ÜNİTE 4 İÇİNDEKİLER HEDEFLER. BİNA YÖNETİM SİSTEMLERİ Dr. M. Fatih ALTAN BİNALARDA TOZ FAKTÖRÜNE İLİŞKİN İSG

Transkript

1 BİNALARDA TOZ FAKTÖRÜNE İLİŞKİN İSG İÇİNDEKİLER Toz Faktörü Hakkında Yükümlülükler ve Risk Faktörü Toz Ölçümü, Testi ve Analizi Toza Maruziyet Sağlık Gözetimi ve Pnömokonyadan Korunma Asbest Toz Hakkında Bilgilendirme Tozla İlgili Meslek Hastalıkları BİNA YÖNETİM SİSTEMLERİ Dr. M. Fatih ALTAN HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; İşverenin toz faktörü hakkındaki yükümlülüklerini bilebilecek, Toz ölçümü, toz testi ve analizi anlaşılabilecek, Toza maruziyet, sağlık gözetimi konuları anlaşılabilecek, Promokonyadan ve asbestten korunma anlaşılabilecek, Tozla ilgili meslek hastalıkları hakkında bilgi sahibi olabileceksiniz ÜNİTE 4

2 GİRİŞ Bilindiği üzere, iş hijyeni çerçevesinde bina, iş yeri vb. çevrede bulunan, insanların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü fiziksel, kimyasal (başta toz faktörü olmak üzere) ve biyolojik etkenlerin nicelik ve nitelik tayininin yapılması ve sonrasında bunlardan insan sağlığının etkilenmemesi için gerekli önlemlerin alınması temel İSG prensiplerindendir. Diğer taraftan, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına giren çalışma ortamı, iş yerleri ve binalarda; çalışanların yaptıkları işlerden dolayı toz maruziyetinin önlenmesi gerekir. İş yerlerinde, çalışanların toz maruziyeti önlenmelidir. Bu ünitemizin amacı, iş yerlerinde tozdan kaynaklı ortaya çıkabilecek risklerin önlenebilmesi amacıyla İş Sağlığı ve Güvenliği yönünden tozla mücadele etmek ve bu işlerde çalışanların tozun etkilerinden korunmalarını sağlamak için alınması gerekli tedbirlere dair usul ve esasları öğrenmektir. TEMEL KAVRAMLAR Ünitemizde geçen bazı terimleri şu şekilde açıklayabiliriz: Toz, iş yeri ortam havasına yayılan veya yayılma potansiyeli olan parçacıklarıdır. Toz ölçümü ise, iş yeri ortam havasındaki toz miktarının gravimetrik esasa veya lifsi tozlarda lif sayısına göre belirlenmesidir. Solunabilir toz, erodinamik eşdeğer çapı 0,1 5,0 mikron büyüklüğünde kristal veya amorf yapıda toz ile çapı üç mikrondan küçük, uzunluğu çapının en az üç katı olan lifsi tozlardır. İnert toz, solunumla akciğerlere ulaşmasına rağmen akciğerlerde yapısal veya fonksiyonel bozukluk yapmayan tozlardır. Kristal yapıda SiO 2, kuvars, tridimit ve kristobalitleri ifade eder. Lifsi tozlar, uzunluğu beş mikrondan daha büyük, eni üç mikrondan daha küçük ve boyu eninin üç katından büyük olan parçacıklardır. Pnömokonyoz (Akciğer Toz Hastalığı), akciğerlerde tozun birikmesi sonucu ortaya çıkan doku reaksiyonu ile oluşan hastalığı ifade eder. Asbest ise, Aktinolit Asbest, CAS No , Antofilit Asbest, CAS No , Grünerit Asbest (Amosit) CAS No , Krizotil, CAS No , CAS No , Krosidolit, CAS No , Tremolit Asbest, CAS No lifli silikatları ifade etmektedir. Toz ölçümü, ortam havasındaki toz miktarının gravimetrik esasa veya lifsi tozlarda lif sayısına göre belirlenmesidir. Toz örnekleme cihazı ise ortam havasındaki solunabilir tozları örneklemeye yarayan cihazı ve kişisel toz toplama cihazıdır. Toz patlaması, oksijence zenginleşmiş ve havada asılı toz partiküllerinin bir tutuşturucu ile karşılaşması durumunda meydana gelen hızlı yanma sonucu oluşan enerji boşalımını ifade eder. Kısa adıyla SFT Solunum Fonksiyon Testi ni, okuyucu ise ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri Sınıflandırılması konusunda eğitim almış hekimi ifade etmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 Tozla Mücadele Komisyonu (TMK), çalışma hayatında tozla ilgili konularda ihtiyaç ve öncelikleri belirleyerek teknik ve tıbbi açıdan görüş ve öneri hazırlamak amacıyla Bakanlıkça oluşturulan komisyondur. Kısa adıyla PİB ise İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ve İSGÜM personelinden oluşan ve İSGÜM de kurulması planlanan Pnömokonyoz İzleme Birimini ifade eder. Standart akciğer radyografisi, en az 35x35 cm ebatında ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri Sınıflandırılması kriterlerine göre değerlendirilebilir akciğer radyografisini veya dijital akciğer radyografisini ifade eder. Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (ZAOD/TWA) ise günlük 8 saatlik zaman dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değerdir. YÜKÜMLÜLÜKLER VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ İşveren, tozla ilgili tüm tedbirleri almakla yükümlüdür. İşverenler, her türlü tozun meydana geldiği iş yerlerinde çalışanların toz maruziyetini önlemek ve çalışanların toz ile ilgili tehlikelerden korunması için gerekli tüm koruyucu ve önleyici tedbirleri almakla yükümlüdür. Ayrıca, işverenler toza maruziyet riski bulunan çalışmalarda, türü ve fiziksel özellikleri ile çalışanların maruziyet derecesini dikkate alarak risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür. İşveren ayrıca, çalışanlarının sağlık ve güvenliğini tehlikeye atacak, iş yerinde bulunan tozlardan kaynaklanan olumsuz etkileri belirlemek üzere, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği hükümlerine uygun şekilde risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür. Tozlu işlerde yapılacak risk değerlendirmesinde aşağıda belirtilen hususlar özellikle dikkate alınır. Ortamda bulunan tozun çeşidi, Ortamda bulunan tozun sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, Maruziyetin düzeyi, süresi ve sıklığı, Mesleki maruziyet sınır değerleri, Toz ölçüm sonuçları, Alınması gereken önleyici tedbirleri, Varsa daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları. TOZ ÖLÇÜMÜ, TESTİ ve ANALİZİ İşveren, mevzuat gereği iş yerinde yapılacak iş hijyeni ölçüm, test ve analizlere ilişkin çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) Genel Müdürü veya Genel Müdürün görevlendireceği bir Genel Müdür Yardımcısı