Ergenler Öznel İyi Oluş Düzeylerini, Çevreyle İlişkiler Aracılığıyla Nasıl Artırırlar?

Transkript

1 Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2012; 11(4): Ergenler Öznel İyi Oluş Düzeylerini, Çevreyle İlişkiler Aracılığıyla Nasıl Artırırlar? [How Do Adolescents Increase Their Subjective Well-Being Level by Means of Relationships With Their Environment?] ÖZET AMAÇ: Bu çalışmada, ergenlerin çevreyle ilişki kurmak aracılığıyla öznel iyi oluşlarını nasıl yükselttiklerinin incelenmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM: Bu çalışmada, ön ve asıl çalışma grubu olmak üzere iki çalışma grubu yer almaktadır. Ön çalışma grubuna eğitim-öğretim yılında, Ankara da lise öğrenimine devam eden, yaşları arasındaki 158 kız (%43,9) ve 202 erkek (%56,1) olmak üzere toplam 360 ergen katılmıştır. Asıl çalışma grubunda ise 45 erkek ve 45 kız olmak üzere toplam 90 ergen yer almıştır. Çalışmada, Ergenler İçin Öznel İyi Oluşu Artırma Stratejileri Ölçeği ve açık uçlu soru formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde cümle bazında içerik analizi tekniği kullanılmıştır. BULGULAR: Çalışma sonuçlarına göre, ergenler çevreden önemsenmeye ve değer verilmeye, sosyal desteğe, yakın ilişkilerde güveni korumaya, beğenilmeye, anlaşılmaya/empatiye, sevildiğini görmeye, algılanan kontrolün yükseltilmesine, doğrudan öznel iyi oluşu artırmaya ve özerkliğin desteklenmesine yönelik tepkiler aldıklarında öznel iyi oluşları yükselmektedir. Tüm bunların yanında ergenlerin çevreye; doğrudan öznel iyi oluşu artırmaya, sosyal destek sunmaya, olumlu iletişim kurmaya, kontrollü ilişki kurmaya, hediyeleşmeye, özgeci olmaya, olumlu düşünmeye, yakın ilişkilerde güveni korumaya ve iltifat etmeye yönelik tepkiler verdiklerinde öznel iyi oluşları yükselmektedir. SONUÇ: Bu çalışmada, ergenlerin dokuzar farklı araçla çevreyle ilişkilerde öznel iyi oluşlarını yükselttikleri bulunmuştur. Bu çalışmanın bulguları, öznel iyi oluşu artırma programlarında kullanılabilir. SUMMARY AIM: In this study, investigating of how adolescents increase their subjective well-being level by means of relationships with their environment is aimed. METHOD: This study is carried out following the scanning model. The primarily participants of the study include a total of 360 adolescents (202 male and 158 female). The ages of them range between 14 and 17. Main study group include a total of 90 adolescents (45 male and 45 female). The data of the study were obtained through the use of the Adolescents Subjective Well-Being Increasing Scale and open ended questions. The data were analyzed through using of content analysis method with respect to sentences. RESULTS: The findings obtained indicate that adolescents increase their subjective well-being levels with receiving positive reaction from an environment by means of such sub-strategies to get responses to the environment to be considered important and valuable, to receive social support, to receive responses which protect trust in relationships, to receive responses which increase perceived control, to receive responses which support the autonomy, to receive responses which increase the subjective well-being directly, and also to receive responses to be liked, to be understood, to be loved. In addition to these, adolescents increase their subjective well-being levels with reacting positively to an environment by means of such sub-strategies to show behaviors which increase the subjective well-being directly, to give social support, to establish positive relationship, to control yourself in relationship, to give a gift, to behave altruistically, to have optimistic taught, to give responses which protect trust in relationships, and also to pay compliments. CONCLUSION: The findings of the study suggest that there are nine factors for reacting positively to an environment and also receiving positive reaction from an environment. Results of this study may be used for improving subjective well being program. Gönderme Tarihi/Date of Submission: , Kabul Tarihi/Date of Acceptance: Ali Eryılmaz Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eskişehir. Anahtar Kelimeler: Ergen, Öznel İyi Oluş, Çevreden Pozitif Tepki Almak, Çevreye Pozitif Tepki Vermek. Key Words: Adolescent, Subjective Well- Being, Reacting Positively to Environment, Receiving Positive Reaction from An Environment. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Ali Eryılmaz Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eskişehir, Türkiye. erali76@hotmail.com DOI: /pmb GİRİŞ Psikolojide mutluluk, ele alınan önemli konulardan biridir. Psikoloji tarihine bakıldığında pek çok bilim adamının doğrudan ya da dolaylı olarak mutluluk konusuyla ilgilendiği görülür. Örneğin Freud mutluluğu, insanın önemli bir özelliği olarak ele almaktadır. Freud a göre insanlar, acıdan kaçan ve hazza ulaşma çabasında olan varlıklardır (1). Psikoloji literatüründe on dokuzuncu yüz yılın son çeyreğinden itibaren, mutluluk kavramı yerine öznel iyi oluş kavramı kullanılmaya başlanmıştır. Bu kavram, bireylerin olumlu duyguları sıklıkla ve olumsuz duyguları çok az yaşamaları; yaşamlarından da yüksek düzeyde doyum almaları anlamına gelmektedir (2,3). Bireylerin ruhsal sağlıklarını olumluya götürmek önemlidir. Bu doğrultuda bireylerin öznel iyi oluş 407

2 düzeylerinin yükseltilmesi gerekir. Literatürde bireylerin öznel iyi oluşlarının yükselmesine aracılık eden stratejilere öznel iyi oluşu artırma stratejileri denilmektedir (4). Literatürde bireylerin öznel iyi oluş düzeylerinin nasıl yükseltileceğine ilişkin hem kuramsal açıklamalar hem de görgül çalışmalar bulunmaktadır. Kuramsal açıklamalara örnek olarak öznel iyi oluşun aktivite kuramının açıklamaları ile evrimsel psikoloji kuramı örnek verilebilir. Aktivite kuramına göre bireylerin öznel iyi oluşlarını daha olumlu bir konuma getiren onların gerçekleştirmiş oldukları aktiviteleridir (4,5). Evrim psikolojisi alanında önemli bir kuramcı olan Buss a göre ise öznel iyi oluş stratejileri, bireylerin yaşama uyum sağlamalarına ve hayatta kalmalarına yardımcı olmaktadır (6). Tüm bu kuramsal açıklamaların yanında bireylerin öznel iyi oluşlarını daha olumluya götürmeye yönelik stratejilere ilişkin görgül çalışmaların bulguları da önemlidir. Bu bağlamda, literatürde bireylerin öznel iyi oluşlarını yükselten pasif ya aktif faaliyetlerde bulunma, istekleri doyurma, mental kontrolde bulunma, doğrudan öznel iyi oluşa yönelik davranışlar sergileme, iyimser düşünme ve dini inancın gereğini yerine getirme gibi stratejilerin ortaya atıldığı görülmektedir (7-10). Yukarıda ele alınan öznel iyi oluş stratejilerine bakıldığında bu stratejilerin daha çok bireyi ilgilendiren ve bireysel çaba ile ortaya konan stratejiler olduğu görülmektedir. Oysaki insanlar toplumsal varlıklardır. En küçük yaşam olaylarında bile birbirlerine ihtiyaç duyarlar (11). İnsanların psikolojik, biyolojik ve sosyal açıdan gelişmeleri büyük ya da küçük olduğuna bakılmaksızın mutlaka bir çevreyi gerektirir (12). Bireyi sarmalayan çevresi, onun için en önemli mutluluk kaynaklarından biridir. Literatürde bireylerin çevreyle etkileşime girmeleri aracılığıyla, öznel iyi oluş düzeylerini daha olumlu bir konuma getirmeye yönelik stratejiler de ele alınmaktadır. Örneğin evrim kuramına göre, modern çağ ile ilkel çağ arasında oluşan boşluk, bireylerin yaşama uyumlarını bozarak öznel iyi oluş düzeylerini etkilemiştir (6). İnsanların yakınlarıyla dostluklarını ilerletmeleri durumunda onların öznel iyi oluş düzeyleri yükselirken aynı zamanda modern ve ilkel çağ arasındaki boşluk da dolmaktadır. Bir başka çalışmaya göre çevreyle etkileşime girerek dışa dönük bir birey olmaya çalışma da önemli öznel iyi oluş stratejilerindendir (7,8). Takach ve Lyubomirsky e göre, partiye gitmek gibi toplumsal etkinliklerde bulunmak da bireylerin öznel iyi oluşlarını olumluya götürme yollarındandır (9). Eryılmaz a göre, çevreye pozitif tepki vermek ve çevreden pozitif tepki almak öznel iyi oluşu yükseltmede önemli stratejilerdendir (10). Ruh sağlığı ile ilgili literatür incelendiğinde öznel iyi oluş, bireylerin ruh sağlıklarının izlenmesinde, değerlendirilmesinde ve tedavisinde önemli bir ölçüt olarak ele alınmaktadır (13). Örneğin Vaillant a göre (14) ruhsal sağlıklılık önemlidir. Bu noktada ruhsal sağlıklılık; olgunluk, bireylerin yaşama uyum sağlamaları ve kendilerini öznel açıdan iyi hissetmeleri demektir. Tüm bunların yanında öznel iyi oluşun bireylerin ruh sağlıklarının pozitif yanını temsil ettiği de belirtilmektedir (15). Ergenlerin sağlıklı bir şekilde yaşamlarını sürdürmeleri için mutlu olmaları önemlidir. Literatürde ergen öznel iyi oluşunu etkileyen somatik hastalıklar, kişilik özellikleri, zeka, özsaygı, akademik başarı, algılanan kontrol, okul doyumu gibi pek çok kişisel faktörlerin yanında; aile ve akran ilişkileri gibi çevresel faktörlerin olduğu belirtilmektedir (16-25). Ergenlerin öznel iyi oluş düzeylerinin yükselmesine paralel olarak hem ruhsal hem de fiziksel sağlıkları yükselmektedir (19). Literatürde öznel iyi oluşun pek çok psikolojik ve fiziksel rahatsızlıklara karşı, bireyleri koruyucu; bu rahatsızlıklardan bireyleri önleyici bir faktör olarak ele alındığı görülmektedir (20). Bu bağlamda ergen öznel iyi oluşu alanında yapılacak çalışmalar, bireylerin ruhsal ve fiziksel sağlıkları için koruyucu ve önleyici bir faktör olabilir. Tüm bunlara karşın literatürde, çevrenin bir süreç değişkeni olarak ergenlerin öznel iyi oluşlarını nasıl olumluya götürdüğüne ilişkin görgül çalışmalar bulunmamaktadır. Sonuç olarak, ergenlerin çevreden pozitif tepkiyi nasıl aldıklarının ve çevreye pozitif tepkiyi nasıl verdiklerinin ortaya konması gerekmektedir. Bu konuda elde edilecek bilgiler, hem ergenlerin sağlıklı bir gelişim göstermelerinde hem de onların hastalıklardan korunmalarında ve tedavilerinde kullanılabilir. Bu bilgiler ve bulgular ışığında bu çalışmada, ergenlerin çevreyle ilişki kurmak aracılığıyla öznel iyi oluşlarını nasıl yükselttiklerinin incelenmesi amaçlanmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Bu çalışma, nicel ve nitel araştırma modelinde yürütülmüştür. Veriler, farklı yaşlardaki bireylerden elde edilmiş ve kesitsel araştırma düzeni kullanılmıştır. Çalışmada, ergenlerin çevreyle ilişki kurmak aracılığıyla öznel iyi oluşlarını nasıl yükselttiklerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada veriler, bireysel uygulama şeklinde toplanmıştır. Veriler toplanırken etik ilkelere uyulmuş, gönüllülük ilkesi esas alınmıştır. Veri toplama araçları uygulanmadan önce, araştırmanın 408

3 amacına yönelik kısa bir bilgi verilmiştir. Ardından araştırmaya katılmak isteyen katılımcılara ölçekler verilmiştir. Ayrıca, gerekli durumlarda katılımcılara ek açıklamalar yapılmıştır. Çalışma Grubu Bu çalışmanın ön çalışma grubu ve asıl çalışma grubu olmak üzere iki alt çalışma grubu bulunmaktadır. Araştırmada iki alt çalışma grubunun yer almasının nedeni, öznel iyi oluşu artıran çevreye pozitif tepki vermek ve çevreden pozitif tepki almak stratejilerini iyi kullanan ergenlere ulaşmaktır. Çünkü stratejileri daha etkili kullanan ergenlerden toplanacak bilgilerin araştırmanın amacına daha iyi hizmet edeceği düşünülmüştür. Ön Çalışma Grubu: Bu çalışma, Eğitim-Öğretim Yılında, Ankara da lise öğrenimine devam eden, yaşları arasındaki 158 kız (%43,9) ve 202 erkek (%56,1) olmak üzere toplam 360 ergen lise öğrencisi ile yürütülmüştür. Asıl Çalışma Grubu: Çalışmada, öznel iyi oluşu artırma stratejileri ölçeğinin kullanıldığı 360 kişilik gruptan, ölçeğin çevreye pozitif tepki vermek (Ort = 9.93) ve çevreden pozitif tepki almak (Ort = 14.13) boyutları puan ortalamalarının üzerinde puan alan 117 ergen seçilmiştir. Bu 117 ergenden de 14, 15 ve 16 yaş grubundan 30 ar (15 kız ve 15 erkek) olmak üzere toplam 90 ergen rastgele olarak örneğe seçilmiştir. Seçilen ergenler üzerinde nitel çalışma gerçekleştirilmiştir. Araştırmada Kullanılan Ölçme Araçları Araştırmada Kişisel Bilgi Formu, Nitel Soru (Açık Uçlu) Formu ile Ergenler İçin Öznel İyi Oluşu Artırma Stratejileri Ölçeği kullanılmıştır. Aşağıda, kullanılan ölçme araçlarına ilişkin bilgiler yer almaktadır. Kişisel Bilgi Formu: Araştırmada katılımcıların demografik özelliklerinin belirlenmesi için yaş, cinsiyet, eğitim durumu ve sosyo ekonomik düzey gibi değişkenleri içeren bir kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Bu formda ayrıca, bireylerin psikiyatrik bir hastalıktan dolayı tanılarının olup olmadığı ve tedavi görüp görmedikleri de sorgulanmıştır. Ergenler İçin Öznel İyi Oluşu Artırma Stratejileri Ölçeği: Ergenler İçin Öznel İyi Oluşu Artırma Stratejileri Ölçeği, Eryılmaz tarafından geliştirilmiştir (10). Ölçeğin açıklanan varyansı %59 dur. Ölçek beş boyutludur. Ölçeğin tamamının ve alt boyutlarının Cronbach Alfa güvenirlikleri; Çevreden Olumlu Tepkiler Almak boyutu için 0.91, Dinî İnancın Gereğini Yerine Getirmek boyutu için 0.92, Çevreye Olumlu Tepkiler Vermek boyutu için 0.90, İstekleri Doyurmak boyutu için 0.68, Öznel İyi Oluşu Korumak boyutu için 0.71 ve ölçeğin tamamı için 0.89 olarak bulunmuştur. Ölçeğin uyum geçerliğini sınamak için, Yaşam Doyumu Ölçeği kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, ölçeğin yeterli düzeyde geçerlik ve güvenirlik değerlerine sahip olduğu sonucuna varılmıştır. Ölçekten yüksek puan almak, stratejileri yüksek düzeyde kullanmak anlamına gelmektedir. İstatistiksel Analiz Bu çalışma, betimsel tarama modelinde yürütülmüştür. Ön çalışma grubundan elde edilen veriler üzerinde öznel iyi oluşu artırma stratejileri arasındaki ilişkilerin Pearson Korelasyonu tekniği ile incelenmesi amaçlanmıştır. Asıl çalışma grubunda yer alan ergenlere, Çevreye pozitif tepkiler vererek nasıl mutluluğunuzu artırırsınız? ve Çevreden pozitif tepkiler alarak nasıl mutluluğunuzu artırırsınız? olmak üzere iki açık uçlu soru sorulmuştur. Sorulan bu sorulara verilen yanıtlar üzerinde cümle bazında içerik analizi tekniği uygulanmıştır. Çalışmada, veriler analiz edilirken elde edilen bulguların kategorileştirilmesinde, öznel iyi oluşla ilgili kuramsal ve görgül çalışmaların bilgilerinden ve bulgularından (9-15) yararlanılmıştır. BULGULAR Çalışma bulguları iki başlık altında incelenmiştir. Bu başlıklardan ilki korelasyon analizi sonuçlarına ilişkin bulgular ve ikincisi ise, nitel veri analizine dayalı bulgulardır. a) Korelasyon Analizi Sonuçlarına İlişkin Bulgular Ön çalışma grubundan elde edilen veriler üzerinde çevreden pozitif tepki almak ve vermek stratejilerinin diğer stratejilerle olan ilişkilerini incelemek amacıyla, Pearson Korelasyonu tekniği ile veriler analiz edilmiştir. Analiz sonuçları Tablo 1 de yer almaktadır. Tablo 1 incelendiğinde, çevreye pozitif tepki verme stratejisinin, çevreden pozitif tepki almak (r = 0.56; p<0.0l) ve mental kontrol (r = 0.48; p<0.0l) stratejileriyle orta düzeyde; dini inancın gereğini yerine getirmek (r = 0.38; p<0.0l) ve istekleri doyurmak (r = 0.16; p<0.0l) stratejileriyle düşük düzeyde, pozitif yönde ve anlamlı düzeyde ilişkili 409

4 bulunmuştur. Öte yandan çevreden pozitif tepki almak stratejisinin dini inancın gereğini yerine getirmek (r = 0.50; p<0.0l) ve mental kontrol ile (r = 0.47; p<0.0l) orta düzeyde; istekleri doyurmak ile (r = 0.29; p<0.0l) düşük düzeyde, pozitif yönde ve anlamlı düzeyde ilişkili bulunmuştur. b) Nitel Analiz Sonuçlarına İlişkin Bulgular Araştırmada Çevreden pozitif tepkiler alarak nasıl mutluluğunuzu artırırsınız? açık uçlu sorusuna cümle bazında içerik analizi tekniği uygulanmıştır. Uygulama sonucunda, toplam 9 boyutta 141 cümle elde edilmiştir. Analiz sonucunda elde edilen birinci boyutta Büyüklerimle konuştuğumda beni dinleyip ciddiye aldıklarında mutlu olurum gibi ifadeler yer almıştır. Birinci boyut önemsenmeye ve değer verilmeye yönelik tepkiler almak olarak isimlendirilmiştir. İkinci boyutta Sorunlarım olduğunda beni teselli ettiklerinde mutlu olurum gibi ifadeler yer almıştır. Cümle içerikleri doğrultusunda ikinci boyut Sosyal Desteğe Yönelik Tepkiler Almak olarak isimlendirilmiştir. Üçüncü boyutta Yüzüme karşı gülüp arkamdan iş çevirmezlerse mutlu olurum gibi ifadeler yer almıştır. Üçüncü boyut Yakın ilişkilerde güveni koruyucu tepkiler almak olarak isimlendirilmiştir. Dördüncü boyutta İltifat ettiklerinde mutlu olurum gibi ifadeler yer almıştır. Cümle içerikleri doğrultusunda dördüncü boyut beğenilmeye yönelik tepkiler almak olarak isimlendirilmiştir. Beşinci boyutta Anlayışlı davrandıklarında mutlu olurum gibi ifadeler yer almıştır. Beşinci boyut anlaşılmaya/empatiye yönelik tepkiler almak olarak isimlendirilmiştir. Altıncı boyutta Sevildiğimi gösterirlerse mutlu olurum gibi ifadeler yer almıştır. Cümle içerikleri doğrultusunda altıncı boyut Sevildiğine görmeye yönelik tepkiler almak olarak isimlendirilmiştir. Yedinci boyutta Bana güvendiklerini gösterdiklerinde mutlu olurum gibi ifadeler yer almıştır. Yedinci boyut algılanan kontrolün yükseltilmesine yönelik tepkiler almak olarak isimlendirilmiştir. Sekizinci boyutta Bana gülerek tepki verdiklerinde mutlu olurum gibi ifadeler yer almıştır. Sekizinci boyut Doğrudan öznel iyi oluşu artırmaya yönelik tepkiler almak olarak isimlendirilmiştir. Dokuzuncu boyutta Aldığım kararlara saygılı duyulduğunda mutlu olurum gibi ifadeler yer almıştır. Dokuzuncu boyut Özerkliğin desteklenmesine yönelik tepkiler almak olarak isimlendirilmiştir. İçerik analizi sonuçlarına ilişkin cümle sayıları ve yüzdeleri ile örnek cümleler Tablo-2 de gösterilmiştir (Tablo 2). Araştırmada Çevreye pozitif tepkiler vererek nasıl mutluluğunuzu artırırsınız? açık uçlu sorusuna cümle bazında içerik analizi tekniği uygulanmıştır. Uygulama sonucunda, toplam 9 boyutta 57 cümle elde edilmiştir. Analiz sonucunda elde edilen birinci boyutta Çevremdekilere güler yüzlü davranırım gibi ifadeler yer almıştır. Birinci boyut Doğrudan öznel iyi oluşu artırmaya yönelik tepkiler vermek olarak isimlendirilmiştir. İkinci boyutta Arkadaşım üzüntüsünü ve sorununu benimle paylaşırsa sorununa çözüm bulurum gibi ifadeler yer almıştır. Cümle içerikleri doğrultusunda ikinci boyut Sosyal desteğe yönelik tepkiler vermek olarak isimlendirilmiştir. Üçüncü boyutta Karşımdakinin söylediğine saygı duyarak sen de haklı olabilirsin derim gibi ifadeler yer almıştır. Üçüncü boyut Olumlu iletişim kurmaya yönelik tepkiler vermek olarak isimlendirilmiştir. Dördüncü boyutta Sorunlar olduğunda alttan alıp, bağırıp çağırmam, konuşarak hallederim gibi ifadeler yer almıştır. Cümle içerikleri doğrultusunda dördüncü boyut Kontrollü ilişki kurmaya yönelik tepkiler vermek olarak isimlendirilmiştir. Beşinci boyutta Birilerine küçük hediyeler alırım gibi ifadeler yer almıştır. Beşinci boyut Hediyeleşmeye yönelik tepkiler vermek olarak isimlendirilmiştir. Tablo 1: Korelasyon analizi sonuçları Çevreye Pozitif Tepki Vermek 1,56**,38**,48**,16** 2. Çevreden Pozitif Tepki Almak 1,50**,47**,29** 3. Dini İnancın Gereğini Yerine Getirmek 1,35**,15** 4. Mental Kontrol 1,24** 5. İstekleri Doyurmak 1 Not: n=360; **p<0.0l Tablo 2: Çevreden pozitif tepkiler almak

5 Boyut Örnek Cümle Sayı Yüzde Önemsenmeye ve Değer Verilmeye Yönelik Tepkiler Almak Sosyal Desteğe Yönelik Tepkiler Almak Yakın İlişkilerde Güveni Koruyucu Tepkiler Almak Beğenilmeye Tepkiler Almak Anlaşılmaya/Empatiye Yönelik Tepkiler Almak Yönelik Sevildiğine Görmeye Yönelik Tepkiler Almak Algılanan Yükseltilmesine Tepkiler Almak Kontrolün Yönelik Doğrudan Öznel İyi Oluşu Artırmaya Yönelik Tepkiler Almak Özerkliğin Desteklenmesine Yönelik Tepkiler Almak Büyüklerimle konuştuğumda beni dinleyip ciddiye aldıklarında mutlu olurum Bir şeyler söylediğimde duymazlıktan gelmemeleri durumunda mutlu olurum. Sorunlarım olduğunda beni teselli ettiklerinde mutlu olurum. Üzüntülü olduğumda yanıma gelip halimi hatırımı sorduklarında mutlu olurum. Bir şey anlattığımda içten cevap veriyorlarsa mutlu olurum. Yüzüme karşı gülüp arkamdan iş çevirmezlerse mutlu olurum. Bir konuda başarılıysam bana bildirilmesi durumunda mutlu olurum Bugün çok güzelsin gibi dış görünüşüme önem verilmesi durumunda mutlu olurum Anlayışlı davrandıklarında mutlu olurum. Haklı olduğum bir konuda haklı olduğumu düşünürlerse mutlu olurum Beni sevdiklerini göstermeleri durumunda mutlu olurum Seni seviyorum dediklerinde mutlu olurum , , , , ,93 8 5,67 Bana güvendiklerini gösterdiklerinde mutlu olurum. Sen başarılı olacaksın derlerse mutlu olurum. 8 5,67 Bana gülerek tepki verdiklerinde mutlu olurum. Yakın arkadaşlarıma bir şeyler söylediğinde onların bana güler yüzle karşılık verdiklerinde mutlu olurum. Aldığım kararlara saygılı duyulduğunda mutlu olurum. Bana karışmadıklarında mutlu olurum. 8 5,67 3 2,12 Toplam ,00 Altıncı boyutta Çevremdekiler bende bir şey istediklerinde onu gerçekleştiririm gibi ifadeler yer almıştır. Cümle içerikleri doğrultusunda altıncı boyut Özgeci tepkiler vermek olarak isimlendirilmiştir. Yedinci boyutta Pozitif düşünürüm gibi ifadeler yer almıştır. Yedinci boyut Olumlu düşünmeye yönelik tepkiler vermek olarak isimlendirilmiştir. Sekizinci boyutta Yalan söylemem gibi ifadeler yer almıştır. Sekizinci boyut Yakın ilişkilerde güveni koruyucu tepkiler vermek olarak isimlendirilmiştir. Dokuzuncu boyutta Çevremdekilerin kendilerinde olan ve hoşlarına giden bir özelliğini onlara söylerim gibi ifadeler yer almıştır. Dokuzuncu boyut İltifat etmeye yönelik tepkiler vermek olarak isimlendirilmiştir. İçerik analizi sonuçlarına ilişkin cümle sayıları ve yüzdeleri ile örnek cümleler Tablo- 2 de gösterilmiştir (Tablo 3). Sonuçlar genel olarak değerlendirdiğinde ilginç bir bulgu daha ortaya çıkmaktadır. Bu çalışma grubunda yer alan ergenler, çevreye pozitif tepki vermekten çok çevreden pozitif tepki almak yoluyla öznel iyi oluşlarını yükseltmektedirler. Çünkü ilişkiler bir bütün olarak değerlendirildiğinde toplam elde edilen cümle sayısı 198 (%100) olmaktadır. Bu 198 cümlenin 141 i (%71.22) çevreden pozitif tepki almakla ve cümlelerin 57 si (%28.78) çevreye pozitif tepki vermek ile ilişkili bulunmuştur. TARTIŞMA Bu çalışma bulgularına göre, ergenler öznel iyi oluşlarını çevrelerindeki bireylerle girmiş oldukları ilişkilerde dokuzar önemli araçla öznel iyi oluş düzeylerini yükseltmeye çalışmaktadırlar. Bulgular literatür bağlamında ele alınmış ve tartışılmıştır. Öncelikli olarak ergenler için, akranlar, anne ve babalar gibi çevrelerinde yer alan bireylerle kurulan sağlıklı ilişkiler onların sağlıklı gelişmeleri için önemlidir (21-23,25-28). Tablo 3: Çevreye Pozitif Tepkiler Vermek

6 Boyut Örnek Cümle Sayı Yüzde Doğrudan Öznel İyi Oluşu Artırmaya Yönelik Tepkiler Vermek Sosyal Destek Sunmaya Yönelik Tepkiler Vermek Olumlu İletişim Kurmaya Yönelik Tepkiler Vermek Kontrollü İlişki Kurmaya Yönelik Tepkiler Vermek Hediyeleşmeye Yönelik Tepkiler Vermek Özgeci Tepkiler Vermek Olumlu Düşünmeye Yönelik Tepkiler Vermek Yakın İlişkilerde Güveni Koruyucu Tepkiler Vermek İltifat Etmeye Yönelik Tepkiler Vermek Çevremdekileri espri yaparak güldürürüm. Çevremdekilere güler yüzlü davranırım ,31 Arkadaşım üzüntüsünü ve sorununu benimle paylaşırsa sorununa çözüm bulurum. İhtiyaçlarını gideririm. İnsanlara günaydın derim. Karşımdakinin söylediğine saygı duyarak sen de haklı olabilirsin derim. Sorunlar olduğunda alttan alıp, bağırıp çağırmam, konuşarak hallederim. Çevremdekileri ciddiye alırım durmadan dalga geçici davranışlarda bulunmam. Birilerine küçük hediyeler alırım. Özel günlerde onları hatırlarım. Çevremdekilerin dediğine uyarım. Çevremdekiler bende bir şey istediklerinde onu gerçekleştiririm. Pozitif düşünürüm. Empati yaparım. O sorun bende olsaydı nasıl motive olurdum ve nasıl tepki verirdim diye düşünürüm , , ,53 4 7,02 4 7,02 4 7,02 Yalan söylemem. Sır tutarım. 3 5,26 Çevremdekilerin kendilerinde olan ve hoşlarına giden bir özelliğini onlara söylerim. Arkadaşlarıma kazağın, saçın güzel olmuş derim. 2 3,51 Toplam ,00 Bu çalışma sonuçlarına göre ergenler, sağlıklı ilişkiler için gerekli koşulların sağlanması durumunda öznel açıdan kendilerini daha iyi hissetmektedirler. Sağlıklı ilişkilerin özelliklerini Prager, sevgi, bağlanma ve güven olarak ifade etmektedir (11). Bu çalışma grubunda yer alan ergenler, çevreleriyle kurmuş oldukları yakın ilişkilerde güveni koruyucu tepkiler almak ve vermek, sevildiğini görmeye ve anlaşılmaya/empatiye yönelik tepkiler almak, olumlu iletişim kurmaya yönelik tepkiler vermek gibi tepkilerle sağlıklı yakın ilişkileri oluşturarak öznel iyi oluşlarını daha olumlu bir konuma getirmektedirler. Bir sonraki gelişim dönemine sağlıklı bir şekilde geçmek için ergenlikte bir takım gelişim görevlerini yerine getirmek gerekmektedir. Bu bağlamda denemelerde bulunarak kimlik geliştirmek, ananbabadan uzaklaşarak özerklik gelişimlerini sürdürmek, değişen bedenini kabul edip uyum sağlamak anılan gelişim görevlerine örnektir (16,28). Bu çalışma sonuçları ergenlerin çevrelerinden önemsenmeye, değer verilmeye, beğenilmeye ve özerkliğin desteklenmesine yönelik tepkiler alarak gelişimsel açıdan desteklenmek durumunda olduklarını göstermektedir. Anılan tepkilerle gelişimsel açıdan desteklenmek ergenlerin hem biyolojik, sosyal ve psikolojik açıdan yaşadıkları değişimlere uyum sağlamlarına yardımcı olabilmekte hem de onların öznel iyi oluşlarını daha olumlu bir konuma getirebilmektedir. Bu sonuçlar evrim psikologlarından Buss ın görüşlerini de desteklemektedir (6). Buss a göre öznel iyi oluşu artırma stratejilerini kullanmanın yaşama uyum sağlayıcı ve yaşamda kalmayı sağlayıcı yönleri bulunmaktadır. Ergenler gelişimsel görevlerini başararak aslında yaşamda kalmaya yani psikolojik ve biyolojik açıdan bir üst gelişim dönemine geçmeye çalışmaktadırlar. Çevreyle kurulan ilişkiler bu noktada, aracılık görevini üstlenmektedir. Bu çalışma bulguları öznel iyi oluş literatürü ile tutarlı sonuçlar ortaya koymuştur. Öznel iyi oluşla ilgili çalışmalar incelendiğinde bireylerin öznel iyi oluşlarını iyimserlik eğilimi, algılanan kontrol, sosyal destek gibi pek çok faktör olumlu olarak etkilemektedir (30-33). Bu çalışma bulguları ergenlerin, literatürde ele alınan değişkenlerin olumlu etkilerinden çevrelerinden sosyal desteğe ve algılanan 412

7 kontrolün yükseltilmesine yönelik tepkiler alarak; çevrelerine olumlu düşünmeye yönelik tepkiler vererek faydalandıklarını göstermektedir. Bu çalışmada Türkçe literatürde yer almayan, çevreyle ilişkilerde doğrudan öznel iyi oluşu artırmaya yönelik tepki vermek gibi ilginç bir bulguya ulaşılmıştır. Lyubomirsky ve Tkach (9), öznel iyi oluşu artırmaya yönelik stratejileri belirleme çalışmalarında, doğrudan öznel iyi oluşu artırmaya yönelik davranışlar sergilemek isimli bir stratejinin olduğunu ortaya koymuşlardır. Türkiye de Eryılmaz ın ölçek çalışmasında bu stratejiye yönelik maddeler olmasına karşın böyle bir stratejiye ulaşılamamıştır (10). Bu çalışmada ise ergenler, anılan stratejiyi çevreyle ilişkilerinde doğrudan öznel iyi oluşu artırmaya yönelik tepkiler vermek ve almak yoluyla kullanmaktadırlar. Benzer şekilde bu çalışmada yer alan kontrollü ilişki kurmaya yönelik tepkiler vermek stratejisi, Eryılmaz ın bir başka çalışmasında yer alan kontrollü ilişki kurmak isimli mental kontrol stratejisi ile de örtüşmüştür (34). Bu çalışma grubunda yer alan ergenler, çevrelerine kontrollü ilişki kurmaya yönelik tepkiler vermek aracılığıyla öznel iyi oluşlarını yükseltmeye çalışmaktadırlar. Mental kontrol stratejisinde bilişsel olarak yer alan bu boyut, çevreyle ilişkilerde davranışsal bir anlam kazanmıştır. Bunlara ek olarak bu çalışmada ergenlerin çevreyle etkileşimlerinde ele alınan olumlu iletişim kurmaya, hediyeleşmeye, özgeci olmaya ve iltifat etmeye yönelik tepkiler vermek gibi alt boyutlar literatürde ele alınmayan boyutlar olarak gözükmektedir (7-9). Bu durumun bir nedeni, Türkçe literatür dışındaki öznel iyi oluşu artırmaya yönelik literatürde çevreyle ilişkilerin çevreyle olumlu ilişki kurmak gibi tek boyutlu olarak ele alınması olabilir. Tüm bunlara ek olarak elde edilen bu boyutlar, bu çalışmanın literatüre katkısıdır diye düşünülebilir. SONUÇ Lise öğrenimi gören ergenlerin öznel iyi oluş düzeylerini yükseltmelerinde çevreden pozitif tepkiler almak ve çevreye pozitif tepkiler vermek önemli görünmektedir. Literatürde ergen öznel iyi oluşunu etkileyen pek çok faktör bir sonuç değişkeni olarak ele alınmaktadır. Bu faktörlerin bir süreç değişkeni olarak ergenlerin öznel iyi oluşlarını nasıl etkilediği üzerinde durulmamaktadır (16-26). Bu çalışma bir süreç değişkeni olarak ilgili faktörlerin ergenlerin öznel iyi oluşlarını nasıl etkilediklerini ortaya koymaya çalışmıştır. Çalışma bulgularından hareketle, birtakım öneriler geliştirilebilir. Öncelikle psikolojik yardım sunan meslek elemanları, bu çalışmanın bulgularından faydalanabilirler. Bu ortaya konan boyutlar dikkate alınarak danışanların öznel iyi oluş düzeylerini artırıcı programlar hazırlayabilirler. Pozitif psikoloji alanında gerçekleştirilen çalışmalarda, hem ruhsal hem de bedensel sağlıkları için öznel iyi oluşu artırma stratejilerinin önemli olduğu belirtilmektedir (30,35). Bundan sonraki çalışmalarda hem psikiyatrik hastalıklarla hem de bu hastalıklardan iyileşme süreciyle çevreden pozitif tepki alma ve verme yolları arasındaki ilişkilerin ele alınması hem kuramsal açıdan hem de klinik uygulamalar açısından literatüre katkılar sağlayabilir. Çalışma bulgularına bakıldığında, çevreden pozitif tepki almak ve çevreye pozitif tepki vermek gibi öznel iyi oluşu artırma stratejilerinin ergenlikteki kimlik gelişimi, özerklik gelişimi ve bedensel gelişim gibi alanlarla ilişkili olabileceği görülmektedir. İlerleyen süreçte bu değişkenler arasındaki ilişkileri ortaya koyan çalışmaların gerçekleştirilmesi literatüre katkı sağlayabilir. Bu çalışmanın en önemli sınırlılığı, çalışmanın lise öğrenimi gören ve herhangi bir psikiyatrik tanı almamış ergenler üzerinde gerçekleştirilmiş olmasıdır. Bundan sonra gerçekleştirilecek çalışmalarda, lise öğrenimi görmeyen-gören ve psikiyatrik tanısı olan-olmayan ergenlerin çevreye pozitif tepki verme ve çevreden pozitif tepki alma yöntemlerinin karşılaştırılmalı olarak incelenmesi, literatüre katkı sağlayabilir. Ayrıca akademik başarı, sosyoekonomik düzey gibi değişkenler de sürece dâhil edilerek yeni çalışmalar yapılabilir. Tüm bunların yanında bu çalışma betimsel içerikli ve nitel bir özellik taşımaktadır. İlerleyen süreçte nicel çalışma yöntemleriyle, değişkenler arasındaki anlamlı ilişkilere bakılabilir. KAYNAKLAR 1. Freud S. Beyond the Pleasure Principle. In The Complete Psychological Works of Sigmund Freud. London: Hogarth Press, 1920, Vol. 18, p Hybron D. Two philosophical problems in the study of happiness. Journal of Happiness Studies. 2000; 1: Deiner E. Subjective well-being: the science of happiness and a proposal for a national ındex. Am Psycho. 2001; 55: Emmons RA. Personal strivings: an approach to personality and subjective well being. Journal of Personality and Social Psychology. 1986; 51:

8 5. Lykken D, Tellegen A. Happiness is a stochastic phenomenon. Psychological Science. 1996; 7: Buss DM. The evolution of happiness. American Psychologist. 2000; 55: Fordyce MW. Development of a program to increase happiness. Journal of Counseling Psychology. 1977; 24: Fordyce MW. A program to increase happiness: Further studies. Journal of Counseling Psychology. 1983; 30: Tkach C, Lyubomirsky S. How do people pursue happiness. relating personality, happinessincreasing srategies, and well-being. Journal of Happiness Studies. 2006; 7: Eryılmaz A. Ergenler için öznel iyi oluşu artırma stratejileri ölçeğinin geliştirilmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 2010; 33: Prager KJ. The Psychology of Intimacy. New York. The Guilford Press, 1995, p Bronfenbrenner U. Toward an experimental ecology of human development. Am Psychol. 1977; 32: Koivumaa-Honkanen H, Kaprio J. The stability of life satisfaction in a 15-year follow-up adult Finns healthy at baseline. BMC Psychiatr. 2005; 59(9): Vaillant GE. Mental health. Am j Psychiatry. 2003; 160: Bray I, Gunnell D. Suicide rates, life satisfaction and happiness as markers for population mental health. Soc Psychiatr. 2006; 41: Heubner ES. Correlates of life satisfaction in children. Sch Psychol Quarter. 1991; 6: Hartup WW, Stevens N. Friendship and adaptation in the life course. Psychol Bull. 1997; 121: McCullough G, Huebner S, Laughlin JE. Life events, self concept, and adolescent s positive subjective well-being. Psychol Sch. 2000; 3: Vargus-Adams J. Longitudinal use of the child health questionnaire in childhood cerebral palsy. Developmental Medicine and Child Neurology. 2006; 48: Varni JW, Burwinkle TM, Szer IS. The pedsql multidimensional fatigue scale in pediatric rheumatology: reliability and validity. J Rheumatol. 2004; 31: Joronen K, Kurki A. Familial contribution to adolescent subjective well being. International Journal of Nursing Practice. 2005; 11(3): Park N. Life satisfaction among Korean children and youth: a developmental perspective. J Sch Psychol. 2005; 26: Rask K, Kurki PA, Paavilainen E. Adolescent subjective well-being and family dynamics. J Scand Car Scien. 2003; 17: Baker JA. The social context of school satisfaction among urban, low-income, africanamerican students. Sch Psychol Quarter. 1998; 13: Ash C, Huebner ES. Environmental events and life satisfaction reports of adolescents: a test of cognitive mediation. Sch Psychol. 2001; 22: Mcknight CG, Huebner ES, Suldo S. Relationships among stressful life events, temperament, problem behaviour, and global life satisfaction in adolescents. Psychol Sch. 2002; 39: Eryılmaz A. Aile yapısı ergeni mutlu eder mi? Aile ve Toplum Dergisi. 2010; 22: Steinberg L. Cognitive and affective development in adolescence. Trends in Cognitive Sciences. 2005; 9: Onur B. Ergenlik psikolojisi. Ankara. Hacettepe Taş Yayıncılık, 1987, s Peterson C, Park N, Seligman MEP. Greater strengths of character and recovery from illness. The Journal of Positive Psychology. 2006; 1(1): Grob A. Subjective well-being and significiant life events across the life span. Swiss J Psychol. 1995; 54: Diener E. Subjective well-being. Psychol Bull. 1984; 95: Lyubommirsky S. Why are some people happier than others. Ame Psychol. 2001; 56: Eryılmaz A (Baskı İçin Sıraya Alındı). Ergenler öznel iyi oluşlarını nasıl korurlar? Düsünen Adam Dergisi. 35. Park N, Peterson C, Seligman MEP. Reply: strengths of character and well being: a closer look at hope and modesty. J Soc Clin Psychol. 2004; 23: