Sosyalleştirme Hedefleri, Yeterlik Algısı, Sosyal Davranış. ları Arasındaki

Transkript

1 Yaşan anılan Şehrin BüyüklB klüğü,, Annenin Sosyalleştirme Hedefleri, Yeterlik Algısı, Akran Yönetimi Y ve Çocukların n Olumlu Sosyal Davranış ışları ve Benlik Algılar ları Arasındaki İlişkiler* Asiye Kumru Abant İzzet Baysal Üniversitesi Melike Sayıl Hacettepe Üniversitesi Bilge Yağmurlu Koç Üniversitesi * Bu çalışma TÜBİTAK T TAK tarafından SOBAG 104K068 nolu Kariyer Projesi kapsamında desteklenmiştir. tir.

2 Giriş Toplumların n amacı uzun bir sosyalleştirme sürecinden geçirerek çocuk ve gençleri sağlıkl klı ve üretken birer yetişkin olarak geleceğe hazırlamakt rlamaktır. r. Bu sosyalleştirme sürecinde s çocuk ve gençlerde olumlu davranış ışlar teşvik edilirken, sorunlu davranış ışlar minimize edilmeye çalışılmakta ve böylelikle çocukların n sosyal açıdan a yetkin bir birey olarak yetiştirilmesi tirilmesi amaçlanmaktad lanmaktadır.

3 Giriş Literatüre re baktığı ığımızda olumluo sosyal davranış ışların ve çocuğun un pozitif benlik algısının sosyal yeterliğin in önemli göstergeleri olarak ele alınd ndığı gözlemekteyiz. Ebeveynler çocuk için i in temel sosyal ve psikolojik destek kaynağı oldukları için in bu yapılar ları etkileyen en önemli sosyal ajanlar olarak işlev i görmektedirler. g Fakat bu bağlamda yapılan çalışmalar sıkls klıkla kla ebeveyn stilleri ile anılan sonuç davranış ışları arasındaki ilişkilere odaklanmış durumdadır. r.

4 Giriş Son zamanlarda araştırmac rmacılar ebeveyn pratiklerinin ebeveyn stillerinden ayrı ele alınmas nması gerektiğini vurgulamaktadır. Diğer bir deyişle ebeveyn stilleri ebeveyn ve çocuk arasındaki genel ilişki ortamını ifade ederken, ebeveyn pratikleri günlük yaşamda amda sergilenen ve anlık etkilere sahip davranış ışlar bütünü olarak değerlendirilmektedir. erlendirilmektedir. Bu bağlamda ebeveynlerin akran ilişkilerine yönelik tutumlarının da ebeveyn pratikleri içindeinde ele alınma nması gerektiği ve bu davranış ışların da en az ebeveyn stilleri kadar sonuç davranış ışlar üzerinde belirleyici etkisinin olabileceği i tartışı ışılmaktadır.

5 Giriş Örneğin çocukların akranlarıyla etkileşime ime girmesi içinin ebeveynlerin fırsat yaratması, onların akran kültürüne daha kolay uyum sağlamas lamasına, bu da olumlu sosyal davranış gibi sosyal becerilerin gelişmesine yardımc mcı olmaktadır (Ladd ve Golter,, 1988).

6 Giriş Öte yandan, anne-babalar babaların n içinde i inde yaşad adığı spesifik kültür r ile şekillenen sosyalleştirme hedefleri ve gelişimsel imsel etnoteorileri vardır. r. Araştırmalar rmalar ebeveynlerin sosyalleştirme hedeflerinin çocuğun un ileride uyumlu bir yetişkin olup olmayacağı ğında oldukça a etkili bir faktör r olduğunu unu göstermig stermiştir tir (Bkz., Harkness ve Super, 1996). Ayrıca ebeveynin sosyalleştirme davranış ışlarını etkileyen faktörleri inceleyen kültk ltürlerarası çalışmalar, yerleşim yerinin (şehir( ehir-kırsal) rsal) önemli bir değişken olduğunu unu ortaya koymuştur (Örn.,( Olsen, 1975).

7 Amaç Bu çalışmanın n amacı, (1) annelerin sosyalleştirme hedefleri, yeterlik algısı ve akran yönetimi y davranış ışlarının n yerleşim yerinin büyüklüğüne ve çocuğun un cinsiyetine göre g farklıla laşıp- farklıla laşmadığını araştırmak rmak, (2) anılan ebeveyn davranış ışları ile çocuğun un olumlu sosyal davranış ışları ve benlik algısı arasındaki ilişki örüntüsünün n yerleşim yerinin büyüklb klüğüne göre g değişip ip değişmedi mediğini ini incelemektir.

8 Yöntem Denekler Araştırmam rmamıza büyük b şehir (İstanbul( stanbul-anakara) örnekleminde 184, küçük üçük şehir (Bolu) örekleminde 154 olmak üzere toplam 338 (166 Erkek, 172 Kız; K Myaş=118.71ay, SD= 3.81) 4. sınıf s öğrencisi ve anneleri katılm lmıştır. Aileler çoğunluklu orta ve üst SED den gelmektedir. Annelerin eğitim e yılıy ortalaması 9.14 (SD=4.5), babaların n ise yıldy ldır r (SD=4.51).

9 Ölçme Araçlar ları Sosyalleştirme Hedefleri (Parental Socialization Goals): Chao (1994) tarafından geliştirilen bu ölçek kendini geliştirme ve aileye yönelik y duygularla ilgili hedefleri ölçen toplam 7 maddeden oluşmaktad maktadır. Bu ölçeğe e 2 faktör r ile varimax rotasyonu uygulanmış (açıklanan varyans: % 56, N=338) ve her iki alt ölçeğinde başar arılı bir şekilde ayrış ıştığıığı tesbit edilmiştir. Kendini geliştirme alt ölçeğinin içi güvenirlik değeri eri.62, aileye yönelik y duygular alt ölçeğinin içi güvenirlik değeri eri ise.76 olarak hesaplanmış ıştır.

10 Ölçme Araçlar ları Ebeveynin Ergenin Arkadaş ilişkilerini Yönetmesine Y Yönelik Yeterlik Algısı (Parents Perceived Efficacy in Managing adolescents friendships): Freedman-Doan (1993); Tilton-Weaver ve Galambos (2003) tarafından geliştirilen ölçek 5 maddeden oluşmaktad maktadır. Çalışmamızda ölçeğin Cronbach alfa değeri eri.82 olarak bulunmuştur.

11 Ölçme Araçlar ları Ebeveyn Akran Yönetimi Y Davranış ışları (Parents Peer Management Behaviors): Tilton-Weaver ve Galambos, (2003) tarafından geliştirilen 13 maddelik bu ölçme aracında 4 alt ölçek bulunmaktadır. Yapılan 4 faktörl rlü varimax rotasyonlu faktör r analizinde ölçeğin alt ölçeklerinin başar arılı bir şekilde ayrış ıştığıığı tesbit edilmiştir (açıklanan varyans: % 63, N=338). Ölçekte 2 tane madde birden fazla faktöre yüklendiy klendiği i için i in analizlerden çıkarılmıştır. Çalışmamızda tercihlere ilişkin iletişim im alt ölçeğinin alfa değeri eri.72, onaylamamaya ilişkin iletişim im alt ölçeğinin alfa değeri eri.74, desteğe e ilişkin iletişim im alt ölçeğinin alfa değeri eri.66 ve bilgi arama alt ölçeğinin alfa değeri eri.74 olarak tesbit edilmiştir.

12 Ölçme Araçlar ları Çocuklar İçin Benlik Algısı Ölçeği: Harter (1988) tarafından geliştirilen 36 maddelik bu ölçme aracı 6 alt ölçekten oluşmaktad maktadır. Boylamsal çalışmamızda her bir alt ölçeğin Cronbach alfa değerleri erleri sırass rasıyla, akademik yeterlik için in.65, sosyal onay için in.18 (bu alt ölçek analizlerden çıkarılmıştır), atletik yeterlik için in.52, fiziksel görünümg için in.67, davranış ıştan hoşnut olma için in.53 ve bütünsel özdeğerer için in.64 olarak bulunmuştur.

13 Ölçme Araçlar ları Ebeveyne Yönelik Y Olumlu Sosyal Davranış Ölçeği: Eberly ve Montemayor (1998) tarafında ergenin anne ve babasına yönelik sergilediği i yardım m ve ilgisini içeren i 30 maddelik olumlu sosyal davranış ölçeğinin Kumru (2002) tarafından Türk T kültk ltürüne özgü yeni maddeler eklenerek revize edilmiş formu kullanılm lmıştır. Çocuklardan 30 maddeyi hem annesi hemde babası için in doldurması istenmiştir. tir. Çalışmamızda anne ve baba formlarının n Cronbach alfa değerleri erleri sırass rasıyla.90 ve.88 olarak bulunmuştur. Anne ve baba formundan elde edilen olumlu sosyal davranış puanları arasında yüksek y korelasyon (r=.90) olması nedeniyle bu alt ölçekler birleştirilerek analizlerde ebeveyne yönelik y olumlu sosyal davrnış puanı kullanılm lmıştır.

14 Bulgular Araştırmam rmamızda cevabını aradığı ığımız z ilk soru incelediğimiz imiz özellikler açısından a (annelerin sosyalleştirme hedefleri, ebeveynin çocuğun un arkadaş ilişkilerini yönetmesine y yönelik y yeterlik algısı, akran yönetimi, y çocuğun un benlik saygısı ve ebeveyne yönelik y olumlu sosyal davranış ışları) çocuğun un cinsiyetinin ve büyük-küçüb üçük şehirde yaşaman amanın n farklılık k getirip getirmediğidir. idir. Yaşan anılan şehrin ve çocuğun un cinsiyetinin etkisini görmek g amacıyla sosyalleştirme hedefleri ve akran yönetimi y alt ölçeklerine 2 ayrı 2 x 2 (Şehir( x Cinsiyet) MANOVA analizi uygulanmış ıştır. Ayrıca benlik saygısı alt ölçeklerinde kız k z ve erkek çocuklar arasında fark olup olmadığı ise tek yönly nlü MANOVA ile test edilmiştir. Ebeveyne yönelik y olumlu sosyal davranış ışta ve ebeveynin yeterlik algısında yaşan anılan şehir ve cinsiyet farklılıklar kları iki yönly nlü 2 x 2 (Şehir x Cinsiyet) ANOVA analizi ile incelenmiştir.

15 Tablo 1. Katılımcıların yaşadığı şehre ve çocukların cinsiyetine göre ortalamaları ve standart sapmaları Değişkenler Büyük Şehir (İst- Ank) Küçük Şehir (Bolu) Erkek Kız ANOVA (Şehir) ANOVA (Cinsiyet) M SD N F p F p Sos. Hedefleri Kendilik Gelişimi Aile ile ilgili Duygular MANOVA Fşehir (2, 330) =4.71, p=.010 Fcinsiyet (2, 330) =.75, p=.47

16 Tablo 1. Katılımcıların yaşadığı şehre ve çocukların cinsiyetine göre ortalamaları ve standart sapmaları Değişkenler Büyük Şehir (İst- Ank) Küçük Şehir (Bolu) Erkek Kız ANOVA (Şehir) F p ANOVA (Cinsiyet) F p Tercih Akran Yönetimi Onayla mama Destek Bilgi MANOVA F şehir (3, 262) =6.36, p<.001 F cinsiyet (5,181) =2.65, p<.05

17 Tablo 1. Katılımcıların yaşadığı şehre ve çocukların cinsiyetine göre ortalamaları ve standart sapmaları Değişkenler Büyük Şehir (İst-Ank) Küçük Şehir (Bolu) Erkek Kız ANOVA (Şehir) F p ANOVA (Cinsiye) F p Benlik Saygısı Akademik Yeterlik Atletik Yeterlik Fiziksel Görünüm Dav. Hoşnut Olma Not: Bu ölçekte büyükşehir örnekleminden İstanbuldaki çocukların yönergeyi anlamaması nedeniyle önemli data kaybı olduğu için şehir farkı analizi yapılması uygun görülmemiştir Bütünsel Özdeğer MANOVA F cinsiyet (5,180) =2.65, p<.05

18 Tablo 1. Katılımcıların yaşadığı şehre ve çocukların cinsiyetine göre ortalamaları ve standart sapmaları Değişkenler Büyük Şehir (İst.+ Ank) Küçük Şehir (Bolu) Erkek Kız ANOVA (Şehir) F p ANOVA (Cinsiyet) F p Ebeveyne Yönelik Olumlu Sosyal D Ebeveynin Çocuğun Akran İlişkilerini Yönetmesine Yönelik Yeterlik Algısı

19 Bulgular Değişkenler Arasındaki İlişki Örüntüsü Değişkenler arasındaki ilişki örüntüleri örneklem grubunun tamamı ve büyük b k ve küçük üçük şehir örneklemleri için i in ayrı ayrı korelasyon analizleriyle incelenmiştir.

20 Bulgular Örneklemin tamamı için in yapılan bivariate korelasyon analizleri çocuğun un sonuç değişkenlerinden olan olumlu sosyal davranış ışları ile ebeveynin çocuğun un arkadaş ilişkilerini yönetmesine y yönelik y yeterlik algısı (r=.20, p<.01) ve destekleyici akran yönetimi davranış ışları (r=. =.15, p<.05) arasında pozitif ilişki olduğunu unu göstermig stermiştir. tir. Ayrıca çocuğun un benlik saygısı açısından, çocuğun un akademik yeterlik ve bütünsel b özdeğeri eri ile ebeveynin çocuğun un kendini geliştirmesine yönelik y sosyalleştime hedefi (r=.( =.15, p<.05; r=.22, p<.01, <.01, sırasıyla) ve destekleyici akran yönetimi y (r=. =.17, p<.05; r=.18, p<.05, sırasıyla) davranış ışları arasında anlamlı ilişkiler tesbit edilmiştir. Çocuğun un atletik yeterliği i ile ebeveynin akran bilgisine yönelik y yönetim y davranışı ilişkiliyken (r=.22,( p<.01), fiziksel yeterliği i ile kendini geliştirmeye yönelik y sosyalleştirme hedefi ilişkili (r=.19,( p<.05) çıkmıştır. Akran yönetiminde y destekleyici annelerin çocukları davranış ışlarından daha fazla hoşnut olduklarını bildirmişlerdir lerdir (r=.15,( p<.05). Son olarak yüksek y benlik saygısına sahip çocukların n ebeveynlerine karşı daha fazla olumlu sosyal davranış sergiledikleri gözlenmig zlenmiştir (r=.30( = ,.46, p<.01).

21 Bulgular Her iki şehir grubuyla ayrı ayrı yapılan bivariate korelasyon analizleri, örneklemin genelinde olduğu u gibi, hem küçük üçük k hem de büyük şehir örneklemlerinde yüksek y benlik saygısına sahip çocukların n ebeynlerine yönelik y olumlu sosyal davranış ışlarının n da yüksek olduğunu unu göstermig stermiştir. tir. Öte yandan küçük üçük şehir örnekleminde, çocuğun un olumlu sosyal davranışı ile annenin aileye yönelik y duygularla ilgili sosyalleştirme hedefleri, ebeveyn yeterlik duygusu ve destekleyici akran yönetimi davranış ışları arasında pozitif ilişki bulunurken, büyük b şehir örnekleminde çocuğun un olumlu sosyal davranışı ile ebeveyn değişkenleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmamış ıştır.

22 Tartış ışma Özetle, incelenen özellikleri yaşan anılan şehir ve çocuğun un cinsiyetine göre g karşı şılaştırdığımızda, araştırma rma bulguları küçük şehirde yaşayan ayan annelerin büyük b şehirdekilere göre daha fazla aileye yönelik y sosyalleştirme hedeflerini önemsediklerini ortaya koymuştur. Chao nun tanımlamas mlamasından yola çıkarak aileye yönelik y sosyalleştirme hedeflerinin daha çok geleneksel aile yapısıyla yla ilgili olduğu u düşünüldd ldüğünde, küçük üçük şehirlerdeki ailelerin büyük b şehirdekilere göre g daha geleneksel sosyalleştirme hedeflerine sahip olmaları beklendik bir durum olarak karşı şımıza çıkmaktadır.

23 Tartış ışma Cinsiyet farklılıklar klarıyla ilgili olarak yaptığı ığımız z analizler beklendiği i gibi annelerin kız k çocuklarınkine göre g erkek çocukların n arkadaş ilişkilerinde daha fazla akran onaylamama ve bilgi toplama davranışı sergilediklerini ortaya koymuştur. Diğer bir deyişle, anneler kızlark zlarından ziyade erkek çocuklarının n akran seçiminde daha çok bilgi toplama ve uygunluk açısından a değerlendirme erlendirme ihtiyacı hissediyor görünmektedir. g Bunun bir sebebi, kız k çocuklarına göre g erkek çocukların n akranlarıyla sosyalleşme deneyimlerini evden ziyade mahalle veya evden uzak ortamlarda yaşı şıyor olması olabilir. Literatürle rle tutarlı olarak bu çalışmada da kız k çocuklarının n erkeklere göre g ebeveyne yönelik y daha fazla olumlu sosyal davranış sergiledikleri tesbit edilmiştir. Ayrıca araştırmalar rmalar her ne kadar ergenlik döneminde d kızlark zların n erkeklere göre daha olumsuz kendilik değerine erine sahip olduklarını rapor etse de, çalışmamız z en azından ortaçocukluk ocukluk döneminde d erkeklere göre g kızlark zların davranış ışlarından daha fazla hoşnut olduklarını ortaya koymuştur.

24 Tartış ışma Değişkenler arasındaki ilişki örüntüsünü incelediğimizde, imizde, literatürle rle tutarlı olarak çocuğun un olumlu sosyal davranış ışlarını annenin akran yönetimi y davranışı ve yeterlik algısının n pozitif yönde yordadığı ığını görmekteyiz. Ayrıca çocuğun un benlik algısını annenin aileye yönelik y sosyalleştirme hedefinden ziyade çocuğun un kendi gelişimine imine yönelik sosyalleştirme hedefleri ve akran yönetimi y davranış ışları olumlu yönde y yordamış ıştır. Yerleşim yerinin büyüklb klüğünün n anılan ebeveyn değişkenleriyle çocuğun un olumlu sosyal davranış ışları ve benlik algısıyla ilişki örüntüsüne ne etkisini incelendiğimizde, imizde, sadece küçük üçük şehir örneklemindeki annelerin aileye yönelik y nelik sosyalleştirme hedefleri ile çocuğun un olumlu sosyal davranış ışları arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur.

25 Sonuç Özetle bu çalışmadan iki çarpıcı sonuç çıkarılabilir. Birincisi, çocuğun un olumlu sosyal davranışı ışını daha çok ebeveynin sosyalleştime hedefleri ve yeterlik algısı yordarken, çocuğun un yüksek y benlik algısını ebeveynin akran yönetimi y davranış ışları yordamış ıştır. İkincisi, bulgularımız çocukların n sonuç davranış ışları üzerinde ebeveynin sosyalleştirme hedef ve davranış ışlarının n etkilerini daha iyi anlamak için i in özellikle yerleşim yerinin annenin sosyalleştirme davranış ışlarına etkisiyle birlikte çalışılmasının önemini ortaya koymuştur.

26 Kısıtlıklıklarklar Bu çalışmada sadece çocukların n rapor ettikleri ebeyne yönelik y olumlu sosyal davranış ışlar incelenmiştir. Oysa çocukların n aile ortamının n dışıd ışında farklı ortamlarda hem akranlarına na hem de yabancılara karşı sergiledikleri olumlu sosyal davranış ışlarının kendilerinin dışıd ışında farklı raportörler rler aracılığı ığıyla (anne-baba, öğretmen ve akran raporları,, doğrudan gözlem) g elde edilen verilerle incelenmesi gerekmektedir. Çalışmamızın n diğer bir kısıtlk tlılığıığı ise İstanbul örnekleminde çocukların n benlik algısı ölçeğinin yönergesini y anlayamaması nedeniyle güvenilir g veri toplanamaması ve dolayısıyla yla da çocukların n benlik algısı gelişimi imi açısından a şehirler arasıdaki karşı şılaştırmaların n yapılamam lamamış olmamasıdır. Son olarak çalışmamıza sadece 10 yaş grubu çocuklarının katılmas lması nedeniyle incelenen değişkenler arasındaki ilişki örüntülerinin gelişimsel imsel açıdan a yaşa a göre g değişip ip değişmedi mediğini ini test etmek mümkm mkün n olmamış ıştır.

27 Öneriler Çalışmamız z 4 yılly llık k boylamsal bir çalışmadır r ve burada ilk yıl y l verileri sunulmuştur. Çalışmamız z bundan sonraki yıllardaki y ölçümlerinde anılan kısıtlk tlılıkları giderecek şekilde yapıland landırılmıştır.

28 TEŞEKK EKKÜRLER!