Bilişim Sistemleri 91 Yeditepe Üniversitesi Koç Üniversitesi Doğuş Üniversitesi Kurumsal Kaynaklı Planlama Sistemleri Karar Destek Sistemleri Coğrafi Bilgi Sistemleri Kurumsal Kaynak Planlama Sistemleri Elektronik Hayat (E-Ticaret, E-Devlet) Bilişim Sistemlerinin Önemi, Gerekliliği, Kurulması, Bilgiye Ulaşma, Saklama KararVerme Yönetim Fonksiyonlarına Etkisi Gelecekle İlgili Öngörüler Introduction to Information Systems IS and Strategy IS And Organization IT Review, Hardware, Software, Database Techonolgy IS Development Knowledge Management Telecommunications and the Internet Towards E-Businesses Case Study: E-Business Legend E-Business Basics Temel Kavramlar Operasyonel Sistemler Karar Destek ve Üst Yönetici Destek Sistemleri Yapay Zeka Ofis Otomasyonu Bilişim Sistemleri Ve Süreçierne Teknolojileri Veri Tabanı Yönetim Sistemleri Kullanıcı Uygulamaların Geliştirilmesi Bilişim programlarında verilen derslerle ilgili daha fazla bilgi vermek amacıyla, Boğaziçi Üniversitesi Yönetim Bilişim Sistemleri (Management Information Systems) eğitiminin, öğretim dönemine ait ders programı EK-I'de sunulmuştur (Akpınar, 1997: 26). BİLİşİM ALANINDA AKADEMİK BİLGİ ÜRETİMİ Ülkemizde bilişim alanında akademik bilgi üretimini ortaya koyabilmek a macıyla Milli Kütüphane, kitap katoloğu ve makale veritabanı, YÖK tez katoloğu ve TODAİE makaleler dizini web üzerinden taranmıştır. Taramada, bilişim, bilgi, bilgisayar, bilgi teknolojileri, bilgi sistemleri, yönetim bilişim sistemleri, karar destek sistemleri, uzman sistemler, enformasyon, en/ormatik kavramları anahtar kelime olarak kullanılmıştır. Tarama sonucunda elde edilen bulgular, aşağıda bilişim konulu tezler, kitaplar, süreli yayınlar ve makaleler başlığı altında değerlendirilmiştir.

16 92 Amme İdaresi Dergisi Bilişim Konulu Tezler Türkiye'de 1995 yılında tamamlanan tez sayısı adet olurken, bu sayı 1996'da 'ye çıkmış; 1997'de adet tez üretilmiş 1998'de sayı 10.8l3'e çıkmış ve 1999'da adet gerçekleşmiştir. 1 Görüldüğü gibi ülkemizde doktora, sanatta yeterlik ve yüksek lisans almak tamamlanan tez sayısı 10 bini aşmaktadır. YÖK tez katoloğuna 2000 yılı tezleri olarak henüz 1115 tez girişi yapılmış olup, gerek 2000 ve gerek 2001 yılına ait rakamlar henüz tam olarak bilinmemektedir. Öte yandan, konu adına göre yapılan tezler incelendiğinde Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri - Bilgisayar ve Kontrol konu başlığı altında Ocak 2002 itibariyle 104 adet doktora çalışmasının ve 1106 adet yüksek lisans tezinin yapılmış olduğu görülmektedir Konu adı listesinde "bilişim" başlıklı bir bölüm olmadığı için işletme, kamu yönetimi, iktisat diğer alanlarda yapılan bilişim konulu tezlerin istatistikselolarak dağılımını gönnek olanaklı değildir. Elbette ki bilişim konulu tezler yalnızca bilgisayar mühendisliklerinde yapılan tezlerle sınırlı değildir. Bu noktada "bilişimin" de ayrı bir konu başlığı olarak tez katoloğunda yerini alması artık kaçınılmaz bir ihtiyaç olarak görünmektedir. YÖK tez katoloğu yukarıda söz edilen anahtar kelimelerle sorgulandığında 28 adet yönetim bilişim sistemi, 65 adet yönetim bilgi sistemi, 6 adet enfonnasyon sistemi, iki adet bilgi teknolojileri ve iki adet karar destek sistemleri olmak üzere toplam i 03 tez bilişim konulu tez olarak tespit edilmiştir. Bu sorgulama bize bir kez daha ülkemizde bilişim kavramı ile ilgili olarak makalenin girişinde söz edilen kavram kargaşasının varlığını göstennektedir. Yapılan tezlerin 65 adedi yönetim bilgi sistemi olarak başlık alırken, 28 adedi yönetim bilişim sistemi başlığı ile işlenmiştir. Tezlere bakıldığında ülkemizde "bilgi" kavramının "bilişime" göre daha fazla tercih edildiğini, bu iki kavrama ilaveten sayıları az da olsa "enfonnatik sistemleri" kavramının da kullanıldığını gönnekteyiz. Bu çalışma için oluşturulan tez veri tabanı üzerinde yapılan incelemede ulaşılan bulguları şöyle özetleyebiliriz: * Tezler 1984 ve 2000 yılları arasında yapılmıştır. 1980'li yıllarda yapılan tez sayısı toplam 8 adet olup, bunun 6 adedi 1985' den sonra yazılan tezlerdir. 2000'li yıllara ait tezler veritabanına henüz ginne safhasında bulunmaktadır. 1 Bu rakamlar YÖK web sitesinde yer alan tez istatistiklerinden alınmıştır. Online

17 Türkiye 'de Yönetim Bilişim Sistemleri 93 * Taramanın yapıldığı Şubat 2002 tarihinde 2000 tarihli tespit edilen tez sayısı 5 adet olup, hepsi yüksek lisans tezidir. 1990'h yıllarda yapılan tez sayısı ise 88 olup, bu tezlerin 48'i (yarıdan fazlası) 1995 ve sonrası yıllarda yazılmıştır. Bu rakamlar bize yönetim bilişim sistemleri konusunun üzerinde çalışmaların 1980'li yıllar kadar uzandığı ancak konunun özellikle 1995' den sonra yoğun olarak incelendiğini göstermektedir. * Bu kayıtlardan elde edilen niceliksel bir başka bulgu da, 101 tez kaydından yalnızca 13'ü doktora tez çalışmasıdır. Yönetim bilişim sistemleri konusu daha çok yüksek lisans düzeyinde incelenmiştir. * 101 tez kaydı içinde 6 tezin konu başlığı "yönetim bilişimibilgi sistemi" a dını taşımaktadır. Tez başlıkları incelendiğinde çalışmalarda Tablo 6'da ö zetlenen konular üzerinde yoğun olarak durulduğu görülmektedir. Tezlerde ağırlıklı olarak, YBS'nin işletme işlev ve fonksiyonlarına uygulanması, örgütsel etkileri, etkililik ve verimliliği sağlama ve sorun çözme aracı olarak gören konular üzerinde durulmuştur. Tablo 6: Tez Konuları Yönetim BilgilBilişim Sistemleri -Muhasebe Bilgi Sistemi -Eğitimde Uygulama -Banka -Holding -Örgütsel Etkinlik -Sigorta -Hastane -Üretim Bilgi Sistemi -Malzeme Yönetimi -Otel İşletmeleri -Kontrol -Mücevher Sanayi -Eğitim -Karar Verme -Pazarlama Bilgi Sistemi -İnsan Kaynakları Yönetimi Üst Yönetim Bilgi Sistemi Verİ Örgütlenmesi Verimlilik-Bilgi Sistemleri Pazarlama Bilgi Sistemi Stratejik Bilgi Yönetimi Bilgisayar Yönetim Fonksiyonlarına etkileri BT ve Örgütsel Etkileri

18 94 Amme idaresi Dergisi Bilişim Konulu Kitaplar Ülkemizde bilişim konusunda yazılmış kitapların bir listesini çıkarmak üzere Milli Kütüphane Katoloğu üzerinde web sitesinden tarama yapılmıştır. 3 Bilgisayar (517 kayıt), bilgi sistemleri (6 kayıt) bilgi teknolojileri (4 kayıt) yönetim bilişim sistemleri (2 kayıt) yönetim bilgi sistemleri (2 kayıt) ve enformasyon sistemleri (4 ) anahtar kelimeyle yapılan sorgulamada toplam 535 kayda ulaşılmıştır. İnceleme 535 kayıt içinde tekrar edenlerin elimine edilmesiyle oluşturulan bilişim kitap veritabanı üzerinde yapılmıştır. Bu incelemede ulaşılan bulguları şöyle özetleyebiliriz: ıle Her şeyden önce, ülkemizde üretilen ve Milli Kütüphane kayıtlarına giren bilişim konulu kitaplar arasında bilgisayar başlıklı eserlerin oldukça ağırlıklı yere sahip olduğu görülmektedir. Bu eserler daha çok bilgisayarın tanıtımı, işlevleri, bilgisayar programlama dilleri (BASIC, FORTRAN, PASCAL, PLII, COBAL, C vb) ve bu dillerin öğretilmesi amacıyla kaleme alınan çalışmalardır. ıle Yönetim bilişim sistemleri (2 kayıt) ve yönetim bilgi sistemleri başlığı taşıyan