SİVAS VE YOZGAT İLLERİNDE BUĞDAY ÜRETİMİNDE TEKNOLOJİ KULLANIM DÜZEYİ*

Transkript

1 Özet SİVAS VE YOZGAT İLLERİNDE BUĞDAY ÜRETİMİNDE TEKNOLOJİ KULLANIM DÜZEYİ* Sevinç KARABAK 1, Rahmi TAŞCI 1 1 Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Şehit Cem Ersever Cad. No:9 ANKARA skarabak2002@hotmail.com, tascirahmi@hotmail.com Çalışmada, Sivas ve Yozgat İllerinde ekilen buğday çeşitlerinin, çeşitlerin yaygınlık oranının ve derecesinin, sertifikalı tohumluk ve girdi kullanımının ve üretimde kullanılan diğer teknolojilerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Buğday tarımının yoğun olduğu yerleşim yerleri ekmeklik, makarnalık buğday kuru-sulu olmak üzere 2 sistem dikkate alınarak seçilmiştir. Birincil verilerin elde edilmesinde; 2012 yılı hasat sonrası çiftçilerle yüz yüze görüşmek suretiyle anket tekniği uygulanmıştır. Sivas ilinde 104, Yozgat ilinde 122 anket yapılmıştır. Araştırma sonucunda Sivas ta üreticilerin yaklaşık %36 sı, Yozgat ta %17 si kullandığı tohumluğun tamamını sertifikalı tercih ederken, Sivas ta %43, Yozgat ta %57 si ise bir kısmını sertifikalı kullanmaktadır. Sivas ta üreticilerin yaklaşık %67 si, Yozgat ta %76 sı sertifikalı tohumluk fiyatlarının yüksek olması nedeniyle kullanmadıklarını ifade etmişlerdir. Sivas ilinde üreticilerin yaklaşık %60 ı, Yozgat ilinde ise %59 u birden fazla çeşit ekmektedir. Her iki ilde de dekara ortalama kg tohum atılmaktadır. Ekimle birlikte gübre kullanımı Yozgat ta yaklaşık %97, Sivas ta %86 düzeyindedir. Bahar gübresi kullanan üretici oranı her iki ilde de yaklaşık %92 civarındadır. Atılan gübre miktarı Yozgat iline oranla Sivas ta biraz daha düşüktür. Üreticiler gübre fiyatlarının yüksek olması nedeniyle gübre kullanım miktarını azalttıklarını veya kullanmaktan vazgeçtiklerini, gübre kullanan üreticiler ise vadeli almak zorunda kaldıklarını beyan etmişlerdir. Ayrıca üreticilerin %80 den fazlası traktöre sahip olmakla beraber bir veya daha fazla mibzer ve pulluğa da sahiptir. Araştırma sonuçları; buğday üretiminde teknoloji kullanımının arttığını ancak teknoloji ve girdi fiyatlarındaki değişimlerin kullanım düzeyini etkilediğini göstermiştir. Anahtar Kelimeler : Sivas, Yozgat, Buğday, Teknoloji Kullanımı The Use Of Technology Levels In Wheat Production In Sivas And Yozgat Provinces Abstract The aim of this study was to determine the wheat varieties and their common production in Sivas and Yozgat provinces. And the use of certified seeds and other technologies in wheat farming were also investigated. The surveys conducted both aestivum and durum wheat production areas, from irrigated and non-irrigated locations. Face to face survey technique was choosen after harvest in survey was conducted in Sivas, followed that with 122 in Yozgat. According to survey results, the farmers in Sivas and Yozgat preferred completely to use 36% and 17% certified wheat seeds, respectively. The partial use of certified seeds in this provinces were 43% and 57%. The reason why they didn t use certified seeds was recorded due to their high prices; 67% in Sivas and 76% in Yozgat. The farmers were cultivating more than two cultivars in the same growing season with 60% in sivas and 59% in Yozgat. The average seed production per decare was kg. Fertilizer application with sowing was 86% in Sivas and 97% in Yozgat. Spring fertilization ratio was recorded at both province 92%. Fertilizer application in Sivas was slightly lower because of the high fertilizer prices made the farmers do deferred payment. More than 80% of the farmers have tractors an done or more drills and plows. The research result indicate that the use of technology in wheat production increased recently. But, changes in technology and input prices have affected the level of use. Key Words: Sivas, Yozgat, Wheat, Use of Technology 193

2 GİRİŞ Tarım sektöründe yeni teknolojilerin adaptasyonu ile birlikte üretim faktörlerinin verimli ve etkin kullanımı tarımsal kalkınmanın sağlanmasında en önemli etkendir. Üreticinin değişimlere olan tutumu ve benimsediği teknoloji düzeyi ise tarımsal kalkınmanın göstergesi konumundadır. Özellikle kırsal alanda yaşayan halkın en önemli gelir kaynaklarından ve temel gıda maddelerinden biri olan buğday gibi stratejik ürünlerin üretiminde yeni teknolojilerin kullanılması daha büyük önem taşımaktadır. Bu nedenlerle; Dünya da ve Türkiye de gıda güvenliği ve güvencesinin sağlanması, üretici gelir düzeyinin yükseltilmesi amacıyla teknoloji geliştirmeye yönelik araştırmalar önem kazanmıştır. Bu araştırmalar sonucunda yeni çeşitler, gübreler, gübreleme ve toprak işleme yöntemleri, hastalık, zararlı ve yabancı otlarla mücadele yöntemleri ve sulama teknolojileri gibi birçok yeni teknolojiler geliştirilmiştir. Özellikle bilgi teknolojilerinin gelişmesiyle; üreticilerin bu teknolojilerden haberdar olması ve üretimde kullanması buğday üretiminin kalite ve verimliliğini önemli ölçüde etkileyecek, doğadan kaynaklanan riskleri de en aza indirmeye yardımcı olacaktır. Ancak yeni teknolojilerin kullanılmasında tarımsal işletmelerin yapısı ve üretici algısı kısıtlayıcı faktörlerdir. Türkiye de işletmelerin dağınık ve parçalı olması, gelir düzeyi düşük küçük aile işletmelerinden oluşması teknoloji kullanımını önemli ölçüde etkilemektedir. Bu çalışmanın amacı; buğday üretiminde kullanılan fiziki girdi ve teknolojilerin belirlenmesidir. MATERYAL VE METOT Çalışmanın ana materyalini Yozgat ve Sivas illerinde örnekleme yöntemi ile belirlenen çiftçilerle yüz yüze yapılan anket sonucunda elde edilen birincil veriler oluşturmuştur. Makro ve bölgesel istatistiklerin elde edilmesinde çeşitli kurum ve kuruluşların kayıtlarından yararlanılmıştır. Araştırma bölgesinde tarımsal üretim deseni verilerine dayanarak gayeli örnekleme yöntemine göre buğday tarımının yoğun olduğu yerleşim yerleri kuru ve sulu olmak üzere 2 ana sistemde incelenmiştir. Anket yapılacak köyler belirlendikten sonra, söz konusu köylerdeki amaca uygun tarım işletmelerinin işletme arazisi varlıkları Çiftçi Kayıt Sistemi kayıtları dikkate alınarak tabakalı örnekleme yöntemi ile çiftçi sayısı hesaplanmıştır. Bunun için tabakalı örnekleme yöntemlerinden Neyman Örnekleme yöntemi kullanılarak toplamda: Sivas ilinde : 5 ilçe, 21 köyde 104 anket Yozgat ilinde : 5 ilçe, 23 köyde 122 anket yapılmıştır. Öncelikle bölgede ekilen buğday çeşitlerinin yaygınlık oranı ve derecesi belirlenmiştir. Yaygınlık Oranı; toplam buğday eken üretici sayısı içinde çeşidi eken üreticilerin oranını, Yaygınlık Derecesi; buğday ekilen toplam alan içinde o çeşidin ekildiği alanın oranını ifade eder. Yaygınlık oranı etki değerleme çalışmalarında önemli indikatörlerden biridir (Mazid ve ark 2009). Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistik teknikleri kullanılmıştır. Kategorilerine göre frekanslarının toplam frekansa oranı alınarak yüzde oranlar ile açıklanmıştır. Faktörlerin önceliklendirilmesinde sıklık frekansları kullanılmıştır. Yaş, deneyim, gelir düzeyi, arazi büyüklüğü gibi cevaplar öncelikle kendi içinde gruplandırılmış ve ortalamaları hesaplanmıştır. Araştırma model olarak bir etki değerleme çalışması olup bu makalede yalnızca teknoloji kullanım düzeyi ele alınmıştır. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Araştırma Bölgesinin Demografik Özellikleri: Araştırma alanının ortalama hane halkı genişliği 5.4 (Sivas: 5.7 Yozgat: 5.1) olarak hesaplanmıştır. Her iki ilde de nüfus benzer özellikler göstermekle beraber, toplam nüfusun %50.2 si erkek nüfus, %49.8 i kadın nüfusu oluşturmaktadır. Nüfusun %50.9 u aktif nüfus olan arası yaş grubundadır. Anket yapılan işletme sahiplerinin yaş ortalaması ise 49,2 olarak bulunmuştur (Sivas: 47, Yozgat: 51.5). Sivas ta anket yapılan üreticilerin %73 ü ilköğretim, 194

3 %22 si lise, Yozgat ta %82 si ilköğretim, %15.6 sı lise mezunudur. Çiftçilik deneyimi ise Sivas ta 27, Yozgat ta 29 yıl olup ortalama 28 yıldır. Araştırma Bölgesinde Arazi varlığı ve tasarruf şekli: İşletmelerde toplam arazinin büyük bir kısmını tarla arazisi oluşturmaktadır. Toplam işlenen arazinin Sivas ta %18 i, Yozgat ta 8.9 u sulu arazidir. İşletme arazisi genişliği ortalama dekar olarak hesaplanmıştır. İşletme arazisinin gruplara göre tasarruf şekilleri incelendiğinde ise; Sivas ta toplam arazinin %41.5 i öz mülk, %41.3 ü kiralanan, %17.2 si ortakçılıkla işlenen arazidir. Yozgat ta %41.7 si öz mülk, %36.4 ü kira, %21.9 u ortak olarak işlenmektedir (Çizelge 1). Çizelge 1. Araştırma Bölgesinde Arazi Varlığı ve Tasarruf Şeklinin İllere Göre Dağılımı İl Adı Mülk Kira Ortak İşletme Başına Toplam Arazi (%) (%) (%) (Da) Sulu Kuru Sulu Kuru Sulu Kuru Sivas Yozgat Ortalama Araştırma Bölgesinde İşletmelerin Alet ve Ekipman Durumu: Sivas ilinde işletmelerin yaklaşık %6 sı, Yozgat ta %10 u, birden fazla traktöre sahiptir ve her iki ilde de işletmelerin yaklaşık %3 ü birden fazla mibzere sahiptir (Çizelge 2). İşletmelerde traktör başına işlenen arazi miktarı Sivas ve Yozgat ta önemli farklılık göstermemekle beraber ortalama dekar seviyesindedir. Çizelge 2. Araştırma Bölgesinde İşletmelerin Sahip Olduğu Alet-Ekipman Dağılımı (%) İller Hasat Sulama Traktör Römork Pulluk Mibzer Makinası Ekipmanı Sivas Yozgat Ortalama Araştırma Bölgesinde Buğday Çeşidi Kullanımı: Sivas ilinde 12 adet ekmeklik buğday 1 adet makarnalık buğday çeşidinin ekildiği belirlenmiştir. Ekmeklik buğdaylarda Bayraktar 2000 ve Tosunbey çeşitlerinin yaygınlık oranı daha yüksektir. Eski bir çeşit olan Gerek-79 çeşidinin yaygınlık oranı Tosunbey çeşidinden daha az olmasına rağmen ekim alanı olarak daha fazladır. Verim ortalamalarında Ankara Zerun yerel çeşidinin verimi dikkate alınmamıştır. Yeni çeşitlerin Gerek-79 ve Bezostaja-1 gibi eski çeşitlere oranla verimlerinin %63 oranında daha yüksek olduğu bulunmuştur (Çizelge 4). Çizelge 4.Sivas İlinde Ekilen Ekmeklik Buğday Çeşitlerinin Yaygınlık Oranı, Derecesi ve Verimleri Yaygınlık Oranı (%) Yaygınlık Derecesi (%) Ortalama Verim (kg/da) Çeşit Adı Kuru Sulu Ortalama Bayraktar Tosunbey Gerek Bezostaja Ankara Zerun Odeska Demir Diğer Toplam Yozgat ilinde 18 ekmeklik buğday çeşidi kullanılmaktadır ve Pehlivan çeşidi en fazla yaygınlık oranına sahiptir. Ahmetağa çeşidinin bölgeye yeni girdiği ve denendiği yaygınlık 195

4 oranı ve derecesinden görülmektedir. Birçok üretici tarafından ekilmesine rağmen ekim alanı olarak oldukça düşüktür. İkizce-96 ve KateA1 çeşitleri bölgede en fazla ekilen diğer ekmeklik buğday çeşitleridir. İlin ekmeklik buğday ortalama verimi yaklaşık 229 kg/da seviyesindedir (Çizelge5). Çeşit kullanımında bölgede yaşanan en önemli problemler; farklı iklim özelliklerine sahip alanlar için önerilen çeşitlerin kullanılması ve taban veya sulu arazilere önerilen çeşitlerin kuru alanlara ekilmesi sonucu verimde önemli kayıplar yaşanmasıdır. Çizelge 5. Yozgat İlinde Ekilen Ekmeklik Buğday Çeşitlerinin Yaygınlık Oranı, Derecesi ve Verimleri Çeşitler Yaygınlık Oranı (%) Yaygınlık Derecesi (%) Ortalama Verim (kg/da) Kuru Sulu Ortalama Pehlivan Ahmetağa İkizce Kate- A Bayraktar Ekiz Tosunbey Odeska Ukrayna Aldane Esperia Diğer TOPLAM Yozgat ilinde 5 farklı makarnalık buğday çeşidi ekilmektedir. En fazla tercih edilen Kızıltan-91 ve Ç-1252 çeşitleridir (Çizelge 6). Ortalama makarnalık buğday verimi kg/da olarak hesaplanmıştır. Çizelge 6. Yozgat İlinde Ekilen Makarnalık Buğday Çeşitlerinin Yaygınlık Oranı, Derecesi ve Verimleri Yaygınlık Oranı (%) Yaygınlık Derecesi (%) Ortalama Verim (kg/da) Kuru Sulu Ortalama Kızıltan Ç Mirzabey Çakmak Diğer TOPLAM Araştırma bölgesinde işletmelerin yaklaşık %60 tan fazlası birden fazla çeşit kullanmaktadır. Sivas ilinde bir işletmede en fazla 6, Yozgat ta 4 buğday çeşidi ekilmektedir (Çizelge 7). Çizelge 7. Araştırma Bölgesinde Bir İşletmede Ekilen Buğday Çeşit Miktarı (%) İller 1 çeşit 2 çeşit 3 çeşit 4 çeşit 6 çeşit Sivas Yozgat Ortalama Birden fazla buğday çeşidi ekme nedenlerinin başında Sivas ilinde ürünü garanti altına almak ve farklı kullanım alanlarında değerlendirmek gelmektedir. Yozgat ta ise çeşidi denemek ve ürünü garanti altına almak gelmektedir (Çizelge 8). 196

5 Çizelge 8. Birden fazla çeşit ekme nedenleri (Önem Sırasına Göre) Nedenler SİVAS YOZGAT Ürün almayı garanti etmek için(riske karşı) 1 2 Çeşidi ilk kez ekiyor ve şartlarıma uyup uymayacağını denemek istiyor olması 4 1 Farklı kullanım alanları için farklı çeşit ekmek istemesi (satmak, kendi kullanımı, hayvan yemi vb. ) 2 3 Hasat zamanı farklı olan çeşitler ekerek işgücü sıkıntısına düşmemek için 6 4 Parseller farklı toprak türüne ve konumuna sahip olduğu için her birine uygun 3 - olanı ekmek istemesi Eldeki mevcut tohumları ekmesi 5 - Çok çeşit yetiştirmekten hoşlanması 7 - (Sıklık Frekanslarına göre önceliklendirilmiştir) İşletmelerin büyük çoğunluğu sertifikalı tohumluk kullanmaktadır. Sivas ta %35.6 sı tohumluğun tamamını sertifikalı tercih ederken Yozgat ta %41 i bir kısmını sertifikalı kullanmaktadır (Çizelge 9). Çizelge 9. Araştırma Bölgesinde 2012 Yılında Sertifikalı Tohum Kullanma Durumu(%) İl Adı Tamamı Çoğu Bir Kısmı Sertifikasız Toplam Sivas Yozgat Ortalama Üreticilerin sertifikalı tohum kullanmama nedenlerinin başında fiyatının yüksek olması gelmektedir. Sertifikalı tohum desteğinden faydalanama ve buğday ekilen arazinin az olması diğer nedenlerdir (Çizelge 10). Çizelge 10. Araştırma Bölgesinde Çiftçilerin Sertifikalı Tohum Kullanmama Nedenleri Nedenler SİVAS YOZGAT Fiyatının Yüksek Olması 1 1 Bilgi Sahibi Olmaması - 4 Sertifikalı Tohum Desteğinden Yararlanılamaması 2 2 Buğday Ekilen Arazi Miktarının Az Olması 3 3 İstediği Sertifikalı Buğday Çeşidini Bulamaması 4 5 (Sıklık Frekanslarına göre önceliklendirilmiştir) Üreticilerin tohum çeşidi seçimini etkileyen başlıca faktörler sırasıyla; verim, fiyat, pazar durumu ve kalitedir. Sivas ta üreticilerin %38.7 si tohumluğu kooperatiften aldıklarını, Yozgat ta %47.8 i kendi tohumluğunu kullandıklarını ifade etmişlerdir. Diğer tohum kaynakları ise; TİGEM bayileri ve tüccarlardır. Araştırma bölgesinde dekara atılan tohum miktarı ortalama 23 kg düzeyindedir. Gübre Kullanımı: Sivas ta çiftçilerin %15 i, Yozgat ta %14 ü hayvan gübresi kullanmaktadır. Ekimle birlikte en fazla kullanılan gübreler ise DAP( ) ve K olup ortalama 15 kg/da gübre atılmaktadır. Ortalama %3.5 i ekimde hiç gübre uygulamadıklarını ifade etmişlerdir. Üst gübre olarak AN%33 her iki ilde de en çok tercih edilen gübre çeşididir ve dekara ortalama 13 kg atılmaktadır. Sivas ta çiftçilerin yaklaşık %22 si, Yozgat ta %7 si üst gübre uygulamamaktadır. İşletmelerin tamamı 2 kez toprak işleme yaparken ortalama %91 i 3 kez, %35.7 si 4 kez toprağı işlemektedir (Çizelge 11). 197

6 Çizelge 11. Araştırma Bölgesindeki İşletmelerde Toprak İşleme Sayısı İller Toprak İşleme Sayısı SİVAS YOZGAT Ortalama Yabancıot, Hastalık ve Zararlılarla Mücadele: Yabancı otlarla mücadele eden işletmelerin oranı Sivas İlinde %87, Yozgat ilinde %96 olarak hesaplanmıştır. Yozgat ilinde üreticilerin tamamı Sivas ilinde ise %97.3 ü kimyasal ilaçlama metoduyla, %2.7 si elle veya el ile kullanılan aletlerle mücadele ettiklerini belirtmişlerdir. Her iki ilde de üreticiler tarafından sarı pas hastalığının görüldüğü ancak yoğunluğunun az olduğu belirtilmiştir. Anket sonuçlarına göre Sivas ta ilaçlama yapılmadığı, Yozgat ta ise sadece %3.4 ünün ilaçlama yaptığı görülmüştür. Üreticilerin Sivas ilinde yaklaşık %18 i, Yozgat ilinde %20 si süne zararlısı olduğunu, orta derecede zarar verdiğini ve çoğunluğu ilaçlamaya gerek duymadıklarını söylemişlerdir. Sulama: Sulama yapanların oranı Sivas ta daha yüksektir. Ortalama %81,4 ü yağmurlama sulama yöntemini kullanmaktadır (Çizelge 12). Çizelge 12. Sulama Durumu, yöntemleri ve sulama kaynakları Sulama Sulama Yöntemi Sulama Kaynağı İller Yapanların Oranı (%) Salma Yağmurlama Yüzey Suyu Yer Altı Suyu SİVAS YOZGAT Ortalama SONUÇ Araştırma Bölgesinde daha önceki yıllarda yapılan araştırma sonuçlarına göre en fazla ekilen Bezostaja-1 ve Gerek-79 buğday çeşitleri olduğu görülmüştür. Kullanılan gübre ve tohumluk miktarı tavsiye edilen miktarların oldukça üzerinde bulunmuştur (Küçükçongar ve ark. 2006, 2013). Orta Anadolu Bölgesinde yürütülen diğer araştırmalarda ise üreticilerin eski çeşitlerin yerine yeni geliştirilen daha verimli ve kaliteli buğday çeşitlerine yöneldiği izlenmiştir (Karabak ve ark. 2012, 2013). Bu çalışmada ise çeşit sayısının giderek arttığı, yüksek gelir getiren çeşitlerin ekildiği sonucuna varılmıştır. Yeni çeşit ve teknoloji kullanımını engelleyen en önemli faktör; bu çeşit ve teknoloji fiyatlarının yüksek olmasıdır. Teknoloji kullanımında üreticilerin dikkat etmesi gereken husus teknolojinin bölgeye ve kendi şartlarına uygun olmasıdır. Ancak özellikle çeşit seçiminde bu hususun üreticiler tarafından dikkate alınmadığı, daha sonraki yıllarda önemli gelir kayıplarına neden olabileceği düşünülmektedir. Kontrollü çeşit yayım programlarının hazırlanması ve üreticinin bilgilendirilmesi önerilmektedir. KAYNAKLAR Mazid, A. Amegbeto.K.N., Keser M., Alexey M., Peker K., Bağcı A., Akın M., Küçükçongar, M., Kan, M., Karabak, S., Semerci, A., Altıkat, A., Yakutbay, Ş., (2009), Adoption And Impacts Of Improved Winter And Spring Wheat Varieties İn Turkey, Icarda-Allepo/Suriye Karabak S., Taşcı R., Acar O., Bozdemir Ç., Ankara, Sivas Ve Yozgat İllerinde Buğday Üreticilerinin Pazarlama Davranışları, 18. Ulusal Pazarlama Kongresi Bildiri Kitabı, Kars/Sarıkamış,s Karabak S., Taşcı R., Özkan N., Bozdemir Ç., Demirtaş R., Demirtaş M., 2012 Ankara İlinde Buğday Çeşitlerinin Yaygınlığı ve Ekonomik Analizi, 10.Tarım Ekonomisi Kongresi Kitabı, Konya,Cilt 2 Sayfa Küçükçongar, M., Cevher,C., Kan, M., Kan, A., Taner, S., Hekimhan, H., Arısoy, Z., Taner, A., Kaya, Y., Karabak, S., Atalay, A., Bolat, N., Çekiç, C., Atmaca, E., Avcıoğlu, R Orta Anadolu 198

7 Bölgesinde Buğday Üretiminde Kullanılan Teknolojilerin Belirlenmesi, TAGEM Proje No: TAGEM/TA/04/03/01/007. Küçükçongar, M., Kan, M., Kan, A., Karabak, S., Özer, E., Akçacık A., Aydoğan S., Uludağ e., Özkan N, Bozdemir Ç. Taşçı R., Salantur A, Özdemir B, Özderen T., Karaca K, Bolat, N., Karaman Y, Ulucan O, Yüksel S, Dayıoğlu R, Özdemir S, Karaduman Y Orta Anadolu ve Batı Geçit Bölgesinde Buğday Çeşitlerinin Yaygınlığının İzlenmesi, TAGEM Proje No: TAGEM/TA/04/10/01/