UYGULAMADAN DOSYA. Haz rlayan: Av. Hüseyin Özbek

Transkript

1 UYGULAMADAN DOSYA Haz rlayan: Av. Hüseyin Özbek

2 B R YAZI Hukuku Zorlaman n Güncel Örne i HEYBEL ADA RUHBAN OKULU Av. Hüseyin ÖZBEK* Son y llarda ülkemizi ziyaret eden ABD ve AB yetkililerinden Rum Patrikhanesinin ve Rum Patri inin ekümenikli inin tan nmas taleplerini duymak ola an hale geldi. AB lerleme raporlar nda da Fener Patri inin ekümenikli inin tesciliyle birlikte, Heybeliada Ruhban Okulunun aç lmas na iliflkin istemlerinin Türkiye Cumhuriyeti Devletince de kabulü ve sonuç olarak hukuksallaflt r lmas srarla istenmektedir. Geçti imiz aylarda ülkemizi ziyaret eden ABD D fliflleri Bakan Yard mc s Nicholas Bruns da Patrikhane yi ziyaret etti ve ayn istemleri tekrarlad. Yine geçti imiz günlerde ABD D fliflleri Bakanl ad na verdi i demeçte de Heybeliada Ruhban Okulu nun aç lmas beklentisini dile getirerek konunun srarla üzerinde durduklar n vurgulad. Bu nedenle güncelli ini sürdürece i anlafl lan bu sorunun tarihsel kronolojisine göz atman n yararl olaca düflüncesindeyiz: 19. yüzy l n bafllar ndan itibaren Fener Rum Patrikhanesi Ortodokslar aras nda dinsel birli i korumak ve gelifltirme aray fl na girer. Sonuçta Patrikhaneye ba l olarak teoloji e itimi vermek üzere Heybeliada Ruhban Okulu 1 Ekim 1844 tarihinde aç l r. Okul do rudan Patrikhane ye ba l - d r ve müdürü metropolitler aras ndan atanmaktad r. Kapat ld 1971 y l na kadar 930 mezun verir. Bunlardan 343 ü piskopos olur. Piskoposlardan 12 si patriklik makam na kadar yükselir. Bu 930 kiflinin 225 i aras mezun olmufltur. Bunlardan da sadece 38 i Rum as ll Türkiye Cumhuriyeti yurttafl d r. Geriye kalanlar n 162 si Yunan uyruklu olmak üzere toplam 187 si yabanc d r.(1) Okulun ö retim süresi de iflik uygulamalardan geçmifltir: 1) : Dört y l ortaokul ve üç y l teoloji e itimi 2) : Orta ö retimsiz befl y ll k teoloji e itimi 3) : Birinci dönemdeki uygulamaya dönüldü. 4) : Dört y l lise ve üç y l teoloji e itimi (*) stanbul Barosu Genel Sekreteri

3 2840 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 6 Y l 2007 Patrikhanenin Osmanl n n çöküfl dönemindeki örtülü etkinlikleri, Mora isyan ndaki k flk rt c l ve Yunanistan n oluflmas ndaki dinsel, ideolojik ve örgütsel katk lar bu gün tarihsel gerçekler olarak ortadad r. Kurtulufl Savafl y llar ndaki Patrik Vekili Doroteos Mamelis, Trabzon Metropoliti Hrisantos, Samsun Metropoliti Germanos, zmir Metropoliti Hrisostomos, Edirne Metropoliti Palikaryos Heybeliada Ruhban Okulu mezunudurlar. flgalci Yunan ordular n n en büyük destekçisidirler. Yurttafl olduklar bir ülkenin zor günlerinde herkese düflen özverinin asgarisini göstermeleri gerekirken, emperyalist devletlerle iflbirli i içinde ve içerdeki ayr l kç Pontus kalk flmas n n arkas ndad rlar. Atatürk Nutuk ta bu durumu ayr nt l olarak aç klar.(2) Okulun statüsü ABD baflkan Truman n deste i ile Patrik olarak atanan ABD vatandafl Athenagoras döneminde baz de iflikliklere u rar. kinci Dünya Savafl sonras nda ABD, SSCB ye karfl bat dünyas n n lideridir. Bat ve üçüncü dünyan n ekonomik ve siyasal sistemlerini etkilemekte, kendi ç karlar na göre düzenlemektedir. Kuzey ve Güney Amerika Ortodoks Kilisesi Baflpiskoposu olan Athenogoras ABD nin önerisi ve deste i ile bir gecede Türkiye Cumhuriyeti yurttafl yap l verir. 1 Kas m 1948 de Patrik seçilir ve gelebilmesi için ABD ye mesafeli duran Patrik Maksimos V istifa ettirilir. ABD baflkan Truman n özel uça ve yaveriyle gelen, 26 Ocak 1949 da Fenerde düzenlenen törenle patriklik tac bafl na konan Athenogoras Ben Truman doktrininin dini bölümünü teflkil etmekte idim diyecektir. Prof. Dr. Niyazi Berkes bu durumu flöyle de erlendirir: Günün birinde içyüzünü hiçbirimizin merak etmedi imiz flartlar alt nda gürültülü reklamlarla ta Amerika dan bir patrik getirildi. Lozan Antlaflmas n n ruhu ile alay edercesine, y ld r m h z yla Türk vatandafl yap larak patriklik taht na oturtuldu. Acaba Atina patrikleri de Amerika dan m tedarik edilir, bilmiyorum. Fakat bu olay Yunanl - l n gözünün Atina da de il, stanbul da oldu unu gösterir. (4) Atatürk döneminde 7 olan metropolit say s Athenogoras la birlikte 20 ye ç kar. Milli E itim Bakanl n n / say l emri ile Heybeliada Ruhban Okulu yüksek okul haline getirilir ve yabanc ö renci alabilece i karara ba lan r da casusluk faaliyetleri gerekçesiyle yasaklanm fl olan yabanc ö renci al m böylece serbest b rak - l r. Athenogoras n göreve bafllad 1949 y l na kadar okulda 16 Türk vatandafl ö renci vard r. Ayn dönemde stanbul da Erkek Rum liselerinde 2500 ö renci ö renim görmektedir. Rum ailelerin çocuklar n bu okula göndermedikleri görülmektedir. Athenogoras hükümete baflvurarak Yunan uyruklu ö rencilere oturma izni al r. zin ö rencilik bitene ka-

4 Uygulamadan Dosya Av. Hüseyin Özbek dar oldu u için Patrik okuldan mezun olanlar patrikhanede stajyer olarak görevlendirir y l nda K br s olaylar nedeniyle bu uygulamadan vazgeçilir, Londra ve Zürih anlaflmalar sonucu uygulama yumuflat l rsa da K br s ta yeniden bafllayan EOKA sald r lar nedeniyle tamamen yasaklan r. K br s Rum Lideri Makarios da Heybeliada Ruhban Okulu mezunlar ndand r aras Patrikhane mroz ve Bozcaada Rum okullar n Milli E itim Bakanl mevzuat d fl na ç kartt rarak do rudan kendi yönetimine alm flt. 13 Nisan 1964 te dönemin Milli E itim Bakan Dr. brahim Öktem Rum Az nl k lkokullar na tan nan mevzuat hükümlerini aflan özel haklar n kald r laca n, Ruhban Okulundaki yabanc ö renci say s n n s n rlanaca n, Yunan hükümetinin Türkiye de e itim görmüfl 35 ö retmene Bat Trakya da görev vermedi ini, buna karfl l k Yunanistan da Türk az nl k okullar na tan nmayan bu tür haklar konusunda da bundan böyle mütekabiliyet esas na göre davran laca n aç klar. Türk hükümeti tekrar eski uygulamaya dönerek, 16 Temmuz 1964 te mroz ve Bozcada daki Rum okullar n n Milli E itim Bakanl n n denetiminde, Türkçe ve dini e itim yapmalar n öngören ilgili yasa maddesini tekrar yürürlü e koyar. 127 y l Patrikhanenin idari ve mali denetiminde yaflam n sürdüren Heybeliada Ruhban Okulu Özel Yüksek Okullar n Devletlefltirilmesi fleklinde görülen uygulama hakk ndaki Anayasa Mahkemesi nin 12 Ocak 1971 tarih ve 1971/3 say l karar ndan sonra kapanm flt r. Anayasa Mahkemesinin Özel Ö retim Kurumlar Kanununun ilgili maddelerini iptal ederek yüksek ö retim kurumlar n n sadece devlet taraf ndan aç l p iflletilebilece ine iliflkin kesin karar ndan sonra mevcut özel yüksek ö retim kurumlar ya kapanm fl, ya da bir devlet üniversitesine ba lanm fllard r. Özel yüksek okul statüsünde olan Heybeliada Ruhban Okulu ve Patrikhane ile Türk hükümeti aras nda görüflmeler yap ld. Ancak Türk üniversitelerine ba lanmak istemediklerinden ve baflkaca da bir çözüm mümkün olmad ndan okul kendilerince kapat ld. Halbuki ayn karar n muhatab olan Amerikan Robert Koleji binalar n n 1971 y l nda Bo aziçi Üniversitesine devrinden sonra kolej Arnavutköy K z Lisesi ile birleflmifl ve Özel stanbul Amerikan Robert Lisesi ad n alm flt r. Kolejin yüksek k sm da Bo aziçi Üniversitesi ne dönüflmüfltür. Patrikhane ve Yunanistan okulun - eski statüsüyle-yeniden aç lmas için giriflimlerini günümüze kadar srarla sürdürdüler. Yunan Baflbakan Miçotakis Aral k 1991 ABD ziyaretinde okulun aç lmas için Türkiye ye bask yap lmas n istedi.1 fiubat 1992 de Türk baflbakan ndan ayn konuda istemde bulundu. Patrik Bartholomeos 16 Ocak 1992 de Milli E i-

5 2842 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 6 Y l 2007 tim Bakan ndan okulun yeniden aç lmas için resmen istemde bulundu. Bakan Köksal Toptan istemi reddetti. fiu anda eski bakan n da mensubu bulundu u iktidar partisinin Milli E itim Bakan Hüseyin Çelik in Bana kalsa Ruhban Okulunu 24 saatte açar m fleklindeki demecini Aral k 2005 ay gazeteleri manfletten verdiler. Kapan fl tarihinden günümüze de in AB ve ABD yetkilileri okulun aç lmas ve patri in ekümenikli inin tan nmas istemlerini her düzeyde dile getirdiler y l nda Baflbakan Mesut Y lmaz n ABD ziyaretinde okulun aç lmas na iliflkin beklenti dönemin Baflkan yard mc s Al Gore taraf ndan dile getirildi. Yabanc devlet baflkanlar ve hükümet yetkililerinin gerek Patrikhaneyi ziyaretlerinde, gerekse patri in yurtd fl gezilerinde uygulanan protokol ve beyanlar diplomasi dilinin inceliklerine ihtiyaç duymayacak aç kl ktad r. Patri in Yunanistan da askeri törenle karfl lanmas, dönemin ABD Baflkan Clinton taraf ndan devlet baflkan protokolüyle a rlanmas, yurtd fl ziyaretlerinde devlet baflkan muamelesi görmesi örnekleriyle flimdilik yetinelim. Fener Patrikhanesinin ve d fl destekçilerinin arzusu YÖK ve Milli E itim Bakanl n n denetimi d fl nda, patrikhanenin yönlendiricili inde dini özerkli e sahip bir okuldur. Böyle bir okulun kurulmas Anayasam z n 130 ve 132. maddeleri de ifltirilmeden yasal olarak mümkün de ildir madde bilimsel özerkli e sahip üniversitelerin kanunla ve devlet taraf ndan kurulaca na iliflkindir madde ise Türk Silahl Kuvvetleri - nin ve Emniyet Teflkilat n n özel yüksek ö retim kurumu açabilece ine iliflkindir. AB ve ABD taraf ndan dayat lan istemlerin Türkiye taraf ndan kabulü durumunda: Patri in fiilen kulland Ekümenik ünvan n Türkiye Cumhuriyetinin de resmen tan mas yla bir cemaatin az nl k kilisesi olmaktan ç karak Vatikan benzeri özel ve özerk siyasi-dini makam oluflacak, patrik seçiminde Türkiye Cumhuriyeti vatandafl olma zorunlulu u kalkacakt r. Patrikhanenin Lozan la düzenlenen statüsü de iflecek ve Lozan n getirdi i hukuksal yap n n di er alanlar da tart flmaya aç lm fl olacakt r. Dünyan n efendilerine karfl verilen Kurtulufl Savafl zaferinin prestijiyle imzalanan ve Türkiye Cumhuriyeti nin tapu senedi olan Lozan Antlaflmas n savunma iradesini gösteremeyen bir Türkiye den, sonraki aflamalarda istenecekler kuflkusuz daha a r olacakt r. Türkiye nin inisiyatif kullanamad bir sürecin sonunda nerelere var laca n tahmin edebilmek için tarihimizde yeterince ac örneklerin var oldu unu düflünüyoruz. Buraya kadar yazd klar m zdan ve verilen örneklerden anlafl ld gibi, bir iç hukuk konusu olan Patrikhane ve Heybeliada Ruhban Okulu enternasyonalize edilmek istenilmektedir. ç hukuk konusu olmaktan kurtulunca da kaç n lmaz olarak Türk hukukunun yetki alan ndan ç kacakt r.

6 Uygulamadan Dosya Av. Hüseyin Özbek ç hukuk konusu olmaktan ç kar l p, uluslararas bir siyasi figür özelli i kazand nda ise, d fl dinamiklerin etkisi ve inisiyatifiyle Türkiye ye karfl her zaman kullan labilecek bask unsuruna dönüflecektir. ç hukuka tabi bir dinsel kurum olmaktan ç k p, devletler hukukunu ilgilendirecek bir alan n diplomasi öznesi hüviyeti kazand nda Türkiye Cumhuriyeti s n rlar içinde devlet benzeri bir kurumla karfl lafl labilecektir. Makale konumuzla ilgili olarak, Fener Patrikhanesi ve Patri in hukuki konumuna iliflkin Fatih 3. Asliye Ceza Mahkemesince verilen tarih ve Esas: 2003 / 380 Karar: 2004 / 1142 say l kararla, Yarg - tay 4. Ceza Dairesinin tarih ve 2005 / Esas, 2007 / 5603 karar No lu ONAMA karar n meslektafllar m z n ilgisine sunuyoruz. KAYNAKLAR 1) Osmanl dan Cumhuriyete Az nl klar (Doç. Dr. Ali Güler -Tamga Yay nlar ) 2) Nutuk (Atatürk) 3) Keflifl Güç-Emperyalizmin Ortodoks Kart (U ur Y ld r m- Otopsi Yay nlar ) 4) Patrikhane ve Ekümeniklik (Prof. Niyazi Berkes- Kaynak Yay nlar ) 5) Az nl klar ve Lozan Tart flmalar (Levent Ürer -Derin Yay nlar ) 6) Heybeliada Ruhban Okulu ve Patrikhane (Doç.Dr.Sibel Özel- stanbul Barosu Yay nlar )

7 2844 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 6 Y l 2007 B R YEREL MAHKEME KARARI FAT H 3. ASL YE CEZA MAHKEMES E: 2003/380 K: 2004/1142 T: Yukar da aç k kimlikleri yaz l san klar hak nda, Fatih Cumhuriyet Baflsavc l n n tarihli ve 2003/1574 say l iddianamesi ile din özgürlü ünü engellemek suçundan TCK n n 175/1. maddesi uyar nca cezaland r lmalar istemiyle kamu davas aç lm fl olmakla, mahkememizde yap lan aç k duruflma sonunda: GERE DÜfiÜNÜLDÜ San klardan DBA nin Fener Rum Patri i, di er san klar n ise Fener Rum Patrikhanesi nin Sen Sinod Meclisi üyeleri olduklar, flikayetçi KK n n Bulgar Ortodoks Kilisesi nin Papaz, flikayetçi BÇ ise Bulgar Ortodoks cemaati üyesi olduklar, san klar n ald klar bir karar ile KK n n tüm ruhani yetkilerini elinden al p art k hiçbir kilisede ayin yapt ramayaca - n di er kiliselere bildirdikleri, bu flekilde din özgürlü ünü engellemek suçunu iflledikleri idias yla haklar nda kamu davas aç lm flt r. San klar savunmalar nda, suçlamalar kabul etmediklerini, KK n n Fener Rum Patri inin kutsamas ve onay vermesi ile papazl k görevine bafllad n, eskiden beri Bulgar papazlar n n bu flekilde atand n, ancak Türkiye de bulunan tüm Ortodokslar n en üst makam olan Fener Rum Patri inin ad n dualar nda anmad n, uyar lara ra men bu tutumunu sürdürdü ü, bu nedenle tarihinde ald klar kararla görevinden azledildi ini, KK ya ruhanili ini veren makam olarak, geri alma yetkilerini kulland klar n, Bulgar Cemaatini Rumlaflt rmak gibi bir gayretlerinin olmad n bildirmifllerdir. fiikayetçiler vekili müdahale talebinde bulunmufl ve suçtan zarar görme ihtimaline göre davaya müdahil olarak kat lmalar na karar verilmifltir. Müdahil KK, 1989 y l ndan bu yana stanbul Bulgar Kilisesi rahibi olarak çal flt n, eski papaz öldü ünde bu görevi üstlenmek gerekti ini, Türkiye deki Bulgar Kilisesinde böyle üst makamda bir kifli bulunmad - ndan Fener Rum Kilisesinden gelen iki metropolit taraf ndan cemaat önünde kutsand n, bu görevini sürdürürken Fener Rum Patri inin kendisini makam na ça rarak Bulgarca düzenledikleri vaftiz ve evlenme belgelerini bundan böyle Rumca düzenlemelerini istedi ini, bu konuyu cemaate dan flmas gerekti ini söylemesine ra men Patrik in bunu kendisinin yapmas gerekti ini söyleyerek srar etti i, buna ra men Rumca belge düzenlemedi ini, bu nedenle Patrik in kendisinin görevde kalmas n is-

8 Uygulamadan Dosya Av. Hüseyin Özbek temedi ini, kendisinin de dualarda Patrik in ad n anmamaya bafllad - n, flikayetçi oldu unu bildirmifltir. Müdahil BÇ, Bulgar Ortodoks cemaati üyesi ve ayn zamanda da Vak f Yönetim Kurulu üyesi oldu unu, Fener Rum Patri i ve Sen Sinod Meclisi üyeleri olan san klar taraf ndan al nan ve bütün kiliselere duyurulan bir kararla, Bulgar Ortodoks cemaatinin papaz olarak görev yapan KK n n ruhanili inin kald r ld n ve san klar n bu flekilde dini inançlar - na sald r da bulunduklar n bildirerek flikayetçi olmufltur. Tan k DMA, Bulgar cemaati üyesi oldu unu, Bulgar Kilisesi yönetiminde de görev yapt n, müdahil KK n n ayin ritüellerine uymamas nedeniyle kendisini kilise olarak defalarca uyard klar n, ayr ca ayinlerde Fener Rum Patri inin ad n anmamas nedeniyle de uyard klar n, buna ra men Patri in kendisine bir fley yapamayaca n söyleyerek karfl ç kt - n, hatta tarihinde Bulgaristan dan gelen diyanet iflleri baflkan n ve cemaati saatlerce d flar da bekleterek kiliseyi iflgal etti ini, bu nedenlerle ruhanilikten azledildi ini, akabinde de Bulgar Kilisesi taraf ndan görevinden al nd n, Fener Rum Patrikhanesi nden kendilerine, belgeleri Rumca düzenlemeleri konusunda bir bask yap lmad n, Patrik in Bulgarca bilmedi i için belgelerin Rumca ya da Türkçe örneklerinin de haz rlanmas n istedi ini, 1989 y l nda Bulgar papaz öldü ünde talepleri üzerine geçici olarak bir Rum Papaz n görevlendirildi ini, daha sonra KK n papaz olarak görevlendirilmesi için Bulgaristan Kilisesine talepte bulunduklar n, onlar n kabul etmesi üzerine Fener Rum Patri i taraf ndan kutsanarak göreve bafllad n, ruhanilikten azledildikten sonra Patrikten özür dilemesini istemelerine ra men buna yanaflmad n, bunun üzerine istifa eden Bulgar kilisesi Meclisi için yeniden seçim yap ld n ve Meclisin yeni seçilen üyelerince al nan kararla papazlar K n n görevden al nd n bildirmifltir. Tan k V, di er tan klara benzer ifadelerin yan s ra Bulgar cemaatinin baflkan oldu unu, KK n n görev yapt süre içerisinde sürekli cemaat içinde ayr mc l k yaparak sorun ç kard n, Fener Rum Patri i taraf ndan kutsanarak göreve bafllamas na ra men dualarda ad n anmad n, kutsall n n kald r lmas ndan sonra K n n k dem tazminat n n üzerinde bir tazminat ödenmesi halinde görevden ayr lmay kabul eti ini, buna dair tutanak düzenlendi ini, ancak daha sonra bundan vazgeçerek kendisini görevden azletmelerini istedi ini ve görevden azledildi ini, Rum Patrikhanesine KK n n ruhanilikten azledilmesi karar n tan mad klar na dair bir yaz yazmad klar n bildirmifltir. Tan k GPK, Bulgar Ortodoks Kiliseleri Vakf Yönetim Kurulu Baflkan olarak y llar aras nda görev yapt n, 1994 y l nda Fener Rum patrikhanesi ile aralar nda baz sorunlar bafllad n, baz belgeleri kendi istedikleri gibi düzenlemelerini istediklerini, bu sorunun 1998 y l - na kadar devam eti ini, hatta bu konuda bir dava aç ld n ve verilen ka-

9 2846 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 6 Y l 2007 rar n Yarg taydan geçerek onand n, san klara ceza verildi ini, bu sorunlar nedeniyle Bulgar papaz olarak görev yapan K n n Fener Rum Patri inin ad n dualar nda anmamaya bafllad n, Patri in ad n n an lmas - n sözlü olarak talep etmesine ra men anmad n, kendilerinin yapt klar araflt rmalarda Fener Rum patrikhanesine ba l olduklar na dair bir belge bulamad klar n ve hukuki durumlar n n ne oldu unu tam olarak tespit edemediklerini, bu yüzden bir aç klama yapmalar için Fener Rum patrikli ine yaz yazarak açklama istediklerini, ancak hiçbir bilgi verilmedi ini, bu sorunlar nedeniyle Bulgar Cemaati aras nda anlaflmazl klar ç kt n, baz lar n n bu durumun hukuki durumumuzu netlefltirmek için verilen bir mücadele oldu unu düflündü ünü, baz lar n n ise Patrikhaneye sayg s zl k olarak alg lad n, cemaati uzlaflt rmalar n n mümkün olmad n, bunun üzerine yeni bir seçim yap lmas na karar verdiklerini, seçilen yeni yönetim kurulunun Rahip K y görevden ald n, zaten ruhanilikten azledilmesi nedeniyle baz cemaat üyelerinin Kostof ile aralar na mesafe koyduklar n, ruhanilikten neden azledildi ine dair Patrikhaneye yazd klar yaz ya cevap verilmedi ini, azletmek d fl nda Patrikhanenin K ya görevini b rakmas yönünde baflka bir bask s n n olmad n, kendi kiliselerinin bir papaz daha oldu unu, K n n azledilmesi nedeniyle ibadetlerinde bir aksama olmad n, K n n tüm dini kurallara uygun olarak görev yapt n, sadece dualar nda Patrik in ad n anmad n bildirmifltir. Tan k NP, Bulgar Ortodoks Vakf yönetim kurulu üyesi oldu unu belirterek di er tan n anlat mlar na uygun ifadelerde bulunmufl, Rahip K n n görev yapt süre içerisinde mesleki bir bilgisizli i, göreviyle ba daflmayacak söz ve davran fl n n olmad n, ancak dualarda sayg gere i Fener Rum Patri inin ad n anmas gerekirken anmad n, bu nedenle ruhanilikten azledildi ini, bunun nedenlerinin bildirilmesi için Patrikhane ye yazd klar yaz lara cevap verilmedi ini, K n n görevden ayr lmas nedeniyle kilisede iki papaz görevli oldu undan ayinlerde bir asakl k olmad n n bildirmifltir. San klar, müdahilerin din özgürlü ünü engellemekle suçlanmaktad rlar. Bu suçu düzenleyen TCK n n 175/1. maddesindeki suçun oluflmas için dinlerden birine ait dini ifllerin veya ibadet ve ayinin yap lmas - n men ve ihlal edilmesi gerekmektedir. Fener Rum Patri i ve Patrikhanenin Sen Sinod Meclisi üyeleri olan san klar n, Bulgar Kilisesi papaz olarak görev yapan müdahil KK y, dualar nda Patri in ad n anmamas nedeniyle ruhanilikten azlettikleri ve ald klar bu karar tüm kiliselere duyurduklar toplanan deliller, san klar n kabulleri, tan k anlat mlar ve buna dair yaz flma belgeleri ile anlafl lmaktad r. Tart fl lmas gereken konu, san klar taraf ndan al n p ilan olunan bu kararla Türkiye de yaflayan Bulgar Ortodokslar n n ya da müdahillerin din özgürlüklerinin engellenmifl olup olmad d r.

10 Uygulamadan Dosya Av. Hüseyin Özbek Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Anayasas nda da belirtildi i gibi laik bir Cumhuriyetir. Türkiye de yaflayan tüm vatandafllar n, kendi dini inançlar na uygun olarak ibadet etme özgürlü ünü sa lamakla ödevlidir. Lozan Bar fl Anlaflmas imzalan rken var lan sözlü mutabakat gere i Fener Rum Patrikhanesinin Türkiye s n rlar içerisinde kalmas kabul edilmifltir. Statüsü konusunda hukuki bir düzenleme yap lmam flsa da, Türkiye deki Rum Ortodokslar n n dini lideri olarak görev yapaca konusunda mutabakata var lm flt r. Di er yandan Bulgar Ortodokslar n n da kendi ibadetlerini kendi inan fllar na göre yapma özgürlü ü vard r. Fener Rum Patrikhanesinin aç klanan bu statüsüne göre Bulgar Ortodoks kilisesi üzerinde hukuki hiçbir yapt r m uygulama yetkisi bulunmad ndan, Bulgar Kilisesi papaz n n ruhanilikten azledildi ine dair karar n da Türk Hukuk Sistemi içerisinde hiçbir geçerlili i bulunmamaktad r. ki kilise aras nda yap lan anlaflmalar, Türk Hukuk sistemine ayk r olmamak ve din özgürlü ünü engellememek flart yla uygulanabilir. Tüm bu nedenlerle hukuki hiçbir ba lay c l olmayan Fener Rum Patrikhanesinin ruhanilikten azil karar n n müdahillerin ve Türkiye de yaflayan Bulgar Ortodokslar n n din özgürlü üne müdahale olarak kabul edilemez. Nitekim müdahil KK bu karardan sonra da görevine devam etmifl olup, daha sonra kendi cemaati taraf ndan görevden al nm flt r. Ayr ca ruhanilikten azledilmesi Bulgar Ortodoks Kilisesindeki dini ibadetin kesintisiye u ramas na ya da hiç yap lamamas na da neden olmam fl, di er görevli papaz taraf ndan ayinlere devam edilmifltir. Tüm bu nedenlerle, san klara TCK n n 175/1. maddesinde tan mlanan at l suçun yasal unsurlar n n oluflmad sonucuna var lm fl olup, san klardan yarg lama s ras nda vefat etti i nüfus kayd yla anlafl lan san k MR hakk ndaki kamu davas n n ortadan kald r lmas na; Toplanan deliller, san klar n, tan klar n ve müdahillerin anlat mlar ve tüm dosya kapsam na göre, üzerlerine at l suçun yasal unsurlar itibariyle oluflmad anlafl lan di er san klar n beraatlerine karar ermek gerekmifltir. HÜKÜM: Yukar da aç klanan nedenlerle; 1) San klardan MR nin vefat sebebiyle, hakk nda aç lan kamu davas n n TCK n n 96. maddesi uyar nca ORTADAN KALDIRILMASINA, 2) Di er san klar n unsurlar oluflmayan suçtan BERAATLER NE, San klara yarg lama gideri yükletilmesine yer olmad na; Dair, san klar vekilinin, müdahillerin ve müdahiller vekillerinin yüzlerine karfl, san klar n yoklu unda mütalaaya ayk r olarak, yasa yolu aç k olmak üzere verilen karar aç kça okunup usulen anlat ld.

11 2848 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 6 Y l 2007 B R YÜKSEK MAHKEME KARARI YARGITAY 4. CEZA DA RES E: 2005/10694 K: 2007/5603 T: Yerel Mahkemece verilen hüküm temyiz edilmekle, baflvurunun nitelik, ceza türü, süresi ve suç tarihine göre dosya görüflüldü: Temyiz iste inin reddi nedenleri bulunmad ndan iflin esas na geçildi. Vicdani kan n n olufltu u duruflma sürecini yans tan tutanaklar, belgeler ve gerekçe içeri ine göre yap lan incelemede: 1 ) San k MR hak nda ölüm nedenine dayal olarak kurulan DÜfiME hükmüne yönelik kat lanlar KK ve BÇ vekilinin temyiz iddialar yerinde görülmedi inden, tebli nameye uygun olarak, TEMY Z DAVASININ ESAS- TAN REDD YLE HÜKMÜN ONANMASINA; 2 ) San klar DBA, KH, HS, AD, HK, VY, YA, YD, DS, DK, HEK, IF hakk nda verilen beraat hükmüne iliflkin temyize gelince; San klar n, görev yapt klar Fener Rum Patrikhanesinin Bulgar Ortodoks Kilisesi üzerinde ruhani üstünlü ü oldu u düflüncesinden hareketle Bulgar Kilisesi nde papaz olarak göreve yapan kat lan KK n n ruhanilik s - fat n n kald r lmas na karar alarak ad geçenin din özgürlü ünü ihlal etikleri iddias yla kamu davas aç lm fl bulunmaktad r. Dosya içeri inden, Rum az nl na mensup Fener Rum Patri i ve Sen Sinod (Kutsal Meclis) üyeleri olan san klar n, di er bir Ortodoks az nl k olan Bulgar kökenli Türk vatandafllar n n dini ayin ve ifllerini yürütmekte olduklar Bulgar kilisesi üzerinde dini ve hukuki aç dan hiçbir yetkileri bulunmad halde, stanbul Haliç te bulunan Sen Stefan Kilisesi nde (Demir K i l i s e ) Bulgar Kilise Vakf ile yap lm fl ifl akdine dayal olarak papazl k görevi yürüten ve kilisedeki ayinleri yöneten kat lan KK n n ayinlerde Fener Patri ine karfl itaatsiz davrand, ayin s ras nda Patri in ad n anmas gerekirken anmad gerekçeleriyle ruhani yetkisinin kald r lmas na karar ald klar ve bu karar Bulgar Kilisesi Vakf na ve dünyada çeflitli yerlerde bulunan Ortodoks kiliselerine bildirdikleri, bunun neticesinde bask lara dayanamayan Bulgar Kilisesi Vakf Yönetim Kurulu nun kat lan n ifl akdini feshederek kilisedeki görevini sona erdirdi i anlafl lmaktad r. Patrikhanenin Türkiye deki hukuki durumuna gelince; Türkiye de az nl klar konusu 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Antlaflmas ile düzenlenmifltir. Lozan Antlaflmas n n müzakereleri s ras nda az nl klar n varl ve haklar görüflülürken, antlaflma metninde Fener Patrikhanesi ile ilgili bir hükme yer verilmemifl, Anlaflman n sonuç metninde ve konvansiyonun eklerinde Fener Rum Patrikhanesi ismen dahi zikredilmeyip, sadece bir az n-

12 Uygulamadan Dosya Av. Hüseyin Özbek l n kilisesi olarak belirtilmifltir. Bu nedenle statü olarak bir az nl k kilisesidir. Antlaflma metninde Patrikhanenin hukuki durumu ile ilgili hiçbir hükme yer verilmedi inden durumun Lozan müzakerelerinin görüflme kay tlar n n esas al nmas suretiyle tamamen Türk iç hukukuna göre belirlenmesi gerekmektedir. Lozan Konferans n n müzakere kay tlar incelendi inde, görüflmeler s - r a s n d a Türk Heyeti taraf ndan Patrikhanenin yurtd fl na ç kar lmas konusunda srar edilmekte iken, Müttefik Temsilci Heyetinin konferansa dahil heyetler önünde yapm fl olduklar resmi konuflmalar ve Patrikhanenin siyasi ya da yönetime iliflkin ifllerle asla u raflmayaca, sadece din alan na giren ifllerle yetinece i konusunda verdikleri garantiler (10 Ocak 1923 tarihinde görüflme kay tlar na geçirilen sözlü anlaflma) Türk Temsil Heyetince sözlü senet say laca vurgulanarak yaln zca Türkiye Cumhuriyeti vatandafllar ndan Rm kökenli Ortodokslar n dini ifllerini (ayin, nikah, boflanma, vaftiz ) yürütmek kofluluyla siyasi ve yönetsel bütün hak ve yetkilerinden ar nd r larak stanbul da kalmas na izin verilmifltir. Sonuç olarak, Lozan Antlaflmas n n müzakereleri sras nda durumu uzun süren tart flmalar sonunda belirginleflen Patrikhane, Osmanl Devleti döneminde elde etti i bütün ayr cal klar yitirmifl ve Türkiye Cumhuriyetinin kurulu ile yeni bir statüye dönüfltürülmüfl bulunmaktad r. Bu durum çerçevesinde Patrikhane, Türkiye deki Rum az nl n bir kilisesi olarak sadece dini yetkileri haiz bir klise niteli inde ve Antlaflman n Az nl klar n Korunmas bafll kl maddeleri çerçevesinde mütalaa edilmesi gereken dini bir kurumdur. (Sibel Özel, Lozan Antlaflmas ve Az nl k Hukuku Çerçevesinde Fener-Rum Patrikhanesinin Hukuki Konumu, Avrupa Araflt rmalar Dergisi, C. 14, S. 1, 2006, s. 49; e c i / m j e s _ p d f ) Yukar daki aç klamalardan anlafl laca üzere Türkiye topraklar nda kalmas na izin verilen Patrikhane, Anayasam z n 2. maddesinde demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti oldu u aç klanan Türkiye Cumhuriyetinde sadece belli bir az nl a mensup kifliler üzerinde dini yetkileri haiz olan ve tüzel kiflili i bulunmayan dini bir kurum dur. Bu nedenledir ki, tamamen Türk Hukuku na tabidir. Egemen bir devletin kendi topraklar nda yaflayan az nl klara kendi vatandafllar ndan farkl bir hukuk uygulayarak ço unlu a dahi tan mad bir tak m ayr cal klar onlara tan mak suretiyle özel bir statü vermesi, Anayas n n 10. maddesinde gösterilen eflitlik ilkesine aç kça ayk r l k oluflturaca ndan kabul edilemez. Bu nedenle Patrikhanenin ekümenik oldu u iddias n n, yasal bir dayana bulunmamaktad r. stanbul Valili inin 6 Aral k 1923 tarih ve 1092 say l yaz lar ndan da anlafl laca üzere Patrikhanede dini ve ruhani seçimlere kat lacak ve seçilecek kiflilerin Türk vatandafl olmalar ve seçim s ras nda Türkiye de görevli bulunmalar gerekmektedir. Bu hukuk da, Patrikhanenin ekümenik s fat - n n bulunmad n n aç k bir göstergesidir. Patrik ve Patrikhane görevlilerinin s fat ve faaliyetlerine iliflkin olarak Türk yasalar na tabi olduklar ve

13 2850 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 6 Y l 2007 yapm fl olduklar faaliyetlerin Türk yasalar na göre suç teflkil etmesi halinde, Türk Ceza Yasalar na göre cezaland r lacaklar tart flmas zd r. Aç klanan bu hukuki durum çerçevesinde olay de erlendirildi inde, ba ms z kilise olma özelli ine sahip bulunan Bulgar Kilise cemaatinin kendi inançlar do rultusunda gerçeklefltirdikleri ayinlere ve ayini yöneten ruhani yetkililerin ayin yapma yetkisine ve içeri ine kimsenin kar flamamas gerekti i ilkesinden hareket edildi inde san klar n alm fl olduklar karar n yasalarla korunmaya de er hakl l n n bulunmad görülmektedir. Anayasan n 24. maddesiyle koruma alt na al nm fl olan din özgürlü üne karfl eylemler, 765 say l Türk Ceza Yasas n n 175. maddesinde müeyyideye ba lanm fl olup dinlerden birine ait dini iflleri veya ibadet ve ayinin yap lmasn men ve ihlal eden kimselerin cezaland r laca belirtilmifltir. Suç tarihinden sonra tarihinde yürürlü e giren 5237 say l Türk Ceza Yasas nda ise din özgürlü ünü ihlal suçu 115/2 madde ve f kras nda düzenlenmifl olup dini ibadet ve ayinlerin toplu olarak yap lmas n n, cebir veya tehdit kullan larak ya da hukuka ayk r baflka bir davran flla, engellenmesi halinde bu suçun oluflaca kabul edilmifltir. San klar n görev yapt klar Patrikhanenin yaln zca Rum kökenli H ristiyan Ortodoks inanc na mensup Türk vatandafllar n n dini ifllerini yürütmeyeyetkili oldu u gerçe ini gözard edip, yasalarla belirlenen çerçeve d fl - na ç karak, ruhani olarak rütbe üstünlü ü oldu u düflüncesini içeren bir savdan haraketle Bulgar Ortodoks Kilisesi nde papaz olarak görev yapan kat lan KK n n ruhanilik s fat n n kald r lmas na karar al nmas ad geçenin din özgürlü ünü ihlal niteli inde bulundu unu kabule yeterli de ildir. Nitekim, bu karar n üzerinden bir y ldan fazla süre geçmesine ra men kat lan K n n ayinleri yönetmeye devam etmifl olmas ve kat lan n kilisedeki görevinin daha sonra Bulgar Kilisesi Vakf Yönetim Kurulu taraf ndan ifl akdi feshedilmek suretiyle sona erdirilmifl olmas da bunun bir kan t d r. San klar n eylemlerinde yasan n öngördü ü koflullar çerçevesinde dini iflleri veya ibadet ve ayinin yap lmas n men ve ihlal ya da dini ibadet ve ayinlerin toplu olarak yap lmas n n, cebir veya tehdit kullan larak ya da hukuka ayk r baflka bir davran flla engelleme unsurunun bulunmamas nedeniyle san klara yükletilen ve gerek 765 say l TCY nin 175/1. madde ve f kras ve gerekse sonradan yürürlü e giren 5237 say l Türk Ceza Yasas n n 115/2. madde ve f kras nda düzenlenen din özgürlü ünü ihlal suçunun oluflmad sonucuna var lm flt r. Belirtilen gerekçelerle, san klar n eylemlerinin din özgürlü ünü ihlal niteli inde bulunmad anlafl ld ndan, eyleme ve yükletilen suça yönelik O yer Cumhuriyeti Savc s ve at lanlar KK ve BÇ vekilinin temyiz iddialar yerinde görülmedi inden tebli nameye uygun olarak TEMY Z DAVASININ ESASTAN REDD YLE HÜKMÜN ONANMASINA, tarihinde oybirli iyle karar verildi.