kitap sayısı oldukça azdır. (Toplam 4 kitap). Öte yandan enformasyon sistemleri başlığında ulaşılan kayıtları da (6 kayıt) gözönüne alacak o lursak yönetim bilgilbilişimlenformasyon sistemleri başlığını taşıyan kitap sayısının toplam ı O'u bulduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışmalar (tekrar e denler elimine edilerek) Tablo 7'de sunulmuştur. Tablo 7'de yer alan eserlerin daha çok yönetim bilişim sistemlerini kavramsal düzeyde ele alan ve bu sistemleri yönetim işlevlerinin etkili ve verimli yürütülmesinde bir araç olarak gören çalışmalar olduğu gözlenmektedir. Tablo 7: Türkiye'de Yayınlanmış "Yönetim BilgiIBilişimlEoformasyoo Sistemleri" Başlıklı Kitaplar Kitap Adı Yazar Yıl Series 9000: Yönetim Bilgi Sistemleri Zuhal Elverici 2000 Sağlık Enformasyon Sistemi Kadir Sümbül 1998 Uluslar arası Enformasyon Sistemleri Taner Sönmez 1979 Yönetim Bilişim Sistemleri Eser Özkaran 1981 Türkiye'de Bilgi İşlem Merkezi Yönetiminin Ortak So- Tuncay Üney runları(yönetim bilişim sistemi kavramı ve geliştirme) Yönetirnde planlama, kontrol ve karar verme aracı ola- Atilla Sezgin 1975 rak Elektronik bilgi işlem makinelerine dayalı yönetim bilgi sistemleri 3 Tarama ALEPHfTURJNLTINL TINLT/SHORT/34+988/3 i adresinden Şubat 2002'de yapılmıştır. Bu çalışma için oluşturulan kitap veritabanı istenildiğinde yazardan temin edilebilir. 4 ortak bir yapıt. Çalışmaya Öner ESEN, "Bir Bilişim Sisteminin Geliştirilmesi Aşamalan", Aydın KÖKSAL, "Yönetim Bilişim Dizgesi" ve Tamer ÖZSU "Veritabanı Yönetim Sistemleri" bölümlerini kaleme alarak katkıda bulunmuşlardır.

19 Türkiye 'de Yönetim Bilişim Sistemleri 95 Bu çalışmada oluşturulan kitap veritabanına giren eserlerin konu başlıklarından yıla çıkarak yapılan inceleme, bize ülkemizde bilişim konulu kitapların üzerinde durdukları temaların 1980 öncesi, , ve 2000 sonrası olmak üzere dört faklı dönemde faklılaştığını göstermektedir (Tablo 8). Dönem 1980 Öncesi Tablo 8: Türkiye'de Vaymlanan Kimi "Bilişim" Kitaplannm Ele Aldıklan Konular Konular (Bilgisayar ve Kompüter kavramlarının birlikte kullanıldığı dönem) -Bilgisayar Nedir?5 -İşlevleri, -Bileşenleri -Bordro, muhasebe uygulamalarının-değinen eserler -Kurum ve kuruluşların bilgisayar olurluluk raporları (Bilgisayar kavramının yerleştiği mikrobilgisayarların örgütlere girdiği ve bilişim kavramının ve ilk kez telaffuz edildiği dönem) -Bilgisayar ve programlama -Programlama dilleri (Basic, Cobal, Fortron vb. -Bilgisayar-işletme uygulamaları -Muhasebe, Pazarlarna, üretim bilgilbilişim sistemleri -Bilişim sözlükleri (Bilgisayarlbilgi teknolojileri ve örgütsel ve toplumsal değişimi üzerine yoğunlaşılan dönem) -Bilgi teknolojileri ve örgütsel değişim -Bilgi teknolojileri işletme işlevleri ve yönetimi -Bilgi teknolojileri-eğitim -Bilgi teknolojiterimsağlık -Bilgi teknolojileri-adalet -Bilgi teknolojileri-güvenlik -Bilgi kaynaklarının yönetimi -Karar destek sistemleri ve uzman sistemler 2000 Sonrası (Ağ teknolojiterin örgüt ve yönetim dünyasına girdiği bilgi teknolojilerinin işletme ve kamu yönetiminde ağırlıklı kullanım alanı bulduğu ve bu teknolojilerin ekonomik gelişmenin aracı olarak görüldüğü dönem) -Internet ve web teknolojileri yönetim uygulamaları -E-ticaret -E-devlet -E-Yönetim -Yapay zeka ve sinir ağ uygulamaları 5 Bilgisayar konusunda yazılan en eski tarihli kitaplardan biri, i 973 yılında Nuri Uman tarafından yazılan "Bilgi İşlem Komptiterler ve TUrkiye'de Komputerterin Durumu" başlıklı kitabıdır.

20 96 Amme İdaresi Dergisi Bilişim Konulu Makaleler Türkiye'de yayınlanan bilişim konulu makaleler ile ilgili inceleme, Mili Kütüphane Makale Veri tabanı, TODAİE Süreli Yayınlar Makale Dizini sorgulanarak oluşturulan makale veritabanı üzerinden yapılmıştır. Milli Kütüphane verileri yıllarını, TODAİE verileri ise yıllarını içermektedir 'li yıllar için TBD Bilişim Dergisinden yararlanılmıştır. Bu çalışma için oluşturulan veritanabınında yer alan makale başlıkları dönemler itibarıyla Tablo 9'da özetlenmiştir. Bu incelemede ulaşılan bulguları şöyle özetleyebiliriz: TODAİE taranan süreli yayınlar içinde bilişim konulu makalelerin oranı 1997'de % 27 iken, bu oran 2001 yılında % 55'e çıkmıştır (Tablo 10). Bu bulgu 2000'li yıllarda bilişim konulu makalelerin önemli ölçüde arttığını göstermektedir. Öte yandan, makale konularının da dünyada güncelolarak tartışılan konuları yakından izlediğini göstermektedir. Nitekim, 1970'li yıllarda daha çok bilgi işlem ve yönetirnde bilgisayar kullanımı konuları ağırlıklı işlenirken, 2000'li yıllarda dünyada oldukça güncelolan internet, e-ticaret, e-devlet, coğrafık bilgi sistemleri ve uygulamalarıyla, yapay zeka ve sinir ağların yönetim alanında kullanımı üzerinde durulmaktadır. Tablo 9'da dikkat çeken önemli bir bulgu da bilişim ve enformasyon kavramlarının bir arada kullanılmasıdır. Kimi çalışmalarda bilişim toplumu, kimilerinde enformasyon toplumu olarak ifade edilirken, aynı şekilde kimi çalışmalarda enformasyon teknolojileri kimilerinde bilgi teknolojileri olarak dile getirilmektedir. Bilişim konulu makaleler kısmen üniversite dergilerinde yer alsa da çoğunlukla uygulama ağırlıklı süreli yayınlarda yer aldığı görülmektedir. Tablo 9: "Bilişim Konulu Makalelerde Ele Alınan Konular' YIL IKONULAR ' ı-yönetim Sistemleri ve Elektronik Hesaplayıcılar Bilgi İşlem ve Yönetim Türkçe Bilişim Sözleri Yönetim Bilişim Dizgeleri Kompüter Uygulamalı Yönetim Sistemleri Ağ Teknolojileri ve Bilişim Ağ Kurma f-internet Bankacılığı ı-bilişim ve Denetleme Yapay Us Hukukta Bilgisayar ı-bilişim Teknik Personeli Eğitimi Türkiye'de Bilişim Bilgİsayar Ağlar ve Yönetim ii Araştırmada sorgulama yapılan gerek Milli kütüphane makale veri tabanı gerek TODAİE SUreli yayın veri tabanında yıllarına ait veriler bulunmadığı için tabloda bu dönem yer almamaktadır dönemine ait makaleler, TOrkiye Bilişim Derneği Dergisi'nin Yıl 6, sayı ı ı ve 12. sayılarında yer alan makalelerde verilen referanslardan tespit edilmiştir.