başkanlığında; Sağlık Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından birer temsilci ile İş Teftiş Kurulu Başkanlığından iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftiş yapmaya yetkili bir iş müfettişi, SGK den bir temsilci, Genel Müdürlükten bir hekim ile bir mühendis veya bir iş güvenliği uzmanı, en çok üyesi olan çalışan ve işveren konfederasyonlarından birer temsilci ve Bakanlıkça uygun görülecek tozla Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 mücadele ve toza bağlı meslek hastalıkları konularında çalışmaları bulunan üniversitelerin tıp ve mühendislik fakültelerinden birer öğretim üyesinin katılımıyla kurulmuş Tozla Mücadele Komisyonu, tozla ilgili hangi sektörlerde rehber hazırlanması gerektiğine karar verir ve bu rehberlerin hazırlanmasında hangi kurum ve/veya kuruluşların görev alacağını belirler. İşveren, iş yerinde bulunan, kullanılan veya herhangi bir şekilde işlem gören maddelerin ve çalışma ortam koşullarının tehlikelerinden, zararlı etkilerinden çalışanları korumak zorundadır. Güvenli bir çalışma ortamı sağlamak amacıyla çalışma ortamındaki kişisel maruziyetlere veya çalışma ortamına yönelik fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlere yönelik ölçüm, test, analiz ve değerlendirmeleri, ön yeterlik veya yeterlik belgesini haiz laboratuvarlara yaptırmakla yükümlüdür. Bu laboratuvarlarda numune alma işlemi ulusal ve/veya uluslararası standartlara ve kullanılan metoda göre yapılır. Bu konuda: Asbest vb. maddelerin toz yoğunluğu lif sayımı metodu ile yapılır. Toz ölçümleri lifsi tozlar hariç gravimetrik yöntemle yapılır. SiO 2 içeren solunabilir toz toplam konsantrasyonu ve toz içindeki kristal SiO 2 yoğunluğu İSGÜM yada Bakanlıkça yeterliliği kabul edilmiş TMB veya Bakanlıkça yeterliliği kabul edilmiş akredite olmuş toz ölçebilen özel laboratuvara tespit ettirilir. Tüm iş yerlerinde solunabilir tozlar metreküp havada miligram olarak hesaplanır. Asbest ve diğer lifsi yapıda toz oluşan işletmeler ile tamamlayıcı tesislerinde toz yoğunluğu değerlendirilmesi lif sayımı metodu ile yapılır. Toz örnekleri, havadan toz numunesi alma konusunda eğitim görmüş örnekçi tarafından alınır. Yeraltı maden işletmelerinde solunabilir toz konsantrasyonunun periyodik olarak ölçülmesi, üretim faaliyeti süresince yeraltı üretim yerlerinde ayda birden, galeri sürmelerinde iki ayda birden, diğer yeraltı üretim dışı bölümlerinde dört ayda birden, kırma, eleme gibi üretim dışı yer üstü bölümlerinde yılda birden az olamaz. Maden işletmelerinde toz örnekleri çalışanların solunum seviyesinden, yer altında ayak içinden, hava dönüş yollarından, taban ve lağımların gerisinden alınır. Yerüstünde ise toz oluşan yerlerden, kırıcı, elek gibi küçük boyutta malzeme ile çalışılan yerler ve bunların transfer bölümlerinden alınır (bk. Ünite 9 ve Ünite 10). Organik ve inorganik maddeler ile özelliği olan mineral ve kayaçların üretimi, işlenmesi, taşınması ve depolanması sırasında meydana gelen tozlar için mesleki maruziyet sınır değerleri, Tablo 1'de belirtilen değerlerin üstünde olamaz. Özellikle toz faktörüyle ilgili solunum yoluyla maruz kalınan etkenler ile ilgili olarak numune alma ve değerlendirme stratejileri belirlenirken, TS EN 689 İş yeri Havası-Solunumla Maruz Kalınan Kimyasal Maddelerin Sınır Değerler ile Karşılaştırılması ve Ölçme Stratejisinin Değerlendirilmesi İçin Kılavuz ve benzeri standartların güncel hâlleri dikkate alınır: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 Numune alma işlemi, kullanılan metotta belirtilen şartlara göre yapılır. Numune alma süresi ve numune sayısı, yapılan iş sırasındaki maruziyeti temsil edecek şekilde düzenlenir. Kimyasal maddelere maruziyetin tespiti amaçlı iş hijyeni ölçüm, test veya analiz sonuçlarının değerlendirilmesine yönelik, uzun süreçli referans süresi bir vardiya 8 saat, kısa süreçli referans süresi 15 dakikadır. İş yerinde çalışanların kişisel maruziyet düzeyleri ölçülürken numune alma cihazı veya pasif örnekleyici, çalışan kişinin üzerinde ve solunum bölgesinden numune alacak şekilde kullanılır. Sabit nokta ölçümleri, gerekiyorsa çalışanların iş yerinde maruziyetlerinin değerlendirilmesi için kullanılabilir. İşin sürekli yapılmadığı çalışma ortamlarında, maruziyetin en yüksek olabileceği nokta ölçüm noktası olarak alınır. Numuneler kullanılan metoda uygun şekilde taşınır. Kişisel maruziyet tespitlerinde tespitin yapıldığı kişinin adı, unvanı ve yaptığı iş raporlarda yer alır. İşveren laboratuvarlardan iş yerine iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri yapmak üzere gelen laboratuvar personelinin işverenine aşağıdaki hususlarda bilgilendirme yapar: İş yerinde toz yapacak tüm etkenler laboratuvara test için verilir. İş yerinde karşılaşılabilecek toz vb. sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler. İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler. İşveren, laboratuvar personeline iş yerinde yürüttüğü faaliyetler süresince eşlik edecek, işin yürütülmesi hakkında bilgi sahibi olan bir kişiyi görevlendirir. İşveren, yaptıracağı iş hijyeni ölçüm, test ve analizlerinin yapılması sırasında doğru sonuçları almak için: İş hijyeni ölçüm, test veya analizi gerçekleştirecek deney personeline iş yerinde kullanılan teknolojiler hakkında gerekli bilgileri verir ve personelin çalışanlarla görüşmelerini sağlar. Laboratuvar tarafından hazırlanan plana göre iş hijyeni ölçüm, test ve analizlerinin yapılmasını sağlar. Normal çalışma şartlarında ve üretim kapasitesinde herhangi bir değişiklik yapmadan, gerçek sonuçları verecek şekilde çalışmanın sürdürülmesini sağlar. İş yerinde ölçümü yapılacak fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenler hakkında her türlü bilgi, belge ve dokümanı, malzeme güvenlik bilgi formlarını da içerecek şekilde laboratuvarlara verir. Yapılan bütün iş hijyeni ölçüm, test, analiz ve değerlendirme sonuçları ile ilgili kayıtlar, denetimlerde istenildiğinde gösterilmek üzere iş yerinde saklanır. İş yerinde iş hijyeni ölçüm, test ve analiz kayıtlarının saklanmasında mevzuatla belirlenen süreler esastır. Ancak mevzuatta belirlenmeyenler için saklama süresi 10 yıldır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 TOZA MARUZİYET İşveren, iş hijyeni ölçüm, test ve analizlerini risk değerlendirmesine bağlı olarak yaptırır. İş yeri ortamının veya işin gereği olarak kişisel maruziyetlerde farklılık oluştuğunda, iş yeri hekimi veya İş Güvenliği Uzmanının gerekli görmesi hâlinde iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri tekrarlanır. İşveren, tozdan kaynaklanan maruziyetin önlenmesinde; İkame yöntemi uygulanarak, toz oluşumuna neden olabilecek tehlikeli madde yerine çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan maddelerin kullanılmasını, Riski kaynağında önlemek üzere; uygun iş organizasyonunun yapılmasını ve toplu koruma yöntemlerinin uygulanmasını, Toz çıkışını önlemek için uygun mühendislik yöntemlerinin kullanılmasını, İş yerlerinin çalışma şekline ve çalışanların yaptıkları işe göre, ihtiyaç duyulan yeterli temiz havanın bulunmasını, Alınan önlemlerin yeterli olmadığı durumlarda çalışanlara tozun niteliğine uygun kişisel koruyucu donanımların verilmesini ve kullanılmasını, Alınan önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini sağlamak üzere yeterli kontrol, denetim ve gözetim yapılmasını, İş yerlerinde oluşan atıkların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ilgili mevzuatına uygun olarak bertaraf edilmesini sağlar. İşveren, her türlü tozun meydana geldiği iş yerlerinde çalışma ortamında bulunan, çalışanların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü fiziksel (gürültü, titreşim, aydınlatma, iyonlaştırıcı olmayan radyasyon, vb.), kimyasal (toz, gaz, buhar vb.) ve biyolojik, (virüs, bakteri, mantar, vb.) etkenlerin nicelik ve nitelik tayini için yapılmakta olan iş hijyeni ölçüm, test ve analizlerinin yanı sıra; İşverindeki toz miktarı maruziyet sınır değerlerini aşmamalıdır. Risk değerlendirmesi sonucuna göre belirlenen periyodik aralıklarla toz ölçümlerinin yapılmasını, İş yerinde çalışanların toz maruziyetinin bulunduğu koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bu ölçümlerin tekrarlanmasını, Ölçüm sonuçlarının, Tablo 1 de belirtilen mesleki maruziyet sınır değerleri dikkate alınarak değerlendirilmesini, İş yerinde yapılacak denetimler için toz ölçümlerinin Genel Müdürlükçe ön yeterlik veya yeterlik belgesi verilen laboratuvarlarca yapılmasını sağlar. Tozlar için mesleki maruziyet sınır değerleri, Tablo 1'de belirtilen değerlerin üstünde olamaz. Bina ve iş yerlerinde toz yoğunluğu Tablo 1'de belirtilen mesleki maruziyet sınır değerleri üstünde olan bölümlerinde üretime yönelik olarak çalışan çalıştırılmaz. Bu bölümlerde toz oluşumunun önlenmesi, tozun çalışma ortamına yayılmadan tozun kaynağından lokal emiş sistemiyle alınması veya tozun bastırılması gibi diğer yöntemler ile toz yoğunluğunun Tablo 1'deki değerlerin altına düşürülme çalışmaları yapılır. Bu çalışmalar sonucunda toz ölçümü yenilenir Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 ve toz yoğunluğunun uyulması gereken değerde olduğu veya altına düştüğü tespit edildiğinde çalışma izni verilir. SAĞLIK GÖZETİMİ ve PNÖMOKONYOZDAN KORUNMA Çalışan ve çalışacak kişilerin yapılacak sağlık gözetiminde aşağıdaki hususlar dikkate alınır: İş yeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik ekinde yer alan İşe Giriş / Periyodik Muayene Formu örneğine göre yapılır. Çalışanların sağlık gözetimi; risk değerlendirmesi, aralıklarla yapılan toz ölçüm sonuçları ve tozun cinsi dikkate alınarak iş yeri hekimince belirlenen sıklıkta tekrarlanır ve her çalışan için sağlık kaydı tutulur. Pnömokonyoz yönünden yapılan periyodik sağlık muayenelerinde Şekil 1 de verilen Pnömokonyoz Tanı Şeması dikkate alınır. Sağlık gözetiminden sorumlu iş yeri hekimi; muayene ve tetkiklerin sonucuna göre, çalışanın toza maruz kalacağı işlerde çalıştırılmaması da dâhil, her türlü koruyucu ve önleyici tedbirleri belirler ve tavsiyelerde bulunur. İş yeri hekimi, çalışanın maruziyetinin sona ermesinden sonra da yapılması gereken sağlık değerlendirmesi ile ilgili bilgi verir ve maruziyetin bitmesinden sonra sağlık gözetiminin devam etmesi gereken süreyi belirleyebilir. Çalışan veya işveren sağlık muayenesi ve tetkiklerinin yeniden yapılmasını isteme hakkına sahiptir. İş yerlerinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 15 inci maddesinde belirtilen durumlarda ve iş yeri hekimince belirlenen sıklıkta ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri Sınıflandırılmasına uygun standartlarda akciğer radyografileri çekilir. Asbest vb. tozlarla çalışanların göğüs radyografileri takip edilmelidir. Göğüs radyografilerinin değerlendirilmesi husunda aşağıdaki işlemlerin yerine getirilmesinden işveren sorumludur: İş yerlerinde çalışanların işe girişlerinde işe başlamadan önce ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografisi Sınıflandırmasına uygun standartlarda göğüs radyografileri (en az 35 X 35 cm) çekilir. Asbest ve türleri, kuvars içeren tozların bulunabileceği iş yerlerinde çalışanların işe girişlerinde ve çalışma süresince yılda en az (1) bir kez ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografisi Sınıflandırmasına uygun standartlarda göğüs radyografileri (en az 35 X 35 cm) çekilir. Asbest ve türleri, kuvars içeren tozların bulunabileceği iş yerlerinde çalışanların standart göğüs radyografileri önce A okuyucu sonra B okuyucu tarafından ayrı ayrı ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografisi Sınıflandırmasına göre değerlendirilir. A ve B okuyucu listeleri, İSGGM veya İSGÜM ün internet