T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TANITMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Transkript

1 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TANITMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE NİN YABANCI DİL EĞİTİM POLİTİKALARI VE TURİZM SEKTÖRÜNE NİTELİKLİ İŞGÜCÜ OLUŞUMUNDAKİ ROLÜ UZMANLIK TEZİ Murat ALICIGÜZEL NİSAN, 2012 ANKARA

2

3 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TANITMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE Nİ N YABANCI DİL EĞİTİM POLİTİKALARI VE TURİZM SEKTÖRÜNE NİTELİKLİ İŞGÜCÜ OLUŞUMUNDAKİ ROLÜ UZMANLIK TEZİ Murat ALICIGÜZEL TEZ DANIŞMANI Arkeolog Dr.Şehnaz ERASLAN NİSAN, 2012 ANKARA

4 KABUL VE ONAY Murat ALICIGÜZEL tarafından hazırlanan TÜRKİYE NİN YABANCI DİL EĞİTİM POLİTİKALARI VE TURİZM SEKTÖRÜNE NİTELİKLİ İŞGÜCÜ OLUŞUMUNDAKİ ROLÜ adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Dr.Şehnaz ERASLAN (Danışman) Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı İmzası Başkan : Üye : Üye : Üye : Üye : Tarih :.../. / Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur.

5 SINAV YETERLİK KOMİSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplayıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. / /2012 Murat ALICIGÜZEL Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı

6 KÜLTÜR VE TURİZM UZMANLIK TEZİNİN ÇOĞALTILMASI VE YAYIMI İÇİN İZİN BELGESİ Tez Hazırlayanın Adı Soyadı : Murat ALICIGÜZEL Tez Konusu : Türkiye nin Yabancı Dil Eğitim Politikaları ve Turizm Sektörüne Nitelikli İşgücü Oluşumundaki Rolü. Tez Danışmanı : Dr.Şehnaz ERASLAN Kültür ve Turizm Uzmanlık Tez çalışmamım, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayımlanarak Milli Kütüphane ve İhtisas Kütüphanesinde her türlü elektronik formatta arşivlenmesini ve kullanıma sunulmasını kabul ediyorum.././2012

7 ÖNSÖZ Gelişmekte olan ülkelerde sanayinin alternatifi, ekonomik gelişmenin ve kalkınmanın itici güçlerinin en önemlisi olarak turizm sektörü görülmektedir. Dünyada gelişen sektörlerin başında turizm sektörü gelmektedir. Turizm sektörü yıllar içerisinde büyük gelişmeler göstererek Dünya nın birçok ülkesinde ekonominin lokomotifi haline gelmiştir. Türkiye de turizm sektörü hızla yükselmekte ve gelecek açısından umut verici bir tablo sunmaktadır. Turizm sektöründeki bu hızlı gelişme özellikle 1980 li yıllardan sonra ülkemizde de hızla artan tesis ve yatak kapasitesi ile sağlanan hizmet çeşitliliği beraberinde, meslekî eğitim almış nitelikli işgücü açığı sorununu gündeme getirmiştir. Diğer sektörlerdeki ekonomik mal ve hizmet üretiminden farklı olarak turizm sektörünün kendine özgü, emeğe dayalı bir özellik göstermesi nedeniyle, turizm sektöründe genel anlamda insan faktörü büyük önem kazanmaktadır. Bu durum, sektörün kaliteli hizmet sunabilmesinde nitelikli işgücüne olan ihtiyacını öne çıkarmaktadır. Modern turizm anlayışının gerektirdiği hizmet kalitesinin sağlanması ve turist ile turiste hizmet edenler arasındaki ilişkilerin sağlıklı ve kaliteli olarak gerçekleştirilmesi zorunluluğu, büyük ölçüde sektörde istihdam edilen işgücünün meslekî ve teknik eğitim düzeylerinin yüksek olmasına bağlıdır. Bu bağlamda yabancı dil becerisi turizm sektöründe istihdam edilen işgücü açısından önem arz etmektedir. Türkiye'de yabancı dil giderek önem kazanmaktadır. Avrupa ile gelişen ilişkiler sonucunda yabancı dil ihtiyacı da artmaktadır. İnternet in gelişmesi, ticari ilişkilerin artması, uluslararası turizm pazarında ülkemizin giderek artan bir paya sahip olması, Türkiye'de de yabancı dil öğretiminin gelişmesini ve yaygınlaşmasını zorunlu kılmaktadır. Yabancı dille eğitim veren okullar bu gelişmelere paralel olarak artmaktadır. Açılan Anadolu, Fen ve Süper liseler bu gelişmeyi göstermektedir. Yabancı dil eğitiminin Türkiye'de geliştiğini gösteren bir diğer veri de sekiz yıllık eğitim çerçevesinde yabancı dilin ilkokul 4. sınıfa kadar inmiş olmasıdır. Birkaç yıl öncesinde yabancı dil eğitimi ortaokulda başlarken artık ilkokulda başlamaktadır. Bu da günümüzde, yabancı dil eğitimine verilen önemi göstermektedir. i

