MİLLİ GELİR DENGESİ

Transkript

1 MİLLİ GELİR DENGESİ

2 MİLLİ GELİR DENGESİ Milli gelir dengesi, toplam arz ile toplam talebin kesiştiği yerde bulunmaktadır. Bir ekonomide toplam tasarruflarla, toplam yatırımların da eşit olması gerekir. Aynı MG düzeyinde daha fazla tasarruf yapılırsa, MG düşer. Buna tasarruf paradoksu veya çelişkisi denir

3 Tam istihdam MG seviyesinde ekonomi dengeye gelirse en ideal durum olur. Tam istihdam seviyesinden önce MG dengesi gerçekleşirse ; Ekonomide duraklama veya deflasyon vardır. Tam istihdam seviyesinden sonra MG dengesi gerçekleşirse ; Ekonomide enflasyon vardır. Gerek enflasyon, gerekse deflasyon hükümetler tarafından arzu edilmez. Bu amaçla para ve maliye politikaları uygulanır. osenses@ktu.edu.tr 3

4 1.Toplam Arz (total supply) Toplam arz, bir ekonomide bir yıllık dönemde üretilen mal ve hizmetlerin toplam değerine denir. Diğer bir ifadeyle, bir ekonomide bir yıllık bir dönemde üretilen tüketim mal ve hizmetleri, yatırım malları ve hizmetleri, kamuya yönelik mal ve hizmetler ile ihraç edilmek üzere üretilen mal ve hizmetlerdir

5 Milli gelir analizlerinde toplam arz doğrusuna 45 derece doğrusu da denir. Yatay eksende milli gelir, dikey eksende ise toplam talep vardır. Milli gelir ile toplam talep arasında doğru yönlü bir ilişki vardır. Milli gelirin artması toplam arzı artırmakta, toplam arzın artması da milli geliri artırmaktadır

6 Toplam Arz Doğrusu T o pla m T ale p ( A D ) T o pla m Arzt D o ğrusu ( Y ) A D 3 c A D 2 b A D 1 a Y 1 Y 2 Y 3 R eel Milli G elir ( Y ) osenses@ktu.edu.tr 6

7 2.Toplam Talep (AD.aggregate demand) Toplam talep, bir ekonomideki karar birimlerinin değişik milli gelir düzeylerinde yapmak istedikleri harcamalara denir. Efektif talep olarak da adlandırılır. Toplam talep, aynı zamanda toplam harcamalara eşittir. Buradaki talep, gerçekleşmiş değil, beklenen harcama düzeyidir

8 Toplam talep veya toplam harcama miktarını belirleyen gruplar; hane halkı, firmalar, devlet ve dış alemdir. Dışa açık bir ekonomide, toplam talep formülü; Net Dış Alem D= C + I + G + (X - M) X>M :Toplam talep artar X<M :Toplam talep azalır İthalat İhracat Kamu Harcamaları Yatırım Harcamaları Tüketim Harcamaları Toplam Talep osenses@ktu.edu.tr 8

9 Toplam Talep Doğrusu Toplam Talep (AD) Toplam Talep Doğrusu ( AD ) AD 3 AD 2 AD 1 a b c C 0 0 Y 1 Y 2 Y 3 Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 9

10 Toplam talep doğrusu C0 noktasından başlar. Bu nokta, hiç gelir olmadığı durumda bile ortaya çıkan toplam talep veya toplam harcama düzeyini gösterir. Buna otonom harcamalar denir. Reel milli gelir, Y1, Y2, Y3 gibi arttıkça toplam talep de artmaktadır. Çünkü toplam talep, tüketim harcamaları, yatırım harcamaları, kamu harcamaları ile ithalat fonksiyonlarının toplamından oluşur. Toplam Talep (AD) AD 3 AD 2 AD 1 0 a b Y 1 Y 2 Y 3 c Toplam Talep Doğrusu ( AD ) osenses@ktu.edu.tr 10 C 0 Reel Milli Gelir (Y)

11 3.Denge Milli Gelir Düzeyi Denge milli gelir düzeyi, toplam talep ile toplam arzın eşitliğini sağlayan milli gelir düzeyidir. Yani toplam üretim ile toplam tüketimi birbirine eşitleyen milli gelir düzeyidir. Geometrik olarak, toplam arz doğrusu ile toplam talep doğrusunun kesiştiği noktada bulunur.

12 3.Denge Milli Gelir Düzeyi Denge şartı, toplam arzın toplam talebe eşit olmasıdır. Bu durumda hem toplam talep, hem de toplam arz DY2 kadar olur. Denge milli gelir seviyesi ise Y2 dir. Bu durumda ekonomide firmalar tarafından üretilen mal ve hizmetlerin tamamı satılır. Talep edenler de talep ettikleri miktarda mal 12 bulur.

13 Denge Milli Gelir Düzeyinin Geometrik olarak Gösterimi Toplam Talep (AD) Toplam Arz Doğrusu (Y) c Toplam Talep Doğrusu ( AD ) e a D b Y 1 Y 2 Y 3 Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 13

14 4.Denge Milli Gelir Düzeyinin Değişmesi Milli gelirin denge seviyesi, toplam talebe bağlı olarak değişir. Toplam talep artışı milli geliri artırır, toplam talep azalışı ise milli geliri azaltır. Toplam talep değişmeleri tüketim harcamaları, yatırım harcamaları, kamu harcamaları ve net dış alem harcamalarındaki değişmelere bağlıdır. Bunlar artarsa, toplam talep de artmış olur. Tersine, toplam talebi belirleyen değişkenlerde negatif değişmeler olursa, toplam talep azalacaktır

15 Denge Milli Gelir Düzeyi T o p l a m T a l e p ( A D ) T o p l a m A r z D o ğ r u s u ( Y ) c T o p l a m T a l e p D o ğ r u s u ( A D ) e a D b Y 1 Y 2 Y 3 R e e l M i l l i G e l i r ( Y ) osenses@ktu.edu.tr 15

16 Denge Milli Gelir Düzeyinin Değişmesi (MG arttı/toplam talep arttı) Toplam Talep (AD) Y AD 2 D 2 AD 1 Toplam Talep ARTTI D Y 1 Y2 Milli Gelir ARTTI Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 16

17 Denge Milli Gelir Düzeyinin Değişmesi (MG azaldı/toplam talep azaldı) Toplam Talep (AD) Y AD 1 D 1 AD 2 Toplam Talep AZALDI D 2 Milli Gelir AZALDI Y 2 Y 1 Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 17

18 Denge Milli Gelir Düzeyinin Değişmesi (MG azaldı/toplam talep azaldı) Toplam talep azaldı ve denge D2 ye geriledi. MG Y1 den Y2 ye geriledi. Toplam Talep (AD) D 1 Y AD 1 AD 2 Demek ki TT te veya toplam harcamalardaki azalma MG i de azaltmaktadır Y 2 D 2 Y 1 Toplam Talep AZALDI Milli Gelir AZALDI Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 18

19 5.Tasarruf-Yatırım Eşitliği ile Milli Gelir Düzeyinin Belirlenmesi Yatırım (I) Tasarruf (S) c S=S 0 +sy I=I 0 +ay a D e I 0 I=I 0 b 0 Y 1 Y 2 Y 3 Y 4 Reel Milli Gelir (Y) S osenses@ktu.edu.tr 19

20 5.Tasarruf-Yatırım Eşitliği ile Milli Gelir Tasarruf-yatırım eşitliği ile milli gelirin dengesi, planlanan tasarruflar ile planlanan yatırımların eşitlendiği toplam üretim düzeyinde oluşur. Diğer bir ifadeyle, tasarruf yatırım eşitliğini sağlayan milli gelir düzeyi, denge milli geliridir. Bu durum bir ekonomide yapılan tasarrufların tamamının yatırıma dönüşmesi ile mümkündür. Düzeyinin Belirlenmesi Yatırım (I) Tasarruf (S) I 0 0 S 0 a Y 1 Y 2 b D c e Y 3 Y 4 S=S 0 +sy I=I 0 +ay osenses@ktu.edu.tr 20 I=I 0 Reel Milli Gelir (Y)

21 Şekilde MG dengesi D noktasında gerçekleşir. Denge MG düzeyi ise Y3 dür. Yatırım (I) Tasarruf (S) Bu milli gelir düzeyinin dışında milli gelir dengesi oluşamaz. c S=S 0 +sy I=I 0 +ay Y1 gelir düzeyinde: a D e tasarruf yoktur. Y1 gelir düzeyinin altında ise eksi tasarruf vardır. I 0 0 Y 1 Y 2 b Y 3 Y 4 I=I 0 Reel Milli Gelir (Y) Yani önceden yapılan tasarruflar çözülmekte veya borç alınmaktadır. S osenses@ktu.edu.tr 21

22 Y3 milli gelir seviyesinin altında, örneğin Y2 milli gelir seviyesinde tasarruflar yatırımlardan daha azdır. I>S Toplam tasarruf miktarı by2, toplam yatırım harcaması miktarı da ay2 aralığı kadardır. Açık ab aralığı kadardır. Y3 milli gelir seviyesinin üzerinde, örneğin Y4 milli gelir seviyesinde tasarruflar yatırımlardan daha fazla olacaktır. S>I Yatırım (I) Tasarruf (S) I 0 0 S 0 a Y 1 Y 2 b D c e Y 3 Y 4 S=S 0 +sy I=I 0 +ay osenses@ktu.edu.tr 22 I=I 0 Reel Milli Gelir (Y)

23 Toplam tasarruflar cy4 aralığı kadar, yatırım harcamaları ise ey4 aralığı kadardır. Yatırım (I) Tasarruf (S) Yatırıma dönüşmeyen tasarruf miktarı ce aralığına eşittir. Demek ki tasarrufların tamamı yatırıma dönüşmemiş, I 0 a D c S=S 0 +sy I=I 0 +ay e I=I 0 bir kısmı yastık altına gitmiştir. 0 Y 1 Y 2 b Y 3 Y 4 Reel Milli Gelir (Y) S osenses@ktu.edu.tr 23

24 Yatırım (I) Tasarruf (S) * 6.Tasarruf Paradoksu (Çelişkisi) Tasarruflar artarsa tasarruf doğrusu yukarı kayar (S=S 0 +sy) ı S=S 0 +sy D 2 D 1 I=I 0 +ay I 0 I=I 0 0 Y 2 Y 1 Reel Milli Gelir (Y) S 0 Milli Gelir osenses@ktu.edu.tr AZALDI 24

25 * 6.Tasarruf Paradoksu (Çelişkisi) Bir ekonomide tasarruflar artarsa, yatırımlar artar, üretim artar, milli gelir artar, ekonomi büyür, bireylerin refah düzeyi artar. Yatırım (I) Tasarruf (S) Ancak gerektiğinden fazla tasarruf yapılması da milli gelir düzeyini azaltmaktadır yani kalkınmayı olumsuz etkilemektedir. Bu çelişkili bir durumdur. Aynı milli gelir seviyesinde daha fazla tasarruf yapılmasına ve yatırıma dönüşmeyen tasarrufların milli geliri azaltmasına tasarruf paradoksu veya tasarruf çelişkisi denir. I 0 0 S 0 Tasarruflar artarsa tasarruf doğrusu yukarı kayar D 2 Y 2 Y 1 D 1 Milli Gelir AZALDI (S=S 0 +sy) ı S=S 0 +sy osenses@ktu.edu.tr 25 I=I 0 +ay I=I 0 Reel Milli Gelir (Y)

26 Bu nasıl olur? Bireyler elde ettikleri harcanabilir gelirlerini ya harcarlar, ya da tasarruf ederler. Tasarrufların fazla olması, tüketim harcamalarının az olması anlamına gelir. Talep düşük olur. Ekonomide üretilen mallar satılamaz. Stoklar artar. Üretim azalır. Reel milli gelir azalır. MG deki azalmalara bağlı olarak ekonomi küçülür. Hatta, MG in azalmasıyla tasarruflar bile azalır. Çünkü, tasarruflar da milli gelirin doğru yönlü bir fonksiyonudur

27 Yatırım (I) Tasarruf (S) Tasarruf Paradoksu Tasarruflar artarsa tasarruf doğrusu yukarı kayar (S=S 0 +sy) ı S=S 0 +sy D 2 D 1 I=I 0 +ay I 0 I=I 0 0 Y 2 Y 1 Reel Milli Gelir (Y) S 0 Milli Gelir AZALDI osenses@ktu.edu.tr 27

28 7.Tam İstihdam Milli Gelir Seviyesi Milli gelir seviyesi aynı zamanda istihdam seviyesini de gösterir. İdeal denge olduğunda tam istihdam vardır yani işsizlik yoktur. Sermaye faktörü tam olarak kullanılmakta olup, fabrikalarda kapasite kullanım oranı %100 dür. Ekonomide iş arayanların hepsi iş bulmaktadır. Sadece doğal işsizlik vardır

29 Girişimciler işlerini kurmuşlar ve yürütmektedirler işsiz değildirler. Doğal kaynaklar işlenmektedir. Ekonomide enflasyon veya deflasyon yoktur. Milli gelir seviyesi, ekonominin en olumlu şartlarda ulaşabileceği en yüksek milli gelirdir. Buna potansiyel milli gelir veya tam istihdam milli gelir düzeyi denir

30 Tam İstihdam Milli Gelir Seviyesi Toplam Talep (AD) Tam İstihdam Duvarı REEL ALAN NOMİNAL ALAN Y AD D Y T Reel Milli Gelir (Y) YT milli gelir seviyesi, tam istihdam milli gelir seviyesini göstermektedir. Toplam arz ve toplam talep eşitlenmiştir, enflasyon veya deflasyon yoktur. YT milli gelir seviyesinden yukarı çıkan kesikli doğruya tam istihdam duvarı denir osenses@ktu.edu.tr 30

31 YT doğrusu, bir ekonomide mevcut kaynaklarla erişilebilecek en yüksek milli gelir düzeyi ve en yüksek istihdam düzeyini gösterir. YT gelir seviyesinden sonra üretimi artırmak mümkün değildir. Eğer MG daha fazla çıkıyorsa, demek ki bu parasal yani nominal bir artıştır. Gerçek üretim artışı değildir. Toplam Talep (AD) 0 REEL ALAN Tam İstihdam Duvarı 45 0 Y T NOMİNAL ALAN D Y AD Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 31

32 YT gelir seviyesine kadar üretimi reel olarak artırmak mümkündür. O yüzden YT doğrusunun sağ tarafına nominal alan, sol tarafına ise reel alan denilir. Milli gelir artışları YT seviyesine kadar reel, ondan sonra nominal olacaktır. Toplam Talep (AD) 0 REEL ALAN Tam İstihdam Duvarı 45 0 Y T NOMİNAL ALAN D Y AD Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 32

33 8.Enflasyonist Açık Toplam Talep (AD) Tam İstihdam Duvarı Y AD Enflasyonist Açık a D b Milli Gelirdeki Parasal (Nominal) Artış Y T Y 1 Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 33

34 Enflasyonist Açık Milli gelir, nominal alanda dengeye gelirse enflasyonist açık vardır. Tam istihdam duvarının sağ tarafı nominal alandır. Ekonomi tüm kaynaklarını kullandığında bile tam istihdam duvarının ilerisinde bir üretim yapması ve milli gelir denge seviyesine ulaşması mümkün değildir. Toplam Talep (AD) Enflasyonist Açık Tam İstihdam Duvarı Y T Y 1 Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 34 a b D Y AD Milli Gelirdeki Parasal (Nominal) Artış

35 Ancak, malların fiyatları parasal olarak arttığı zaman, aynı miktarda mal üretiliyor olsa bile daha fazla milli gelir rakamına ulaşılır. Bu gerçek bir üretim artışı değil, fiyat yükselmelerinden yani enflasyondan kaynaklanan bir artıştır. Toplam Talep (AD) Enflasyonist Açık Tam İstihdam Duvarı a b D Y AD Milli Gelirdeki Parasal (Nominal) Artış Y T Y 1 Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 35

36 Böyle durumlarda hükümetler ekonomiye müdahale eder. Daralmacı yönde maliye ve para politikaları izlenir. Toplam talep azaltılır. Talep azaldığında AD doğrusu aşağıya doğru kayar. Yeni denge b noktasında oluştuğunda enflasyonist açık ortadan kalkar osenses@ktu.edu.tr 36

37 a.maliye Politikası İle Enflasyonun Önlenmesi Maliye politikasının iki aracı vardır. Bunlar : 1.kamu harcamaları ile 2.vergiler ve iç borçlanmadır. Kamu harcamaları, ü c r e t l e r, m a a ş l a r, e m e k l i l e r e, d u l v e y e t i m l e r e v e r i l e n m a a ş l a r v e k a r ş ı l ı k s ı z y a r d ı m l a r, ü r e t i m e v e r i l e n t e ş v i k l e r, d e v l e t i n y a p t ı ğ ı y a t ı r ı m h a r c a m a l a r ı vb. dir osenses@ktu.edu.tr 37

38 Vergilerin değiştirilmesi ile bireylerin veya firmaların elinde kalan gelir değiştirilebilir. Bu araçlar kullanılarak piyasadaki toplam talep değiştirilebilir

39 Devlet harcamalarını artırırsa, vergileri düşürürse, iç borçları geri öderse genişleyici maliye politikası uygulamış olur. Piyasadaki toplam talep düzeyini artırır. Eğer devlet harcamalarını kısarsa, vergileri artırırsa, iç borçlanmaya giderse, o zaman da daralmacı maliye politikası uygulamış olur Piyasadaki toplam osenses@ktu.edu.tr talep düzeyini düşürür. 39

40 Enflasyonist açık durumunda, toplam talep toplam arzdan fazladır. TT>TA Daralmacı maliye politikası uygulanarak, toplam talep azaltılır. Yani tüm kamu harcamaları kısılır. İşçi ve memurların ücret ve maaşlarına zam yapılmaz. Devletin cari harcamalarında tasarruf önlemleri uygulanır. Devlet yeni alt yapı yatırımlarına girişmez. Diğer taraftan vergi oranları ve vergilerin kapsamı genişletilir

41 Böylece, bireylerin ve firmaların elinde daha az gelir kalması sağlanır. Toplam Talep (AD) Tam İstihdam Duvarı Y Toplam talep doğrusu olan AD aşağıya doğru çekilir ve b noktasından geçmesi sağlanır. 0 Yeni denge b noktasına kayar a 45 0 Y T b Y 1 D AD 1 AD 2 Daralmacı Maliye ve Para Politikası AD toplam talep eğrisini böyle aşağıya kaydırır Milli Gelirdeki Parasal artış yok olur Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 41

42 Maliye Politikası İle Enflasyonun Önlenmesi Toplam Talep (AD) Tam İstihdam Duvarı Y AD 1 Yeni denge b noktasına kayar a b D AD 2 Daralmacı Maliye ve Para Politikası AD toplam talep eğrisini böyle aşağıya kaydırır Y T Y 1 Milli Gelirdeki Parasal artış yok olur Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 42

43 Daralmacı maliye politikası ile toplam talep azaltılır. AD1 konumundan AD2 konumuna gelir. Yeni denge b noktasında oluşur. Yeni denge tam istihdam duvarı üzerinde olduğu için enflasyon yoktur. Milli gelir Y1 den YT ye düşer. Böylece enflasyonist açık önlenir. Toplam Talep (AD) 0 Yeni denge b noktasına kayar a 45 0 Y T Tam İstihdam Duvarı b Y 1 D Y AD 1 AD 2 Daralmacı Maliye ve Para Politikası AD toplam talep eğrisini böyle aşağıya kaydırır Milli Gelirdeki Parasal artış yok olur Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 43

44 *KAMU HARCAMALARI ÇARPANI AD=C+I+G+(X-M) 1000 = ( ) Formülde G kamu harcamalarını göstermektedir. Daralmacı maliye politikası ile G azaltılır. Böylece AD de azaltılmış olur. Kamu harcamalarındaki bir azalış, sanki bir k katsayısı ile çarpılıyormuş gibi, milli geliri kendisinden daha fazla oranda azaltır. Buna kamu harcamaları çarpanı denir. Örneğin kamu harcamaları çarpanı 5 ise, kamu harcamalarındaki 100 liralık azalış, milli geliri 500 lira azaltır. Böylece milli gelir de Y1 den YT ye düşer osenses@ktu.edu.tr 44

45 b.para Politikası İle Enflasyonun Önlenmesi Para politikası Merkez bankasının piyasadaki para arzını artırması veya azaltmasıdır. Para politikasının araçları; açık piyasa işlemleri, yasal karşılık oranları, kredi üst sınırları, reeskont oranları ve seçimlik kredi politikasıdır

46 Merkez bankası bu araçları kullanarak piyasadaki para arzını artırabilir. Buna genişletici para politikası denir. Para arzının azaltılmasına ise daralmacı para politikası denir

47 Daralmacı Para Politikasının Araçları!!! Açık piyasa işlemleri ile piyasaya tahvil veya hazine bonosu vb. araçlar satılır, karşılığında para alınır, para piyasadan çekilir, para arzı azalır. Yasal karşılık oranları yükseltilir, bankaların piyasaya daha az kredi vermesi yani fazla kaydi para yaratılması önlenir, piyasaya az para çıkar, para arzı azalır

48 Tahvil, bono vd

49

50 Daralmacı Para Politikasının Araçları!!! Bir kerede verilecek kredi miktarına sınırlama getirilir, yani üst sınır düşürülür, piyasaya az para verilebilir, para arzı azalır. Reeskont oranları yükseltilir, bankaların merkez bankasına senet iskonto ettirmesi caydırılır, piyasaya para verilmez, para arzı düşer. Seçimlik kredi politikası ile bazı sektörlere veya bazı kredi türlerinin verilmesi yasaklanır

51 9.Deflasyonist Açık Milli gelir dengesi reel alanda gerçekleşirse deflasyonist açık vardır. Tam istihdam duvarının sol tarafı reel alandır. Deflasyonist açık olduğu durumda, ekonomide talep yetersizliği vardır. Aynı zamanda işsizlik söz konusudur. Eğer talep yetersiz ise, üretilen mallar satılamayacaktır. Satılamayınca da üretilmeyecektir. Üretim olmayınca, üretim faktörleri talep edilmeyecektir

52 Sonuçta tüm üretim faktörlerinin işsizliği ortaya çıkacaktır. Ekonomide üretim kaybı vardır. Milli gelir olması gerekenden daha düşük seviyelerde olur

53 Toplam Talep (AD) Tam İstihdam Duvarı a Y Deflasyonist Açık AD b D Milli Gelir Açığı Y T Y 1 Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 53

54 Milli gelir dengesi tam istihdam duvarının sol tarafında D noktasında oluşmuştur. Milli gelir düzeyi Y1 seviyesinde ve tam istihdam üretim seviyesinin altındadır. Toplam talep, toplam arzdan ab aralığı kadar azdır. Bu ab aralığına deflasyonist açık denir. Toplam Talep (AD) 0 Y 1 D Tam İstihdam Duvarı 45 0 Y T a b Y Deflasyonist Açık AD Milli Gelir Açığı Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 54

55 Yani ekonomide deflasyon yani durgunluk vardır. Ekonominin hükümet müdahalesi ile canlandırılması gerekir. Uygulanacak politikalar ile ekonomideki toplam talep düzeyi artırılır. Yani AD doğrusu yukarıya doğru kaydırılır. Yeni dengenin a noktasında olması sağlanır. Böylece, üretim, istihdam ve milli gelir artırılır. Deflasyonist açık ortadan kalkar. Toplam Talep (AD) 0 Y 1 D Tam İstihdam Duvarı 45 0 Y T a b Y Deflasyonist Açık AD Milli Gelir Açığı Reel Milli Gelir (Y) osenses@ktu.edu.tr 55

56 Deflasyonist açığın önlenmesi Toplam Talep (AD) Yeni denge a noktasına kayar Tam İstihdam Duvarı a Y AD 2 AD 1 D b Genişleyici Maliye ve Para Politikası AD toplam talep eğrisini böyle yukarıya kaydırır Y T Y 1 Milli Gelir reel olarak artar. Üretim ve istihdam artar Reel Milli Gelir (Y) Hükümet deflasyonist açığı önlemek için genişleyici para ve maliye politikası uygular. osenses@ktu.edu.tr 56

57 ÇARPAN MEKANİZMASI

58 Çarpan Mekanizması Y=C+I+G+(X-M) denkleminde, C, I, G, M değişirse, milli gelir de değişecektir. C, I, G, X artarsa, milli gelir de artacaktır. Bu üçü azalırsa, milli gelir de azalır. İthalat ise milli gelirden sızıntıdır. O yüzden M artarsa milli gelir azalır, M azalırsa milli gelir artar osenses@ktu.edu.tr 58

59 Y=C+I+G+(X-M) Ancak, denklemin sağ tarafındakilerin artma ve azalma miktarı, aynı oranda milli geliri değiştirmez. Daha fazla değiştirir. Örneğin I (yatırım), 100 lira artarsa; bu artış bir katsayı ile çarpılır ve milli geliri daha fazla miktarda artırır. Örneğin 400 liraya çıkarır. İşte bu olaya çarpan mekanizması denilir osenses@ktu.edu.tr 59

60 *Basit Yatırım Çarpanı Otonom yatırım harcamalarındaki bir birimlik artışın, sanki bir k katsayısı ile çarpılıyormuş gibi milli geliri kendisindeki artıştan daha fazla artırmasına basit yatırım çarpanı denir. Ne oranda artırdığını gösteren katsayıya ise basit yatırım çarpanı katsayısı denir. Formülü şöyle yazılır: I 0 k = Y Milli Gelirdeki Değişme Basit Yatırım Çarpan Katsayısı Otonom Yatırım Harcamalarındaki Değişme osenses@ktu.edu.tr 60

61 k = Y I = Milli Gelirdeki Değişme Yatırım Harcamalarındaki Değişme k aynı zamanda marjinal tüketim eğiliminin tersine eşittir. Yani, k = 1 1-c Örneğin, bir ekonomide marjinal tüketim eğilimi 0.75 ise, basit yatırım çarpanı katsayısı 4 çıkar. 1/ = 1/ 0.25 = osenses@ktu.edu.tr 61

62 *Kamu Harcamaları Çarpanı Kamu harcamalarındaki artışın sanki bir k katsayısı ile çarpılıyormuş gibi milli geliri kendisinden daha fazla oranda artırmasına kamu harcamaları çarpanı denir. Formülü: G. k = Y Buradaki k katsayısının bulunması basit yatırım çarpanında olduğu gibidir. Örneğin, kamu harcamaları çarpanı 4 ise, devlet toplam memur maaşlarını 100 milyon lira artırırsa, milli gelir 400 milyon lira artar osenses@ktu.edu.tr 62

63 BAŞKA KAYNAK PROF. ERSAN BOCUTOĞLU PROF. METİN BERBER ÇARPAN MEKANİZMASI

64 (Bocut,berber) yatırım çarpanı ve kamu harcamaları çarpanı Toplam talep: AD=C+I+G+(E-M) Bu denklemde yer alan; yatırım harcamaları (I) ile kamu harcamalarının (G) ekonomide özel bir yeri bulunmaktadır. Bu iki harcamanın değeri değiştiği zaman ekonomide çarpan adı verilen bir mekanizma işlemeye başlar

65 Yatırım harcamaları çarpanı I harcamalarında bir değişme meydana geldiği zaman ; MG, I harcamalarındaki değişme değeri ile çarpan katsayısı adı verilen bir sayının çarpımı büyüklüğünde değişir. I harcamalarındaki değişme ile MG deki değişme arasındaki bu ilişkiye I harcamaları çarpanı denir osenses@ktu.edu.tr 65

66 I x k= Y I = I harcamalarındaki değişmeyi,.k =çarpan katsayısını, Y=MG deki değişmeyi göstermektedir. Eğer I harcamaları I kadar değişirse, I ile k katsayısının çarpımının değeri kadar MG değişir. ( Y) osenses@ktu.edu.tr 66

67 I(yatırım) çarpanı örnek I harcamalarının 10 milyon tl arttığını ( I) varsayalım..k katsayısının değeri 5 ise MG ne kadar artacaktır? I x k= Y 10 x5=50 milyon tl. Buna göre I harcamaları 10 milyon arttığı zaman MG 50 milyon tl artmaktadır Azalsaydı tersi olacaktı. osenses@ktu.edu.tr 67

68 Kamu harcamaları çarpanı Kamu harcamalarında değişme meydana geldiği zaman MG kamu harcamalarındaki değişim değeri ile çarpan katsayısı adı verilen bir sayının çarpımı büyüklüğünde değişir. Bu ilişkiye Kamu harcamaları çarpanı denir. G x k= Y G= kamu harcamalarındaki değişme osenses@ktu.edu.tr 68

69 Çarpan sürecinde I ve G harcamalarındaki değişmeler artış yönünde ise MG,azalma yönde ise MG Ancak çarpan etkisiyle MG artışı ve azalışı olduğunda, bu değişmelerin MG i reel yönde mi yoksa nominal yönde mi değiştirdiğine bakmak gerekir. Eğer çarpan MG i reel yönde arttırmış ise sevinmeli, Eğer reel yönde azaltmış ise üzülmeliyiz osenses@ktu.edu.tr 69

70 Çarpan katsayısı nasıl hesaplanır Dışa kapalı ve devletin bulunmadığı bir ekonomide çarpan katsayısı: k=1/(1-c) k= çarpan katsayısını, c= marjinal tüketim eğilimini göstermektedir. Peki mar.tük. Eğ. Nedir? Gelirimizde 1 tl lik bir artış olduğunda bunun kaç kuruşunun tüketim harcamalarına gideceğini gösteren osenses@ktu.edu.tr katsayısıdır. 70

71 Sözgelişi gelirimiz 1 tl arttığında bunun 80 kuruşunu tüketim mallarına harcıyorsak, Mar.Tük.Eğ.(mjte )(80/100=0,80) olacaktır. Bu mantığa göre, eğer mjte. 0,92 ise, gelirimizdeki 1 tl lik artışın 92 kuruşunu tüketim harcamalarına ayırıyoruz demektir osenses@ktu.edu.tr 71

72 Tekrar çarpan katsayısının hesabına dönelim. Ekonomide mjte.nin (c=0,80) olduğunu varsayalım. Bu durumda çarpan katsayısının değeri ne olacaktır? k=1/(1-c) k= 1/ (1-0,80) k=1/0,20 k=

73 Problem: k=3 iken; GAP kapsamındaki yatırım projeleri: I = 7 milyon tl azalmış olsun. MG ne kadar azalır? I x k= Y -7 x 3 = 21 milyon tl osenses@ktu.edu.tr 73

74 k= 4 iken : memur maaşları 11 milyon zamlanmış. MG ne kadar artar? G x k= Y 11 x 4 = 44 milyon tl. Memur maaşlarına yapılan 11 milyonluk zam MG i 44 milyon tl arttırmıştır osenses@ktu.edu.tr 74

75 Mademki memur maaşlarına zam MG i arttırıyor o zaman hükümet memur maaşlarına neden sürekli zam yapıp MG i büyütmüyor? Bu durumda hem memurlar zenginleşir hem de MG artmaz mı? Maalesef cevap hayır. Çünkü memur zam yaptığımız zaman Mg artar. Ancak bu artış reel değil nominal bir artıştır. Nominal artışlar enflasyona sebep olur osenses@ktu.edu.tr 75

76 Problem: Mjte.0.90 iken, I harcamaları 10 milyon tl artmıştır. MG ne kadar artar? Burada çarpan katsayısının değeri, (k=1/(1-c) ) verilmediği için, önce mjte. Nin değerini kullanarak çarpan katsayısını hesaplamalıyız osenses@ktu.edu.tr 76

77 k=1/(1-c) k= 1/ (1-0,90) k=1/0,10 k=10 C=0,90 değerini yerine koyarak, çarpan katsayısını 10 olarak hesaplarız. I harcamaları 10 milyon tl artmıştır. I x k= Y 10 x 10 = 100 milyon tl osenses@ktu.edu.tr 77