T ÜRKİYE SER MAYE P İYASASI 2016 ISBN TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ

Transkript

1 TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ Büyükdere Caddesi No: Levent Plaza A Blok Kat: Levent/İstanbul info@tspb.org.tr T ÜRKİYE SER MAYE P İYASASI 2016 ISBN T Ü R KİYE S ER M AYE P İYA SA S I 2016

2 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI 2016 HAZIRLAYANLAR Ekin Fıkırkoca-Asena Gökben Altaş Mustafa Özer Onur Salttürk ÜYE VERİTABANI Aslı Hondu İmamoğlu Telman Şahbazoğlu BASKI Printcenter BİRİNCİ BASKI İstanbul, Mayıs 2017 TSPB Yayın No. 82 ISBN Bu rapor Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB) tarafından bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu raporda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler hazırlandığı tarih itibariyle güvenilirliğine inanılan kaynaklardan elde edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden ve ticari amaçla kullanılmasından doğabilecek zararlardan TSPB hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Bu raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilmek şartıyla yayınlanabilir.

3 İÇİNDEKİLER 1 EKONOMİ 1 DÜNYA EKONOMİSİ 3 TÜRKİYE EKONOMİSİ 7 FİNANSAL PİYASALAR 7 FİNANSAL PİYASALARDAKİ GELİŞMELER 8 ULUSLARARASI KARŞILAŞTIRMALAR 17 FİNANSAL ARAÇLARIN GETİRİLERİ 18 SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER 22 PAY SENETLERİ 28 VADELİ İŞLEMLER VE OPSİYONLAR 29 KALDIRAÇLI İŞLEMLER 30 YATIRIM FONLARI 35 YATIRIMCILAR 35 YATIRIM TERCİHLERİ 37 PAY SENEDİ YATIRIMCILARI 44 DEVLET İÇ BORÇLANMA SENEDİ YATIRIMCILARI 45 ÖZEL SEKTÖR BORÇLANMA SENEDİ YATIRIMCILARI 46 VDMK VE VTMK YATIRIMCILARI 47 VARANT VE SERTİFİKA YATIRIMCILARI 47 YATIRIM FONU YATIRIMCILARI 49 EMEKLİLİK YATIRIM FONU YATIRIMCILARI 51 ARACI KURUMLAR 53 A1 CAPİTAL YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 54 ACAR MENKUL DEĞERLER A.Ş 55 AHLATCI YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 56 AK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 57 ALAN YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 58 ALB MENKUL DEĞERLER A.Ş. 59 ALNUS YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 60 ALTERNATİF MENKUL DEĞERLER A.Ş. 61 ANADOLU YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş. 62 ASYA YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.

4 63 ATA YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş. 64 BAHAR MENKUL DEĞERLER TİCARETİ A.Ş. 65 BGC PARTNERS MENKUL DEĞERLER A.Ş. 66 BİZİM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 67 BURGAN YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 68 CITI MENKUL DEĞERLER A.Ş. 69 CREDIT SUISSE İSTANBUL MENKUL DEĞERLER A.Ş. 70 DELTA MENKUL DEĞERLER A.Ş. 71 DENİZ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş. 72 DESTEK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 73 DEUTSCHE SECURITIES MENKUL DEĞERLER A.Ş. 74 FİNANS YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 75 GALATA MENKUL DEĞERLER A.Ş. 76 GARANTİ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş. 77 GCM MENKUL KIYMETLER A.Ş. 78 GEDİK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 79 GLOBAL MENKUL DEĞERLER A.Ş. 80 HALK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 81 HSBC YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 82 ICBC TURKEY YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 83 IKON MENKUL DEĞERLER A.Ş. 84 ING MENKUL DEĞERLER A.Ş. 85 INVEST-AZ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 86 IŞIK MENKUL DEĞERLER A.Ş. 87 İNFO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 88 İNTEGRAL YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 89 İŞ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 90 MARBAŞ MENKUL DEĞERLER A.Ş. 91 MEKSA YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 92 MERRILL LYNCH MENKUL DEĞERLER A.Ş. 93 METRO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 94 MORGAN STANLEY MENKUL DEĞERLER A.Ş. 95 NOOR CAPITAL MARKET MENKUL DEĞERLER A.Ş. 96 OSMANLI YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 97 OYAK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.

5 98 PHILLIPCAPITAL MENKUL DEĞERLER A.Ş. 99 PİRAMİT MENKUL KIYMETLER A.Ş. 100 POLEN MENKUL DEĞERLER A.Ş. 101 PRİM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 102 REEL KAPİTAL MENKUL DEĞERLER A.Ş. 103 SANKO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 104 SAXO CAPITAL MARKETS MENKUL DEĞERLER A.Ş. 105 STRATEJİ MENKUL DEĞERLER A.Ş. 106 ŞEKER YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 107 TACİRLER YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 108 TEB YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 109 TERA YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 110 TURKISH YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 111 UBS MENKUL DEĞERLER A.Ş. 112 ÜNLÜ MENKUL DEĞERLER A.Ş. 113 VAKIF YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 114 VENBEY YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 115 X TRADE BROKERS MENKUL DEĞERLER A.Ş. 116 YAPI KREDİ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 117 YATIRIM FİNANSMAN MENKUL DEĞERLER A.Ş. 118 ZİRAAT YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 119 BANKALAR 121 AKBANK T.A.Ş. 122 AKTİF YATIRIM BANKASI A.Ş. 123 ALBARAKA TÜRK KATILIM BANKASI A.Ş. 124 ALTERNATİFBANK A.Ş. 125 ANADOLUBANK A.Ş. 126 BANK OF TOKYO-MITSUBISHI UFJ TURKEY A.Ş. 127 BANKPOZİTİF KREDİ VE KALKINMA BANKASI A.Ş. 128 BİRLEŞİK FON BANKASI A.Ş. 129 BURGAN BANK A.Ş. 130 CITIBANK A.Ş. 131 DENİZBANK A.Ş. 132 DEUTSCHE BANK A.Ş. 133 DİLER YATIRIM BANKASI A.Ş.

6 134 FİBABANKA A.Ş. 135 FİNANSBANK A.Ş. 136 GSD YATIRIM BANKASI A.Ş. 137 HSBC BANK A.Ş. 138 ICBC TURKEY BANK A.Ş. 139 ING BANK A.Ş. 140 JP MORGAN CHASE BANK N.A. MERKEZİ COLOMBUS OHIO İSTANBUL TÜRKİYE ŞUBESİ 141 KUVEYT TÜRK KATILIM BANKASI A.Ş. 142 NUROL YATIRIM BANKASI A.Ş. 143 ODEA BANK A.Ş. 144 PASHA YATIRIM BANKASI A.Ş. 145 RABOBANK A.Ş. 146 SOCIETE GENERALE (SA) 147 ŞEKERBANK T.A.Ş. 148 T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş. 149 THE ROYAL BANK OF SCOTLAND PLC. MERKEZİ EDINBURGH İSTANBUL MERKEZ ŞUBESİ 150 TURKISH BANK A.Ş. 151 TURKLAND BANK A.Ş. 152 TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş 153 TÜRKİYE FİNANS KATILIM BANKASI A.Ş. 154 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş. 155 TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş. 156 TÜRKİYE İHRACAT KREDİ BANKASI A.Ş (TÜRK EXIMBANK) 157 TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş. 158 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. 159 TÜRKİYE SINAİ KALKINMA BANKASI A.Ş. 160 TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O. 161 YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş. 162 ZİRAAT KATILIM BANKASI A.Ş. 163 PORTFÖY YÖNETİM ŞİRKETLERİ GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 166 ACTUS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 167 AK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 168 ALBARAKA GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 169 ALKHAIR PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.

7 170 ARZ GAYRİMENKUL VE GİRİŞİM SERMAYESİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 171 ASHMORE PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 172 ATA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 173 ATLAS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 174 AZİMUT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 175 BİZİM PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 176 BURGAN PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 177 DENİZ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 178 FİBA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 179 FİNANS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 180 FOKUS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 181 GARANTİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 182 GEDİK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 183 GLOBAL MD PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 184 HALK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 185 HEDEF PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 186 HSBC PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 187 ICBC TURKEY PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 188 ING PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 189 İSTANBUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 190 İŞ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 191 KALENDER GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 192 KARE PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 193 KT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 194 LOGOS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 195 MAGNA CAPITAL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 196 MARMARA CAPİTAL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 197 MEKSA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 198 MÜKAFAT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 199 OMURGA GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 200 OSMANLI PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 201 OYAK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 202 PERFORM PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 203 QINVEST PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 204 RE-PIE GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.

8 205 STRATEJİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 206 ŞEKER PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 207 TAALERİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 208 TACİRLER PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 209 TEB PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 210 TROYA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 211 ÜNLÜ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 212 VAKIF PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 213 YAPI KREDİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 214 ZİRAAT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 215 YATIRIM ORTAKLIKLARI 217 AKFEN GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 218 AKİŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 219 AKMERKEZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 220 ALARKO GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 221 ATA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 222 ATAKULE GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 223 ATLAS MENKUL KIYMETLER YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 224 AVRASYA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 225 DENİZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 226 DOĞUŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 227 ECZACIBAŞI YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 228 EGELİ-CO GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 229 EGELİ-CO TARIM GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 230 EMLAK KONUT GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 231 EURO KAPİTAL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 232 EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 233 EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 234 GARANTİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 235 GEDİK GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 236 GÖZDE GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 237 HALK GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 238 HEDEF GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 239 İDEALİST GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 240 İŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.

9 241 İŞ GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 242 İŞ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 243 KİLER GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 244 KÖRFEZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 245 MARTI GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 246 MİSTRAL GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 247 NUROL GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 248 OYAK YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 249 ÖZAK GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 250 ÖZDERİCİ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 251 PANORA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 252 PERA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 253 REYSAŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 254 RHEA GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 255 SERVET GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 256 SİNPAŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 257 TORUNLAR GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 258 TSKB GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 259 VAKIF GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 260 VAKIF MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 261 VERUSATURK GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 262 YAPI KREDİ KORAY GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 263 YENİ GİMAT GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 264 YEŞİL GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.

10 Ekonomi Dünya Ekonomisi 2008 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde başlayıp başta Avrupa Birliği olmak üzere tüm dünyaya yansımaları olan küresel kriz sonrasında genişlemeci para politikaları, düşük faiz oranları, artan işsizlik ve düşük ekonomik büyüme ile belirlenen bir iktisadi ortam oluşmuştur. Ortadoğu da, IŞİD in ilerlemesi, buna bağlı olarak Avrupa ve Ortadoğu ülkelerine yönelik mülteci akını uluslararası alanda siyasi riskleri artırmıştır. Bu ortam siyaset arenasında geleneksel siyasi görüşlerin dışında daha radikal söylemlerin güçlenmesi sonucunu doğurmaktadır yılında gelişmekte olan ekonomilere sermaye girişi başlamıştır. Kriz sonrası gelişmiş ülkelerdeki genişleyici para politikalarının gelişmekte olan ülkelerde artırdığı likidite 2013 yılından itibaren azalırken, gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışı başlamıştır da ise bu ülkelerden sermaye çıkışı tersine dönmüştür. ABD merkez bankası FED in faiz artırımlarını kademeli şekilde yapacağı beklentisi (nitekim beklenen faiz artışı yıl sonunda yapılmıştır) ile Avrupa merkez bankası ve Japon merkez bankasının genişlemeci para politikalarını devam ettirmesi ile küresel risk iştahını desteklemiştir. Haziran ayında düzenlenen ve İngiltere nin Avrupa Birliğinden çıkma kararı ile sonuçlanan Brexit referandumu küresel piyasalarda kısa süreli oynaklık yaratmıştır. Diğer taraftan, talep yetersizliğinden dolayı emtia fiyatlarında son yıllarda gözlenen düşüş de, 2016 yılında Çin ekonomisindeki canlanma eğilimi ve Kasım ayında düzenlenen ABD başkanlık seçimlerinde galip gelen Donald Trump ın vaat ettiği genişlemeci mali politikalar dolayısıyla tersine dönmüş, emtia fiyatları yükselmiştir yılı başında 30 $ civarında olan petrolün varil fiyatı, büyük üreticilerin üretimlerini kısacaklarını açıklamasının da etkisiyle 2016 sonunda 50 $ ın üzerine çıkmıştır. IMF tahminlerine göre ABD ekonomisinin büyüme hızı önceki yıla göre 1 puan kadar yavaşlarken, Avrupa Birliği ülkeleri ve Japonya ılımlı toparlanma sergilemiştir. Sonuç olarak gelişmiş ülkelerin 2016 yılında %1,7 büyüme gösterdiği tahmin edilmektedir. Çin deki büyüme hızını korurken, petrol fiyatlarının artmasıyla Rusya daki daralma hız kaybetmiştir. Brezilya daki küçülme devam ederken, Hindistan daki büyüme hafif yavaşlamıştır. Sonuç olarak, gelişmekte olan ülkelerin önceki yılla aynı oranda %4,1 büyüdüğü tahmin edilmektedir. Küresel ekonomideki büyüme oranının ise 2011 yılından itibaren devam eden yavaşlamasını sürdürüp %3,1 olarak gerçekleştiği tahmin etmektedir. TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 1

11 2016 yılında ABD de işgücü piyasaları iyileşme göstermeye devam etmiş, işsizlik oranı küresel kriz öncesi seviyelere yaklaşmıştır. Ancak işsizlik Avrupa Birliği ülkelerinde önemli bir sorun olarak devam etmekte, yapısal ve uzun dönemli işsizlik özellikle genç nüfusu etkilemektedir. Gelişmiş ülkelerde 2015 te %0,5 olarak gerçekleşen yıllık enflasyonun, 2016 da %1,5 e yükseldiği tahmin edilmektedir. Gelişmekte olan ekonomilerde ise sene sonu enflasyon oranı 2015 yılında %4,7 den %4,4 e inmiştir yılında gelişmekte olan ekonomilerin %4.4 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir. DÜNYA EKONOMİSİ: SEÇİLMİŞ MAKRO GÖSTERGELER GSYH Büyüme Oranları, % Dünya Gelişmiş Ekonomiler ABD Avro Bölgesi Gelişmekte Olan Ekonomiler Brezilya Çin Hindistan Rusya Türkiye Enflasyon, Yıllık TÜFE, % Gelişmiş Ekonomiler ABD Avro Bölgesi Gelişmekte Olan Ekonomiler Brezilya Çin Hindistan Rusya Türkiye İşsizlik Oranı, % Gelişmiş Ekonomiler ABD Avro Bölgesi Gelişmekte Olan Ekonomiler Brezilya Çin Rusya Türkiye Genel Yönetim Brüt Borç/GSYH, % Gelişmiş Ekonomiler ABD Avro Bölgesi Gelişmekte Olan Ekonomiler Brezilya Çin Hindistan Rusya Türkiye Kaynak: IMF WEO Update Nisan 2017, Hazine Müsteşarlığı, TÜİK 2 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI

12 Türkiye Ekonomisi 2015 yılının ardından 2016 da politik gelişmelerin ekonomi üzerindeki etkilerinin belirgin bir şekilde hissedildiği bir yıl olmuştur yılında yapılan iki genel seçimin ardından Kasım ayında kurulan hükümetin başbakanı Ahmet Davutoğlu 2016 yılının Mayıs ayında başkanı olduğu AK Parti yi olağanüstü kongreye çağırarak, parti başkanlığından çekildiğini açıklamıştır. Partinin yeni başkanı seçilen Binali Yıldırım Mayıs sonunda başbakanlık görevini devralarak 65. hükümeti kurmuştur. Kısa süre sonra, 15 Temmuz tarihinde ise bir grup asker darbe girişiminde bulunmuş, Türkiye Büyük Millet Meclisi bombalanmış, darbeye direnen pek çok yurttaş hayatını kaybetmiştir. Darbe girişiminin ardından ise, üç ay süreyle Olağanüstü Hal ilan edilmiş, bu süre daha sonra uzatılarak tüm yılı kapsamıştır. Yılın ikinci yarısında Türkiye nin kredi notu düşürülmüş, Türk lirası değer kaybetmiştir. Ağustos ayında başlayan Suriye ye askeri operasyon, ülkenin güneydoğusunda devam eden silahlı çatışmalar, ülke genelinde yıl boyunca gerçekleştirilen terör saldırıları, Türkiye Büyük Millet Meclisindeki üçüncü büyük parti olan Halkların Demokratik Partisi'nin eş başkanları dâhil milletvekillerinin tutuklanması gibi pek çok sıra dışı siyasi gelişmenin yaşandığı yılda iç talep yavaşlamış, ABD seçimlerinin beklenmedik sonuçlarının da etkisiyle Türk lirası yılsonuna doğru önemli ölçüde değer kaybetmiştir. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Standard & Poor s (S&P) darbe girişiminin hemen sonrasında Türkiye nin kredi notunu bir kademe düşürerek BB olarak açıklamış, Moody s ise kredi notunu daha önce verdiği yatırım yapılabilir seviyeden Eylül ayında, spekülatif seviye olan tanımlanan Ba1 e indirmiştir. Diğer bir kredi derecelendirme kuruluşu Fitch ise yabancı para cinsinden yatırım yapılabilir seviyedeki kredi notu BBB- notunu korurken, görünümümü Ağustos ayında negatif e indirmiştir. Fitch ülke notunu 2017 başında BB+ ile spekülatif seviyeye düşürmüştür. Yılın ilk yarısında değer kazanan Türk lirası, yılın son çeyreğinde ABD deki başkanlık seçimlerinin de etkisiyle önemli ölçüde değer kaybetmiştir. Yıl sonu itibarıyla ABD doları Türk lirası karşısında %21, avro ise %17 değer kazanmıştır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), 2015 yılında duyurduğu sadeleşme hedefi çerçevesinde para politikasının iletişimini kolaylaştırmak ve likidite politikasının öngörülebilirliğini artırmak amacıyla, geniş bir aralıkta belirlediği borç alma ve borç verme faizleri arasındaki farkı hayli daraltmıştır. TCMB bankalara gecelik vadede borç verdiği faiz oranını Mart ayından itibaren kademeli olarak %10,75 ten Eylül ayında %8,25 e indirmiş, bu süre zarfında bankaların elindeki fazla likiditeyi borç almayı kabul ettiği 1 haftalık repo faiz oranını %7,5 ta tutmuştur. Aralık ayında ise hızla artan döviz kurları karşısında gecelik borç verme faiz oranını 0,25 puan artışla %8,5 olarak belirlemiş, 1 haftalık repo faiz oranını da Aralık ayında %7,5 tan %8 e çıkarmıştır. TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 3

13 Kamu maliyesi tarafında, mükelleflere kamuya olan borçlarına yeniden yapılandırma ve yurtdışındaki kayıt dışı varlıklarını Türkiye ye getirme imkânı sunan ve Ağustos ayında kabul edilen kanun çerçevesinde 14 milyar TL ye yakın tahsilat gerçekleştirilmiştir. Bu gelirler sayesinde, ekonomideki yavaşlamaya rağmen bütçe gelirleri %15 artarak (reel %7) 554 milyar TL olmuştur. Hükümetin büyümeyi destekleyici politikası çerçevesinde, faiz dışı giderler, artan cari transferler ile personel giderlerine bağlı olarak önceki yıla göre %18 (reel %9) oranında yükselerek 533 milyar TL ye ulaşmıştır. Giderlerdeki artışın daha hızlı olmasıyla, faiz dışı fazla önceki yıla göre %29 luk bir gerilemeyle 21 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Özelleştirme, faiz, TCMB kâr transferi gibi tek seferlik gelirleri hariç bırakan faiz dışı dengedeki bozulma ise daha belirgindir. Hazine tarafından hesaplanan program tanımlı faiz dışı fazla 2015 yılında 8,5 milyar TL lik fazla verirken, 2016 da 13,7 milyar TL lik bir açık kaydetmiştir. Faiz giderleri önceki yılın %5 altında kalsa da, faiz dışı dengedeki bozulmaya paralel olarak bütçe açığı %24 artarak 29 milyar TL olmuştur. Bütçe açığı %24 oranında artmış, iç borçlanmanın vadesi azalmıştır. 101 milyar TL lik iç borç geri ödemesine (anapara ve faiz) karşın yurt içinden 91 milyar TL borçlanan Hazinenin iç borç stoku 29 milyar TL artışla 2016 sonunda 468 milyar TL olmuştur. İç borçlanmanın ortalama vadesi ise 4 ay azalarak 5,6 yıla inmiştir. Dış borçlarla beraber kamu kesiminin Avrupa Birliği tanımına göre toplam borcunun 2016 sonu itibarıyla 733 milyar TL, diğer bir deyişle milli gelirin %28 i kadar olduğu hesaplanmaktadır. Zayıf iç talep ile yıl içinde %8 civarında seyreden yıllık tüketici fiyatları enflasyonu, sene sonuna doğru Türk lirasındaki değer kaybının etkileri ile sene sonunda %8,5 olarak gerçekleşmiş, önceki yıllarda olduğu gibi %5 olarak belirlenen hedefin hayli üzerinde kalmıştır. Uluslararası piyasalarda petrol fiyatlarında 2014 yılından itibaren devam eden düşüş 2016 yılında yerini özellikle yılın son aylarında hızlanan bir artışa bırakmıştır. Bununla beraber yıl toplamında ithal edilen yakıt fiyatları gerilemiştir. Azalan yakıt ithalatı, zayıf talep ortamında toplam ithalatın %4 oranında gerileyerek 199 milyar $ a inmesini sağlamıştır sonunda Türkiye hava sahasını ihlal ettiği gerekçesiyle bir Rus savaş uçağının Türk jetleri tarafından düşürülmesinin ardından Rusya nın Ekim ayına kadar uyguladığı ambargo, ihracatı düşürücü yönde etki etmiştir. Ülkenin en büyük ticaret ortağı Avrupa Birliği ülkelerine yapılan ihracat %7 artış sergilese de toplam ihracat 2016 yılında önceki yıla göre fazla değişmeyerek 143 milyar $ da kalmıştır. Sonuç olarak dış ticaret açığı %12 daralarak 56 milyar $ a gerilemiş, 2009 dan beri en düşük seviyesine inmiştir. 4 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI

14 TÜRKİYE EKONOMİSİ: SEÇİLMİŞ MAKRO GÖSTERGELER Birim Nüfus ve İstihdam Nüfus Mn İstihdam Edilen (ortalama) Mn İşgücüne Katılım (ortalama) % İşsizlik (ortalama) % Milli Gelir GSYH Myr. TL 1,570 1,810 2,044 2,338 2,591 GSYH Myr. $ GSYH Reel Değişim % Yerleşik Hanehalkı Tüketimi % Devletin Nihai Tüketimi % Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu % Mal ve Hizmet İhracatı % Mal ve Hizmet İthalatı % Dış Denge İhracat (FOB) Myr. $ İthalat (CIF) Myr. $ İhracat / İthalat % Dış Ticaret Dengesi Myr. $ Cari Denge Myr. $ Net Doğrudan Yatırım (net) Myr. $ TCMB Rezervleri (altın dâhil) Myr. $ Dış Borç Stoku Myr. $ Enflasyon, Yıllık Değişim TÜFE % ÜFE % Mali Göstergeler Bütçe Gelirleri Myr. TL Faiz Dışı Giderler Myr. TL Faiz Dışı Bütçe Dengesi Myr. TL Faiz Giderleri Myr. TL Bütçe Dengesi Myr. TL AB Tanımlı Gen. Yön. Brüt Borç Stoku Myr. TL Döviz Kurları Dolar Kuru (yıl sonu) Dolar/TL Avro Kuru (yıl sonu) Avro/TL Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB, TÜİK Dış ticaret açığı daralsa da artan terör saldırıları ve Rusya nın uyguladığı ambargo dolayısıyla ülkeyi ziyaret eden turist sayısı üçte bir oranında azalmış, net turizm gelirlerindeki düşüş ile cari açık önceki yıla göre hafif artışla 33 milyar $ seviyesinde oluşmuştur. Türkiye de yabancıların yaptığı doğrudan yatırımlar azalmıştır. Doğrudan yatırımlar, 2015 e kıyasla 3,5 milyar $ azalsa da, 2016 yılında cari açığın 9 milyar $ lık kısmını finanse etmiştir. Bu tutarın 4 milyar $ lık kısmı gayrimenkul yatırımlarından gelmiştir. Portföy hareketleri tarafında kamu ve özel sektör tarafından yurtiçi ve yurtdışında ihraç edilen borçlanma araçlarına yabancılar yıl içinde 7 milyar $ lık yatırım yapmıştır. Pay senetleri tarafında ise, yurtdışı yerleşikler 823 milyon $ lık yatırım yapmıştır. Kaynağı belirsiz para girişini ifade eden net hata noksan kalemi, yılın ilk yarısında dalgalı bir seyir izlese de ikinci yarıda istikrarlı bir şekilde sürmüş, yıl boyunca 11 milyar $ lık sermaye girişi sağlayarak cari açığın üçte birini karşılamıştır. TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 5

15 Türkiye nin dış borcu, yılın ikinci yarısında azalma eğilimi gösterse de önceki yıl sonuna göre %2 artışla Aralık sonunda 404 milyar $ olmuştur. Türk lirasındaki değer kaybının da etkisiyle dış borç stokunun milli gelire oranı 1 puan artarak %47 olmuş, 15 yıldır kaydedilen en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Türkiye İstatistik Kurumu Aralık 2016 da milli gelir serisinin hesaplama yöntemini güncellemiştir. Yöntem değişikliği sebebiyle mutlak gelir düzeyi yukarı revize edilmiştir. Revizyon oranı 2015 yılı için %20 yi bulmaktadır. Bununla beraber, 2015 yılındaki %6 lık büyüme oranın ardından 2016 yılında Türkiye ekonomisindeki büyüme, özellikle yılın üçüncü çeyreğindeki daralmanın ardından son çeyrekte bir miktar toparlansa da yıl geneli için %2,9 e gerilemiştir. Türk lirasının dolar karşısında değer kaybetmesi sonucunda dolar cinsinden kişi başına milli gelir %2 düşerek $ olmuştur yılında hesaplama yöntemi güncellenen yeni milli gelir serisine göre ekonomideki yıllık büyüme hızı %3 e düşmüştür. İşsizlik oranında 2012 yılından bu yana devam eden artış eğilimi ekonomik aktivitedeki yavaşlamayla 2016 yılında hızlanarak sürmüştür. İşsizlik oranı yıl ortalamasında %10 civarından %11 e çıkmıştır. Aylık veriler mevsim etkilerinden arındırılmış oranın sene sonunda %12 ye, genç nüfusta ise %22,5 ye ulaştığını göstermektedir. 6 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI

16 Finansal Piyasalar Finansal Piyasalardaki Gelişmeler 2015 yılında, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ekonomisindeki toparlanma ve merkez bankası FED in para politikasının normalleşmesi ile dolardaki güçlenmeye ek olarak, artan jeopolitik riskler finansal piyasaların gündemini belirlemiştir yılında ise ABD deki başkanlık seçimleri, İngiltere nin Avrupa Birliği nden ayrılması ile sonuçlanan Brexit adıyla anılan referandum ile yılın son çeyreğine dek gelişmiş ülkelerdeki düşük faiz rejimi finansal piyasalar üzerinde etkili olmuştur. Ekonomik risklere ek olarak jeopolitik riskler 2016 yılında sermaye piyasalarında etkili olmuştur yılında ekonomisi toparlanma eğilimi gösteren ABD de FED varlık alımlarını sonlandırmış ve 2006 yılından bu yana ilk kez 2015 in Aralık ayında politika faizini 0,25 puan artırarak normalleşme sürecinin kademeli olacağını ifade etmiştir. ABD deki bu gelişmeye karşın ekonomilerini toparlamak için Japonya ve Avrupa merkez bankaları para politikalarını gevşetmiş, sırasıyla Şubat ve Mart aylarında politika faizlerini %0 a indirmiştir. Bu durum da küresel likidite koşullarında nispeten iyileştirici bir etki yaratmış, gelişmekte olan ülkelere sermaye akımlarını desteklemiştir. Bununla beraber yılın son çeyreğinde gelişmiş ülkelerde faiz artışları yaşanmış, Aralık ayında FED 0,25 puan daha faiz artırarak federal faiz oranlarını %0,75 olarak belirlemiştir. Faiz artışları gelişmekte olan ülkelere olan sermaye akımlarını olumsuz etkilemiştir. Küresel alanda bu gelişmeler yaşanırken, Türkiye sermaye piyasası 2016 yılında dalgalı bir seyir izlemiştir. Pay endeksi, düşük petrol fiyatları ve bol likidite ile yıla yükselişle başlamış olsa da Başbakan Davutoğlu nun istifası, 15 Temmuz darbe teşebbüsü ile Türk lirasının değer kaybı pay piyasasını olumsuz etkilemiş ve BİST 100 endeksi yılın ilk dört ayında in üzerine çıksa da ilerleyen dönemde gerileyerek yılı seviyesinde kapatmıştır. Böylece 2015 te %16 değer kaybeden BİST 100 endeksi, 2016 yılında bir önceki yıla göre %9 değer kazanmıştır. Türkiye finansal piyasalarındaki gelişmelerin ele alındığı bu bölümde, uluslararası karşılaştırmalar çerçevesinde analize başlanacak, ardından 2016 yılı gelişmeleri detaylı şekilde incelenecektir. TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 7

17 Uluslararası Karşılaştırmalar Küresel para politikasındaki belirsizliklerin ve jeopolitik risklerin damgasını vurduğu 2016 yılında, gelişen ülke para birimlerinde oynaklıklar artarken, uluslararası faiz oranlarındaki düşüklük piyasaları farklı yönde etkilemiştir. Dünya Borsalar Federasyonunun 61 borsadan derlediği verilere göre dünyada kote olan şirketlerin toplam piyasa değeri 2016 sonunda 70 trilyon $ olmuştur yılında, ABD başkanlık seçimleri, Birleşik Krallık ın Avrupa Birliği nden ayrılması, Suriye deki savaş ve küresel ekonomik büyümeye yönelik kuşkular borsa endekslerine yön vermiştir yılında TL bazında %9 değer kazanan BIST-100 endeksi dolar bazında %10 değer kaybederek ile dünya sıralamasında sondan 21. sırada yer almıştır yılında, ABD Başkanlık seçimleri, Birleşik Krallık ın Avrupa Birliği nden ayrılması, Suriye deki belirsizlikler ve küresel ekonomik büyümeye yönelik kuşkular borsa endekslerine yön vermiştir. Borçlanma araçları tarafında, incelenen borsalarda toplam işlem hacminin bir önceki yıla göre %6 artarak 18 trilyon $ a yükseldiği görülmüştür yılında Dünya Borsalar Federasyonu (World Federation of Exchanges - WFE) üyesi borsalarda toplam vadeli işlem ve opsiyon sözleşmesi işlem hacmi ise %8 artarak 1,8 katrilyon $ olmuştur. Borsalardaki türev işlem hacminin %76 sı vadeli işlem sözleşmelerine aittir. 46 ülkeden toplanan verilere göre, bu ülkelerdeki fonların toplam büyüklüğü 2016 da bir önceki yıla göre %13 artarak 41 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir. Sabit Getirili Menkul Kıymetler Uluslararası Ödemeler Bankası (Bank for International Settlements - BIS) 40 ülkeden yurtiçinde ve yurtdışında ihraç edilen sabit getirili menkul kıymet stoku verisini derlemektedir. Eylül 2016 verilerine göre 95 trilyon $ lık toplam dünya borçlanma aracı stokunun %40 ını ABD tahvillerinin oluşturduğu görülmektedir. ABD yi %15 ve %10 luk büyüklüklerle Japonya ve Çin takip etmektedir. İlk on ülkenin tahvil/bono stokunun toplam dünya stokunun %89 unu oluşturduğu anlaşılmaktadır. Sıralamadaki ülkelerden Japonya da kamu borçlanma aracı stokunun toplam sabit getirili menkul kıymetler içindeki payının %75 le pek çok ülkenin önünde olduğu görülmektedir. Türkiye de bu oran %79 olarak hesaplanmaktadır. Buna karşın, tabloda yer almayan Lüksemburg ve İrlanda da %99 ve %83 ile özel sektör tahvil ağırlığının toplamdaki payının hayli yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Toplam stok sıralamasında 9. sırada yer alan Hollanda da da özel sektör tahvillerin payı %82 ile hayli yüksektir. 8 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI

18 SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMET STOKU (09/2016, milyar $) Finansal Finans Dışı Kamu Kuruluşlar kuruluşlar Toplam 1 ABD 15,074 5,836 16,736 37,865 2 Japonya 2, ,504 13,952 3 Çin 3,520 2,598 3,283 9,401 4 Birleşik Krallık 2, ,690 5,959 5 Fransa 1, ,051 4,182 6 Almanya 1, ,833 3,460 7 İtalya ,090 3,074 8 Kanada ,155 2,214 9 Hollanda 1, , Avustralya 1, , Türkiye Toplam 36,285 12,457 45,605 94,577 Kaynak: BIS Sabit getirili menkul kıymetlerin (SGMK) organize borsalardaki ikincil piyasa verileri Dünya Borsalar Federasyonu tarafından yayınlanmaktadır. Bu bölümde 50 borsada işlem gören sabit getirili menkul kıymetler ele alınmıştır yılında borsaların sabit getirili menkul kıymet piyasalarındaki işlem hacmi bir önceki yıla göre %6 artarak 18 trilyon $ a çıkmıştır. İncelenen borsalara tahvil-bono kotedir yılında dünya borsalarında 18 trilyon $ lık SGMK işlemi yapılmıştır. İspanya Borsası 6,9 trilyon $ lık işlem hacmiyle ilk sırada yer alırken, onu 2,8 trilyon $ ve 2 trilyon $ ile sırasıyla Kore ile Londra borsaları takip etmektedir. İtalya ve İngiltere borsalarını içeren Londra Borsası Grubu, den fazla tahvil sayısı ile kote tahvil sayısında ilk sıradadır. Uluslararası işlemlerin de yoğun olduğu grupta yabancı kote tahvil sayısı i aşmıştır. SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMET İŞLEMLERİ (2016) SGMK Hacmi Kote SGMK Sayısı milyar $ Özel Kamu Yabancı Toplam 1 BME İspanya Borsası 6,875 2, ,970 2 Kore Borsası 2,843 7,276 5, ,685 3 Londra Borsası Grubu 1,976 8, ,083 16,205 4 Johannesburg Borsası 1,850 1, ,666 5 Nasdaq OMX (Avrupa) 1,712 5, ,996 7,691 6 Norveç Borsası 713 1, ,911 7 Kolombiya Borsası Şanghay Borsası 399 3,089 1, ,709 9 Taipei Borsası 269 1, , Tel Aviv Borsası Borsa İstanbul Toplam 18,313 59,955 17,923 66, ,192 Kaynak: WFE Eurobond ve özel sektör borçlanma araçlarını içeren kote yabancı SGMK sayısı den fazla olup, yerli özel sektör TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 9

19 tahvil/bono sayısının üzerindedir. Bu kıymetlerin i Lüksemburg da, i ise İrlanda da işlem görmektedir. Borsa İstanbul 218 milyar $ lık SGMK işlem hacmi ile dünya borsaları arasında 11. sırada yer almaktadır. İşlemlerin neredeyse tamamı kamu tahvillerinde gerçekleşmektedir. Bununla beraber, ileride değinileceği üzere, Türkiye de özellikle son dönemde özel sektör tahvil/bono ihraçlarında önemli bir artış yaşanmıştır sonu itibarıyla borsaya kote toplam SGMK sayısı 600 olup, bunların 519 unu özel sektör ihraç etmiştir. Ancak, özel sektör tahvil/bono sayısı çok olmasına rağmen bu araçlar likit değildir sonu itibarıyla Hazine tarafından ihraç edilmiş 26 Eurobond da borsaya kotedir. Pay Senetleri Bu bölümde, pay senetleri için Dünya Borsalar Federasyonundan alınan verilere göre 58 ülkeyi kapsayan 63 borsa arasında, çeşitli başlıklarda sıralama yapılmıştır. Endeks getirileri için Dünya Bankası nın 82 ülkeyi kapsayan verilerinden faydalanılmıştır. Endeks Getirileri 2016 sonunda ABD doları cinsinden en fazla getiriyi sağlayan borsa %63 artış ile Brezilya Borsası olmuştur. Bütçede usulsüzlük suçlamalarıyla Başkan Dilma Roussef in görevden alınmasının ardından yönetime geçen Michel Temer in sıkı mali politikaları Brezilya da sermaye piyasalarını desteklemiştir. %52 artışla Peru Borsası en çok değerlenen ikinci borsa olurken, bu borsaları %49 artışla Moskova Borsası takip etmiştir. BIST-100 dolar bazında %10 değer kaybederek, listede sondan 15. sırada yer almıştır. ABD$ BAZINDA ENDEKS GETİRİLERİ (2016) İlk 10 Borsa Son 10 Borsa 1 BM&FBOVESPA 62.6% Nijerya Borsası -42.2% 2 Peru Borsası 52.3% Mısır Borsası -22.9% 3 Moskova Borsası 48.7% Zambiya Borsası -19.3% 4 Pakistan Borsası 33.3% Gana Borsası -19.3% 5 Macaristan Borsası 32.8% Ekvator Borsası -19.0% 6 Fas Borsası 31.5% Tel Aviv Borsası -17.0% 7 Kazakistan Borsası 29.6% Danimarka Borsası -14.0% 8 Ukrayna Borsası 27.8% İtalya Borsası -13.0% 9 Panama Borsası 25.6% Meksika Borsası -12.1% 10 Namibya Borsası 24.2% Kenya Borsası -11.8% Kaynak: Dünya Bankası Nijerya Borsası yılı %42 kayıpla son sırada tamamlamıştır. Onu takip eden Mısır Borsası, Mısır Pound unun ABD doları karşısında değerinin azalmasının etkisiyle, 2016 yılında %23 kayıpla listede 2. sırada yer almıştır. BİST-100 endeksi dolar cinsinden %10 luk düşüş ile 2016 da 82 borsa arasında 68. sırada yer almıştır. 10 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI

20 Piyasa Değeri 2015 yılında, dünya borsalarını FED politikaları neticesinde dolardaki güçlenme ile emtia fiyatlarının düşüklüğü etkilemiştir yılında ise ABD başkanlık seçimleri, Birleşik Krallık ın Avrupa Birliği nden ayrılması, Suriye deki belirsizlikler ve küresel ekonomik büyümeye yönelik kuşkular borsa endekslerine yön vermiştir. Küresel piyasa değeri 2016 yılında 2015 e göre %4 büyüyerek 70 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir. Dünya borsaları piyasa değerine göre sıralandığında, ilk 10 daki borsalarda 2015 yılına göre önemli bir değişim olmadığı görülmüştür. İlk sırada yer alan New York Borsası (NYSE), bir önceki yıla göre %10 luk değer artışı ile dünya borsaları arasındaki birinciliğini sürdürmüştür. NYSE, ardından gelen Nasdaq ile beraber ele alındığında ABD borsalarındaki şirketlerin toplamda 27 trilyon $ lık bir piyasa değerine sahip olduğu ve bunun dünya borsalarının toplam piyasa değerinin %39 una denk geldiği anlaşılmaktadır. Avrupa nın en büyüğü ise 3,5 trilyon $ piyasa değeri ile İtalyan Borsasını da içeren Londra Borsası Grubudur. Uzakdoğu da ise 5 trilyon $ lık piyasa değeri ile Japonya nın sıralamada üçüncü sırada yer aldığı görülmektedir. BORSALARIN PİYASA DEĞERİ (2016) Ülke Piyasa Değeri (milyar $) Piyasa Değeri Payı Piyasa Değeri/ GSYH 1 New York Borsası ABD 19, % 107.2% 2 Nasdaq OMX ABD 7, % 42.6% 3 Japonya Borsası Japonya 5, % 118.7% 4 Şanghay Borsası Çin 4, % 36.1% 5 Londra Borsası Grubu İngiltere, İtalya 3, % 74.6% 6 NYSE Euronext (Avrupa) Hollanda, Belçika, Fransa, Portekiz 3, % 91.2% 7 Şenzhen Borsası Çin 3, % 28.3% 8 Hong Kong Borsası Hong Kong 3, % % 9 TMX Grubu Kanada 2, % 134.5% 10 Deutsche Börse Almanya 1, % 50.7% 32 Borsa İstanbul Türkiye % 20.0% Toplam* 69, % 95.1% Kaynak: IMF, TÜİK, WFE *Toplam değere Ulusal Hindistan borsası çifte kotasyondan dolayı dâhil edilmemiştir. Dünya borsalarının piyasa değeri toplamı 2016 sonu itibariyle 70 trilyon $ dır. Borsa İstanbul daki şirketlerin piyasa değeri, 2016 yılında dolar cinsinden bir önceki yıla göre %16 azalarak 158 milyar $ a gerilemiştir. Dünya borsaları arasında Borsa İstanbul un konumuna bakıldığında, piyasa değerine göre 2015 yılında 32. sırada yer alan borsanın, 2016 yılında sıralamadaki yerini koruduğu gözlenmektedir. Borsaların piyasa değerinin, bu borsaların yer aldığı ülkelerdeki milli gelire oranı, pay senedi piyasasının ülke ekonomisindeki yerini göstermektedir sonunda borsaların toplam piyasa değerinin ilgili ülkelerdeki toplam GSYH ya oranı %95 tir. Bu karşılaştırmada, milli gelirinin 10 katı piyasa büyüklüğüne sahip olan ve Çinli şirketlerin tercih ettiği Hong Kong dikkat çekmektedir. Borsa İstanbul un TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 11

21 piyasa değeri, Türkiye milli gelirinin beşte birine denk gelmektedir. Kote Şirket Sayısı 2016 sonu itibarıyla incelenen borsalara kote olan yerli ve yabancı şirketlerin sayısı 2015 sonuna göre ufak bir artışla olmuştur. BORSAYA KOTE OLAN TOPLAM ŞİRKET SAYISI (2016) Şirket Yerli Yabancı Toplamdaki Sayısı Şirketler Şirketler Payı 1 Bombay Borsası 5,821 5, % 2 Japonya Borsası 3,541 3, % 3 BME İspanya Borsası 3,506 3, % 4 TMX Grubu 3,419 3, % 5 Nasdaq OMX 2,897 2, % 6 Londra Borsası Grubu 2,588 2, % 7 New York Borsası 2,307 1, % 8 Avustralya Borsası 2,095 1, % 9 Kore Borsası 2,059 2, % 10 Hong Kong Borsası 1,973 1, % 24 Borsa İstanbul % Toplam 49,060 46,063 2, % Kaynak: WFE İncelenen borsalar arasında en fazla şirketin kote olduğu borsa Bombay Borsasıdır. Bombay Borsasında şirket koteyken, bunların neredeyse tamamı yerli şirketlerdir. Onu, şirket ile Japonya Borsası ve şirket ile BME İspanya Borsası izlemektedir. Uluslararası finans merkezlerinden olan New York ve Londra, yabancı şirketlerin ilgisini çekmektedir. Kote şirket bakımından dünyada ilk sıralarda yer alan bu merkezlerdeki borsalarda yabancı şirketlerin oranı New York Borsasında %21 iken, Londra Borsasında %19 dur. 485 şirket ile New York Borsası incelenen borsalar arasında en fazla yabancı şirketin kote olduğu borsa konumundadır. Tabloda yer almayan Lüksemburg, Singapur ve Şili borsaları da yabancı şirket sayılarının oransal olarak yüksek olduğu borsalardandır yılında Borsa İstanbul kote şirket sayısında dünyada 24. sıradadır. Borsa İstanbul WFE ye Ana Pazar, Yıldız Pazar, Yakın İzleme Pazarı, Gelişen İşletmeler Pazarı ile Yapılandırılmış Ürünler Pazarı na (menkul kıymet yatırım ortaklıkları ile borsa yatırım fonları hariç) kote şirketlerin verilerini bildirmektedir yılında bu piyasalara kote 381 adet şirket ile Borsa İstanbul incelenen borsalar arasında 24. sırada yer almaktadır. Mevcut durumda sadece 1 yabancı şirket Borsa İstanbul a kotedir. İşlem Hacmi İşlem hacmi bakımından, ABD borsaları 2016 yılında listenin ilk sıralarında yer almıştır yılında ikinci sırada yer alan Şanghay Borsası, 2016 da dört sıra birden gerileyerek altıncı 12 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI

22 sıraya düşmüştür. Çinli bireysel yatırımcıların 2015 te borsaya olan yoğun ilgisinin 2016 da azalmasıyla Şanghay ve Şenzhen Borsaları nın toplam işlem hacmindeki oranı 11 puan azalarak %16 ya gerilemiştir. Diğer taraftan, sağladıkları düşük maliyet, yatırımcı kimliğinin gizlenmesi, hızlı işlem ve tek merkezden birçok piyasaya ulaşabilme gibi imkânlar ile alternatif işlem platformları da son yıllarda yatırımcılarca tercih edilmektedir. ABD merkezli BATS Global Market önemli alternatif işlem platformlarından biri olup, bu platformda 2016 yılı içinde yapılan pay senedi işlem hacmi 14 trilyon $ a yaklaşarak dünyanın en büyük borsalarındaki işlem hacimlerini yakalamıştır. Yine BATS Global Markets ın iştiraklerinden olan ve Avrupa da faaliyet gösteren BATS Chi-X Europe daki pay senedi işlem hacmi ise 8 trilyon $ civarında gerçekleşmiştir. Borsa İstanbul, 2016 yılında 331 milyar $ lık işlem hacmiyle dünya borsaları arasında bir sıra düşerek 22. sırada yer almıştır. PAY SENEDİ İŞLEM HACMİ (2016) İşlem İşlem Hacim/Piyasa Hacmi Hacmi Değeri (milyar $) Payı 1 Nasdaq OMX 31,944 27% 821.3% 2 New York Borsası 19,737 17% 201.7% 3 BATS ABD 13,683 12% - 4 Şenzhen Borsası 11,673 10% 725.8% 5 BATS Chi-x Avrupa 7,694 7% - 6 Şanghay Borsası 7,535 6% 367.2% 7 Japonya Borsası 5,618 5% 222.0% 8 NYSE Euronext (Avrupa) 2,760 2% 158.1% 9 Londra Borsası Grubu 2,286 2% 130.7% 10 Kore Borsası 1,688 1% 263.3% 22 Borsa İstanbul % 420.2% Toplam 116, % 166.6% Kaynak: WFE Türkiye işlem hacmi bakımından dünya borsaları arasında 22. sırada yer almaktadır. Pay senedi işlem hacminin toplam piyasa değerine oranı, ilgili piyasanın likiditesine ilişkin bir gösterge olarak kullanılabilir. Pay senedi devir hızı olarak adlandırılan bu oranın yüksek olması likit bir piyasaya işaret ederken, aynı zamanda bu borsadaki yatırımcıların portföylerini daha kısa vadeli olarak değerlendirdiklerini göstermektedir. Bu anlamda, en likit piyasalar %821 devir hızı ile ABD li Nasdaq ve %726 lik oran ile Şenzhen Borsasıdır. %420 lik devir hızıyla Borsa İstanbul incelenen borsalar arasında 3. sırada yer almaktadır. Vadeli İşlemler ve Opsiyonlar Dünya Borsalar Federasyonu 60 borsada işlem gören vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri verilerini derlemektedir. ABD doları cinsinden verilen hacimler, temsili değerleri (notional value) ifade etmektedir. TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 13

23 DÜNYA BORSALARINDA DAYANAK BAZINDA VADELİ İŞLEM VE OPSİYON SÖZLEŞMELERİ İŞLEM HACMİ (2016) İşlem Miktarı (milyon Adet) İşlem Hacmi (milyar $) Vadeli İşlem Sözleşmeleri 15,598 1,360,803 Faiz 2,635 1,087,079 Hisse Senedi Endeksi 7, ,420 Emtia 2, ,223 Döviz 2,283 27,482 Hisse Senedi 817 4,581 Borsa Yatırım Fonu 5 17 Opsiyon Sözleşmeleri 8, ,694 Faiz ,947 Hisse Senedi Endeksi 2,680 84,797 Emtia 253 7,672 Döviz 3,056 4,763 Hisse Senedi 647 2,832 Borsa Yatırım Fonu 1, Kaynak: WFE, Borsa İstanbul 2016 yılında toplam türev hacmi yıllık bazda %8 artarak 1,8 katrilyon $ olmuştur. Organize borsalardaki türev işlem hacimlerinin %76 sı vadeli işlem sözleşmelerine aittir. Aynı dönemde işlem gören kontrat sayısı %9 artarak 24 milyar adete yükselmiştir. Bu kontratlara dayanak varlıklara göre bakıldığında, hem vadeli hem de opsiyon sözleşmelerinde faiz kontratlarının önemli yer tuttuğu görülmektedir. Faiz kontratları türev işlemlerinde önemli yer tutmaktadır. DÜNYA BORSALARINDA VADELİ İŞLEM HACMİ (2016) İşlem Hacmi (milyar $) Toplamdaki Payı (%) 1 CME Grubu 1,025, % 2 ICE Türev (Avrupa) 107, % 3 Deutsche Börse 66, % 4 Avustralya Borsası 34, % 5 Londra Metal Borsası 19, % 6 Montreal Borsası 14, % 7 BM&FBOVESPA 13, % 8 Şanghay Tür. Bor. 12, % 9 Japonya Borsası 10, % 10 Dalian EB-Çin 8, % 26 Borsa İstanbul % Toplam 1,360, % Kaynak: WFE, Borsa İstanbul Kıyaslamada bir önceki yıl olduğu gibi CME Grubu, 1 katrilyon $ lık işlem hacmiyle ilk sırada olup, dünyadaki toplam işlemlerin %75 i bu grupta üretilmektedir. Borsa İstanbul da 2016 yılında toplam vadeli işlem hacmi dolar bazında 131 milyar $ olmuştur. Türkiye vadeli işlem hacimleri sıralamasında önceki yılki konumundan 1 sıra gerileyerek 26. sırada yer almıştır. 14 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI

24 DÜNYA BORSALARINDA OPSİYON İŞLEM HACMİ (2016) İşlem Hacmi (milyar $) Toplamdaki Payı (%) 1 CME Grubu 354, % 2 Kore Borsası 35, % 3 Deutsche Börse 18, % 4 Ulusal Hindistan Borsası 10, % 5 Hong Kong 2, % 6 ICE Türev (Avrupa) 2, % 7 Tayvan Tür. Bor. 2, % 8 BM&FBOVESPA 1, % 9 OMX Nordic 1, % 10 Londra Metal Borsası % 21 Borsa İstanbul % Toplam 431, % Kaynak: WFE, Borsa İstanbul Dünya borsalarındaki opsiyon işlemlerinde 354 trilyon $ hacim ile yine CME grubunun ilk sırada yer aldığı, toplam işlemlerin %82 sinin bu borsada yapıldığı görülmüştür. Sıralamadaki ilk üç borsada toplam işlemlerin %95 i yapılmaktadır. Henüz gelişmekte olan Borsa İstanbul opsiyon piyasasında işlem hacmi bir önceki yıla göre %200 den fazla artarak 4,1 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. Borsa İstanbul hacimdeki artışın etkisiyle verisi incelenen 32 borsa arasında 21. sırada yer almıştır. Yatırım Fonları ABD de dünyadaki toplam yatırım fonlarının yarısı bulunmaktadır. Yatırım fonlarına ilişkin analiz için Avrupa Yatırım Fonları ve Varlık Yönetimi Derneğince (European Fund and Asset Management Association-EFAMA) derlenen bilgilerden yararlanılmıştır. EFAMA yatırım fonları, borsa yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları ile ilgili verileri 46 ülkeden toplayarak yayınlamaktadır. Emeklilik fonları verilere dahil edilmemiştir. Bu ülkelerdeki fonların toplam büyüklüğü 2016 itibarıyla 2015 sonuna göre %9 artarak 40 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir. ABD, 19 trilyon $ a yaklaşan yatırım fonu büyüklüğü ile dünya sıralamasında ilk sırada yer almaktadır. Bu tutar, dünya genelindeki toplam yatırım fonu büyüklüğünün %47 sini oluşturmaktadır. MENKUL KIYMET YATIRIM FONLARI (2016) Yatırım Yatırım Fonları Toplamdaki Portföyü/ (Milyar $) Payı GSYH 1 ABD 18, % 101.7% 2 Lüksemburg 3, % % 3 İrlanda 2, % 863.1% 4 Almanya 1, % 54.6% 5 Fransa 1, % 76.3% 6 Avustralya 1, % 134.3% 7 Japonya 1, % 54.7% 8 İngiltere 1, % 110.5% 9 Çin 1, % 10.8% 10 Brezilya 1, % 69.1% 34 Türkiye % 1.6% Toplam 40, % 63.7% Kaynak: ICI, IMF, TÜİK TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 15

25 Lüksemburg, vergi ve operasyonel alanlarda sunduğu olanaklardan dolayı yatırım fonu ve yatırım ortaklığı gibi kolektif yatırım kuruluşlarının merkezi haline gelmiştir. Bu nedenle, Avrupa da pek çok fon Lüksemburg da kurulmakta, ancak payları diğer ülkelerdeki yatırımcılara satılmaktadır yılı milli gelirinin 60 milyar $ olduğu tahmin edilen bu ülkedeki fon büyüklüğü 2016 itibarıyla 4 trilyon $ dır. İrlanda da benzer fırsatlar sunarak kolektif yatırım şirketlerinin alternatif merkezi haline gelmeyi hedeflemektedir. Verisi derlenen ülkeler arasında ilk 10 ülke toplam portföy büyüklüğünün %88 ini oluşturmaktadır. Toplam yatırım fonu portföy büyüklüğünün incelenen ülkelerdeki milli gelire oranı %64 tür itibarıyla Türkiye deki yatırım fonu portföy büyüklüğü 2015 e göre dolar bazında %4 azalarak 12 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. YATIRIM FONLARININ TÜRLERİNE GÖRE DAĞILIMI (09/2016) Pay Senedi Tahvil- Bono Değişken/ Karma Para Piyasası Anapara Korumalı Gayrımenkul Diğer ABD 56% 22% 7% 14% 0% 0% 0% Lüksemburg 29% 31% 22% 9% 0% 1% 8% İrlanda 26% 20% 4% 23% 0% 1% 25% Almanya 15% 25% 45% 0% 0% 8% 6% Fransa 17% 14% 18% 19% 1% 7% 22% Avustralya 38% 6% 0% 0% 0% 0% 56% İngiltere 45% 13% 9% 1% 0% 2% 31% Japonya 90% 10% 0% 0% 0% 0% 0% Çin 8% 17% 24% 50% 0% 0% 1% Brezilya 5% 59% 20% 7% 0% 2% 8% Kanada 32% 13% 52% 2% 0% 0% 1% Türkiye 3% 52% 8% 29% 1% 0% 7% Toplam 42% 22% 13% 12% 0% 1% 8% Kaynak: EFAMA EFAMA, yatırım fonlarının portföy dağılımına ilişkin istatistikler de yayınlamaktadır. Tabloda, Eylül 2016 itibarıyla bir önceki tabloda yer alan ve yatırım fonu büyüklüğü en yüksek olan ülkelerdeki portföy dağılımı verilmiştir. Hisse senedi yatırımlarının en ağırlıkta olduğu ülke %90 pay ile Japonya dır. Dünyadaki toplam yatırım fonlarının yarısının bulunduğu ABD deki fonların %56 sını pay senedi fonları oluşturmaktadır. Dünyada daki fonların %42 si pay senedi fonlarıdır. İrlanda, Fransa gibi bazı ülkelerin fon dağılımının büyük bölümünün Diğer kategorisi altında sınıflandığı görülmektedir. EFAMA sınıflamalarına göre Diğer kategorisi yukarıda belirtilen geleneksel pay senedi, tahvil/bono gibi kategorilere dâhil olmayan serbest yatırım fonu gibi daha çok alternatif yatırım fonlarını kapsamakta ya da hakkında sınıflama için yeterli bilginin mevcut olmadığı yatırım fonlarını içermektedir. Dünya genelindeki toplam fonlarda pay senedi fonlarının payı %42 dir. Türkiye deki menkul kıymet fonlarının sadece %3 ü pay senedi fonlarıdır. İleride de değinileceği üzere 16 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI

26 Türkiye deki fon portföylerinin önemli bir kısmını sabit getirili enstrümanlara yatırım yapan fonlar oluşturmaktadır. Finansal Araçların Getirileri 2016 yılında en yüksek getiriyi altın sağlamıştır. Türkiye de başlıca sermaye piyasası araçları pay senetleri ile kamu kesimi tarafından ihraç edilen devlet tahvilleridir. Yatırımcılar, TL veya döviz cinsinden mevduat, tahvil, pay senedi, yatırım fonları ve altın alternatifleri arasında tercih yapmaktadır. Yatırım araçlarının karşılaştırmalı getirilerinin sunulduğu bu bölümde yukarıda sayılan alternatifler içinde çeşitli yatırımların getirilerinin karşılaştırması yapılmıştır. Altın fiyatları için TCMB veri bankasından Borsa İstanbul da gerçekleşen günlük ağırlıklı ortalama TL/kg fiyatları kullanılmıştır. Mevduat getirileri için TCMB veri bankasından alınan ortalama faiz oranları kullanılmıştır. Dönem başında yapılan 1 ay ve 3 aylık mevduatın, geri dönüşünde anapara ve faiziyle beraber aynı vadeyle tekrarlandığı varsayılmıştır. Getiriler gelir vergisi kesintisi göz önüne alınarak hesaplanmıştır. Hisse ve borçlanma araçları ağırlıklı fonlar, değişken faizli özel sektör tahvilleri ile devlet iç borçlanma senetlerinin getirilerini hesaplamak için BIST-KYD endeksleri kullanılmıştır yılında 3 ay vadeli dolar mevduatı, en yüksek getiriyi sağlamışken, 2016 yılında en fazla değer artışı %32 artışla altında yaşanmıştır. Dolar ve avro cinsinden yatırımlar, 2015 yılında olduğu gibi 2016 yılında da değer kazanan yatırım araçları olmuştur yılında %16 değer kaybeden BIST 100 endeksi, 2016 da %9 değer kazanmış olup enflasyondan arındırıldığında reel kazanç %0,4 te kalmıştır. SEÇİLMİŞ YATIRIM ARAÇLARININ GETİRİSİ (2016) Altın 0.2% -13.6% 8.2% 11.7% 31.6% 3 ay $ DTH -2.8% 22.5% 11.4% 27.5% 22.9% $ -5.9% 19.8% 9.2% 25.4% 20.6% 3 ay DTH -1.2% 27.7% -1.9% 14.1% 17.8% -4.0% 25.1% -3.7% 12.6% 16.5% Hisse Ağırlıklı Yatırım Fonları 36.8% -8.7% 20.0% -6.6% 15.2% Değişken Faizli Özel Sektör Tahvili 11.4% 8.5% 11.7% 10.1% 11.9% Orta Vadeli Devlet İç Borçlanma Senetleri 16.6% 1.4% 12.9% 3.2% 10.6% 3 ay TL Mevduat 8.7% 6.5% 8.3% 8.8% 9.7% BIST % -13.3% 26.4% -16.3% 8.9% Borçlanma Aracı Ağırlıklı Yatırım Fonları 7.6% 4.1% 8.5% 8.3% 8.3% TÜFE 6.2% 7.4% 8.2% 8.8% 8.5% Kaynak: Borsa İstanbul, Hazine, TCMB, TÜİK, TSPB hesaplamaları Altın %32 nominal kazanç sağlamış ve en fazla reel getiri sağlayan yatırım aracı olmuştur. Doların %11 reel değer kazandığı 2016 yılında, dolar cinsinden mevduatlarda yatırımcılar %13 civarında reel getiri elde etmiştir. Avro TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 17

27 cinsinden yapılan mevduatlar ise %8 civarında reel kazanç sağlamıştır. Kamu borçlanma araçlarına yapılan yatırımın getirisi %8 olarak hesaplanırken, değişken faizli özel sektör tahvillerinin de getirilerinin %12 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Kolektif yatırım araçlarından hisse ağırlıklı yatırım fonlarının 2016 daki getirisi %15 olarak gerçekleşirken, borçlanma aracı ağırlıklı fonların getirisi %8 ile karşılaştırılan araçlar arasında son sırada yer almaktadır. Raporun yatırım tercihlerinin incelendiği Yatırımcılar bölümünde de değinildiği üzere, TL mevduatın Türkiye deki tasarruflardaki payı %37 ile ağırlıktadır. Öte yandan, 2016 yılında %8 nominal getiri sağlayan TL mevduatı, yatırımcılarına reel anlamda kayıp yaşatmıştır. Sabit Getirili Menkul Kıymetler Türkiye de sabit getirili menkul kıymetler (SGMK), kamu kesimi tarafından ihraç edilen devlet tahvilleri ve hazine bonoları ile özel sektör tarafından ihraç edilen tahvil, finansman ve banka bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler ile kira sertifikalarından oluşmaktadır yılında özel sektörün tahvil ihraçlarıyla sağladığı kaynak %13 artışla 90 milyar TL ye çıkmıştır. Bu ihraçların üçte ikisi bankalarca yapılmıştır. Kamu tarafında ise 88 milyar TL lik yeni ihraç gerçekleşmiştir yılında özel sektörün tahvil ihraçlarıyla sağladığı kaynak %13 artışla 90 milyar TL ye çıkmıştır. İkincil piyasa işlemlerinde repo hacmi 2016 yılı içerisinde %9 artışla 11,6 trilyon TL ye ulaşmıştır. Kesin alım-satım işlem hacmi %26 artarak 661 milyar TL olarak gerçekleşmiştir nın başında %11 civarında olan gösterge tahvil faizi ekonomiyi kuvvetlendirme gayesi çerçevesinde TCMB müdahalesiyle kademeli olarak indirilerek %9 seviyesine kadar gerilemiştir. Sabit Getirili Menkul Kıymet Getirileri TCMB, 2016 yılının başından bu yana bir haftalık repo faiz oranlarını kademeli olarak düşürmüştür. TCMB nin uygulamış olduğu politikaların etkisi ile Bankalararası Para Piyasası ve Borsa İstanbul Repo - Ters Repo Pazarındaki faiz oranları yıl genelinde %10 civarından %8 lere gerilemiştir. 18 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI