Hücre çekirdeği (nucleus)

Transkript

1 Hücre çekirdeği (nucleus)

2 Toplam hücre hacmının 1/20-1/10'unu kapsar. Değişik hücrelerde mekanik etkilerle, yer ve şekil değiştirebilir, bu nedenle hücrelerde farklı şekillerde görülebilir. Çekirdek, hücre fonksiyonlarının genetik merkezidir ve genetik materyalin koruyucusu maddeleri kapsar. İçeriğinin % 10'u protein, % 90'ı DNA'dır. Bölünmeden hemen önce yok olur. Her hücrede genellikle bir adettir ve çapı ~ 5 m kadardır. Hücrede çekirdeğin bulunmaması halinde o hücrede bölünme (çoğalma) görülmez.

3 Çekirdek tipleri Küremsi (Nucleus sphericus) Oval (Nucleus ovoideus) Prizmatik (Nucleus prismaticus) Silindirik (Nucleus cylindricus, Nucleus columnaris) Yassı (Nucleus planus) Basil (Nucleus basiliformis) Halka (Nucleus anularis) Fusiform (Nucleus fusiformis) Delikli (Nucleus fabiformis, Nucleus piriformis, Nucleus moniliformis) Segmentli (Nucleus segmentus, Nucleus lobatus) Değişik şekilli (Nucleus polymorphus)

4 Çekirdek zarı (caryolemma, nucleolemma) Çekirdek içindeki histonların taşınması ile hücre zarı dışındaki mrna'yı ve fonksiyonlarını düzenler. Çift zar yapısında olup, kalınlığı ~ 8 nm dir. içteki zar ~ angstrom kalınlığındadır ve membrana nuclearis interna olarak adlandırılır. Dıştaki zar da aynı kalınlıkta olup membrana nuclearis externa adını alır. İki zar arasında nm kadar perinuklear aralık (spatium perinucleare) bulunur. Çekirdek zarı uzerinde, direkt madde geçişini sağlayan ve sayıları ~ adet delik (por, pori nucleares) bulunmaktadır ve çapları ~ nm dir.

5 Çekirdek özsuyu (Nucleoplazma, Karyoplazma, Caryolympha) Çekirdek öz suyu genellikle homojen, kolloidal ve amorf bir sıvıdır. İçinde çekirdekcik ve kromatin dağılmış olarak gözlenir. Bu yapılar nedeni ile, ışığı kuvvetli kırdığından daha belirgindir. Görevi tam olarak bilinmemesine karşın, DNA polimeraz aracılığı ile, DNA yapımında ve mrna oluşturulmasında görevli olduğu düşünülmektedir.

6 Çekirdekcik (nucleolus) Fibriler (pars filamentosa ) ve granüler (pars amorpha) yapıdadır. İpliksi yapılar spiral seyrederler ve üzerlerine nükleik asit partikülleri dizilmiştir, bunlara caryosum denir. Bu yapısıyla anostomoz yapan kordonlardan oluşmuştur, gözenekli ve küreseldir ve nucleolonema adını alır. Temel olarak kromozomların organizasyon bölgesini oluşturur. RNA polimeraz I aracılığı ile, rrna için genetik bir kaynaktır. Öncul rrna maddesi ve buna bağlı proteinlerden zengindir. rrna burada toplanır ve proteinlere histon bağlanarak buradan sitoplazmaya verilir. Toplam çekirdek içeriğinin ~ % 25'ini kapsar. Bölünmenin profaz safhasında kaybolur.

7 Kromatin Çekirdek içindeki organellerin dışında kalan sıvı kısımdır ve tüm biyolojik metabolizmanın yapıldığı bölümdür. İçeriği RNA, DNA ve protein yapıdadır. Toplam çekirdek hacminin ~ % 50-60'ını kapsar. Esas kromozom materyalidir. Kromatini oluşturan maddelere göre 3 kısıma ayrılır a- ökromatin (Eukromatin) Renksiz kısımdır ve kopyalamada aktiftir. b- Heterokromatin Koyu renkli kısımdır ve kopyalamada inaktiftir. c- Perikromatin (Sadece dişi lökosit hücrelerinde, bar cisimciği = sex kromatini, drum stick adı verilen ayrı bir kromatin yoğunlaşması mevcuttur.)

8 Kromozom (1) Koyu bazofil boyanan, çomaksı yapılardır. Kalıtsal genetik özellikleri, hücreden hücreye taşırlar. Yapı olarak DNA ve proteinden oluşmuşlardır. Çift sarmal yapı gösterirler. Sarmalı oluşturan her bir iplikçiğe kromonema, bunlar uzerindeki tanecikli yapılara ise kromomer adı verilir.

9 Kromozom (2) Kromozomlar iki ayrı yerde boğumlanma gösterir. Kromozomun orta yerine yakın olan birinci (primer) boğum (kinetekor = kinetechor, sentromer = centromer) ve ikinci (sekonder) boğum. Çoğunlukla kromozomun bir ucunda boğumlu küresel bir yapı bulunur. Bu yapıya satellit adı verilir ve karyotip bu yapıya göre ayrılır. metasentrik submetasentrik akrosentrik telosentrik telomer

10 Kromozom (3) Normal vücut hücreleri içinde çift bulunan kromozomlar, homolog (otozomal) kromozom'lar olarak adlandırılır. X kromozomu Eşey hücrelerinde bulunan kromozomlar ise sex kromozomları olarak isimlendirilmişlerdir ve homolog (genozom) kromozom olarak anılırlar. Kromozomlar hücre içinde bulundukları sayılara göre, Diploid (çift) veya Haploid (tek) sayıda olabilirler. Y kromozomu

11 DNA (deoksiribonükleikasit)

12 Kromozom HÜCRE Çekirdek Kromozom sayısı 2n DNA

13 Hayat döngüsü (hayat siklusu, cell cycle) 1- İnterfaz 2- Profaz 3- Prometafaz 4- Metafaz 5- Anafaz 6- Telofaz

14 Hayat döngüsü (hayat siklusu, cell cycle) 1- İnterfaz 2- Profaz 3- Prometafaz 4- Metafaz 5- Anafaz 6- Telofaz

15 1- İnterfaz 2- Profaz 3- Prometafaz 4- Metafaz 5- Anafaz 6- Telofaz

16

17 İnterfaz MİTOZ BÖLÜNME Profaz Prometafaz Metafaz Telofaz Anafaz

18 MAYOZ BÖLÜNME İnterfaz 1. Profaz 1. Metafaz 1. Anafaz 1. Telofaz 2. Telofaz 2. Anafaz 2. Metafaz 2. Profaz

19 1 (hücre bölünmesi) 2 (hücre bölünmesi)

20 Mitoz Bölünme 2n 2n 2n 4n replikasyon 2n

21 Mayoz Bölünme n 2n 2n n

22

23

24 Dr. Melih Zeytinoğlu