BASIC CRITERION TO CHOOSE WOOD MATERIAL AT DESIGN OF FORMWORK

Transkript

1 Niğde Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt 3 Sayı 1, (1999), 1-11 KALIP TASARIMINDA AHŞAP MALZEME SEÇİMİNE İLİŞKİN TEMEL KRİTERLER Metin ARSLAN Gazi Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Yapı Eğitimi Bölümü, ANKARA ÖZET Betonarme kalıpları yapı maliyetlerini önemli ölçüde etkilemektedirler. Kalıp sisteminin tasarımı sürecinde pragmatik bir yaklaşım izlenmesi, üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve betonarme yapı elemanlarının dayanıklılığı açısından önem taşımaktadır. Bu araştırmada, kalıpların temel fonksiyonları, kalıp yüzeylerine tesir eden yükler ve kalıp yüzeyleri ile beton arasındaki fiziksel etkileşimler incelenmiştir. Masif ahşabın statik eğilme dayanımı, eğilme deformasyonu, absorbsiyon, şekil bozuklukları ve çatlaklar gibi özellikler kalıp malzemesi seçimi kriterleri olarak belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: kalıp, ahşap BASIC CRITERION TO CHOOSE WOOD MATERIAL AT DESIGN OF FORMWORK ABSTRACT Concrete formworks have an important effect on building costs. Making a pragmatic approach in the process of designing formwork systems is essential in order to decrease production costs and improve durability of building elements. In this study; basic function of formworks, forces effecting on formwork surfaces and the physical interactions between formwork surfaces and concrete have been examined. The properties of timber like static bending strength, bending deformation, absorption, shape defect and cracks are assessed to be criteria of choosing formwork material. Keywords: Formwork, Wood GİRİŞ Türkiye de konut yapılarının yaklaşık % ı betonarme taşıyıcı sistemli olarak üretilmektedir. Üretimin önemli bir kısmı, geleneksel yapım yöntemleri ile birim üretim ölçeğinde üretim yapan kişi ve küçük müteahhitlik kuruluşları tarafından gerçekleştirilmektedir [1]. Diğer taraftan, betonarme yerinde döküm (in-sitü) olarak gerçekleştirilen yapı üretiminde kalıp maliyeti, toplam betonarme sistem maliyetinin yaklaşık olarak % si kadar olabilmektedir [2]. Ülkenin genel ortam şartlarına uygun gelişme eğilimi gösterme durumunda bulunan yapım yöntemlerine parelel olarak kalıp teknolojileri de; yapı tasarımı, kalıp sistemi tasarımı ve üretim organizasyonlarında rasyonel değişiklikler içeren bir gelişme süreci izlemektedir [3]. Ancak, geleneksel yöntemlerle kalıp yapımında portatif çelik taşıyıcı sistem (kalıp iskelesi) ve bağlantı elemanları kullanımı yaygınlaşmakla birlikte, kalıp yüzey malzemesi olarak büyük

2 Metin ARSLAN ölçüde masif ahşap (tahta) kullanımının sürdüğü görülmektedir [4]. Diğer taraftan son yıllarda yapılan tasarım çalışmaları, çevre düzenlemesi (yapı kapsamında), mimari ve malzeme seçimi gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır [5]. Ürün bileşenlerinin ayrıntılı tasarımına, gelindiğinde bileşene tesir eden yükler, malzeme bilgileri, analiz yöntemleri, bölge imkanları, tasarlanan üretim miktarı, beklenen faydalı ömür ve estetik gibi faktörlerin değerlendirilmesi gerekmektedir [6]. Pragmatik yaklaşımlarda tasarımcının işlevi, mevcut malzemelerden en uygun olanını seçmek ve seçilen malzemenin rasyonel kullanımının tasarlanması şeklinde gelişmektedir [7]. Yapı tasarımı ve üretim organizasyonunda sağlanacak rasyonel yaklaşımların yanı sıra, kalıp sisteminin tasarım sürecinde uygun yüzey malzemesi seçimi, üretim maliyetleri ve betonarme sistemin dayanıklılığı açısından önem taşımaktadır [8]. Bu araştırmanın amacı, geleneksel yöntemlerle yapı üretiminde, betonarme kalıp sistemlerinin tasarımı sürecinde, ahşap kalıp yüzey malzemesi seçimi kriterlerini belirlemektir. KALIBIN FONKSİYONLARI VE YÜZEY PERFORMANS FAKTÖRLERİ Kalıbın Tanımı ve Temel Fonksiyonları Genelde kalıp; taze betonu istenilen şekil ve boyutlara sokmak, betonda yüzey düzgünlüğünü sağlamak, kendisini taşıyacak duruma gelene kadar betonu desteklemek için tasarlanan geçici bir yapı olarak tanımlanmaktadır [9]. Kalıp aynı zamanda; betonu mekanik tesirlerden korumak, betonun nemini kaybetmesini önlemek, betona ısıl izolasyon sağlamak, işçileri, malzeme ve ekipmanları aynı zamanda geçiş platformlarını (gerekli olduğu hallerde) taşıyabilmek, dış vibrasyon uygulanması halinde vibrasyonu betona iletmek, prekast beton bileşenler üretiminde kullanılması durumunda, beton bileşenlerin döküm alanından taşınmasına kolaylık sağlayabilecek dayanımda olmak, şeklinde özetlenebilecek ikincil fonksiyonlara sahiptir [10]. Mekanik Tesirler Kalıp, beton yeterli mukavemetini kazanana kadar ölü, hareketli ve/veya çevre faktörlerine dayalı yüklerden kaynaklanan tüm düşey, eğik ve yatay kuvvetlerin tesiri altında olacaktır. Kalıp sistemlerinin tasarımında dikkate alınması gereken düşey yükler; ölü hareketli ve değişken yüklerden oluşmaktadır. Özel betonlar dışında kalan normal betonlar için tasarlanan betonarme sistem kalıplarında, ölü yük olarak 23 ile 26 kn/m 2 arasındaki değerler alınmaktadır. Bu değerler; taze betonun, çelik donatının, kalıp yüzey elemanları ve diğer yüzey destekleyici elemanların ağırlığını kapsamaktadır. Yapı elemanı kalıbının tabanına etki eden hareketli yükler (P i ), ortam şartlarına göre 1,5 ile 3,5 kn/m 2 arasında kabul edilmektedir. Bu değerler; personel (yapımcı ekip) yüklerini, ekipman ve geçiş iskeleleri yüklerini, değişik noktalarda malzeme yığılmasıyla meydana gelen geçici yükleri, dinamik yükleri ( beton kovası vb... boşaltma yükleri), kapsamaktadır. Diğer taraftan; 2

3 Kalıp Tasarımında Ahşap Malzeme çevresel koşullardan veya dış vibrasyondan kaynaklanacak vibrasyon, malzeme depolanması (kalıp elemanları ve /veya donatı çeliği gibi...) kalıp üzerine yapılacaksa, noktasal aşırı beton yığılması ihtimali, malzemenin elastiklik sınırını aşacak ve kalıcı deformasyona neden olabilecek çarpma (impact) yükleri ihtimali, varsa özel tedbirler alınması gerekecektir [11, 12]. Düşey yüklerin hesaplanmasında; beton birim hacim ağırlığı, kalıp üzerindeki beton kalınlığı, kalıp tahtası ağırlığı, hareketli ve değişken yüklerin dikkate alınması gerekmektedir. Örnek bir döşeme kalıbı için; beton birim hacim ağırlığı ρ = 20 kg/m 3 (betonarme çeliği ağırlığı dahil), döşeme kalınlığı d = 0,15 m, kalıp tahtası ağırlığı (ihmal edilebilir), hareketli ve değişken yükler P i = 3, kn/m 2, olarak kabul edilmesi durumunda: Beton basıncı, P b = ρ x g x d/0 P b = 20 x 10 x 0,15/0 P b = 3, kn/m 2 Hareketli yük P i = 3, kn/m 2 Tasarım yükü, P ts = P b + P i P ts = 3, +3, P ts = 7,10 kn/m 2 kalıp yüzeyine tesir eden düşey yüklerden kaynaklanan tasarım yükü P ts = 7,10 kn/m 2 olur. Düşey kalıp yüzeylerine tesir eden yatay kuvvetler, taze betonun hidrostatik basıncından kaynaklanmaktadır. Taze betonun düşey yüzeylere yaptığı basınç ile ilgili bilgi birikimi, genellikle farklı uygulama koşulları çerçevesinde elde edilmektedir. Kolon, duvar ve kiriş yan yüzeylerine gelen basınç; aşırı sehim veya çökme tehlikesine karşı güvence sağlayacak korumacı bir tasarım yaklaşımı çerçevesinde tahmin edilmektedir. Ancak bu yaklaşım ekonomik görülmemektedir. Bu nedenle, araştırmacılar daha basit ve net olarak basınç değerlerinin belirlenmesini sağlayacak ve kalıp maliyetlerini düşürecek metodları belirlemek amacı ile çalışmalarını sürdürmektedirler [13]. Taze beton vibratör ile harekete geçirildiği zaman sıvılar gibi davranmaktadır. Diğer taraftan, statik durumdaki taze betonun kalıp yüzeyinin her hangi bir noktasına yaptığı basınç, o nokta üzerindeki beton yüksekliği ile beton birim hacim ağırlığının çarpımına eşit olmaktadır. Basınç ile beton yüksekliği arasındaki doğrusal ilişki, betonun mukavemetini kazanmasını sağlayan betonun katılaşma ve sertleşmesi olayından etkilenmektedir. Dar kesitlerde (minimum plan boyutu 0 mm veya daha az) kalıp yüzeyleri arasındaki betonun kemerleşmesinin (arching) yaratacağı sınırlayıcı etkinin de diğer bir faktör olarak göz önüne alınması gerekmektedir [14]. Bir başka ilave basınç getirecek husus, taze betonun kalıba yerleştirilmesi sürecinde yüksekten (beton döküm yüksekliği) düşürülmesidir [15]. Dolayısı ile betonun herhangi bir noktasında oluşabilecek (ve kalıba yansıyacak olan) basıncı etkileyebilecek pek çok faktörün göz önüne alınması gerekmektedir. Bu faktörlerden; betonun birim hacim ağırlığı (kg/m 3 ), betonun slamp değeri (mm), betonun sıcaklığı (C o ), beton yüksekliği (H: m), beton kesitinin minimum boyutu (d: mm), beton yerleştirme hızı (R: m/h) önemli etkiye sahiptir [16, 17]. Tasarım basıncı; beton yüksekliği, beton kemerleşmesi ve beton sertleşmesi tarafından sınırlandırılmaktadır. Tasarım basıncının bu faktörlere göre sınır değerleri Tablo 1, Tablo 2 ve Tablo 3 de görülmektedir. 3

4 Metin ARSLAN Tablo 1. Beton yüksekliğine ilişkin sınır değerler (P 1 : kn/m 2 ) H (m) P 1 (kn/m 2 ) 25 Tablo 2. Beton kemerleşmesine ilişkin sınır değerler (P 2 : kn/m 2 ) R (m/h) d (mm) P 2 = Tablo 3. Beton sertleşmesine ilişkin sınır değerler (P 3 : kn/m 2 ) R (m/h) Slamp Beton sıcaklığı 1 1,5 2 2, (mm) (t: C o ) P 3 = Düşey kalıp yüzeylerine tesir eden beton hidrostatik basıncının (P) belirlenmesinde; beton yüksekliğine ilişkin sınır değer (Tablo 1 den P 1 olarak), beton kemerleşmesine ilişkin sınır değer (Tablo 2 den P 2 olarak), beton sertleşmesine ilişkin sınır değer (Tablo 3 den P 3 olarak), alınır. Tablolardan seçilen sınır değerler arasında kn/m 2 ye kadar ilk önce sınırlandıran faktör (sınır değer), diğer bir deyişle en küçük sınır değer seçilir. Seçilen bu sınır değere çarpma yükü için 10 kn/m 2 ilave edilerek tasarım yükü (P ts ) belirlenir [10]. Örnek bir duvar kalıbı için; duvar kalınlığı : d = mm, duvar yüksekliği : H = 4 m, yerleştirme hızı : R = 4 m/h, slamp : mm, beton ısısı : 20 C o, olarak kabul edilmesi durumunda, Yükseklik sınır değeri P 1 = kn/m 2 (Tablo 1 den), Kemerleşme sınır değeri P 2 = kn/m 2 (Tablo 2 den), Sertleşme sınır değeri P 3 = 110 kn/m 2 (Tablo 3 den), Sınır değer P = kn/m 2,

5 Kalıp Tasarımında Ahşap Malzeme olarak seçilir. Tasarım basıncı Pts = + 10 = kn/m 2 olur. Fiziksel Tesirler Kalıp yüzeyi ile beton yüzeyi arasındaki fiziksel etkileşimin değerlendirilmesinde; kalıp geçici bir eleman, beton ise yapım ürünüdür. Dolayısı ile beton bir ürün olarak tasarım safhasında tanımlanan boyut ve yüzey özelliklerinde üretilmelidir. Kalıp yüzey malzemesinin ve kalıp sisteminin göstereceği yüksek performans, kaliteli beton yüzeyi elde etmenin güvencesi olacaktır [18]. Ayrıca, kalıbın betondan gelecek olan fiziksel ve mekanik tesirleri karşılamaktaki performansı, kalıp yüzeylerinin kullanım sayısını etkileyecektir [19, 20]. Kalıp yüzeyleri ile beton arasındaki etkileşimlerin tür ve özelliklerinin bilinmesi, kalıp yüzey malzemesi seçimi kriterlerinin belirlenebilmesi bakımından önem taşımaktadır. Ahşap, yapısı gereği sıvı ve/veya buhar halindeki suyu bünyesine alır [21]. Ahşap malzemede iç yüzeylerin büyük olması ve kimyasal yapısı içerisinde önemli miktarda selüloz ve hemiselülozların bulunması onun kuvvetli bir higrokopik potansiyele sahip olmasına neden olmaktadır [22]. Taze betona temas eden ahşap kalıp yüzeyleri, beton karışım suyunun bir miktarını absorbe eder. Kalıp yüzeyinin yüksek düzeyde beton suyu absorbe etmesi, kalıp ve beton arasında yapışma kuvvetini artırır. Ayrıca, çimento taneciklerinin ahşabın bünyesine nüfuz etmesinden dolayı ahşap özelliklerinde değişimler meydana gelir [23, 24]. Kalıbın tekrarlanır bir şekilde ıslanıp kuruması ve beton döküm işlemlerinin mekanik tesirlerine maruz kalması gibi nedenlerle kalıp yüzeyinde ; boyuna ve kılıcına eğilme, kamburlaşma (ende düzlemden sapma), çarpılma, gibi şekil bozuklukları meydana gelir [25]. Bu bozuklukların oluşumundan kaynaklanacak gerilmelerden dolayı liflere paralel doğrultuda çatlaklar meydana gelebilir. Diğer taraftan, kalıp yüzeyinde meydana gelen bu bozukluklar beton yüzeylerine aynı şekilde yansır [26]. Betonun kalıp yüzeyine yapışma kuvvetinin şiddeti bir çok faktöre bağlı olarak değişmektedir. Bu faktörlerden; kalıp yüzey malzemesi türü, kalıp yüzey malzemesinin yüzey pürüzlülüğü, beton karışım özellikleri, kalıp yağları, beton yerleştirme şartları ve kürü, en etkin olanlarıdır. Yapışma kuvvetinin şiddeti mekanik yapışma ve adezyon ile artarken betonun rötresi ile azalır [27, 28]. Yapışma, kalıp sökümünü güçleştirir ve beton yüzeyinden bazı parçaların kalıp yüzeyine yapışarak kopmasına neden olur. Ayrıca, kalıp yüzey elemanın tekrar kullanım sayısını azaltır [29]. KALIP YÜZEYİ PERFORMANS KRİTERLERİ VE TARTIŞMALAR Mekanik Tesirlere Ilişkin Performans Kriterleri Önceki bölümlerde açıklanan yükler, Şekil 1 de görülen yatay ve düşey kalıp yüzeylerine her iki durumda da dik olarak tesir etmektedir. Bu durumda ızgara kirişleri arasındaki kalıp yüzey elemanlarında eğilme momenti meydana gelecektir. Düşey yüzeylere tesir eden kuvvetler (beton hidrostatik basıncından kaynaklanan), kalıbın en üst noktasında minimum değerden başlayarak tabanda maksimum değere ulaşır. Ancak maksimum değer tasarım yükü olarak alındığından, düzgün yayılı yük durumu kabul edilir. Bu şartlarda maksimum moment ve sehim açıklıkların ortasında meydana gelir [30]. 5

6 Metin ARSLAN Bu durumda kalıp yüzey malzemesinin; statik eğilme dayanımı, sehim (eğilme deformasyonu), elastisite, özelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir [11]. Bu özellikler, mekanik tesirlere dayalı performansın değerlendirilmesinde temel kriterler olarak görülmektedir. Statik eğilme dayanımı; kalıp yüzey malzemesinin beton döküm, yerleştirme, sıkıştırma ve kür işlemleri sürecinde meydana gelen mekanik tesirlere karşı kırılmadan belirli bir sehim sınır değeri içerisinde ve belirli bir güvenirlik (emniyet faktörü) derecesinde dayanabilmesi açısından önem taşımaktadır. Eğilme deformasyonu (sehim); kalıp yüzey malzemesinin, kendisini eğilmeye zorlayan yüklerin tesiri ile meydana gelen eğilme momentinden dolayı L açıklığı ortasında meydana gelecek sehim değerinin, beton yüzeyinde düzlemden sapma toleransı olarak kabul edilen sınır değerler içerisinde kalması açısından önemli görülmektedir. Elastisite modülü; kalıp yüzey elemanlarının tekrar kullanımları sonucu, elastikiyetinin değişimine dayalı olarak mekanik özelliklerinin değerlendirilmesi açısından önemli görülmektedir. Şekil 1. Yatay ve düşey kalıp yüzeyleri 6

7 Kalıp Tasarımında Ahşap Malzeme Fiziksel Tesirlere Ilişkin Performans Kriterleri Masif ahşabın (tahtanın), kalıp yüzey malzemesi olarak kullanımının tasarlanması durumunda; 1. kalıp tahtasının beton suyunu absorbe etme özelliğinden dolayı bünyesine aldığı çimento miktarı, 2. kalıp tahtasında kullanımlar sonucunda meydana gelebilecek eğilme, kamburlaşma, çarpılma gibi şekil bozuklukları ve çatlaklar, 3. kalıp tahtasından kaynaklanan beton yüzey kusurları, fiziksel tesirlere dayalı performansın değerlendirilmesinde temel kriterler olarak alınabilir. Kalıp tahtasının beton suyunu absorbe etme özelliğinden dolayı bünyesine aldığı çimento miktarı kalıp tahtasının birim hacim ağırlığını artırırken işlenebilirliğini azaltacaktır. Bu durum kalıp tahtasının tekrar kullanım sayısı bakımından önemli görülmektedir. Kalıp tahtasında meydana gelebilecek eğilme, kamburlaşma çarpılma ve çatlama gibi kusurların olumsuz etkileri aşağıdaki şekilde açıklanabilir. eğilme; tahtanın ızgara kirişlerine çivilenmesi ile bir ölçüde önlenebilir olsa bile beton dökümü sırasında yerinden oynamalara ve ızgara kirişler arasında kalan beton yüzeyinin kemerleşmesine neden olacaktır. Kılıcına eğilme ise; kalıp tahtalarının yan yana getirilmesini güçleştirerek ek yeri kusurlarından kaynaklanan kumlu yüzey görünümü, kalıp izleri yansıması ve harç kaybı yüzey kusurlarının oluşumuna neden olur [31]. kamburlaşma; beton yüzeyinde tahta genişliğinde şeritler halinde (içe ya da dışa doğru) kemerleşmelere neden olur. çarpılma; beton yüzeyinde kamburlaşmanın meydana getirildiği şekilde ancak tahta boyunca farklı derecelerde kusurlara neden olur. çatlak; beton yüzeyinde, sızıntıdan kaynaklanan peteklenme ve kumlu görünüm gibi yüzey kusurları meydana gelmesine neden olur [32]. Ayrıca, tahta kısa bir süre sonra zayiat olarak kullanım dışı kalır. Bir döşeme kalıbı yüzeyinde olası şekil bozuklukları Şekil 2 de görüldüğü gibi gerçekleşebilir. Tasarlanan beton yüzey kalitesine göre kalıp tahtasında meydana gelecek çatlakların kabul edilebilir limit değerlerini aşmaması gerekmektedir. Şekil 2. Döşeme kalıbı yüzeyinde olabilecek şekil bozuklukları 7

8 Metin ARSLAN Gerçekte kalıp yüzey malzemesinin performansı, elde edilen beton yüzeyinin kalitesi ile ölçülebilir. Beton dökümü sırasında mekanik tesirlerden dolayı kalıp tahtalarında meydana gelebilecek elastik deformasyonlar da Twenty-two points, plus triple-word-score, plus fifty points for using all my letters. Game's over. I'm outta here.beton yüzey düzgünlüğünü olumsuz yönde etkileyecektir. Bu nedenle kalıp tahtalarının şekil bozukluklarının beton yüzeyinde yansıyan miktarları önem taşımaktadır. Beton yüzeyine düzlemden sapma, çukur yada tümsekler olarak yansıyan yüzey bozukluklarının ölçülerek kabul edilebilir sınır değerler içerisinde kalmasının sağlanması gerekmektedir. Performans Kontrol Değerleri Yatay ve düşey kalıp yüzeylerinde meydana gelebilecek (bir metre genişlik için) eğilme momenti M e = 2 P ts xl (1) 10 dikdörtgen kesitli elemanlarda mukavemet momenti W = bxh 6 2 (2) eğilme gerilmesi σe = M W e m (3) eşitlikleri ile hesaplanabilmektedir [12, 33]. Eşitliklerde: M e : eğilme momenti, W: mukavemet momenti, P ts : tasarım basıncı, L: ızgara kirişlerinin aralıkları, b: kalıp tahtası genişliği, h: kalıp tahtası kalınlığı, σ e : eğilme gerilmesi, olarak alınmıştır. Beton özellikleri ve döküm şartları dikkate alınarak yapılan döşeme kalıbı yüzey elemanlarında ve düşey kalıp yüzey elemanlarında meydana gelecek eğilme gerilmeleri Tablo 4 de görülmektedir [34]. Tablo 4. Kalıp türü ve beton özelliklerine göre kalıp yüzeyinde meydana gelebilecek eğilme gerilmeleri Kalıp Türü Beton özellikleri ve döküm şartları Izgara kiriş aralığı L :(cm) Hesaplanan eğilme gerilmesi σ e :( N/mm 2 ) Döşeme Beton birim hacim ağırlığı ρ=20 kg/m 3 kalıbı Döşeme kalınlığı d = mm 2. Beton birim hacim ağırlığı ρ = 20 kg/m 3 Kolon ve Slamp S = mm 30 5,62 duvar kalıbı Beton sıcaklığı t = 10 C o Kalıp Min. boyutu d = 300mm 9.98 Beton yükseklıği H = 4,m Beton yerleştirme hızı R = 3m/h 15, 8

9 Kalıp Tasarımında Ahşap Malzeme TC. Bayındırlık Bakanlığı Genel Teknik Şartnamesi nde kalıp ve iskeleler çatlak ve dönük olmayacaktır denilmektedir [35]. Ancak, çatlaklar için bir ölçüm sınır değeri verilmemiştir. Betonarme döşemelerde bitirme toleransları, herhangi doğrultu veya yönde mastar yerleştirildiğinde, en yüksek nokta ile en düşük noktalar arasındaki mesafe en düşük kalitede betonlar için 13 mm yi geçmemelidir [36]. Ayrıca, herhangi doğrultuda cm boyunda mastar kullanarak yapılacak ölçümlerde, beton yüzeyinin düzlemden sapma miktarının 7 mm yi geçmemesi gerekmektedir [37]. Beton yüzeylerinde bitmiş sıva kalınlıkları normal olarak; kaba sıva için 5-10 mm, ince sıva için 5-7 mm olarak kabul edildiğine göre [38]; beton yüzeylerinde meydana gelebilecek düzlemden sapma ve diğer yüzey bozuklukları sıva işlemi ile düzeltilebilir miktarda olması gerekmektedir. Bu değerlendirmelere göre kabul edilebilir beton yüzey bozuklukları Tablo 5 de görülmektedir. Tablo 5. Kalıp tahtası performans kriterleri ve kontrol değerleri (34). Değerlendirilen Sınır değerleri performans kriteri Beton yüzeyi düzlemden sapması Maks: 7mm Açıklamalar cm lik mastar kulanıldığında beton yüzeyinin düzlemden sapma değerleri. Beton yüzey kusurları Maks:13mm Beton yüzeyinde en düşük nokta ile en yüksek nokta arasındaki yükseklik farkı. Kalıp tahtası çatlakları Parçalara ayrılmak Tahtanın kullanılamayacak şekilde bütünlüğünü yitirmesi. Kalıp tahtası statik eğilme dayanımı Döşemelerde: L = cm için, σ e = 2,5 N/mm 2 Kolonlarda: L = 30cm için, σ e = 5,7 N/mm 2 L = cm için, σ e = 10,0 N/mm 2 L = cm için, σ e = 15,6 N/mm 2 Statik eğilme deneyi sonucunda belirlenecek olan emniyetli eğilme gerilmesi Kalıp tahtası eğilme deformasyonu (Sehim) Maks: 7 mm Statik eğilme dayanımı deneyi sürecinde ölçülen sehim değerlerinden emniyet gerilmesine denk gelen değer. SONUÇLAR Geleneksel yöntemlerle betonarme yapı üretiminde kullanılan kalıp sistemlerinin tasarımı sürecinde kalıp yüzey malzemesi olarak kullanılması düşünülen masif ahşabın (tahtanın) ; statik eğilme dayanımı, eğilme deformasyonu, absorbsiyon, şekil bozuklukları, çatlaklar, gibi özelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. Malzeme seçiminin temel kriterleri olarak belirlenen bu özelliklere ait değerlerin tasarlanan beton yüzey kalitesine uygun sınır değerlerle karşılaştırılarak kalıp malzemesi seçilmesi rasyonel bir yaklaşım olacaktır. 9

10 Metin ARSLAN KAYNAKLAR 1. ANONİM, İnşaat İstatisitikleri, TC. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, (1989). 2. ANTHONY,W. R., Stainer, P.J., Concrete high rises offer many cost advantages, Concrete Construction, Vol: 33, Pp: 3-6, Ceco Cord. Oak Brook, (1988). 3. YEŞİLADA, E., Konut sorununun çözümü üzerine düşünceler, Konut Kurultayı TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, S: 3, (1982). 4. ESER, L., Geleneksel ve Gelişmiş Geleneksel Yapı, Cilt 1, İTÜ. Mimarlık Fakültesi, Say: 2, (1977). 5. KADERLEN, N., Designing Your Practice- A Principle s Guide To Creating and Managing A Design Practice, Mc Graw- Hill, Inc., New York, (1991). 6. PUGH, S., Load lines: an approach to detail design Production Engineer, 56, 15-18, (1977). 7. ÜNÜGÖR, S.M., Bina tasarımının tenel ilkeleri İTÜ. Mimarlık Fakültesi (1989). 8. ARSLAN, M., Betonarme yapı elemanı tasarımında dayanıklılık faktörlerinin belirlenmesine yönelik bir araştırma, GÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt:9, Sayı:4, (1996). 9. BRETT, P., Requirements and Materials For Formwork; Heinemann Professional Publishing Lmt., Bedford Square, WCI. 1B. 3HIT, London, (1988). 10. CIB Report, Manual of Technology Formwork, CIB, Pg: BRETT, P., Formwork and Concrete Practice; Heinemann Professional Publishing Ltd., Pg: 20-22, Bedford Square, WCI. 1B. 3HIT, London, (1988). 12. HURST, P.M., Formwork, Construction Press, Pg: 20, London, (1983). 13. RICHARDSON, L.G., Practical Formwork and Mould Construction, GK. Books Lmt., Lennox House, Norfolk Street, Pg 47, London, (1962). 14. POSTACIOĞLU, B., Yapı Malzemesi Dersleri-Bağlayıcı Maddeler Agregalar Beton, İTÜ. Kütüphanesi, Sayı: 1011, S: 285, (19). 15. MELİKE, A. ve METİN, A., Düşey kalıp yüzeylerine tesir eden taze beton basınçlarının hesabı hakkında İMO. Teknik Dergi, Sy: , Nisan (1992). 16. CLEAR, C.A. and HARRISON, T.A., Concrete Pressure on Formwork, Report 108, CIRIA, Pg: 6-9, 6. Storys Gate, London 3AU, (1985). 17. JONSTON, K.P., Formwork pressure in tall and thick concrete walls, Construction Engineering and Management, Vol: 115, Pg: 4,ASCE, (1989). 18. ANTHONY, W., R., Concrete Buildings- New Formwork Perspective, Forming Economical Building Proceedings of the Third International Conference, ACI PO Box 19, Pg;4 Detroit Michigan 48219, (1988). 19. BURKHARD, A., TOURAN, A., Repeating formwork greatly reduces costs, Concrete Construction. Vol: 10, Pg:853-8, (1987). 20. PROCTOR, J.R.S., Coordination formwork plans with overall project planning, Concrete Construction. Vol: 34, Pg:927, (1989). 21. STAMM, A.S., Bevecnung des poven Volumens Von Holz, Pg: 12, IEC., (1938). 22. LEMPE, L.J., Die sehnittholz trocknung, Robert Hıldıbrand Maschinen Fabric, Pg:34, Oberborhingen Wrutt. 23. OKTAR, O., Beton Bileşim Hesap Esasları, Beton Semineri, 6-10 Şubat, DSİ S: 38, Ankara, (1984). 24. SHMASTAR, R.N., et al., Investigation of concrete in absorbing formwork, Hidrotechnical Construction, Vol:3, Part:11th,Pg:6-668, (19). 25. TS.697, Yapraklı Sert Keresteler (Terimler Tarifler Ölçme Metodları), Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, (1974). 26. HADIPRIONO, F.C. and Wang, H., Analysis of falsework failures in concrete structures, Construction Engineering and Management, Vol:11, Pg: , ASCE, (1986). 27. MAZKEWITSCH, A. and JAVASK, A., Adhesion between concrete and formwork, Baychapman and Hall Institute of Civil Eng., Conference Paper no:1, Gorki, Pg: 67-72, USSR., (1986). 10

11 Kalıp Tasarımında Ahşap Malzeme 28. READING, T.D., Deleterious effect of wood forms on concrete surface, Concrete International, Vol:7, No:11, Pg:57-62, (1985). 29. TOURAN, A., Concrete Formwork; Constructability and Difficulties, Civil Engineering Practice, Voll:3, Pg:81, Northeastern University, USA, INAN, M., Cisimlerin Mukavemeti, İstanbul Üniversitesi, 3. Baskı, S; 277, (1973). 31. ARSLAN, M., Betonarme (brüt betonlu) yapı tasarımında dikkate alınması gereken beton yüzey kusurları GÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt:9, No:3, Sy:512, (1996). 32. ACI COMMITTEE 309, Identification of Consolidation- related Surface Defects in Formed Concrete, ACI 309-2R 11, American Concrete Institute, Detroit. 33. SUBAŞIı, İ., K., Ahşap İnşaatta Örneklerle Statik, Menteş Kitabevi, Sy: 74-, İstanbul, (1986). 34. ARSLAN, M., Ahşap Kalıp Yüzey Malzemesinin Performansını Belirlemeye Yönelik Kriterlerin Saptanması ve Geleneksel Yapım Çerçevesinde Karakavak Kerestesinin Kalıp Yüzey Malzemesi Olarak Kullanım Sınırlarının Belirlenmesi, GÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü, (Doktora Tezi), Sy:36, (1994). 35. ANONİM, Genel Teknik Şartname, TC. Bayındırlık Bakanlığı, Sy:47, (1985). 36. ACI COMMITTEE , Standard Tolerances for Concrete Construction and Materials, American Concrete Institute, Pg:3, PO.Box:19, Detroid MI ACI COMMITTEE , Specifications for Structural Concrete for Buildings, American Concrete Institute, Pg:13, PO.Box:19, Detroid MI (revised 1981). 38. TS. 1262, Sıva Yapım Kuralları (Bina İç Yüzeylerinde Kullanılan).Türk Standartları Enstitüsü, (1974). 11