Dört yüzyıla yakın bir süre, Topkapı Sarayı... DÜNYANIN EN ZENGİN MÜZESİ

Transkript

1 DÜNYANIN EN ZENGİN MÜZESİ Topkapı Sarayı Bir zamanlar, dünya politikası buradan yönlendirilirdi. Şimdi, muazzam bir imparatorluğun en seçkin kültür ve sanat hâzineleri burada sergileniyor Dört yüzyıla yakın bir süre, dünya politikasının ana merkezi... Halen, paha biçilmez tarihi koleksiyonları ve henüz tam incelenmemiş arşivleriyle dünyanın en zengin müzesi... İşte, Marmara Denizi, İstanbul Boğazı ve Haliç in kavşak noktasında, Sarayburnu sırtlarını süsleyen ünlü tarihi yapı, Topkapı Sarayı... Bu sarayın sahne olduğu olaylar tarihçiler için bitmez tükenmez malzemeler verirken, orada sergilenen hazineler her gün binlerce ziyaretçinin hayranlık dolu bakışlarını çeker. Geniş bir alana yayılmış binaları dolaşırken ve vitrinlerde muhafaza edilen eşyaları seyrederken, sanki o şaşaalı geçmişte yaşıyormuş gibi bir duyguya kapılabilirsiniz. Gelin, Topkapı Sarayı nı kısa çizgilerle tanıtmaya çalışalım. Fatih Sultan Mehmet, 1453 yılında İstanbul u fethedince, şimdiki üniversite merkez binasının bulunduğu yerde ilk sarayı yaptırmıştı. Ancak, Sarayburnu çevresinin güzelliği ve alanının uygun oluşu gözönüne alınarak, burada yeni bir inşaata girişildi ve resmi vesikalarda Saray-ı Cedîd (Yeni Saray) olarak geçen Topkapı Sarayı ortaya çıktı. Yarımadanın çevresi Bizans surlarıyla kapatılmıştı. Kara tarafına da 1400 metre uzunluğunda yeni duvarlar çekildi ve bu saha içinde büyük bir site kuruldu. "Bâb-ı Hümâyun adı verilen Ayasofya daki muhteşem kapının kitabesinden anlaşıldığına göre, inşaat 1478 yılı Aralık ayında tamamlandı. Müteakip devirlerde de, site içine yeni yeni yapılar dikildi. 34 MAGAZİN 7/89

2 Dört yüzyıl OsmanlI İmparatorluğuna yönetim merkezi olan Topkapı Sarayı, şimdi dünyanın en zengin müzelerinden biri, (solda) Topkapı Sarayı müzesinde yer alan sedef kakmalı taht ve porselen bir sürahi (sağda ve altta).. Topkapı Palace, for four hundred years the centre of administration of the Ottoman Empire, is now one of the richest museums in the world, (left) Topkapı Palace Museum. Throne finely inlaid in mother- of -pearl and a porcelain decanter, (right and below) Bâb-ı Hümâyun dan girilen avluda, sarayın dış hizmetleriyle ilgili yapılar vardır. Sahilde 16. yüzyılla 19. yüzyıl arasında inşa edilen birçok köşkten. Sepetçiler Kasrı dışında bugün tümü yok olmuştur. Bâb-ı Hümâyun un solunda St. İren Kilisesi ve Darphane yer alır. Darphane yanındaki yokuşun başındaki Kozbekçiler Kapısı, Gülhane Parkı na ve Arkeoloji Müzesi ne açılır. Avluda yer alan Çinili Köşk, 15. yüzyıl çinileriyle kaplıdır. Yapı, Selçuklu medrese mimarisi düzeninde inşa edilmiştir. Bâb-ı Hümâyun dan dar bir yolla ikinci kapıya ulaşılır. Kanunî döneminde yaptırılan ve Bâbu s-selâm diye anılan bu kapı, Saray ın ana girişidir. Kapının açıldığı avluya Bîrun adı verilir. Yirmi kubbe ile örtülü saray mutfakları, bu avlunun

3 sağında yer alır. 15 bin kişiye yemek hazırlanan bu mutfaklar, II. Selim zamanındaki büyük yangının ardından, Mipıar Sinan tarafından onarılmışlardır. Avlunun solunda Has Ahırlar Kapısı ve Harem dairesinin Arabalar Kapısı yer alır. Bu kapının yanındaki Kubbealtı, üç kubbeli bir yapıdır. Haftanın belli günlerinde Vüzera (Bakanlar Kurulu) toplantılarının düzenlendiği Kubbealtı nda, üçüncü kubbe Divan kâtiplerine tahsis edilmiştir. Padişah, sadrıâzamın oturduğu yerin hemen üzerindeki kafesli bir pencerenin ardından toplantıları gizlice izleyebilirdi. Kubbealtı nın bitişiğinde, sekiz kubbeli İç Hazine Dairesi bulunur. Bâbü s-selâm ya da Orta Kapı nm ardından Bâbus-Saade, A k Ağalar Kapısı, Enderun Kapısı gibi isimlerle anılan üçüncü kapıya varılır, oradan da Enderun denilen üçüncü avluya geçilir. Kapının karşısında Arz Odası bulunur. 17. yüzyılda yapılan bu odanın ön yüzünde süslemeler ve bir çeşme yer alır. Kapıların üzerindeki yazılar, hattat padişahlardan III. Ahmet ve II. Mahmut a aittir. Üçüncü avlu girişinin hemen sağında, Padişah ve hareminin özel zenaatkârlarının barınağı anlamına gelen Seferii Koğuşu vardır. Yeşil somaki sütunlu bir revaktan girilen yapı, iki büyük salondan oluşur. Buradan birkaç basamakla Hazine-i Hümayun un revakına inilir. Sekiz iri sütun tarafından taşınan revakın Marmara Denizi, İstanbul Boğazı ve Haliç in kavşak noktasında, Saraybumu sırtlarını süsleyen Topkapı Sarayı, tarihçiler için bitmez tükenmez bir malzemedir. Topkapi Palace, situated on the slopes of Seraglio Point at the confluence of the Bosphorus, the Golden Horn and the Sea of Marmara, offers historians an inexhaustible wealth of material. 36 MAGAZİN 7/89 Müzede yer alan iki değerli parça, üstte taht, altta hançer. Yanda Topkapı Sarayı'na ait bir gravür. Two valuable exhibits in Topkapı Palace Museum: (above) a throne, (below) a dagger. (To the side) an engraving of the Palace. ardında dört oda ve bir büyük balkon vardır. İhtişamlı taç kapılarla girilen üç odadan birincisi, Mimar Sinan a aittir. Hazine-i Hümayun olarak inşa edilen bu bölümün yan tarafında ise Has Odalılar Koğuşu yer alır. Ak Ağalar Kapısı nın solunda, Yavuz Sultan Selim in Mısır Seferi dönüşü getirdiği Kutsal Emanetler için yaptırılan Ak Ağalar Camii ve Has Oda bulunur. Bugün Hz. Muhammed in kutsal eşyalarının sergilendiği Has Oda nın arka kapısı Dördüncü Yer e, ya da Bağdat Köşkü Taşlığı na açılır. Bu taşlıkta IV. Murat tarafından inşa ettirilen iki köşk bulunmaktadır. Taşlığın sağında Karamustafa Paşa Köşkü, Hekimbaşı Odası, Esvap Odası, Sofa Camii ve Mecidiye Köşkü sıralanmıştır. 400 yıl boyunca Osmanlı İmparatorluğumun yönetim merkezi görevini üstlenmiş bulunan Topkapı Sarayı, 700 bin metrekarelik bir alanı kaplar yılında bu görevi Dolmabahçe Sarayı na devreden Topkapı Sarayı, Cumhuriyet in ilânından sonra müze olarak yeniden düzenlenmiştir. TOPKAPI SARAYI MÜZESİ Dünyanın en zengin müzesi olan Topkapı Sarayı Müzesi nin ilk bölümü mutfaktır. 11 bin 475 parçadan oluşan değerli Çin porseleni takımı, Japon ve Avrupa menşeli porselen ve kristal parçalarıyla, gerçek bir hazine teşhir edilmektedir bu bölümde. Türk ve Avrupa yapımı gümüş, cam

4 ve bakır işleri ile klâsik Tang dönemine ait ünlü tunç ayna da, mutfak bölümünde yer alan nadide parçalar arasındadır. Üçüncü avludan sonra ulaşılan Hazine Dairesi bir çok salondan oluşur. Birinci salonun en değerli parçaları arasında şunlar sayılabilir: Sarık kısmı elmas ve yakutlarla süslü, gövdesi ve başı kök inciden heykelcik başta gelir. 16. yüzyıl yapımı yakut ve zümrütlerle süslü altın kabartma matara, yeşimden yapılıp değerli taşlarla bezenmiş ibrik, Fransız altın masa saati, altın çemberler arasına neceflerden yapılmış yazı çekmecesi, yine neceften mamul ibrik ve maşrapa, 14. yüzyıl Mısır işi yeşil cam kandil, 16. yüzyıl İran işi şarap sürahisi, yakut işlemeli, sarı yaldızlı gümüş asma saat, sırma ve inci işlemeli cüz kesesi. İkinci salonun en değerli parçaları arasında, iri zümrütlerle süslü yay torbası (sadak) başta gelir. Sultanahmet Camii nin mimarı Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından yapıldığı bilinen taht, Topkapı filminin ünlü zümrüt kakmalı hançeri de bu salonun nadide eşyalarındandır. Üçüncü salonda, altından yapılmış ve üzeri değerli taşlarla süslü II. Murat Divanı ve Şah İsmail, yahut Nadir Şah a ait olduğu sanılan taht görülebilir. Dördüncü salonda sergilenen en ünlü parça Kaşıkçı Elmasıdır. Zarfları ve kaşıkları altından yapılmış pembe kristal komposto takımı, sayısız som zümrüt askılar, mücevher çekmeceleri, pırlantalı şamdanlar da bu salondadır. Has O da (Hırka-i Saadet Dairesi) ise, Hz. Muhammed e ait kutsal eşyaların muhafaza edildiği yerdir. Topkapı Sarayı Müzesi nin görülmeye değer diğer ünlü bölümleri arasında. Sünnet Odası nın dış kapısı yanlarındaki çini panolar. Revan Köşkü"nün iç süslemeleri, Bağdat Köşkü nün som altın yaldızlı malakâri kabartmalarla tezyin edilmiş kubbe ve tavanları, Harem Dairesi içindeki duvar çinileri, Altınyolu diye adlandırılan koridorun çini panoları başta gelmektedir. Kısaca, Topkapı Sarayı, gerek mimarisi, gerek müzede yer alan birbirinden değerli parçalarıyla. 600 yıllık Osmanlı kültür ve sanatından günümüze kalan en değerli miras olma özelliğini sürdürüyor. MAGAZİN 7/89 37

5 THE RICHEST MUSEUM IN THE W ORLD Topkapi Sarayt nin Harem Dairesi ve Harem de hayat, son yıllarda birçok batılı araştırmacının da ilgi odağı haline geldi. Topkapi Palace In recent years the Harem apartments in Topkapi Palace and life in the Harem have attracted the attention of a number of Western scholars. For four hundred years the main centre of world politics and now the world s richest museum, with its invaluable historical collections and its still not fully researched archives, the famous historical buildings of Topkapi Palace adorn the slopes of Seraglio Point at the confluence of the Sea of Marmara, the Bosphorus and the Golden Horn. The events that took place here offer inexhaustible material for the research historian while the building itself arouses the wonder and admiration of the thousands who visit it every day. As you stroll through the buildings scattered over this spacious site and examine the objects exhibited in the show-cases you feel as if you were living in the splendid magnificence of the past. Let us give you a brief outline of the history of the palace. After his conquest of the city in 1453 Sultan Mehmet II built his palace on the site now occupied by the central building of the university at Bayezit. But, in view of the beauty of the view from Seraglio Point and the suitability of the site, he began here the construction of a new palace which was to be referred to in official documents as Saray-i Cedid. The peninsula was surrounded by Byzantine defence walls. New walls 1400 m in length were built along the landward side and a large group of buildings erected on the enclosed site. According to the inscription on the great entrance gate or Bab-i Humayun just beside Ayasofya the construction was completed in December New buildings were continually being added in successive periods. 38 MAGAZİN 7/89 The Bab-i Humayun opens into a courtyard which contained buildings connected with the external functions of the Palace. Of the many pavilions erected on the shore between the 16th and 19th -centuries only the Sepetçiler Köşkü (Basketmakers Pavilion) still survives. To the left of the Bab-i Humayun stand the Church of St Irene and the Imperial Mint. The Kozbekçiler Gate at the top of the hill by the side of the Mint leads down to Giilhane Park and the Archaeological Museum. The Çinili Köşk (Tiled Pavilion) in the Museum courtyard is adorned with 15th century tiles. The building is constructed in the architectural style of a Seljuk medrese. A narrow road leads from the Bab-i Humayun to the second gate. This, known as the Babu s-selam Sarayın içinden bir görünüş (solda), değerli taşlarla süslü bir kavuk (üstte) ve Harem'de hayat (altta). An inside view from the palace (left), a turban studded with precious stones (above), and life in the Harem (below). (the Gate of Peace), was built during the reign of Süleyman the Magnificent and forms the main entrance to the Palace proper. This opens into a courtyard known as the birun or outer courtyard. On the right of this courtyard are the palace kitchens with their twenty domes where food was prepared for fifteen thousand people. Burned down during the reign of Selim II they were restored by the architect Sinan. On the right hand side of the courtyard are the Has Ahırlar (Imperial Stables Gate) and the Arabalar Kapısı (Carriage Gate) leading into the Harem. Just beside this gate is the Kubbealti, a building with three domes. On certain days of the week the Vuzera (Council of Ministers) would meet in the Kubbealti while the chamber under the third dome was allocated to the use of the secretaries. The Sultan would secretly follow the meetings of his ministers from behind a latticed window just above the seat occupied by the Grand Vizier. Just beyond the Kubbealti there is a six-domed building known as the İç Hazine Dairesi (Inner Treasury). The next gate after the Babus-Selam or Middle Gate is the gate opening into the third courtyard, variously known as the Babus- Saade (Gate of Felicity), Ak Ağalar Kapısı (Gate of the White Eunuchs) and the Enderun Kapısı. Immediately opposite this gate is the Arz Odası (Audience Chamber). This is a 17th century building with decorated facade adorned with a fountain. The inscriptions over the door are the work of the calligrapher-sultans Ahmet III and Mahmut II. MAGAZİN 7/89 39

6 Immediately to the right of the entrance into the third courtyard is the Seferli Koğuşu where the private craftsmen of the Sultan and the Harem were housed. The building is entered through a portico of green porphyry columns and consists of two large chambers. From here a few steps lead down to the portico of the Hazine-i Humayun (Imperial Treasury). This building comprises four rooms and a spacious balcony with a portico in front supported by eight large columns. The first of the three rooms, which are entered through magnificent portals, was built by the architect Sinan. Adjacent to this section, originally the Imperial Treasury, is the Has Odalılar Koğuşu. To the left of the Gate of the White Eunuchs stand the Ak Ağalar Camii (the Mosque of the White Eunuchs) and the Has Oda (Privy Chamber) constructed to house the Holy Relics brought back by Selim I from his Egyptian campaign. The gate behind the Has Oda opens onto the courtyard in front of the Baghdad Pavilion. Here are to be found two pavilions built by Murat IV. Along the right-hand side of the courtyard are arranged the Kara Mustafa Pasa Pavilion, the Hekimbaşı Odası (Chamber of the Chief Physician), the Esvap Odası (the Wardrobe), the Sofa Mosque and the Mecidiye Pavilion. In 1853, when the seat of Ottoman government was transferred to Dolmabahçe Palace, Topkapi Pal- Topkapı Sarayı gerek dış görünümü, gerek iç süslemeleriyle ziyaretçilerde hayranlık uyandırıyor. Topkapi Palace arouses the wonder and admiration of visitors by its imposing exterior and its rich interior decoration. Topkapi filminin ünlü zümrüt kakmalı hançeri ve Kaşıkçı Elması, Hazine Dairesinde sergilenen en değerli parçalar arasındadır. Two of the most valuable exhibits in the Topkapi Palace Treasury - the famous jewelled dagger featured in the film Topkapi and the Kasikci diamond ace, which covers an area of 700,000 m2, had for four hundred years been the centre of administration of the Ottoman Empire. After the foundation of the Republic the Palace was laid out as a museum. TOPKAPI PALACE MUSEUM The first section of the Topkapi Palace museum consists of the kitchens, in which 11,375 pieces of invaluable Chinese porcelain, together with a rich collection of Japanese and European porcelain and crystal, are exhibited. The Turkish and European silver, glass and copper ware and the famous bronze mirror from the classical Tang period are among the most valuable of the objects displayed. The Treasury in the third courtyard consists of a number of different rooms. The most valuable of the objects exhibited in the first room include the statuette with body and turban encrusted with diamonds and rubies and the head fashioned from 40 MAGAZİN 7/89

7 s pf«kt. n<-? i m P? Jr i t? ife solid crystal; the 16th century flask in gold relief encrusted with rubies and emeralds; the jade ewer embellished with precious stones; the gold French table clock; the writing cabinet of crystal inlaid between gold strips; a ewer and mug, also of crystal; a 14th century jade oil-lamp of Egyptian workmanship; a 16th century Iranian wine decanter; a gilt silver pendant clock decorated with rubies and a cuz kesesi (bag for carrying a section of the Qur an) silver and gold embroidered cloth encrusted with pearls. The most valuable exhibits in the second room include the quiver decorated with large emeralds, the throne made by the Sedejkâr (worker in mother-of-pearl) Mehmet Agha, the architect responsible for Sultanahmet Mosque, and the famous emerald encrusted dagger featured in the film Topkapi. The third room contains the divan of Murat III, made of solid gold and encrusted with precious stones, and the throne thought to have belonged to Shah Ismail or Nadir Shah. The most famous exhibit in the fourth room is the Kaşıkçı Diamond. Other exhibits include the compote set of pink crystal with spoons and holders of gold, innumerable pendants of solid emerald, jewel caskets and candlesticks encrusted with brilliants. The Chamber of the Holy Relics houses sacred objects associated with the Prophet. Other famous features of the Topkapi Palace Museum which are well worth seeing include the two tile panels outside the Circumcision Room, the interior decoration of the Revan Pavilion, the solid gold-gilt malakari relief decoration on the dome and walls of the Baghdad Pavilion, the wall tiles in the Harem apartments and the tile panels in the corridor known as the Golden Way. In short, Topkapi Palace, both as a work of architecture and as a museum housing an invaluable collection of exhibits, comprises a heritage of six hundred years of Ottoman art and culture. MAGAZİN 7/89 41 Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Taha Toros Arşivi * *