sayfasından temin edilebilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Asbest ve türleri, kuvars içeren tozlar hariç diğer tozların bulunduğu iş yerlerinde çalışanların ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografisi Sınıflandırmasına uygun standartlarda göğüs radyografileri (en az 35 X 35 cm) maruz kalınan tozun özellikleri de iş yeri hekimi tarafından dikkate alınarak değerlendirilir, ihtiyaç duyması hâlinde ileri tetkik ve değerlendirme için A ve B okuyucuya ya da uzman radyoloğa gönderebilir. Asbest ve türleri, kuvars içeren tozların bulunabileceği iş yerlerinde; risk değerlendirmesi ve ölçüm sonuçları ile çalışanların sağlık durumları dikkate alınarak hangi sıklıkta standart akciğer radyografilerinin çekileceği iş yeri hekimince belirlenir. Okuyucu listeleri, İSGGM veya İSGÜM ün (İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü) internet sayfasından temin edilebilir. Asbest ve türleri, kuvars içeren tozlar hariç diğer tozların bulunduğu iş yerlerinde çalışanların ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografi Sınıflandırılmasına uygun standartlarda akciğer radyografisi iş yeri hekimi tarafından maruz kalınan tozun özellikleri de dikkate alınarak değerlendirilir. İhtiyaç duyulması halinde ileri tetkik ve değerlendirme için, okuyucuya gönderilebilir. Tablo 2 de verilen ILO Uluslararası Pnömokonyoz Değerlendirme Kategorisi Çizelgesi ne göre okuyucuların nihai değerlendirme sonuçlarına ilişkin raporunu alan işveren; Kategori 0 olarak değerlendirilenlerin; aralıklı muayenelerle takibinin yapılmasını, Kategori 1 ve üzeri olarak değerlendirilenlerin; SGK tarafından yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularına sevkini sağlar. Tablo 1. Toz Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri Şekil 1. Pnömokonyoz Tanı Şeması Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Meslek hastalıkları tıbbi tanısında yetkili sağlık kuruluşu, düzenlediği raporların birer örneğini ilgili işverene gönderir. İşveren, kendisine gelen Pnömokonyoz ile ilgili raporların bir örneğini ve toz ölçüm sonuçlarını, 30 (otuz) iş günü içerisinde Pnömokonyoz İzleme Birimine bildirir. Tablo 2. ILO Uluslararası Pnömokonyoz Değerlendirme Kategorisi çizelgesi Toz ölçüm sonuçları, Pnömokonyoz İzleme Birimine bildirilir. İşveren, meslek hastalıkları tanısında yetkili sağlık kuruluşunun çalışanla ilgili düzenlediği raporda belirtilen çalışma koşullarını sağlamakla yükümlüdür. İşveren, iş yerinde çalışanların yaptıkları iş, çalışma süresi, toz ölçüm sonuçları ile kişisel sağlık dosyalarının kayıtlarını ilgili mevzuatta ayrıca belirlenmemişse çalışanın işten ayrılma tarihinden itibaren on beş yıl süreyle saklar. Çalışanlar kendilerine ait kayıtların bir örneğini alabilirler. Çalışanlar, kayıtlar hakkında isimsiz olarak genel bilgileri alabilirler. ASBEST Mevcut bilgilere göre serbest asbest liflerine maruziyet aşağıdaki hastalıklara sebep olabilir. Asbestoz Mezotelyoma Akciğer kanseri (bronşiyal karsinom) Mide-bağırsak kanseri İş yeri hekimi ve/veya diğer sağlık personeli, asbeste maruz kalan çalışanların her birinin maruz kalma durumunu ve çalışma şartlarını izlemekle yükümlüdür. Çalışanların sağlık muayeneleri, iş sağlığı prensip ve uygulamalarına uygun şekilde yapılır ve en az aşağıdaki hususları içerir. Çalışanın mesleki ve tıbbi öz geçmişi ile ilgili kayıtlarının tutulması, Her çalışanın genel sistemik fizik muayenesi ve özellikle solunum sistemi muayenesini, Yukarıda belirtilen muayeneler yapılırken gerekli gizlilik esasına dikkat edilmesi, 35x35 standart akciğer radyografisinin veya dijital akciğer radyografisinin çekilmesi, Solunum fonksiyon testinin yapılması (solunan havanın hacmi ve hızı). Uygun olarak yapılan sağlık gözetimi sonucunda, çalışanın sağlığında şüpheli durum saptandığında hekim, mevzuata uygun olarak çalışanın ileri tetkiklerinin yapılmasını ve ilgili uzman tarafından değerlendirilmesini isteyebilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 İş yeri hekimi, iş sağlığındaki gelişmeleri göz önüne alarak balgam sitoloji testi, bilgisayarlı tomografi, tomodansitometri gibi daha ileri tetkikler isteyebilir. İşveren, söküm, yıkım, tamir, bakım ve uzaklaştırma işlerine başlamadan önce, asbest içerebilecek malzeme ve yerlerini belirlemek için tesis, bina, gemi ve benzeri yapı ve sistemlerde inceleme yaparak gereken tedbirleri alır. Teknik önlemler alınmasına rağmen, havadaki asbest konsantrasyonunun belirtilen sınır değeri aşabileceği söküm, yıkım, tamir, bakım ve uzaklaştırma gibi belirli işlerde; çalışanların korunması için işveren, özellikle aşağıda belirtilen önlemleri alır: Uygun solunum sistemi koruyucusu ve diğer kişisel koruyucu donanım ile bunları kullanacak çalışanların ve çalışma sürelerinin belirlenmesi ve kişisel koruyucuların kullanılmasını sağlar. Sınır değerin aşılması ihtimali olan yerlere uyarı levhalarının konulmasını sağlar. Asbest veya asbestli malzemeden çıkan tozun, tesis veya çalışma alanı dışına yayılmasını önler. Bu maddede belirtilen işlere başlamadan önce, alınacak önlemler hususunda çalışanlar veya temsilcilerini bilgilendirir ve onların görüşlerini alır. Çalışmalarda, çalışanların bu malzemelerden çıkan toza maruziyetinin en aza indirilmesi ve her durumda asbestin ortam havasındaki miktarının sınır değeri aşmaması için özellikle aşağıda belirtilen önlemler alınır: Asbestle çalışmalarda sınır değer aşılırsa, işler derhal durdurulur. Bu Yönetmelik kapsamına giren çalışmalar mümkün olan en az sayıda çalışan ile yapılır. Çalışma sistemi, asbest tozu çıkarmayacak şekilde tecrit edilecek, bu mümkün değilse çıkan tozun ortama yayılması önlenecek şekilde tasarlanır. Asbeste maruziyet riski olan çalışmaların yapıldığı yerlerin ve kullanılan ekipmanların temizlik ve bakım işlerinin düzenli ve etkili şekilde yapılması sağlanır. Asbest veya toz çıkaran asbestli malzemeler, sızdırmaz uygun paketler içerisinde taşınır ve diğer malzemelerden ayrı olarak depolanır. Asbest içeren atıklar derhal toplanarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ilgili mevzuatındaki işaretlemeler kullanılarak içinde asbest olduğunu gösterecek şekilde etiketlenip sızdırmaz paketler içinde en kısa zamanda iş yerinden uzaklaştırılır ve ilgili mevzuata uygun şekilde yok edilir. Asbestle çalışmalarda sınır değerin aşılması hâlinde; Sınır değerin aşılmasının nedenleri tespit edilerek asbest konsantrasyonunun bu değerin altına inmesi için derhal gerekli önlemler alınır. Çalışanların korunması için uygun önlemler alınıncaya kadar etkilenmiş alanda çalışma yapılamaz. Alınan önlemlerin yeterli olup olmadığını belirlemek için ortam havasında tekrar asbest konsantrasyonu ölçümü yapılır. Maruziyetin diğer önlemlerle azaltılmasının mümkün olmadığı ve ancak solunum sistemi koruyucusu kullanılarak sınır değere uyumun mümkün olduğu Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 hâllerde, çalışanların koruyucu ile çalışmaları süreklilik arz edemez, her bir çalışanın çalışacağı azami süre önceden belirlenir ve bu süre kesinlikle aşılamaz. Asbestle çalışmalarda, çalışanlar aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak sağlık gözetimine tabi tutulur. İşleri ilk defa yapacak kişinin, önce iş yeri hekimi tarafından genel sağlık durumu değerlendirilir. İş yeri hekimi, risk değerlendirmesi ve ölçüm sonuçlarını dikkate alarak çalışanların sağlık durumlarını değerlendirir ve değerlendirme sonucuna göre akciğer radyografilerini uygun sürelerle tekrarlar, bu süre iki yılı aşamaz. Sağlık gözetiminden sorumlu iş yeri hekimi; muayene ve tetkiklerin sonucuna göre, çalışanın asbeste maruz kalacağı işlerde çalıştırılmaması da dâhil her türlü koruyucu ve önleyici tedbirleri belirleyerek işverene önerilerde bulunur. Çalışanlara maruziyetin sona ermesinden sonra da yapılması gereken sağlık değerlendirmeleri ile ilgili bilgi verilir. Hekim, maruziyetin bitmesinden sonra sağlık gözetiminin devam etmesi gereken süreyi belirleyebilir. Çalışan veya işveren sağlık muayene ve tetkiklerinin yeniden yapılmasını isteme hakkına sahiptir. TOZ HAKKINDA BİLGİLENDİRME VE EĞİTİM ILO Pnömokonyoz Radyografi Okuyucu Eğitimi, İSGÜM tarafından düzenlenir. İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik te belirtilen hususlar saklı kalmak kaydıyla çalışanların ve temsilcilerinin eğitim ve bilgilendirilmelerini sağlar. Bu eğitim ve bilgilendirilmeler özellikle aşağıdaki hususları içerir. Risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen bilgiler, İş yerinde bulunan tozun çeşidinin tanınması, tozdan kaynaklanan sağlık ve güvenlik riskleri, meslek hastalıkları, mesleki maruziyet sınır değerleri ve diğer yasal düzenlemeler hakkında bilgiler, Çalışanların kendilerini ve diğer çalışanları tehlikelerden koruması için yapılması gerekenler ve alınacak önlemler, Kişisel koruyucu donanımların doğru kullanımı ve bakımı. ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografi Sınıflandırılması Okuyucu eğitimi İSGÜM tarafından düzenlenir. Eğitimi başarılı ile bitiren hekimlere sertifika düzenlenir. TOZUN HAVALANMAMASI veya TOZUN BASTIRILMASI İş yerlerinde toz oluşumunun, patlama ve yangınların önlenmesi, tozun iş yeri ortam havasına karışmasını önlemede aşağıdaki tedbirler alınır; Patlatma için lağım deliklerinin açılması su enjeksiyonlu araçlarla yapılır. Yer altında lağım atıldığında, çıkacak tozun önlenmesi için, lağım deliklerine su kartuşlarının konulması, lağımlarla patlayacak su torbaları asılması veya patlamayı müteakip su fısketelerinin açılması gibi önlemler alınır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Ortamdaki tozun Ek 1 de yer alan tabloda belirtilen limitleri aşmaması ve çalışanların tozsuz ortamda çalıştırılmasını sağlamak üzere, alanın su enjeksiyonu ile ıslatılması, su fısketelerinin kullanılması ve bunun gibi toz oluşumunu önleme yöntemleri kullanılır. Kömür tozu patlamasını önlemek için kullanılacak taş tozunda % 5'ten fazla kristal yapıda SiO 2 bulunamaz. Yer altı ve yer üstü işletmelerinde toz oluşumunu önlemek için gidiş-geliş yolları sürekli olarak ıslatılarak yolların nemli kalması sağlanır. Tozun kaynağında emilerek tutulmasını veya uzaklaştırılmasını sağlayan düzenekler kullanılır. İşletmelerde meydana gelen tozun iş yeri havasına karışarak solunmasının önlenmesi için gerekli teknik önlemler alınır, alınan önlemlerin yeterli olmadığı durumlarda standartlara uygun solunum sistemi koruyucuları kullandırılarak çalışanların etkilenmeleri önlenir. Yönetmelik kapsamında olan maden dışı iş yerlerinde, tozun birikmesine neden olacak girinti, çıkıntı bulunmaz, duvar, tavan ve zemin düz ve kolay temizlenir şekilde tesis edilir. İşletmede oluşan atıklar, çevre mevzuatına uygun olarak bertaraf edilir. Tozla oluşumu, patlama ve yangınların önlenmesi ile tozun bastırılmasına ilişkin özel önlemler şu şekilde verilebilir: İş yerlerindeki cihaz, alet, tezgâh, makina ve tesislerden çıkan toz, duman, buğu, ısı, gaz ve koku, çalışılan ortama yayılmadan, uygun havalandırma sistemleri ile çıktığı yerden emilerek dışarı atılır. Kullanılacak taş tozunun, sağlığa zararı olmaması gerekir. İş yerinden emilen hava, tekrar iş yerine verilmez. Her türlü maden ocağında, taş ve kiremit ocaklarında, dökümhanelerde, tekstil, bütün şeker ve çimento, inşaat, seramik ve benzeri sanayi kollarındaki işyerlerinde yapılan çalışmalarda, Kapalı iş yerleri günde en az bir defa bir saatten aşağı olmamak üzere baştan başa havalandırılır. Ayrıca çalışanların çalışma saatlerinde işin özelliğine göre, havanın sağlığa zararlı bir hâl almaması için sık sık değiştirilir. Tozlu iş yerlerinde, tozu çekecek yeterlikte bacalar ve menfezler yapılır, bu önlemin yetmediği hâllerde diğer teknik önlemlerin alınması sağlanır. Ayak alınlarındaki taş tozu serpme işleri dışında, diğer bütün şistlemeler, en az çalışan bulunan vardiyada, makinalarla şistleme ise, çevrede kimsenin bulunmadığı zamanlarda ve havanın gidiş yönünde yapılır. Şistlemede tüm çalışanlara gerekli kişisel koruyucu donanımlar verilir. Aktif olarak üretim yapılan ya da sürekli taşıma, nakliye ve benzeri amaçlarla veya çalışanların kullandığı galerilerde, ana hava yollarındaki patlamaya neden olabilecek tehlikeli toz birikintileri belirli zamanlarda, ıslatılarak toplanır veya başka yollarla yok edilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 Üretim, yükleme, taşıma, aktarma ve boşaltma gibi tozumaya neden olabilecek işlemlerin yapıldığı yerlerde tozun havaya yayılmasını önlemek için pülverize su fısketeleri, toz bastırıcıları gibi tozumayı önleyen aparatlar konur. Taş tozu kullanılan ocaklarda özel bir toz defteri tutulur. Bu deftere toz numunesi alınan yerler ve alınma tarihleri, numuneler içinde bulunan yanıcı madde miktarını saptamak için yapılan deney sonuçları, ocağın çeşitli kısımlarında hangi tarihlerde taş tozu kullanıldığı yazılır. Doğal koşulların gereksiz kıldığı durumlar dışında girilip çıkılan ve içerisinde dolaşılan galerilerde de taş tozu serpme, toz bastırıcı maddelerin kullanımı gibi uygun toz önleme yöntemleri uygulanır. Taş tozu kullanılmadan önce, tahkimat üzerleri de dâhil olmak üzere, tavanda, yanlarda ve yerde bulunan kömür tozu birikintileri temizlenir. Kullanılacak taş tozu, olabildiğince nem tutmayacak, silis içermeyecek, içinde %1,5 ten çok organik madde bulunmayacak ve sağlığa zararlı etki yapmayacak nitelikte olmalıdır. Sağlığa zararlı etki yapmayacak nitelikteki toz bastırıcı olarak kullanılacak maddelerin Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) iş yerinde bulundurulur. Taş tozu, inceliği ve dağılım özelliği bakımından belirli aralıklarla denetlenir. Bozulmuş veya çamurlaşmış taş tozu birikintileri toplanarak ocaktan dışarıya çıkarılır. Kurşunlu çalışmalar sonucu meydana gelecek toz, duman ve buharın kaynaklarında zararsız hâle getirilmeleri için, etkili havalandırma sistemleri kurulur ve sürekli olarak bakımı yapılır. Alüminyum, magnezyum vb. yangınlarında su kullanılmaz. Arsenik ile yapılan çalışmalar, kapalı sistem içinde yapılır, böyle bir sistemin kurulamadığı yerlerde, aşağıdan çekmeli havalandırma sistemi kurularak ince tozun, çevre havasına yayılmasına engel olunur. Kadmiyum ile yapılan çalışmalarda kadmiyum oksit tozu ve dumanının, çevre havasına yayılması önlenir. Manganez ve manganez bileşikleri ile yapılan çalışmalarda, maden ocaklarında pnömatik tabancalarda delmeler, yaş metotla yapılır veya toz çıkmayacak şekilde gerekli tedbirler alınır. Alüminyum veya magnezyum tozlarının yanması hâlinde, karpitin depolandığı veya suyun teması ile yanıcı veya zehirli gazlar çıkması muhtemel yerler ile gerilim altındaki elektrik tesislerinin bulunduğu yerlerde çıkan yangınlarda hiçbir suretle su kullanılmaz. Magnezyum veya alüminyum toz ve talaşlarının bulunduğu yerlerde çıkabilecek yangınlara karşı, sulu, karbondioksitli ve köpüklü hiçbir söndürücü kullanılmaz. Yağ, akaryakıt, boya veya organik tozlar gibi parlayıcı maddelerin yangınlarında ve alçak gerilim elektrik tesislerindeki yangınlarda su kullanılmaz, ancak gayet ince su serpintisi veya su sisi ile yangın savunması yapılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 Tozlu işlerde çalışanların altı ayda bir göğüs radyografileri alınır. İş yerinde 65 C den daha sıcak bulunan toz hâlindeki kömürler, soğutulmadan silo ve depolara konulmaz. İş yerlerinde kullanılan zımpara taşları koruyucuları, toz emecek özellikte ve gerekli sağlamlıkta tesis edilir. Rotatif baskı makinaları kullanılıyorsa; bunların makas disklerine koruyucu yapılır ve bunlarda toz emme tertibatı bulunur. Ağaç işleme tezgâhları ile yapılan çalışmalarda, sürekli çalışan, toz ve talaş çıkaran tezgâhlara, uygun havalandırma sistemi kurulur. Biçme esnasında çıkan talaş ve tozun yerde birikmesi ve iş yerine dağılması önlenir. Emilen tozlar, bir siklonda toplandığı hâllerde, siklon, açıkta, sağlam, rüzgâra dayanıklı ve uygun malzemeden yapılır. Siklonlarda parlayıcı ve patlayıcı atıkların ve tozların toplandığı hâllerde, siklonlar, iş yerinin uzağına konacak ve bunlarda patlamaya dayanacak sağlamlıkta menfezler bulunur. Çimento, kireç, alçı, dolamit, ağlomerit gibi malzemelerin üretiminde kullanılan döner fırınların altındaki soğutma yerlerinde, boşaltma veya temizleme sırasında fışkıran sıcak tozlara veya geri tepen alevlere karşı gerekli önlemler alınır. Parlayıcı gazların veya maddelerin üretildiği, kullanıldığı veya elden geçirildiği yerlerle çalışmalar sırasında parlayabilen gaz, buhar, toz veya benzerlerinin çıktığı yerlerde bulunan elektrik motorlarının besleme kablolarının başlıca kumanda tertibatı ile termik starterleri, akım kesicileri, komitatörleri, röleleri, dirençleri ve benzeri tertibatı, ateşe dayanıklı ve izole edilmiş oda veya hücreler içine yerleştirecek ve atölye içinde kolay erişilir yerlere, uygun tipte starter düğmeleri ve yardımcı akım kesicileri tesis edilir. Benzin, mazot ve benzeri yakıtla çalışan motorlu arabalar, patlayıcı maddelerin, tozların ve parlayıcı buharların bulunduğu yerlerin yakınında, binaların içlerinde, vasıtaların akaryakıt depolarının doldurulduğu kapalı yerlerde kullanılmaz. Yüksek fırınların gaz tesisatındaki toz süzgeçlerinin bağlantıları, çabuk temizlenir ve gaz kaçırmayacak şekilde yapılır ve bunların toz toplayıcıları ve bunlarla ilgili kontrol mekanizması ve filtrelerinin temizlenmesinde, yangına karşı gerekli tedbirler alınır. Koruyucu elbiseler; vücuda uygun, çalışmada hareketi engellemeyecek nitelikte ve bunların cep kapakları, saçak gibi sarkıntılı kısımları bulunmayacak ve cepleri az ve küçük olacak şekilde tesis edilir. Yanıcı, patlayıcı, parlayıcı ve zehirli tozlarla çalışanların giydiği koruyucu elbiselerde kol kapakları, pantolon paçalarında dubleler ve cep gibi, tozun birikebileceği kısımlar bulunmaz. TOZLARLA ORTAYA ÇIKAN MESLEK HASTALIKLARINA KARŞI TEDBİRLER Her türlü maden ocağında, taş ve kiremit ocaklarında, dökümhanelerde, tekstil (amyant dâhil), bütün şeker ve çimento, inşaat, seramik ve benzeri sanayi kollarındaki iş yerlerinde yapılan çalışmalarda, tozların zararlı etkilerinden korunmak için tüm İSG önlemlerine ek olarak aşağıdaki özel tedbirler de alınacaktır: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 Tozlu iş yerlerinde genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi ile tozun, çevre havasına yayılmasını önlemek için, su perdeleri, vakum ve uzaktan kumanda sistemleri kurulacaktır. Toz çıkaran işler, teknik imkânlara göre, kapalı sistemde yapılacak veya bu işler, diğerlerinden tecrit edilecektir. İş yeri havasındaki toz miktarı, belirtilen miktarı geçmeyecektir. Toz çıkaran işlerde, iş yeri tabanı, işin özelliğine ve teknik imkânlara göre, ıslak bulundurulacak, delme işlerinde, toz çıkmasını önlemek için, yaş metotlar uygulanacaktır. Toz çıkaran işlerde çalışan işçilere, işin özelliğine ve tozun niteliğine göre uygun kişisel korunma araçları ile maskeler verilecektir. Tozlu işlerde çalışan işçilerin, vardiya sonunda yıkanmaları veya duş yapmaları, yıkanmadan yemek yememeleri ve yatağa girmemeleri sağlanacaktır. Tozlu işlerde çalışacak işçiler, işe alınırken, genel sağlık muayeneleri yapılacak, göğüs radyografileri alınacak ve solunum ve dolaşım sistemi hastalıkları ile cilt hastalığı olanlar, göğüs yapısında bozukluk bulunanlar, bu işlere alınmayacaklardır. Toz miktarının ölçümü düzenli aralıklarla yapılır. Tozlu işlerde çalışan işçilerin, periyodik olarak, sağlık muayeneleri yapılacak ve her altı ayda bir, göğüs radyografileri alınacaktır. Solunum ve dolaşım sistemi hastalıkları ile cilt hastalığı görülenler, bu işlerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. Kuvars işletmelerinde aşağıdaki ek önlemler alınır; Kuvars işletmelerinde açık işletme dahi olsa deliklerin delinmesi su enjeksiyonlu makinalarla yapılır. Kırma, eleme, öğütme, elek ve siklon gibi küçük boyutta malzeme ile çalışılan tesisler ile bunların transfer bölümlerinde tesisi toz tutucu sisteme sahip tam kapalı sistemle çalıştırılır. Atıkların ortadan kaldırılmasında; atıklar bir yere yığılmadan önce ya da yığılma sırasında ıslatılmalı, atık depolama yeri rüzgârın etkisiyle çevreye yayılmayacak şekilde kapalı veya atıklar torbalanmış olarak bulundurulur. Havalandırma sistemi torbalarında biriken toz, atıklara karıştırılmadan önce yeterince nemlendirilir. Çalışma ortamındaki toz miktarı ve kişisel maruz kalma düzeylerinin ZAOD/TWA altında olup olmadığının belirlenmesi için düzenli aralıklarla toz ölçümleri yapılır, sonuçları kayıt altına alınır. İşyerinde temizlik yapanlar ve havalandırma sistemi filtrelerinin temizlik, bakım, onarım işlerini yapanlara standartlara uygun solunum sistemi koruyucuları kullandırılarak etkilenmemeleri sağlanır. İşletmede oluşan atıklar, çevre mevzuatına uygun olarak bertaraf edilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 Asbest veya asbestli malzeme tozuna maruziyet riski bulunan çalışmalarda aşağıdaki önlemler alınır. Asbest olduğu belirlenen çalışma alanlarında; Gerekli işaretlemeler yapılır ve uyarı levhaları konulur. Görevli olanlar dışındaki çalışanların girmesi önlenir. Sigara içilmesi yasak olan alanlar belirlenir. Yeme içme için ayrılan yerler, asbest tozu ile kirlenme riski bulunan yerlerin dışında seçilir. Asbestle çalışılan iş yerlerinde; Çalışanlara koruyucu giysi, solunum cihazları gibi yapılan işe uygun kişisel koruyucu donanım verilir. Kişisel koruyucu donanımlar iş yeri dışına çıkarılmaz. Koruyucu giysiler iş yerinde veya temizlik işlerinin yapıldığı yerlerde temizlenir ve iş yerinden yalnızca kapalı kaplar içerisinde çıkarılır. Koruyucu giysiler ile çalışanların kendilerine ait giysileri ayrı ayrı yerlerde muhafaza edilir. Çalışanlara uygun el ve yüz yıkama yerleri, tozlu işlerde ise duş imkânı sağlanır. Kullanılan kişisel koruyucu donanımlar, özel olarak belirlenmiş yerlerde saklanır, her kullanımdan sonra kontrol edilip temizlenir, tamir ve bakımı yapılır. Tozla mücadelede toz oluşumunu önlemek, kaynağında tozu bastırmak uygun havalandırma ile toz yoğunluğunu seyreltmek ve öngörülen ZAOD/TWA düzeyi altında tutmak esastır. Tozlu ortamda çalışma sırasında kullanılacak kişisel koruyucu toz maskesinde kullanılan filtrenin toz süzme özelliğinin tam olarak bilinmesi gerekir. Maske yüze tam oturmalı ve düzenli bakımı sağlanmalı ve bir vardiyada toplam bir saati geçmeyen kısa süreli tozlu çalışmalarda, kaynağında yapılan tozla mücadele önlemlerine yardımcı araç olarak kullanılır. Sürekli olarak solunum sisteminin kullanılması gereken durumlarda temiz hava beslemeli maskeler kullanılır. KKD lar ilgili mevzuata uygun olarak kullandırılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 Özet Toz, iş yeri ortam havasına yayılan veya yayılma potansiyeli olan parçacıkları; toz ölçümü ise, iş yeri ortam havasındaki toz miktarının gravimetrik esasa veya lifsi tozlarda lif sayısına göre belirlenmesidir. İş hijyeni çerçevesinde bina, iş yeri vb çevrede bulunan, insanların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü fiziksel, kimyasal (başta toz faktörü olmak üzere) ve biyolojik etkenlerin nicelik ve nitelik tayininin yapılması ve sonrasında bunlardan insan sağlığının etkilenmemesi için gerekli önlemlerin alınması temel İSG prensiplerindendir. Diğer taraftan, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına giren çalışma ortamı, işyerleri ve binalarda; çalışanların yaptıkları işlerden dolayı toz maruziyetinin önlenmesi gerekir. Yer altı maden işletmelerinde solunabilir toz konsantrasyonunun periyodik olarak ölçülmesi, üretim faaliyeti süresince yeraltı üretim yerlerinde ayda birden, galeri sürmelerinde iki ayda birden, diğer yeraltı üretim dışı bölümlerinde dört ayda birden, kırma, eleme gibi üretim dışı yer üstü bölümlerinde yılda birden az olamaz. İşveren, laboratuvar personeline iş yerinde yürüttüğü faaliyetler süresince eşlik edecek, işin yürütülmesi hakkında bilgi sahibi olan bir kişiyi görevlendirir. İşveren, her türlü tozun meydana geldiği iş yerlerinde çalışma ortamında bulunan, çalışanların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü fiziksel (gürültü, titreşim, aydınlatma, iyonlaştırıcı olmayan radyasyon, vb.), kimyasal (toz, gaz, buhar vb.) ve biyolojik, (virüs, bakteri, mantar, vb.) etkenlerin nicelik ve nitelik tayini için yapılmakta olan iş hiyyeni ölçüm, test ve analizlerini yaptırır. Tozlu ortamda çalışma sırasında kullanılacak kişisel koruyucu toz maskesinde kullanılan filtrenin toz süzme özelliğinin tam olarak bilinmesi gerekir. Maske yüze tam oturmalı ve düzenli bakımı sağlanmalı ve bir vardiyada toplam bir saati geçmeyen kısa süreli tozlu çalışmalarda, kaynağında yapılan tozla mücadele önlemlerine yardımcı araç olarak kullanılır. Sürekli olarak solunum sisteminin kullanılması gereken durumlarda temiz hava beslemeli maskeler kullanılır. KKD lar ilgili mevzuata uygun olarak kullandırılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 Ödev Büro ortamındaki toz kaynaklarını araştırarak listeleyiniz. Ev ortamındaki toz kaynaklarını listeleyiniz. Toz faktöründen kaynaklanan meslek hastalıklarını araştırınız. Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. İş yeri ortam havasına yayılan veya yayılma potansiyeli olan parçacıklar hangisidir? a) Toz b) Duman c) Sis d) İs e) Parçacık 2. Erodinamik eşdeğer çapı 0,1 5,0 mikron büyüklüğünde kristal veya amorf yapıda toz ile çapı üç mikrondan küçük, uzunluğu çapının en az üç katı olan lifsi tozlara ne ad verilir? a) Slisik toz b) Asbest toz c) Mikron toz d) Solunabilir toz e) Erodinamik toz 3. Solunumla akciğerlere ulaşmasına rağmen akciğerlerde yapısal veya fonksiyonel bozukluk yapmayan tozlara ne ad verilir? a) Akciğer tozu b) Kristalize toz c) İnert toz d) Lifsi toz e) Asbest tozu 4. Uzunluğu beş mikrondan daha büyük, eni üç mikrondan daha küçük ve boyu eninin üç katından büyük olan parçacıklara ne ad verilir? a) Pnömokonyoz tozu b) İnert toz c) Solunabilir toz d) Uçucu toz e) Lifsi toz 5. Akciğerlerde tozun birikmesi sonucu ortaya çıkan doku reaksiyonu ile oluşan hastalığın adı nedir? a) Reaksiyonel hastalık b) Pnömokonyoz c) Alerji Hastalığı d) Nefes daralması e) Antofilit Asbest Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

20 6. Pnömokonyozun diğer adı aşağıdakilerden hangisidir? a) Bronjit b) Karaciğer Hastalığı c) Astım d) Akciğer Toz Hastalığı e) Üniter Hastalık 7. Aşağıdakilerden hangisi bir asbest slikatını ifade etmez? a) Aktinolit Asbest b) Thermodinamik Asbest c) Grünerit Asbest d) Krizotil e) Krosidolit 8. Standart akciğer radyografisi, en az kaç cm ebatında olmalıdır? a) 35x35 b) 45x45 c) 55x55 d) 65x65 e) 75x75 9. Uluslararası Pnömokonyoz Radyografisi sınıflandırması aşağıdakilerden hangisinde yer almaktadır? a) TSE b) BS c) OSHA d) OSH-EU e) ILO 10. İşveren, Pnömokonyoz ile ilgili raporları, toz ölçümü sonuçlarını kaç iş günü içerisinde Pnömokonyoz İzleme Birimine bildirir? a) 10 b) 20 c) 30 d) 40 e) 50 Cevap Anahtarı 1.A, 2.D, 3.C, 4.E, 5.B, 6.D, 7.B, 8.A, 9.E, 10.C Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

21 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Altan, M. F., Kalite ve Güvence Standartları, ZKÜ MYO Ders Notu, Altan, M. F., Şantiye Güvenlik Sistemi, ZKÜ MF Ders Notu, Altan, M. F., Şantiye Organizasyonu, ZKÜ MYO Ders Notu, Altan, M. F., Yapı Bilgisi, ZKÜ MF Ders Notu, Altan, M. F., Yapı Sistemlerinde Güvenlik, ZKÜ MF Ders Notu, Cliff., D., The Management OSH in Mining Industry, Mining for Development Centre (IM4DC), W Australia, Dönmez, S. İnşaatlarda İş Güvenliği, A.Ü., ÇMYO Ders Notu, Fairley, F., Oates, B, Ayers, G., Landers, E., Tutton, P., Manton. A. and Corney, T., Safety Handbook for the Building and Construction Industry, Incoling, Melbourne, Hergt, J., Safty and Environmental Procedures and Guidelines, VIEPS, Melbourne, HSE, Electricity at Work: Safe Working, Health and Safety Executive, HES Books, HSG85, HSE, Health and Safety Construction, Health and Safety Executive, HES Books, HSG150, HSE, Managing Health and Safety Construction L144, London, HSE, Your Health, Yor Saftey, A Brief Guede for Worers, TUC, HSE Books, INDG450, ILO, Encyclopaedia of Occupational Health and Safety, ILO, Geneva, ILO, İnşaatta Sağlık ve Güvenlik, İNTES, Ankara, ILO, Safty and Health in Constriction, ILO, A Training Manual, Geneva, ILO, Safety, Health and Welfare on Construction Sites, ILO, A Training Manual, Geneva, Karmis, M., Mine Health and Safety Manegement, Society of Mining, Metalurgy and Exploration, Levit, N., Chemical Safty Reference Manual, Universty of British Columbia, Risk Management Services, MSHA, Dust, US Department of Labor, Mine Safety and Health Administration, MSHA, Britain, Myers, L., Construction Safety Hand Book, Lawrence Berkeley National, HTST, Palmer, K. N., Dust Explosinos ond Fires, Chapman and Hall, London, Queensland G., Building and Construction Industry Workplace Health and Safety Guide, Brisbane, Ramsey, H. C., Chemical Safety for Supervisors, American Chemical Society, CHEM TREC, Washington DC, Singh, Al, Hinze, J., Coble, R. J., Implementation of Safety and Health on Construction Sites, CRC Perss, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21