Piyasa Gözetimi ve Denetimi

Transkript

1 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Ramazan YILDIRIM ın Değerlendirmesi 2013 Yılı İlk Dokuz Aylık Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi Güvensiz Ürün Bilgilerinin Kamuoyuyla Paylaşılması Piyasa Gözetimi ve Denetimi Faaliyetlerinin Yargısal Denetimi KASIM 2013 YIL: 25 SAYI: 299 Piyasa Gözetimi ve Denetimi E 37

2

3 T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NÜN AYLIK YAYIN ORGANIDIR KASIM 2013 YIL: 25 SAYI: 299 Bu dergi adet basılmaktadır. ISSN: Yayın Türü: Yerel Süreli Türkçe - İngilizce SAHİBİ T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADINA GENEL MÜDÜR Anıl YILMAZ GENEL KOORDİNATÖR Dilek BİRBİL SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Cangül TOSUN YAZI KURULU Dilek BİRBİL - Cangül TOSUN - Lütf i y e BALKAYA İNGİLİZCE SAYFA SORUMLUSU Gülçin MANZAK AYDIN - Şirin Müge KAVUNCU WEB SİTESİ SORUMLUSU Aytunç AYHAN FOTOĞRAFLAR Hakan CANBAKIŞ Cüneyt OLGAÇ DAĞITIM SORUMLUSU Mehtap EMRE (312) / 331 mehtap.emre@sanayi.gov.tr Anahtar Dergisi nin PDF dosyalarının her ay düzenli olarak e-posta hesabınıza gönderilmesini istiyorsanız, konu alanına Anahtar yazıp abone@sanayi.gov.tr adresine boş bir e-posta atabilirsiniz. Dergide yayımlanan yazılardaki görüşler yazarlarına aittir. YÖNETİM YERİ T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Gelibolu Sokak No: 5 Kavaklıdere ANKARA Tel: (312) (10 Hat) Faks: (312) Faks (Dergi): (312) e-posta: vgm@sanayi.gov.tr internet: GRAFİK TASARIM ve UYGULAMA Bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler; kurumların, işletmelerin ve ülkelerin hemen her alanda değişim dinamiklerinin önemli itici gücü olmakta, bu kapsamda ticareti ve iş ortamını da yeniden şekillendirmektedir. Tedarik zincirlerinin küreselleştiği günümüzde dünyanın herhangi bir şehrindeki bir girişimci, bir başka kıtadaki bir başka işletmeden ürün siparişi verebilmekte ya da ürünlerini internet yoluyla uluslararası pazarlarda satabilmektedir. Ülkemizde veya herhangi bir ülkede piyasaya sunulan ürünler için Ar-Ge ve tasarım aşamalarından satış sonrası hizmetlere kadar değer zincirinin çeşitli halkaları yer kürenin farklı farklı noktalarında gerçekleşebilmektedir. Ticari ilişkileri kolaylaştıran bu gelişmeler aynı zamanda belirsizlikleri ve yeni riskleri de beraberinde getirmekte, küresel piyasalar, şirketler ve küresel vatandaşların bu belirsizlikler karşısında korunmasına yönelik arayışlar da sürmektedir. Bu arayışların bir sonucu da Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD) faaliyetleridir. Ürünlerin teknik düzenlemelere uygun ve güvenli olarak üretilip üretilmediğinin kamu otoritesi eliyle denetlenmesi anlamını taşıyan PGD faaliyetleriyle; öncelikle insan sağlığının, can ve mal güvenliğinin korunması amaçlanmaktadır. Ancak unutulmaması gerekir ki güvenli piyasalara giden yolda kamu otoritesinin yanında tüketici haklarını gözeten sivil toplum yapılarına da önemli görevler düşmektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, ülkemizde piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu 10 kamu kuruluşu arasında yer almaktadır. Bakanlığımızca yürütülen PGD faaliyetlerinin ele alındığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi temalı bu sayımızda konuya ilişkin yönetici ve uzmanların görüşlerinin yanında vatandaşların da bu süreçte hem korunması hem de bilgilendirilmesine yönelik çalışmaları yansıtan yazılara yer vermeye çalıştık. Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü (SÜGDM) yönlendiriciliğinde hazırladığımız dergimizin bu sayısında; konuya ilişkin değerlendirmeleriyle destek olan Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Sayın Ramazan YILDIRIM başta olmak üzere 2013 Yılı İlk Dokuz Aylık Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi başlıklı yazısıyla katkı sağlayan Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürü Sayın Muhsin DERE ye ve emeği geçen SÜGDM yönetici ve çalışanlarına teşekkür ediyoruz. Anıl YILMAZ Genel Müdür BASKI KORZA YAYINCILIK BASIM SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ. Büyük Sanayi 1. Cad. 95 / 1 İskitler - Ankara Tel: (312) Faks: (312) BASILDIĞI TARİH: Anahtar Dergisi nin Kasım 2013 sayısı tarihinde basılmıştır. Kapak Görseli: Artı5 Medya - Tanıtım

4 İçindekiler 48 4 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Ramazan YILDIRIM'ın Değerlendirmesi Yılı İlk Dokuz Aylık Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi / Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdür V. Muhsin DERE 10 Güvensiz Ürün Bilgilerinin Kamuoyuyla Paylaşılması Duygu KOLAT 14 Gönüllü Geri Çağırma Faaliyetlerinin Güvenli Piyasanın Oluşumundaki Yeri ve Üreticilerin Marka İmajı Açısından Önemi / Gülbanu GÖKÇE 17Piyasa Gözetimi ve Denetiminde Risk Değerlendirmesi / Ezgi AVCI 21Kaplama Lastik Sektöründe Piyasa Gözetimi ve Denetimi / Berker KARAGÖZ 25 Proje Bazlı Yeni Yaklaşım Denetimleri: Sanayi Gaz Tüpleri Örneği / Yasemin DEMİRCİOĞLU - Ebru EBEPERİ ÖZTÜRK 29 Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü Faaliyetleri 32 Piyasa Gözetimi ve Denetimi Faaliyetlerinin Yargısal Denetimi / Onur ASLAN 37 Piyasa Gözetimi ve Denetiminde Planlama Serdar ATAYETER

5 Sayı 299 KASIM Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelikte Yapılan Değişiklikler / Kemal TOPALÖMER 44 Akıllı Taşınabilir (Mobil) Sistemler - 2 Dr. Mustafa Kemal AKGÜL 48 Bilgi Ekonomisi Küresel Forumu Sanayi Şurası Kasım 2013 Tarihlerinde Ankara da Gerçekleştirilecek 50 Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Balkanlar ve Türkiye İçin Sürdürülebilirlik Eğitimi Düzenledi 51 VGM ile UNEP İşbirliğinde Ankara ve İstanbul da Karbon Ayak İzi Eğitimleri Düzenleniyor 52 Market Surveillance and Inspection 54 Sanayi Göstergeleri / Industry Indicators 55 Bilim ve Teknoloji Göstergeleri Science and Technology Indicators 56 Ulusal ve Uluslararası Verimlilik İstatistikleri National and International Productivity Statistics Ulusal Verimlilik İstatistikleri National Productivity Statistics KASIM

6 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD) Faaliyetleri Ramazan YILDIRIM Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Günümüz dünyasında uluslararası ticaret hiç olmadığı kadar artmış, ülkelerin aralarındaki ticari engeller ise hiç olmadığı kadar azalmıştır. Dünya ekonomisinde meydana gelen bu değişimler ve teknolojik gelişmeler yeni üretim yöntemlerini doğurmuş, bu yöntemlerle üretilen yeni ürünler ise küresel pazarlarda tüketicilerin kullanımına sunulmaya başlanmıştır. Gelişmiş ülkeler ticari sınırların görünmez hale geldiği dünya ticaret pazarında, bir taraftan ticaretin serbestleştirilmesi için çaba sarf ederken bir taraftan da piyasalarını ve vatandaşlarını korumak için arayış içindedirler. Piyasa gözetimi ve denetimi (PGD) bu arayışın bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. 4 KASIM 2013

7 Ülkemizde piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu 10 kamu kuruluşu arasında yer alan Bakanlığımız, sorumluluğunda bulunan ürün gruplarının geniş bir yelpazede olması ve gerçekleştirdiği denetimler aracılığıyla önemli bilgi ve tecrübeye sahip olması nedeniyle piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetlerinin yürütülmesi ve geliştirilmesinde önemli bir paya sahiptir. PGD, ürünlerin teknik düzenlemelere uygun ve güvenli olarak üretilip üretilmediğinin kamu otoritesi eliyle denetlenmesidir. Bakanlık olarak PGD faaliyetlerinde önceliğimiz insan sağlığını, can ve mal güvenliğini korumaktır. Bu noktada vatandaşlarımızın satın aldıkları ürünlerin güvenli olduğu konusunda emin olabilecekleri bir piyasanın gerçekleşebilmesi için faaliyetlerimizi yürütüyoruz. Bu alanda temel hedefimiz, ülke genelinde hiçbir vatandaşın sorumluluğumuzda bulunan ürünler nedeniyle herhangi bir zarara uğramasını engellemektir. Bu amaca ulaşmak için denetimlerin denetim ihtiyacı duyulan ve risk içeren ürünlerde yapılması gerekmektedir. Bakanlığımız 2014 yılı denetimlerinde uygulamaya koyacağı risk analizi sistemi ile risk temelli denetimlerini daha sistematik hale getirecektir. Yerine getirdiğimiz denetimler ile vatandaşlarımızın can ve mal güvenliğini korumanın yanında piyasada düzenleyici bir rol oynadığımızı da söylememiz mümkündür. Piyasa düzenleyici bu rolümüzü özellikle ithal ürünler üzerinde yoğunlaştırarak ülkemizi kalitesiz ve güvensiz ithal ürün çöplüğü olmaktan uzak tutmayı ve yerli üreticimizi bu ürünlerin ortaya çıkarmış olduğu haksız rekabet koşullarından korumayı hedefliyoruz. Bu doğrultuda 2012 yılında denetlenen ürünler içerisinde yüzde 35 oranında olan ithal ürün sayısını 2013 yılında yaklaşık yüzde 55 seviyesine yükseltmiş bulunmaktayız. Bakanlığımız 2004 yılından bu yana yürüttüğü denetimlerin yanı sıra ürün güvenliği kavramının üreticilerimiz ve tüketicilerimiz genelinde bilinirliğinin yaygınlaştırılması amacıyla tanıtıcı ve bilgilendirici faaliyetlere ağırlık vermekte, test ve laboratuvar altyapısını geliştirmek amacıyla ilgili paydaşlarla işbirliği halinde çalışmalarını sürdürmekte, denetim kapasitesinin artırılması amacıyla daha fazla denetçi istihdam etmekte, PGD faaliyetlerinin yeterli donanıma sahip denetçiler tarafından yürütülebilmesi için eğitimler düzenlemekte ve denetimle ilgili bütün süreçleri kapsayan proje bazlı çalışmalara ağırlık vermektedir. Bu faaliyetlerin tamamı, etkin bir piyasa gözetimi sistemini kurmak ve geliştirmek üzere yapılan yatırımlardır. Son olarak ifade etmek gerekir ki, Bakanlığımız tarafından gerçekleştirilmekte olan denetim faaliyetlerinin beklenen etkiyi gösterebilmesi, bu faaliyetlerin vatandaşlarımız tarafından bilinirliği ile doğru orantılıdır. PGD nin bilinirliği arttıkça, vatandaşlarımız yaptığımız denetimlerde en büyük yardımcılarımızdan birisi haline gelecektir. Bu sebeple, ürün güvenliği konusunda Bakanlığımıza gelen her bir şikâyet ve ihbar titizlikle incelenmekte ve değerlendirilmektedir. KASIM

8 2013 YILI İLK DOKUZ AYLIK DENETİM SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Muhsin DERE Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdür V. Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD), kamu otoritesi tarafından ürünlere ilişkin konulmuş olan teknik kurallara uyulup uyulmadığının, yine bir kamu otoritesi tarafından denetlenmesi faaliyetidir. Bu anlamda PGD faaliyetlerinin genel amacı, tüketicilerin tehlikeli ürünlerden korunması ve ticari işletmelerin, mevzuata uygun ve güvenli ürünlerin piyasaya arz edilmesi ile ilgili yasal yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlamaktır. Ürün güvenliği; yetkili kuruluşlar, üreticiler ve tüketiciler başta olmak üzere bu alanda faaliyette bulunan tüm aktörlerin katkılarını gerektiren ve bir bütün olarak değerlendirilmesi gereken bir konudur. Piyasadaki ürünlerin güvenli olup olmadığına yönelik denetimler ve bu denetimler neticesinde alınan önlemler ekonominin iki büyük aktörü olan üretici ve tüketici kesimini doğrudan etkilemektedir. Tüketiciler için sağlık ve güvenliklerini olumsuz yönde etkileyecek ürünlerin piyasada yer almaması önem arz ederken, üreticiler için de kazançlarını ve ürünlerinin piyasadaki imajını korumak önemlidir. Piyasa gözetimi ve denetimi insan sağlığını, can güvenliğini ve çevreyi koruyarak toplumun hayat kalitesini yükseltmesinin yanı sıra, topluma, özellikle ekonomik anlamda yararlar da sağlamaktadır. Bunları şöyle özetleyebiliriz: PGD, ürününü piyasaya güvenli arz etmek için gereken maliyete katlanmamış üreticilerin piyasadan dışlanmasını sağlayarak, mevzuata uygun ürün arz eden üreticinin karşılaştığı haksız rekabetin önüne geçer. Ülkemizin artan ithalat hacmi göz önünde bulundurulduğunda gümrüklerde bütün ürünlerin denetlenmesi imkânı bulunmamaktadır. PGD bu anlamda, ithalat denetimlerini tamamlayan ve ithal-yerli bütün ürünlerin iç piyasada denetlenmesini sağlayan önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. PGD, piyasanın disipline edilmesine ve üretimin ileri standartlara kavuşmasına hizmet ederek, ihracatın rekabet gücünün artırılmasına da dolaylı olarak katkıda bulunmaktadır. Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü görev ve sorumluluk alanındaki asansörler, elektrikli ekipmanlar, makineler, otomotiv, sivil kullanım amaçlı patlayıcılar, taşınabilir basınçlı ekipmanlar gibi pek çok ürün gruplarında, il müdürlüklerinde ve merkez teşkilatında görevlendirilen toplam 630 denetçi ile re sen, ihbar-şikâyet kaynaklı ve programlı olarak denetimler gerçekleştirmektedir. Denetim faaliyetlerinde Genel Müdürlüğümüzün temel önceliği üreticileri yaptırımlarla cezalandırmak yerine piyasada güvenli ürünlerin yer almasını sağlamak, sanayicinin kaliteli ve güvenli ürün üretmesinde yönlendirici olmak ve böylece uluslararası piyasalarda ülkemizin rekabet gücünü geliştirmeye katkı sağlamaktır. Bu kapsamda, Genel Müdürlüğümüz tarafından yukarıda bahsedilen amaçların gerçekleştirilmesi için düzenli olarak denetimler gerçekleştirilmekte olup 2013 yılının ilk dokuz ayına ait denetim sonuçlarına Tablo 1'de yer verilmektedir. 6 KASIM 2013

9 Tablo Yılı İlk Dokuz Aylık Denetim Sonuçları Tablo 1'de görüldüğü üzere 2013 yılının ilk dokuz ayında; Toplam farklı modelde sanayi ürünü denetlenmiş, bunlardan i uygunsuz bulunmuş, 223 farklı ürün teste gönderilmiş, 22 farklı marka/model hakkında toplatma kararı verilmiştir adet üründeki uygunsuzluğun düzeltilmesi için süre verilmiş ve tespit edilen uygunsuzluklara ilişkin toplam TL idari para cezası uygulanmıştır. En çok denetlenen ürün grubu elektrikli ekipmanlardır. Uygunsuzluk oranının en yüksek olduğu ürün grupları % 29,93 ile asansörler, % 21,18 ile aeresol kaplar ve % 16,80 ile makineler olmuştur. En çok idari para cezası uygulanan ürün grupları TL ile asansörler, TL ile elektrikli ekipmanlar, TL ile taşınabilir basınçlı ekipmanlar olmuştur. Denetlenen ürünlerde ortalama uygunsuzluk oranı % 9,85 dir (denetlenen her 1000 üründen yaklaşık 98 tanesi uygunsuzdur). Şekil 1. Denetim Türlerine Göre Sonuçlar Güvensizliği tespit edilen ve ilana ilişkin olarak mevzuatla belirlenen süreçleri tamamlanan 42 adet ürün Genel Müdürlük internet sayfasında ilan edilmiştir. KASIM

10 Yapılan denetimler türlerine göre sınıflandırıldığında bütün gruplarda oranların birbirine çok yakın olduğu görülmektedir. Denetçinin inisiyatifi doğrultusunda gerçekleştirilen re sen denetimler % 37 lik bir orana sahiptir. Denetimlerin % 32 lik kısmını belirli bir ürün grubu ve bölgede planlı olarak gerçekleştirilen odaklı faaliyetler, çapraz denetimler ve kampanya denetimlerinden oluşan programlı denetim faaliyetleri oluşturmaktadır. Denetim pastasındaki % 31 lik pay ise tüketici ve kullanıcılardan gelen şikâyet formları, gümrük bildirimleri ve kamu kuruluşlarından gelen bildirimler sonucu gerçekleştirilen ihbar ve şikâyet denetimlerine aittir. Türkiye genelinde gerçekleştirilen toplam denetim sonuçlarını değerlendirdikten sonra il müdürlükleri bazında denetim Şekil 2. En Çok Denetim Yapan 10 İl Müdürlüğü Şekil 3. En Çok Denetim Yapan İl Müdürlüğü İçin Uygunsuzluk Oranı Şekil 4. Teste En Çok Ürün Gönderen İlk 10 İl Müdürlüğü sonuçları incelendiğinde, 2013 yılının ilk dokuz ayında en çok denetim yapan ilk 10 il müdürlüğü Şekil 2'deki gibi sıralanmıştır. İstanbul İl Müdürlüğü tüm denetimlerin yaklaşık üçte birini gerçekleştirerek en çok denetim yapan il müdürlüğü olmuştur. İstanbul İl Müdürlüğünün en yakın takipçisi İzmir İl Müdürlüğüdür. Gerçekleştirilen denetimlerin kalitesinin belirlenmesinde önemli bir ölçüt olan uygunsuzluk oranı incelendiğinde, en çok denetim yapan ilk 10 il müdürlüğü içerisinde İstanbul İl Müdürlüğü % 20,35 lik uygunsuzluk oranı ile ilk sırada yer almaktadır. Toplam denetim sonuçlarının sıralanmasında Kocaeli İl Müdürlüğü 8. sırada yer alırken, bu ili % lık uygunsuzluk oranıyla İstanbul İl Müdürlüğünü izlemektedir. Aynı şekilde Ankara İl Müdürlüğü toplam denetim sonuçlarının sıralanmasında 7. sırada yer alırken uygunsuzluk oranı dikkate alındığında % 11,31 lik oranla üçüncü sırada yer almaktadır. İllerin denetim performansının belirlenmesinde kullanılan bir diğer ölçüt ise teste gönderilen ürün sayısıdır. Bu kıstas göz önünde bulundurulduğunda 2013 yılının ilk dokuz ayında teste en çok ürün gönderen il müdürlükleri Şekil 4'teki gibi sıralanmıştır. Denetimlerde teste gönderilen toplam 223 ürünün İstanbul İl Müdürlüğü 61 tanesini ve Ankara İl Müdürlüğü 33 tanesini teste göndererek ilk sıralarda yer almıştır. 8 KASIM 2013

11 Şekil Yılı İlk 9 Aylık Dönemi Yerli - İthal Denetim Oranları Şekil Yılı Yerli - İthal Denetim Oranları İlk dokuz aylık dönemde denetlenen ürünün sı ithal iken sı yerli üründür. Diğer bir deyişle toplam denetimin % 55 i ithal ürünlerden, % 45 i ise yerli ürünlerden oluşmaktadır yılında denetlenen ürünün si ithal iken ü yerli üründür. Diğer bir deyişle toplam denetimin % 37 si ithal ürünlerden, % 63 ü ise yerli ürünlerden oluşmaktadır yılının ilk dokuz aylık dönemine bakıldığında henüz hedeflenen rakam ve niteliklere ulaşılmamakla birlikte denetimlerde ciddi miktarda artış sağlanmıştır. Özellikle ithal menşeili ürün denetimine ağırlık verilmesi, piyasada yerli üreticinin korunmasını, Türk ürünlerinin uluslararası piyasada marka imajını ve rekabet gücünü artırarak ihracatın artmasını ve kullanıcıların daha kaliteli ürünlere ulaşmalarını sağlamaktadır. Piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleri yerli üreticiyi ithal edilen kalitesiz ve güvensiz ürünlerin yarattığı haksız rekabetten korumakta ve kayıt dışı ekonomiyle mücadeleyi kolaylaştırmaktadır. Ekonomi üzerinde bu kadar büyük etkiye sahip olan piyasa gözetimi ve denetimi çalışmalarına daha fazla ağırlık verilerek verimliliğinin artırılması hedeflenmektedir. Yılın geri kalan döneminde teste gönderilen ürün sayısının artırılması sonucunda denetim kalitesinin yükseltilmesi, programlı denetimlere ağırlık verilerek denetimlerin daha nitelikli bir hale getirilmesi planlanmaktadır. Önümüzdeki dönemde Genel Müdürlüğümüz, tanıtım çalışmalarıyla tüketici ve kullanıcıların farkındalıklarının artırılmasını hedeflemekte, denetimlerin programlanmasında oldukça önemli olan ihbar ve şikâyet süreçlerinin daha aktif çalışmasını sağlayarak piyasayı tehdit eden güvensiz ürünlere kolayca ulaşmayı ve bu sayede daha çabuk alınan önlemlerle denetim etkinliğini ve tüketicinin devlete duyduğu güveni artırmayı amaçlamaktadır. KASIM

12 GÜVENSİZ ÜRÜN BİLGİLERİNİN KAMUOYUYLA PAYLAŞILMASI Duygu KOLAT / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü) Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD); ürüne ilişkin teknik mevzuatı hazırlamaya ve yürütmeye yasal olarak yetkili olan kamu kuruluşları tarafından bir ürünün piyasaya arzı/dağıtımı aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik mevzuat hükümlerine uygunluğunu sağlamak üzere yapılan faaliyetlerin bütünüdür. Dolayısıyla piyasa gözetimi ve denetimi faaliyeti sadece bir ürünün denetlenmesinden ibaret değildir. Aynı zamanda uygunsuz bulunan ürünlerin düzeltme faaliyetinin değerlendirilmesi, güvensiz bulunan ürünlerin takip edilerek bu ürünlerin toplatılması, piyasaya arzının yasaklanması ve bertaraf edilmesinin sağlanmasını da içermektedir. Ayrıca PGD yapan kamu otoriteleri tarafından şeffaflık ilkesi gereği güvensiz ürün bilgilerinin kamuoyu ile paylaşılması gerekmektedir. Bu yazıda öncelikle ülkemizde güvensiz ürün bilgilerinin kamuoyuna duyurulmasına ilişkin yasal mevzuat ve uygulamalar incelenecek ve ardından uluslararası düzeyde kamu otoritelerinin bu konuya yaklaşımına değinilecektir. Ülkemizde Güvensiz Ürün Bilgilerinin İlan Edilmesine İlişkin Yapılan Düzenlemeler ve Uygulamalar Ülkemizde piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleri, 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik kapsamında yetkili kuruluşlar tarafından yerine getirilmektedir sayılı Kanunun 11 inci maddesinin birinci fıkrası ilgili teknik düzenlemeye uygunluğu belgelenmiş olsa dahi, bir ürünün güvenli olmadığına dair kesin belirtilerin bulunması halinde, bu ürünün piyasaya arzının, kontrol yapılıncaya kadar yetkili kuruluşça geçici olarak durdurulacağını hüküm altına almıştır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında yapılan test ve muayene işlemleri sonucunda ürünün güvenli olmadığının tespit edilmesi halinde; Ürünün piyasaya arzının yasaklanması, Piyasaya arz edilen ürünlerin piyasadan toplatılması, Ürünlerin güvenli hale getirilmesinin imkânsız olduğu durumlarda ise kısmen ya da tamamen bertaraf edilmesi, işlemlerinin yerine getirilmesinin 10 KASIM 2013

13 yetkili kuruluşlar tarafından sağlanacağı düzenlenmiştir. Alınan bu önlemler hakkında gerekli bilgilerin, masrafları üreticiden karşılanmak üzere, ülke genelinde dağıtımı yapılan iki gazete ile ülke genelinde yayın yapan iki televizyon kanalında ilanı suretiyle, risk altındaki kişilere duyurulacağı da hüküm altına alınmıştır. Maddenin üçüncü fıkrası ile risk altındaki kişilerin yerel yayın yapan gazete ve televizyon kanalları vasıtasıyla bilgilendirilmesinin mümkün olduğu durumlarda, bu duyuru yerel basın ve yayın organları yoluyla, risk altındaki kişilerin tespit edilebildiği durumlarda ise bu kişilerin doğrudan bilgilendirilmesi yoluyla yapılır hükmü düzenlenerek yayın ve ilan gereklilikleri konusunda istisnalar belirlenmiştir. Ülkemizde PGD den sorumlu kamu otoriteleri 4703 sayılı Çerçeve Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik gereği orantılılık ilkesi gözeterek aldığı önlemlerin iki gazetede ve televizyon kanalında ilanı suretiyle risk altındaki kişilere duyurulmasını sağlamakta ve bu ürünlerle ilgili bilgilere kendi internet sayfalarında yer vermektedirler. Ayrıca yetkili kuruluşlar yayınladıkları Yönetmelikler ile bu genel çerçeve dahilinde alınan önlemlerin ne şekilde yerine getirileceği konusunda düzenlemeler getirmektedirler. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 4703 sayılı Kanun ile belirlenen bu yaptırımların yerine getirilmesine yönelik düzenlemelere Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği ve 06/02/2013 tarihli ve 2013/4 sayılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Uygulamaları Hakkında Genelge de yer vermiştir. Bu kapsamda Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, piyasada veya kullanıcılarda bulunan piyasaya arz edilmesi yasaklanan ve toplatılmasına karar verilen ürünlerin, gazete ilanı ve TV yayını yapılmaksızın geri çağrılmasının mümkün olması halinde, üreticiye bu olanağı sağlar, kendisinden bu durumu belgelerle kanıtlamasını ister ve sonuçları izler. Hakkında idari yaptırım uygulanan ürünlerin gazete ilanı ve TV yayını yapılmadan geri çağırılması mümkün değil ise; Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı PGD Yönetmeliğinin 22 nci maddesinin üçüncü fıkrasının (a) bendine göre üretici; unvanını, ürünün markasını, modelini ve fotoğrafını, seri veya parti numarasını, taşıdığı riskle ilgili bilgileri ve ürünün teslim edileceği yerleri veya gönderileceği adresleri içeren ilan metninin ulusal düzeyde yayın yapan iki televizyon kanalında saatleri arasında 20 saniyeden az 60 saniyeden fazla olmamak üzere Bakanlıkça belirlenecek sürede yazılı ve sesli şekilde iki gün yayınlanmasını ve ulusal düzeyde dağıtımı yapılan iki gazetede, sayfanın dörtte birinde, bir gün ilan edilmesini sağlar. Üretici, gerekli yayın ve ilanları belirlenen şekil ve sürede, kararın tebliğ tarihinden itibaren 10 gün içinde yerine getirmezse; bu durumda ilan Bakanlıkça yaptırılacaktır. Üretici Bakanlıkça yapılan ilan ve yayın masraflarını karşılamakla yükümlüdür. Piyasaya arz yasağı, piyasaya arz edilen ürünlerin toplatılması ve güvenli hale getirilmesi mümkün olmayan ürünlerin bertaraf edilmesi kararlarının gereklerinin yerine getirilmesi için üreticinin dava açma süresinin (60 gün) geçmesi beklenmez. Ayrıca Bakanlık tarafından verilen idari para cezası dışındaki idari yaptırım kararlarına karşı üreticinin dava açmış olması, mahkemece yürütmeyi durdurma kararı verilmediği sürece, kararın gereklerinin yerine getirilmesine engel oluşturmaz. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı PGD Yönetmeliğinin 10 uncu maddesinin üçüncü fıkrasının (a) bendine göre piyasaya arzının sürekli yasaklanmasına, toplatılmasına ve/veya hizmet dışı bırakılmasına karar verilen ürünün üretici firmasının unvanı, ürünün markası, modeli, seri veya parti numarası ile taşıdığı riskle ilgili bilgilerin, Bakanlık internet sitesinde idari yaptırım kararının kesinleşmesinden sonra ilan edilmesi gerekmektedir. Ancak 27 Haziran 2013 tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik ile yetkili kuruluşların ürünün ülke genelinde dağıtımı yapılan iki gazete ile KASIM

14 ülke genelinde yayın yapan iki televizyon kanalında ilanı suretiyle risk altındaki kişilere duyurulmasını takip edecek şekilde bu ürünlerle ilgili bilgilere kendi internet sayfasında da yer vermeleri hususu düzenlenmiştir. Söz konusu Yönetmelik gereği bundan sonraki süreçte yargısal aşamanın sonuçlanması beklenmeden güvensiz ürün bilgilerinin ilan edilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından 2011 yılından itibaren verilen toplatma kararları Bakanlık internet sitesinde ilan edilmiştir. Söz konusu Yönetmelik doğrultusunda Bakanlığın PGD Yönetmeliği'nde gerekli değişiklikler yapılacaktır. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliğinin 15 inci maddesi uyarınca, Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü tarafından Tüketici Bilgi Sistemi internet sayfasında ithalatçı ve üretici tarafından güvensizliği tespit edilen ve gönüllü çağırılan ürünler ile yıllar itibarıyla güvensiz bulunan ürünler, adı, tanımı, ürün görseli ve ilan örneği, imalatçı/ithalatçı firma bilgilerini içerecek şekilde kamuoyuna duyurulmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yaptığı kontroller sonucunda sahip olduğu bilgileri 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 31 inci maddesinin 6 ncı fıkrası gereği kamuoyunun bilgisine sunmaktadır. Bunun yanı sıra Gıda ve Yemin Resmi Kontrolüne Dair Yönetmeliğin 8 inci maddesi gereğince kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye düşürecek şekilde bozulmuş, değiştirilmiş gıdaları üreten ve/veya satan firmanın adı, ürün adı, markası, parti ve/veya seri numarasının Bakanlık resmi internet sitesinde Bakanlıkça kamuoyunun bilgisine sunulabileceği hükmü yer almaktadır. Bu düzenlemeler doğrultusunda laboratuvar sonucu taklit ve tahşiş yapıldığı kesinleşen firmalar ve bu firmaların ürettiği ürünlere ait bilgiler Bakanlık tarafından kamuoyuna duyurulmaktadır. Sağlık Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından güvensiz tıbbi cihaz ürünlerinin ve kozmetik ürünlerinin listesi ürünün marka, etiket adı, lot/seri no, menşei bilgisi ve güvensizlik gerekçesini içerecek şekilde altı aylık periyotlarla Kurumun internet sayfası duyurular kısmında yayınlanmaktadır. Kısaca, ülkemizde PGD den sorumlu 10 kamu kuruluşu arasında sorumlu bulunduğu ürün gruplarının niteliği ve niceliği itibarıyla denetim sorumluluğu daha geniş olarak değerlendirilebilecek Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı tarafından güvensizliği tespit edilen ürünlere yönelik gerekli duyurular televizyon ve gazetelerin yanı sıra kurumların internet siteleri aracılığıyla da yerine getirilmekte, kullanıcılar sağlık ve güvenliklerini tehdit eden bu ürünler hakkında bilgi edinmektedirler. Bu nedenle güvensiz olduğu tespit edilerek hakkında piyasaya arz yasağı, toplatma ve bertaraf edilmesi kararı verilen ürün bilgilerinin ilan edilerek kamuoyuyla paylaşılması, PGD nin temel amaçlarından biri olan güvensiz ürünlerden vatandaşlarımızın korunmasının sağlanabilmesi için oldukça önemlidir. Uluslararası Düzeyde Güvensiz Ürün Bilgilerinin Kamuoyu ile Paylaşılması RAPEX (Hızlı Uyarı Sistemi) Sistemi 2001/95 sayılı Genel Ürün Güvenliği Direktifi kapsamında 2004 yılında kurulmuştur. RAPEX, AB ülkelerinde piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu kurumlar ve Avrupa Komisyonunun Topluluk piyasasında tespit ettikleri tehlikeli ürünlere ilişkin bilgileri hızlı ve etkili bir şekilde paylaştıkları ve tüketicileri sağlık ve güvenlikleri bakımından potansiyel risk teşkil eden ürünlere karşı bilgilendirdikleri bir sistemdir. 765/2008 sayılı Tüzüğün yürürlüğe girmesiyle birlikte RAPEX Sisteminin kapsamı tüketici sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasının yanı sıra sağlıklı ve güvenli bir iş ortamının ve çevrenin oluşturulması ve profesyonel kullanım gerektiren ürünleri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. AB düzeyinde ulusal makamlar tarafından bildirilen ve ciddi risk oluşturan ürünler RAPEX Sistemi aracılığıyla üye devletler arasında paylaşılmakta, ayrıca 12 KASIM 2013

15 bu ürünlere ilişkin bilgiler haftalık olarak internet sitesinde yayımlanmaktadır. Burada güvensiz bulunan ürüne ilişkin bildirimi yapan ülke, ürünün marka model bilgileri, tanımı, menşei, risk kategorisi ve ürün hakkında alınan önlemlere yer verilmektedir. Böylece RAPEX Sistemi aracılığıyla tehlikeli ürünlere yönelik önlemler hızlı bir şekilde alınmakta, bu ürünlere ait bilgiler kamuoyu ile paylaşılmakta ve AB ülkelerinin ürün güvenliği konusunda temel amacı olan, sadece güvenli ürünlerin piyasada dolaşımına izin verilmektedir. Uluslararası düzeyde riskli ürünlerle ilgili bilgilerin kamuoyu ile paylaşıldığı bir diğer platform OECD bünyesinde kurulan Global Geri Çağırma Portalı dır. Portalın resmi internet sitesi aracılığıyla ulusal yetkili makamlar tarafından geri çağırılan ürünlerin adı, marka ve modeli, fotoğrafı, nasıl bir tehlike içerdiği, nerede satıldığı, geri çağıran ülke, üreticisinin unvanı ve tüketicinin ne yapması gerektiği konusunda bilgiler kullanıcılara sunulmaktadır. Bu portal ürünlerle ilgili karar alan makamlar arasındaki bilgi paylaşımını sağlamanın yanı sıra tüketicilerin, satın almak istedikleri ürünlerin güvenlik gereklerini karşılayıp karşılamadığını incelemeleri, sınır ötesi ülkelerin internet sitelerinden alacakları ürünleri kontrol etmeleri ve işletmelerin, dünyanın herhangi bir yerinde tehlikeli olduğu tespit edilen ürünleri izlemelerini sağlaması bakımından oldukça faydalıdır. Portal Avusturalya, Kanada, ABD ve Avrupa ülkeleri tarafından geri çağırılan ürünleri kapsamaktadır. ICSMS (Piyasa Gözetimi ve Denetimi Bilgi ve İletişim Sistemi) ise Avrupa ülkeleri arasındaki en geniş kapsamlı veri tabanıdır. Bu sistemin sadece yetkili kuruluşların erişebildiği kısmında üye devletler ürünlere ilişkin test raporu sonuçlarını sisteme yükleyerek birbirleriyle paylaşmakta, halka açık bölümünde ise güvensiz ürüne ilişkin ürünün marka ve model bilgileri, tanımı, menşei, uygulanan zorunlu ya da gönüllü önlemin içeriği, üreticinin adresi ve iletişim bilgilerine yer verilmektedir. Böylece bir tüketici bir ürün satın almak istediğinde ürünün markası, barkod numarası, menşei, üreticisi gibi kriterlerden herhangi birini bu sisteme girerek o ürün ile ilgili herhangi bir önlem alınıp alınmadığını inceleyebilmektedir. Son 20 yılda ürün güvenliği sorunu artan sınır ötesi ticaret, karmaşık tedarik zincirleri ve yeni ürün tasarımlarının bir sonucu olarak küresel bir boyut kazanmıştır. Buna paralel olarak güvensiz bulunarak önlem alınan ürün sayısı yıllar itibarıyla artmıştır. Örneğin 2003 yılında RAPEX Sistemi aracılığıyla bildirimi yapılan riskli ürün sayısı 139 iken 2012 yılında bu sayı 2278'e yükselmiştir. Bunun ötesinde tüketicilerin ürün satın alma davranışları da değişmiştir. Son yıllarda tüketiciler ürünleri online alışveriş siteleri aracılığıyla satın almayı tercih etmektedir. Bu durumda tüketiciler alışveriş için sadece kendi ülkelerindeki mallara değil aynı zamanda diğer ülkelerdeki ürünlere de erişebilmektedir. Değişen bu piyasa ortamında ulusal otoriteler, firmalar ve hükümetler ürün güvenliği konusundaki sorunlara daha hızlı çözüm bulmak zorundadır. RAPEX Sistemi, Global Geri Çağırma Portalı, ICSMS gibi tüm bu organizasyonlar ürün güvenliğiyle ilgili zamanında ve etkili önlemler alınmasında önemli bir bilgi kaynağı sunmaktadır. Kısacası, ülkemizdeki ve uluslararası düzeydeki yetkili kuruluşların güvensiz ürün bilgilerini kamuoyu ile paylaşması hem denetim faaliyetlerinde şeffaflık sağlamakta hem de tüketicileri güvensiz ürünlerden bilgi paylaşımı yoluyla korumaktadır. Kaynaklar px?sayfa=anasayfa&newsid=all&page No=2 tr/?wslt=57a5c94a-2d72-428f-8b1e- DFACE5BD9FFC RAPEX Annual Report KASIM

16 GÖNÜLLÜ GERİ ÇAĞIRMA FAALİYETLERİNİN GÜVENLİ PİYASANIN OLUŞUMUNDAKİ YERİ VE ÜRETİCİLERİN MARKA İMAJI AÇISINDAN ÖNEMİ Gülbanu GÖKÇE / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü) Giriş Üreticiler, ürünlerinin dağıtım zincirindeyken veya tüketicilere ve kullanıcılara ulaştıktan sonra insan can ve mal güvenliği açısından ya da çevre için bir tehlike oluşturduğunun belirlenmesi sorunuyla karşı karşıya kaldıklarında marka imajlarının geleceğini düşünerek farklı stratejiler izleyebilirler. Gönüllü geri çağırma, üreticilere düzeltici faaliyette bulunmaları bakımından verilmiş önemli bir fırsat olmakla beraber, güvenli piyasanın oluşumunu sağlamada piyasa gözetimi ve denetimi otoriteleri tarafından desteklenmesi gereken önemli bir araçtır. Bu çalışma ile gönüllü geri çağırma faaliyetlerinin piyasada güvenli ürünlerin yer almasındaki önemi ve üreticilerin marka imajı üzerindeki etkileri değerlendirilecektir. Gönüllü Geri Çağırma ve Önemi Gönüllü geri çağırma, son kullanıcıya veya tüketiciye sunulan bir ürünün tedarik zincirindeyken ya da kullanımdayken kişilerin, hayvanların, bitkilerin can ve mal güvenliğinin ve çevrenin korunmasına yönelik olarak ürünü, ilgili teknik mevzuatına uygun hale getirmek için ürünün üreticisi tarafından alınan her türlü önlemi ifade eder. Piyasaya sunulan bir ürünün tüketicilere ve kullanıcılara karşı ciddi bir risk oluşturması halinde tüketicilerin ve kullanıcıların en kısa sürede bilgilendirilmesi oldukça önemlidir. Gönüllü geri çağırma faaliyeti güvensiz ürünün tüketiciye veya kullanıcıya ulaşıp ulaşmamasına göre her bir somut olay için ayrı ayrı değerlendirilmeli ve önlemler buna göre alınmalıdır. Kuşkusuz ürünün, son kullanıcılara ulaşmış olması daha ciddi önlemler alınması gerekliliğini doğurmaktadır. Geri çağrılan ürünler, uygun hale getirilmeden tekrar piyasaya sürülmemeli ya da uygun hale getirilemeyenler imha edilmelidir. Geri çağırma faaliyetinde bulunan firmalar, geri çağrılan ürünün uygun hale getirildiğini piyasa gözetimi ve denetimi otoritesine kanıtlamalıdır. Üreticiler, ürünün güvensiz olduğunun tespit edilmesi üzerine ürünün oluşturduğu risk seviyesine göre düzeltici önlemleri belirlemeli, dağıtıcılarla ve piyasa gözetimi ve denetimi otoritesi ile alınacak olan önlemlerle ilgili olarak işbirliği yapmalı ve piyasa gözetimi ve denetimi otoritesini yapılan işlemler hakkında bilgilendirmelidir. Ürünlerin tedarik zincirinde olması bu süreçte firmaların işini kolaylaştırırken tüketicilerin eline ulaşmış ürün söz konusu olduğunda firma gerektiğinde ve mümkünse ürünlerin sahiplerine tek tek ulaşmalıdır. Firmanın bir ürünü geri çağırması aşamasında; Yapacağı geri çağırma bildirimini kimler için ve neden gönderdiğini, Geri çağrılan üründe bulunan hatanın ne olduğunu, Tüketiciye yönelik oluşturduğu olası tehlikenin tanımını ve tüketiciye ya da kullanıcıya vereceği muhtemel zararların neler olduğunu, Satışa sunulan ürünün detaylı bilgilerini (fiyat, modeli ve seri numarası vb.) belirtmesi, bu bilgilerin ürün üzerinde nerede bulunduğunu ve geri çağırma faaliyetinin sadece bu özellikleri taşıyan ürünler için geçerli olduğunu, Ürünün ne zaman satışa sunulduğunu açıkça belirtmeli. Tüketiciye; Ürünü kullanmayı bırakması gerektiğini, Ürünün nereye iade edileceğini ve iade edilecek yerin iletişim bilgilerini bildirmesi gerekmektedir. Ayrıca üretici tarafından yapılan bu bildirimlerin görsel ve yazılı medyada etkili bir şekilde yer alması sağlanmalıdır. 14 KASIM 2013

17 Geçmişte genellikle firmalar ürünleri ile ilgili sorunlarını kamuoyu ile paylaşmayıp gizli kalmasını sağlamayı tercih etmiş olsa da son yıllarda firmaların hatalarıyla yüzleşmeye başlamasıyla gönüllü geri çağırma faaliyetleri literatürdeki yerini almıştır. Gönüllü geri çağırmanın firmaların marka imajını olumsuz etkilediği düşünülse de bu sürecin firmalar tarafından doğru yönetilmesi firmaların marka imajı açısından fırsatlar sağlamaktadır. Firmalar geri çağırmayı tüketici için nasıl daha kolay ve etkili yapacağını iyi tespit edebilmelidir. Tüketiciler ve kullanıcıların can ve mal güvenliğini tehdit eden bu ürünlerin nasıl geri toplanacağı, firma tarafından doğru bir plan dahilinde yapılmalıdır. Söz konusu ürünlerin, gönüllü geri çağırma sonucunda yapılacak düzeltici faaliyetlerle tüketicilere ya da piyasaya sunulması sonucunda ürünün hiçbir güvenlik riski taşımayacağı konusunda tüketici ve kullanıcıların ikna edilmesi, bunun mümkün olmaması durumunda ise ürünün yenisiyle değiştirilmesi veya bunun yanında tüketiciye farklı alternatiflerin sunulması (garanti sürelerinin uzatılması vb.) kamuoyunda iyi niyet izlenimi bırakacak ve firmaların marka imajının artmasını sağlayabilecektir. Doğru bir gönüllü geri çağırma planlaması firmanın karşı karşıya kaldığı krizi fırsata çevirmesini sağlayacaktır. Üreticilerin, geri çağırmanın yasal zorunlulukların ötesine geçtiğini kavraması, tüketici ve kullanıcılarla güçlü bir iletişim kurması halinde kamuoyu nezdinde markayı daha kuvvetli kıldığını kabul ederek hareket etmesi, piyasada yer alan ürünlerin güvenli olmasını sağlamak açısından da büyük önem arz etmektedir. Üretici, bir ürünü üreten, imal eden, ıslah eden veya ürüne adını, ticari markasını veya ayırt edici işaretini koymak suretiyle piyasaya süren gerçek veya tüzel kişiyi ifade etmektedir. Üreticiler piyasaya arz ettikleri ürünlerin güvenli olmasından sorumludur. Üreticilerin bu sorumluluklarını yerine getirip getirmediğini tespit etmek ve piyasada güvenli ürünlerin yer almasını sağlamak amacıyla piyasa gözetimi ve denetimi adı altında ülkemizde 10 ayrı otorite tarafından denetim faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Piyasa gözetimi ve denetimi, piyasada yer alan ürünlerin insan can ve mal güvenliğini sağlamak üzere; ürüne ilişkin teknik mevzuatı hazırlamaya ve yürütmeye yasal olarak yetkili olan kamu kurum ve kuruluşları tarafından, ürünün piyasaya arzı veya dağıtımı aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun olarak üretilip üretilmediğinin ve güvenli olup olmadığının denetlenmesi veya denetlettirilmesi ile güvenli olmayan ürünlerin güvenli hale getirilmesinin temin edilmesi ve gerektiğinde idari yaptırım uygulanmasıdır. Piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleri sonucunda ürünlerin güvensizliğinin tespit edilmesiyle ürünün piyasaya arzı yasaklanabilmekte, ürünün piyasadan geri toplatılması sağlanmakta ve üreticinin sorumluluklarını gerektiği gibi yerine getirmemesi nedeniyle idari yaptırım uygulanmaktadır. Gönüllü geri çağırma sistemi üreticilere bu idari süreci yaşamadan düzeltici faaliyette bulunma imkânı sağlamaktadır. Ayrıca, piyasa gözetimi ve denetimi otoritelerinin güvensiz ürünleri tespit etmek ve tespit edildiğinde gerekli önlemleri almak için kullandığı kaynakların tasarrufunu sağlamaktadır. Böylece, piyasada güvensiz olarak dolaşan ürünlerin daha etkili ve hızlı bir şekilde toplatılması sağlanarak güvenli piyasanın oluşumuna katkı sağlamaktadır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Faaliyetleri Kapsamında Gönüllü Geri Çağırma Prosedürü Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı sorumluluğunda bulunan sanayi ürünlerinin teknik mevzuatına uygun ve güvenli olmasını sağlamak amacıyla yürütülen piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleri, 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun ve bu Kanun uyarınca uygulamaya konulan idari düzenlemeler kapsamında yürütülmektedir. Bakanlık sorumluluğunda bulunan ürünlerin piyasa gözetimi ve denetimine ilişkin usul ve esaslar 02/10/2012 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Yönetmeliğin 22 nci maddesinde üreticiler kullanıcılarda olan ve piyasada bulunan insan sağlığını, can ve mal güvenliğini tehdit eden güvensiz ürünlerini Bakanlığın müdahalesine gerek kalmadan gönüllü olarak geri çağırma ve toplatma yaparak KASIM

18 düzeltici faaliyette bulunabilir hükmü yer almaktadır. Üretici ya da ithalatçıların güvensiz ürünlerle ilgili olarak anılan Yönetmeliğin 22 nci maddesi ile bu Yönetmelik çerçevesinde hazırlanan ve Bakanlık tarafından gerçekleştirilen piyasa gözetimi ve denetimi uygulamaları hakkındaki 2013/4 sayılı Genelge'ye göre gönüllü düzeltici faaliyette bulunmaları halinde; Üretici ya da ithalatçılar düzeltici faaliyette bulunmak istedikleri ürünün marka, model, seri numarası ve miktarı ile kullanıcılarına ilişkin bilgileri düzeltme faaliyetine başlandığında; düzeltici faaliyet kapsamında üründe nasıl bir iş veya işlem yaptığını (ürünü nasıl güvenli hale getirdiğini), düzeltme yapılan ürün sayısını, yapılan iş veya işlemleri kanıtlayacak bilgi ve belgeleri ise düzeltici faaliyet sonucunda Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüklerine bildirmelidir. İl müdürlükleri, düzeltici faaliyette bulunmak üzere bildirimde bulunan firmaların bu faaliyetleri kapsamında gerçekleştirdikleri iş ve işlemleri takip ederek, düzeltme faaliyetinin izlenebilirliğini sağlamak için gerekli tedbirleri alır, düzeltici faaliyet kapsamında gerçekleştirilen iş ve işlemleri bir ürün üzerinde yerinde görmek üzere alanında uzman denetim personelinin eşlik etmesini ve bu durumun bir tutanakla tespit edilmesini sağlar. Sonuç Gönüllü geri çağırma faaliyetleri, tüketicilerin ve kullanıcıların can ve mal güvenliğini tehlikeye düşüren ve çevreyi tehdit eden ürünlerin toplatılmasında özetle güvenli bir piyasanın sağlanmasında etkin olarak kullanılması gereken bir sistemdir. Üreticilerin ve piyasa gözetimi ve denetimi otoritelerinin bu sistemin etkili bir şekilde kullanılmasını sağlamak amacıyla üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, üreticiler gönüllü geri çağırma faaliyetleri sonucunda prestijlerini kötü yönde etkileyeceği fikriyle hareket etmeyip yapacakları doğru bir geri çağırma planı ile hem markalarının geleceğini kurtaracak hem de üzerlerine düşen hukuki sorumlulukların yanında ahlaki sorumluluklarını da yerine getirmiş olacaklardır. Piyasa gözetimi ve denetimi otoritelerinin, ülkemizde hâlâ çok fazla kullanılmayan bu sistemin doğru ve etkili işleyebilmesi için üreticilerle devamlı işbirliği halinde olması, üreticileri ilgili mevzuat ve uygulamalar hakkında düzenli olarak bilgilendirmesi ve üreticilerle bu süreç içerisinde her türlü işbirliğine açık olması gerekmektedir. Bunların yanında üreticileri gönüllü geri çağırmaya teşvik etmelidir. Üreticiler tarafından gönüllü geri çağırılan ürünlerin yapılacak düzeltici faaliyet sonucunda 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun'da yer alan "ayıplı mal" tanımında değerlendirilmemesi üreticilerin gönüllü geri çağırma faaliyetlerini uygulamadaki endişelerinin bir kısmının giderilmesini sağlayarak bir teşvik unsuru olacaktır. Tüketicilerin ve kullanıcıların ürün güvenliği hakkında bilinçlenmesi, geri çağrılma faaliyetlerinin artmasını ve dolayısıyla piyasada yer alan güvensiz ürünlerin azalmasını da sağlayacaktır. Tüketicilerin güvensiz ürünler ve bu ürünlerle karşılaştıklarında yapması gerekenleri bilmesi firmalara yapılan şikâyet sayısını artıracak ve hatta tüketici derneklerini harekete geçirecekler, böylece kamuoyu karşısında zor durumda kalmak istemeyen, prestij kaybetmek istemeyen firmaları geri çağırma faaliyetine zorlayacaktır. 16 KASIM 2013

19 PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİNDE RİSK DEĞERLENDİRMESİ Ezgi AVCI / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü) Risk Değerlendirmesi Nedir? Piyasa gözetimi ve denetimde kullanılan ve denetim stratejisi oluşturmaya yönelik olarak kullanılan bir araç olan risk değerlendirmesi; ürünlerin insanlara, hayvanlara veya çevreye verebilecekleri olası zararların hesaplandığı süreçtir. Bu süreçte zararların (kaza, yaralanma vb.) gerçekleşme ihtimalleri risk olarak tanımlanmaktadır. Risk değerlendirmesi, her bir spesifik ürünün riskini ayrı ayrı hesaplar. Ürünlerin risk değerlendirmesinin yapılabilmesi için verilerin düzenli bir şekilde tutulması gerekir. Bunlardan özellikle ürünlerin kullanımına yönelik veriler, kaza ve yaralanma verileri ile ürünlerin test ve muayene sonuçları başta olmak üzere kullanıcılardan ve tüketici örgütlerinden gelen şikâyetler ile üreticilerden ve satıcılardan gelen ihbarlar önemli veri kaynaklarıdır. Şekil 1. Bir Ürünün Risk Değerlendirmesi Sürecindeki Girdiler, Araçlar ve Çıktılar alacak olursak bu adımlar şu şekilde sıralanır. Hangi tehlikeli, zarar verici olaylar gerçekleşebilir? (Kaza ve yaralanma senaryoları) Doğabilecek olan tehlikenin ya da zararın boyutu ne olur? Bu senaryoların meydana gelme olasılıkları nedir? Risk Değerlendirmesinin Temel Prensibi Risk değerlendirmesi genel olarak üç temel soruya odaklanır: 1. Ne yanlış gidebilir? 2. Yanlış giden bir durum gerçekleştiğinde bunun sonuçları ne olabilir? 3. Yanlış giden bir durumun ortaya çıkma ihtimali nedir? Bu üç temel soruyu tüketici ve kullanıcı odaklı risk değerlendirmesi yöntemi ile ele Şekil 2. Risk Değerlendirmesi Adımları KASIM

20 Üç temel soru birlikte düşünüldüğünde risk genel olarak aşağıdaki eşitlikle açıklanmaktadır. RİSK = Olasılık x Riskin Şiddeti Bu formül ile anlatılmak istenen riskin iki temel bileşeni olduğudur. Temel değişkenler dışında analize farklı kriterler eklenebilir. Yukarıda da değinildiği gibi zararın meydana gelmesinin yanı sıra bu zararın boyutunun yani riskin şiddetinin ne olduğu da önemlidir. kaynaklar sınırlıdır. Tüm ürünlerin denetlenmesinin mümkün olmayacağı göz önüne alındığında en riskli ürünlerin belirlenerek denetimlerin öncelikli olarak o ürünler üzerinde yapılması gerekir. Etkin denetim: Riskli ürünleri belirleyerek denetimleri bu ürünlere yoğunlaştırmak aynı zamanda denetimlerin etkinliğini artırmaya yönelik bir girişimdir. Kaynakların kısıtlı olmadığı bir durumda dahi güvensizlik riski taşımayan ürünleri denetlemek akılcı değildir. Avrupa Birliği nde Risk Değerlendirmesi Avrupa Birliği ülkelerinde risk değerlendirmesi, piyasa gözetimi ve denetimi otoriteleri tarafından, RAPEX sistemine düşecek ürünlerin belirlenebilmesi amacıyla yapılır. Gıda dışı ürünler için acil uyarı bildirimlerini içeren RAPEX sistemi, Avrupa Birliği ne üye ülkeler arasında kullanılan, etkili bir piyasa gözetimi ve denetimi aracıdır. Sistemin amacı üye ülkeler arasında bilgi paylaşımını hızlandırmak, ortak kriterler belirleyerek riskli ürünlere Şekil 3. Risk Değerlendirmesi Matrisi Risk Değerlendirmesi Neden Kullanılır? Risk değerlendirmesi, Avrupa Birliği ülkeleri, ABD ve Kanada başta olmak üzere piyasa gözetimi ve denetiminde yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Piyasa gözetimi ve denetimi için temel bir araç kabul edilmesinin nedenleri aşağıdaki gibi özetlenebilir: Kaynak kısıtı: Piyasa gözetimi ve denetiminden sorumlu otoritenin PGD faaliyetleri için öncelik belirlemesi zorunludur. Çünkü piyasadaki ürün sayısı oldukça fazladır öte yandan eldeki Hızlı karar alma: Denetim yaparken ürünlerin riskinin mutlaka belirlenmesi gerekir. Özellikle RAPEX sistemi gibi sistemlerde otoritelerin hızlı ve tutarlı kararlar alabilmeleri için risk analizi metodu kullanmaları gerekir. Aynı zamanda güvensiz ürünlerin tespitinin hızlı bir şekilde yapılması, bu ürünlerin piyasada uzun süre dolaşmasının ve daha fazla kullanıcının eline geçmesinin önüne geçilmesinde önemli bir araçtır. karar vermek ve bu sayede tüketici/kullanıcıları güvensiz ürünlere karşı korumaktır. Bir ürünün RAPEX e bildirilmesi için öncelikle piyasa gözetimi ve denetimi otoritesi tarafından risk değerlendirmesinin yapılmış olması gereklidir. Risk değerlendirmesi, PGD otoritelerinde görev alan denetçilerin bizzat kendileri tarafından sahada yapılmaktadır. Her bir ürüne yönelik kaza/yaralanma senaryoları geliştirilmekte ve daha sonrasında ise her bir senaryonun gerçekleşme olasılığı 18 KASIM 2013

21 belirlenmektedir. Analizin son aşamasında her bir ürüne yönelik riskin derecelendirilmesi yapılarak RAPEX e bildirilecek olanlar belirlenir. RAPEX Sisteminde yalnızca risk seviyesi yüksek olan ürünler yer almaktadır. Tüketicinin sağlığına ve güvenliğine yönelik yüksek risk taşıdığı belirlenen bir ürün tespit edildiğinde, ürünün bildirimi hızlı bir şekilde yapılarak bilgi sistemine dahil edilir. Bu sistem sayesinde Avrupa Birliği'nde piyasa gözetimi ve denetimi alanında yüksek bir güvenlik seviyesine ulaşılmıştır. Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü Tarafından Yürütülen Risk Analizi Çalışması Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü, sanayi ürünlerinin ürün güvenliği ve teknik mevzuatına uygunluğunu sağlamak amacıyla piyasa gözetimi ve denetimini yapmak ile görevlendirilmiştir. PGD faaliyetleri kapsamında Genel Müdürlük sorumluluğunda 13 ana ürün grubu altında 1536 ürün bulunmaktadır. Bu ürünlerin marka ve model çeşitliliği düşünüldüğünde piyasada milyonlarca ürün bulunmaktadır. Piyasada bulunan bu çok sayıda ürünün tamamının denetlenmesi mümkün olmamakla birlikte akılcı da değildir. Dünyadaki uygulama örnekleri de göstermektedir ki, PGD nin amacı tüm ürünleri denetlemek değil güvensizliği tespit etmektir. Bu sebeple odaklanılması gereken nokta, güvensiz ürünlerdir. Bu doğru tespiti yapabilmek ve eldeki kaynakları etkili kullanabilmek için analitik ve bilimsel yöntemlerin kullanılması gerekmektedir. Bu yöntemler arasında risk analizi yaygın olarak kullanılmaktadır. Denetimleri daha etkin hale getirmeyi amaç edinen Genel Müdürlüğümüz öncelikli olarak programlı denetimleri artırmaya yönelmiştir. Programlı denetimlerde yer alacak olan ürünlerin belirlenmesi için risk değerlendirmesi çalışması yürütülmüştür. Bu çalışmanın ilk adımı olarak Genel Müdürlüğümüz tarafından sorumluluk alanında bulunan ürünlerin envanter çalışması yapılmıştır. Günümüz tüketim ihtiyaçlarına ve değişen yönetmeliklere göre ürün listeleri güncel hale getirilmiştir. Daha sonrasında ise risk değerlendirmesine alınacak olan kriterler belirlenmiştir. Bunlar; 1. Ürünün geçmiş yıllardaki aykırılık durumu 2. Ürünün piyasada kullanımının yaygınlığı 3. Ürünün taşıdığı risk (risk şiddeti) 4. Ürünü denetlemenin zorluk derecesi olmak üzere dört kriterdir. Ürünün geçmiş yıllardaki aykırılık durumu kriteri: Bu kriter, Genel Müdürlüğümüz veri tabanında tutulan geçmiş denetimlerin verileri kullanılarak oluşturulmuştur ve her bir ürün için geçmiş dönem aykırılık oranları tek tek belirlenmiştir. Ürünün piyasada kullanımının yaygınlığı kriteri: Bir ürünün piyasada yaygın olarak kullanılıp kullanılmadığı denetim yapılacak ürünün seçiminde oldukça önemli bir faktördür. Piyasada yaygın olarak kullanılan bir ürünün güvensizlik teşkil etmesi, daha büyük bir çevreyi etkileyecek ve vereceği zarar büyük olacaktır. Bir başka nokta ise şudur; spesifik işler için tasarlanmış özel ürünlerin yaygınlığı azdır ve profesyonel kullanıcılar tarafından kullanılmaktadır. Bu ürünler normal şartlarda riskli kabul edilebilecek iken kullanıcısına bağlı olarak bu risk hafifleyebilmektedir. Yaygınlık indeksi 1,5 ve 10 olmak üzere üç kategoriye ayrılmıştır. Bu kategoriler aşağıdaki gibidir. 1: Ürünün piyasadaki yaygınlığı az ya da profesyonel kullanıcılar tarafından kullanılıyor ise, Örnek; Sivil patlayıcılar 5: Ürünün piyasadaki yaygınlığı orta seviyede yani profesyonellik gerektirmeyen fakat herkes tarafından da kullanılmayan ürünler ise, Örnek; elektrikli ekipmanlar üst ürün grubundan hafıza kartı 10: Ürünün piyasadaki yaygınlığı fazla yani herkes tarafından kullanılan ürün ise, Örnek; elektrikli ekipmanlar üst ürün grubundan buzdolabı Ürünün taşıdığı risk (risk şiddeti): Ürünün taşıdığı risk, kullanıcısına veya çevreye verebileceği zararın boyutunu ifade eder. Daha önce de bahsedildiği gibi bu kriter risk analizinin temel bileşenidir. İndeks üç kategoriden oluşturulmuştur. 1: Ürünün risk şiddeti düşük ise, 5: Ürünün risk şiddeti orta derecede ise, 10: Ürünün risk şiddeti yüksek ise verilir. KASIM