ÖZBEKİSTAN BİLGİ NOTU ÇEM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ i.bulut

Transkript

1 ÖZBEKİSTAN BİLGİ NOTU ÇEM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ i.bulut

2 Ülke İsmi ÖZBEKİSTAN Resmi adı, Özbekistan Cumhuriyeti Başkenti, TaĢkent Resmi dili, Özbekçe Etnik gruplar, Özbek, Rus, Tacik, Kazak, Karakalpak, Tatar Devlet Başkanı, Ġslam Kerimov Başbakan, ġevket Mirziyoyev Para birimi Sum (UZS), İnternet Alan Adı : uz Telefon Kodu : Coğrafi Verileri 1.1. Konumu 1.2. Yüzölçümü km2, %su, Sınırları ve Komşuları Özbekistan; Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Kırgızistan ve Türkmenistan'a komģudur. BaĢkenti TaĢkent'tir. 1

3 1.4. Arazi Yapısı ve Deniz Seviyesinden Yüksekliği En yüksek nokta Adelunga Dağı, m En alçak nokta SarıkarnıĢ Gölü, -12 m En uzun nehir Ceyhun ve Seyhun En büyük göl Aral Gölü. Düz ve kurak batı kesimi Özbekistan topraklarının büyük kısmını meydana getirir. Kuzeybatıda yer alan alüvyonlu Turan Ovası, güneyde Kızılkum Çölü ile birleģir. Batıda yer alan Üstyurt Yaylası hafif dalgalı düz bir yüzeye sâhiptir. Bölgenin en büyük özelliği alçak sıradağlar ve tuzlu bataklıklar, düdenler ve mağaralarla kaplı kapalı havzalardır. Ceyhun Deltası alüvyonlu topraklarla kaplıdır. Kızılkum Çölünün büyük bölümü ülke toprakları içinde kalır. Özbekistan ın doğusu ise dağlıktır. Tanrı Dağlarının batı kesimlerini meydana getiren dağ silsileleri bölgeyi engebelendirir. Bunlar Ugam, Pskem, Çatkal ve Kuramin sıradağlarıdır. Orta Asya nın en büyük vâdisi olan Fergana bu bölgededir. En önemli gölü Aral Gölüdür. Amuderya (Ceyhun) ve Siriderya (Seyhun) nehirleri dıģında irili ufaklı 600 akarsu vardır. 2

4 1.5. İklimi Karasal iklimi olan Özbekistan'da yazlar sıcak ve kurak, kıģlar soğuk geçer. Ortalama sıcaklık Ocak ayında -8 ila +3 C derece arasında değiģirken, dağlık bölgelerde bu sıcaklık -16 C'ye kadar düģmektedir. Haziran ayında ise kuzey bölgelerindeki sıcaklık C arasında seyrederken, güneyde bu sıcaklık 42 C'ye kadar çıkmaktadır. Kurak bir iklime sahip olan Özbekistan, yağıģları genellikle kar Ģeklinde alır. YağıĢların yaklaģık % 70'i sonbahar ve kıģ dönemindedir Arazi Kullanımı Önemli Nehirler, Sirderya (Seyhun) ve Amuderya (Ceyhun) en önemli nehirlerdir. Ayrıca, Surhanderya, Karaderya, ZerefĢan, KaĢkaderya ve Narin deryaları da bulunmaktadır. En büyük gölü Aral'dır. Aral Gölü ayrıca, Sovyet dönemindeki yanlıģ tarım politikaları sonucunda bugün Özbekistan için büyük bir çevre felaketi doğurmuģtur Diğer İlgili Konular Özbekistan toprakları idari olarak 12 eyalete ayrılmıģtır: Buhara, Nevai, Andican, Harezim, Surhanderya, Cizzak, KaĢkaderya, Namangan, Semerkand, Siriderya, TaĢkent ve Fergana. 1936'da kurulan Karakalpak Özerk Bölgesi de Özbekistan sınırları içindedir. Özbekistan da genelde çölde yaģayan yabani hayvanlar çoğunluktadır. Dağlarda kurt, ayı, tilki, ceylan, antilop, çok sayıda kuģ yaģar. Milli Bayramları: Kadınlar Günü: 8 Mart, Zafer Bayramı 9 Mayıs, Anayasa Bayramı 8 Aralık, Bağımsızlık Bayramı 1 Eylül. 3

5 Tarihi ve Turistik merkezleri: Semerkant, Buhara ve Hive Ģehirleri Özbekistan turizmi açısından çok önemli merkezlerdir.özbek Türkleri,Timur'un türbesine 'Gur-ı Emir' diyorlar. Mavi çini kubbenin çevresini saran geniģ kuģak üzerinde Allah kelamı yazılı türbeyi Timur sağlığında Türk mimar Mehmetoğlu Mahmut'a on dört yılda yaptırmıģtır. Türbenin taç kapısından içeri girildiğinde karģınıza altı mezar çıkar. Türbenin kıble tarafında bir mihrap, tam orta yerde koyu yeģil mermerden yapılmıģ mezarda,"biz ki, milletlerin en eskisi ve en büyüğü olan Türkün baģbuğuyuz!" diyen Timur yatmaktadır. BaĢ ucundaki diğer büyük mezar ise hocası Seyyit Bereke'ye ait. Sağında, solunda ve ayak ucunda diğer kabirler var. Özbekistan ın Semerkand ve Buhara Ģehirleri târih boyunca ilim ve kültür merkezi olmuģtur. Bunun tesirleri günümüzde hâlâ devam etmektedir. Bu Ģehirlerde; Birûnî, Uluğ Bey, Kâdızâde-i Rûmî, Ali ġir Nevâî, Gıyâseddîn CemĢid KâĢî eģ-ġirâzî, Ubeydullah-ı Ahrâr, Necmeddîn-i Kübrâ gibi âlim ve ilim adamları yetiģmiģtir. 2. Nüfus Bilgileri 27 milyon 4

6 Cumhuriyet içerisinde Kongrat, Nayman, Kineges, Mangıt, Toyak, Saray, Barın, Üç Uruğ, Bugut, Arlat, Kanglı, Kırk, BataĢ ve Karakalpak gibi boylara rastlamak mümkündür. Özbekistan'ın nüfusunun %69'unu Özbekler, %9'unu Ruslar, %4.7'sini Tacikler, %4.1'ini Kazaklar, %2.4'ünü Tatarlar, %2.1'ini Karakalpaklar ve %7'sini diğer etnik gruplar oluģturmaktadır. Rus azınlık nüfusu, diğer Türk Cumhuriyeti'ne oranla Özbekistan'da daha azdır. Din: Müslüman %88, Doğu Ortodoks %9, diğer %3 3. Ekonomik Göstergeler GSYİH (düģük) 2009 Toplam $ milyar, KiĢi baģına $1, Ekonomiye Genel Bakış 1991'den sonra bağımsız Özbekistan Merkez Bankası kurulmuģtur. Özbekistan çok zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir. Altın, doğalgaz, alimünyum, tungsten, kömür, mermer, yatakları ön sıradadır verilerine göre yılda 41. milyar metre küp doğalgaz üretilmektedir. Dünyanın kaliteli altını burada üretilmekte olup yıllık 80 ton altın üretimiyle yerini almaktadır. Özbekistan sanayisi daha çok petrokimya ağırlıklıdır ve yılda 1.5 milyon ton gübre üretmektedir. Özbekistan Cumhuriyeti geliģmiģ bir ulaģım ağına sahiptir. Sistemin temeli karayoluna dayanır. Karayolu uzunluğu: km'dir. Demir yoluyla Çin'e bağlıdır. Türkmenistan, Ġran üzerinden Orta Doğu ya yeni bir demir yolu yapılmaktadır. TaĢkent, Türkistan'ın havayolu merkezidir ve sekiz hava alanı bulunmaktadır. Özbekistan'ın Türkiye ile olan toplam ticaret hacmi, 2003 yılında 272 milyon, 2004 yılında yüzde 40 dolayındaki artıģla 388 milyon dolar oldu. 270 dolayında Türk iģadamının bulunduğu Özbekistan daki toplam Türk yatırımı da 1 milyar dolayında seyrediyor. Özbekistan Sovyetler Birliğinin dağılmasında sonra bağımsız kalmasına rağmen herhangi bir ekonomik alt yapısı ve sanayisini yönetebilecek bir yapıya sahip olmadığı için Rusya Ukrayna ve Beyaz Rusya'nın kurdukları Bağımsız Devletler Topluluğu'na (BDT) üye olmuģtur. Ancak kendi ekonomilerini yaratabilmek amacıyla Bretton Woods sistemi içindeki örgütlere üye olmuģtur (IMF, Dünya Bankası v.b.). Bu kuruluģların özellikle IMF'nin politikalarını benimsemesine rağmen aynı özelliklere sahip diğer Orta Asya devletlerine nazaran daha uzun zaman dilimine yaymıģlardır özelleģtirme politikalarını. Ayrıca özelleģtirme yapılam kurumlar genellikle hizmet sektörüne ait kurumlar olmuģtur. Sanayi kuruluģları ise genel olarak devletin kontrolü altında kalmıģtır. Bu sayede iģsizlik sorununu diğer devletlere oranla daha az yaģamıģlardır. Sanayi kurumlarının özelleģtirilmede geri planda kalması dıģ yatırımları azaltsada Ģuan ki durumları itibari ile diğer Orta Asya devletlerinden daha iyi bir konumda yer almaktadır (Kazakistan hariç). Özbekistan, yıllık 80 ton altın üretimiyle dünya sıralamasında üst sıralarda yer almaktadır. Bakır rezervleri 800 milyon ton olarak varsayılmaktadır. Kömür üretimi yıllık 6 milyon tondur Sektörlere Göre İşgücü Dağılımı 3.3. Orman, Tarım ve Hayvancılık Ürünleri 5

7 Pamuk üretimine dayalı olarak kimya sanayii de geliģmiģtir. Hafif sanayi ürünleri ise ipekli ve pamuklu kumaģlardır. ülkenin % 9'u tarıma elveriģlidir. Buna rağmen pamuk üretiminde dünya dördüncüsüdür. Buğday, meyve, sebze ve pirinç yetiģtirilmektedir. ÜIke ekonomisinde hayvancılık da önemli yer tutmaktadır. Sığır, koyun, keçi ve kümes hayvanları vardır. Yıllık yün üretimi 1994 verilerine göre ton civarındadır. Özellikle astragan kürk koyunculuğu büyük önem kazanmıģtır İthalat ve İhracat Ürünleri Özbekistan'ın ihraç ettiği ürünler arasında doğalgaz, hazır giyim, pamuk lifi, kara metal, deri, kimyevi maddeler, oto ve yan ürünleri bulunmaktadır. Gıda, elektronik malzemeler, temizlik malzemeleri, petrol ve otomotiv yan malzemeleri ise ithal edilen ürünler arasındadır. Özbekistan'ın 2008 yılı dıģ ticaretinde Rusya %20'lik payla ilk sırada yer alırken, onu %8,4'lük oranla Ukrayna, %6,8 ile Çin ve %5,7 ile Ġsviçre izlemiģtir Diğer İlgili Konular 1997 yılında Ülkemizde (Antalya) düzenlenen XI. Dünya Ormancılık Kongresi esnasında iki ülke arasında mutabakat zaptı imzalanmıģtır yılında Özbekistan Sulama Kurulu BaĢkanı, Aral Gölü çevresi bitki örtüsünün korunması çalıģmalarına ülkemizden destek talebinde bulunmuģtur. Söz konusu talep doğrultusunda yapılabilecekler konusunda OGM tarafından görüģ bildirilmiģ olup, Aral Gölü nü kurtarma projesi çerçevesinde etüt ve incelemelerde bulunmak üzere Silvikültür Dairesi BaĢkanı Nejat ÖZTURAN Özbekistan a görevlendirilmiģtir yılında Aral Gölü Çevresinin Ağaçlandırılması projesi kapsamında Bakanlığımız tarafından (1) 2 adet traktör hibe edilmiģ; (2) asgari yılda 2000 hektar (Ha) 5 yılda toplam Ha. alanın ağaçlandırılmasının ülkemiz tarafından finanse edilebilmesi imkanlarının değerlendirilmesi ve OGM Silvikültür Dairesi BaĢkanlığı tarafından doğal ormanların bakımı, gençleģtirilmesi ve iyileģtirilmesi konularında teknik yardımda bulunulabileceği bildirilmiģtir yılında Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Aral Gölü bölgesi ormanlık alanlarının geliģtirilmesi çalıģmalarında kullanılmak üzere 2 adet traktör hibe edilmiģtir yılında 2 adet Karakalpakistan Bölgesi için traktör hibe edilmiģtir yılında Özbekistan Tarım ve Su Kaynakları Bakanı ülkemizi ziyaret etmiģ, Bakanlığımız yetkilileriyle görüģmelerde bulunmuģ, söz konusu görüģmelere; - Ahmet ULUKANLIGĠL OGM Genel Müdür Yardımcısı, - Yüksel ERDOĞAN Strateji Daire BaĢkanı - Haklan RAGIPOĞLU ġube Müdürü katılım sağlamıģtır. 6

8 4. Ormancılık Yapısı 4.1. Ormancılık Teşkilat Yapısı 4.2. Orman Varlığı ve Üretilen Orman Ürünleri (Odun ve Odun Dışı Ürünler) Ülke topraklarının % 12 gibi çok az kısmı ormanlarla kaplıdır. Batı kesimindeki düzlükler, havzalar ve dağ eteklerinde otsu bitkiler, tepelerde ise odunsu ve çalımsı bitkiler vardır Ormancılığın Ekonomideki Payı 4.4. Özel Sektörün Ormancılıktaki Rolü 4.5. Ormancılık Eğitim ve Ormancılık Araştırma Enstitüleri Orman Fakülteleri Ormancılık Araştırma Enstitüleri 5. Korunan Alanlar 6. Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü Faaliyetlerinin Yer Aldığı Kurumlar 6.1. Ulusal Odak Noktaları 6.2. Ulusal Stratejik Belge ve Eylem Planları 7. Uluslararası İlişkiler Günümüzün penceresinden bakıldığında, Özbekistan dıģ politikasında Eylül 2001 ve Mayıs 2005 tarihlerinin önemli dönüm noktaları olduğunu söyleyebiliriz. 7

9 Eylül 2001'de, yaģadığı terörist saldırılar ardından Afganistan'ı hedef olarak gören Amerika BirleĢik Devletleri, Orta Asya'da stratejik ortak arayıģına girmiģ ve bölge ülkeleri ile iliģkilerini geliģtirmiģtir. Bu bağlamda, terörist grupların geliģmesinden endiģe duyan Özbekistan, KarĢı Hanabad'da Amerikan üssü açılmasını kabul etmiģtir. Ancak, Mayıs 2005'te Özbekistan'ın Andican kentinde, radikal muhalif bir grupla yaģanan toplumsal karıģıklıklar ve sonuçta yüzlerce kiģinin ölümüne neden olan Ģiddet olayları Batı ve Amerika ile Özbekistan yönetiminin iliģkilerini zedelemiģtir. Sonuçta, Kasım 2005 tarihinde Rusya ve Özbekistan arasında müttefiklik anlaģması imzalanmıģ ve Özbekistan Parlamentosu, ABD üssünün kapatılmasına karar vermiģtir. Andican olayları, zaten ġanghay ĠĢbirliği Örgütü üyesi olan Özbekistan ile Çin'i biraz daha yakınlaģtırmıģ, 2005 yılında iki ülke arasında "ĠĢbirliği ve Dostluk AnlaĢması" imzalanmıģtır yılında Özbekistan; Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova ile birlikte bağımsızlıklarını korumak ve ekonomi, siyasi, güvenlik alanlarında iģbirliği sağlamak için GUUAM adlı bir örgüt kurmuģlardır yılında Özbekistan bu birliğin üyeliğinden de çıkmıģtır. Özbekistan Ocak 2006'da Avrasya Ekonomik ĠĢbirliği'ne dahil olmuģtur. Son dönemde ABD ile Özbekistan iliģkilerinde yumuģamaya baģlayan politikalar izlenmektedir. 2008'den itibaren ABD, Özbekistan'ın Termez kentinde bulunan askeri üssü geçici sürelerle kullanmaya baģlamıģtır. Uluslararası Mobilya, Ağaç ĠĢleme ve Ġç Dekorasyon Fuarı International Furniture & Woodworking, Interiors & Design Exhibition (Mebel Expo Uzbekistan Fuarı) Mobilya, Ġç Dekorasyon, Ağaç ĠĢleme Teknolojisi, Orman Ürünleri Uluslararası Ġhtisas fuarı 28 ġubat - 02 Mart 2012 TaĢkent de yapıldı Uluslararası Kurumlarla Olan İlişkiler ve Raporlar UZBEKISTAN AND INTERNATIONAL CONVENTIONS AND AGREEMENTS (ÖZBEKİSTAN VE ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER VE ANLAŞMALAR) - Vienna Convention for the Protection of the Ozone Layer. Signed 1985, ratified Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer. Signed 1987, ratified Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Waste and Their Disposal. Signed 1989, ratified United Nations Convention to Combat Desertification in the Countries Mostly Affected by Severe Drought and/or Desertification, Particularly in Africa. Signed 1994, ratified The Convention on Biological Diversity. Signed 1992, ratified Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES). Signed 1973, ratified

10 - UNESCO World Heritage Convention. Signed 1973, ratified Convention on the Prohibition of Military or Any Other Hostile Use of Environmental Modification Techniques. Signed 1977, ratified The Convention on Conservation of Migrating Species of Wild Animals (CMS). Ratified Ramsar Convention on Wetlands of International Importance especially as Waterfowl Habitat. Ratified Uluslararası Projeler 8. Ülke Hakkındaki Tecrübelerimiz Türkiye 1991 yılında bağımsızlığını ilan eden Özbekistan'ı ilk tanıyan ülke olmuģtur yılında Türkiye, Ġran, Pakistan arasında kurulan Ekonomik "ĠĢbirliği TeĢkilatı" na 1992 yılında Özbekistan, Kazakistan, Azerbaycan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan da Türkiye'nin giriģimleri neticesinde dahil olmuģlardır yılı verilerine göre Türkiye'nin Özbekistan'dan yaptığı ithalat miktarı 405 milyon doları bulmuģtur. Ġthal ürünlerin baģında madencilik ürünleri, ikinci sırada ise sanayi ürünleri gelmektedir. Türkiye'nin Özbekistan'a yaptığı ihracatın sektörel dağılımında ise ulaģım araçları, dokumacılık ürünleri, halı, çeģitli makineler ve parçaları, plastik ürünler, mobilya, kağıt ve karton ürünleri bulunmaktadır. Günümüzde 350 civarında Türk firması Özbekistan'da faaliyet göstermektedir yılları arasında Türk inģaat Ģirketlerinin Özbekistan'da üstlendiği müteahhitlik hizmetlerinin hacmi 1 milyar dolara ulaģmıģtır. Özbekistan'ın Türkiye'de, Ankara Büyükelçiliği ve Ġstanbul BaĢkonsolosluğu bulunurken, Türkiye ülkede TaĢkent Büyükelçiliği ile temsil edilmektedir. 9

11 9. Ormancılık, Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü Faalliyetleri (GZFT Analizi olarak) GZFT GÜÇLÜ YÖNLER Bağımsız bir devlet olması Türkiye ile iliģkileri iyi olması ZAYIF YÖNLER Yeterince bilgi edinilememesi Yapılanmakta olan bir ülke Akraba bir millet olmaları Yeni geliģmelere açık olmaları Türklerin bu ülkede iģ yapıyor olmaları FIRSATLAR ĠliĢkilerimizin iyi olması TEHDİTLER Türklerin bu ülkede iģ yapmaları Akraba millet olmamız Yoğun çölleģme Not. FAO raporu ektedir. 10