8 Turizm sektöründe görev alacak veya kendi başına iş yapabilecek, yabancı dil bilen nitelikli elemanların yetiştirilmesi açısından, ilköğretim sonrası 4 yıl eğitim veren Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri önemli rol oynamaktadır. Yükseköğretimde ise ön lisans düzeyinde eğitim veren Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksek Okulları, lisans ve lisansüstü düzeylerinde Turizm İşletmeciliği alanlarıyla ilgili eğitimler veren üniversiteler sektöre nitelikli işgücü oluşturulmasında önemli yere sahiptirler. Geleceğin Türkiye sinde ekonominin itici gücü olarak kabul edilen turizm sektörünün kendisine yönelen talebin ihtiyaçlarına cevap vermesi ve umulan hedeflere ulaşırken ulusal yararları en üst düzeyde gerçekleştirmesi için sektörde yer alacak nitelikli işgücünün, mesleki eğitim almış, yabancı dil bilen, nitelikli işgücü olarak, sektörde yerini alması gerekmektedir. Küreselleşen dünyada, ülkeler arası etkileşimin giderek artması sonucu yabancı dil öğretimi giderek önem kazanmaktadır. Günümüzde yabancı dil bilgi ve becerisinin önemi, özellikle uluslararası ilişkilerinde, ticarette, turizmde, bankacılık ve finans alanlarında kendini göstermektedir. Ülkemizin yabancı dile bakış açısının değiştiği ve günümüz insanlarının büyük bir kısmının yabancı dil öğrenme gayreti içinde bulunduğu gözlenmektedir. Ülkemizde de bu anlamda yoğun bir öğrenmeöğretme çabası göze çarpmaktadır. Bu çalışmada, ülkemizde geçmişten günümüze yabancı dil eğitiminin tarihi seyrini, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarının yapısını, turizm sektörüne yetişmiş iş gücünün oluşumunda etkisi bulunan ve sektöre doğrudan işgücü yetiştiren Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liselerini, Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksek Okullarını ve üniversitelerde lisans ve lisansüstü düzeylerinde Turizm İşletmeciliği alanlarında eğitim veren eğitim kurumlarının mevcut durumunu ve tüm örgün eğitim kurumlarında günümüzde uygulanan yabancı dil eğitimini detaylıca incelenecektir. Tez çalışmam süresince, desteklerini esirgemeyen, yapıcı önerileri ile çalışmamın niteliğine büyük katkılar sağlayan danışmanım Dr. Şehnaz ERASLAN a teşekkürlerimi ve saygılarımı sunuyorum. ii

9 TABLOLAR VE ŞEKİLLER DİZİNİ BİRİNCİ BÖLÜM TABLO VE ŞEKİLLERİ Tablo 1. 1 Üniversitelerde okuyan öğrenci sayısını eğitim kademelerine göre yüzdelik oranlarıyla ifade eden tablo Şekil 1.1 Üniversitelerde okuyan öğrenci sayısını eğitim kademelerine göre yüzdelik oranlarıyla ifade eden grafik tablosu Şekil 1.2 Türk Milli Eğitim Sistemi Şeması BEŞİNCİ BÖLÜM TABLO VE ŞEKİLLERİ Tablo 5.1 İlköğretim Okulları Haftalık Ders Çizelgesi Tablo 5.2 Genel Lise Yabancı Dil Haftalık Ders Çizelgesi Tablo 5.3 Anadolu Lisesi Yabancı Dil Haftalık Ders Çizelgesi Tablo 5.4 Hazırlık sınıfı bulunan Anadolu Lisesi Yabancı Dil Haftalık Ders Çizelgesi Tablo 5.5 Fen Lisesi Yabancı Dil Haftalık Ders Çizelgesi Tablo 5.6 Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri Yabancı Dil Haftalık Ders Çizelgesi Tablo 5.7 Sosyal Bilimler Liseleri Yabancı Dil Haftalık Ders Çizelgesi Tablo 5.8 Anadolu Meslek Lisesi Yabancı Dil Haftalık Ders Çizelgesi SONUÇ VE ÖNERİLER BÖLÜMÜ TABLO VE ŞEKİLLERİ Tablo 6.1 Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı okullarda görev yapan öğretmen sayıları Tablo 6.2 İlköğretim okullarında Yabancı Dile göre Öğrenci Sayısı Tablo 6.3 Ortaöğretim okullarında Yabancı Dile göre Öğrenci Sayısı iii

10 Tablo Eğitim Öğretim yılına göre öğretmen başına düşen öğrenci sayısı Tablo yılları arasında dünyada konuşulan dillere göre ülkemize gelen turist sayıları Şekil yılları arasında dünyada konuşulan dillere göre ülkemize gelen turist sayıları grafiği iv

11 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ..i TABLOLAR VE ŞEKİLLER DİZİNİ...iii İÇİNDEKİLER v GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI Türk Millî Eğitim Sisteminin Eğitim Kademeleri Okul Öncesi Eğitim Kademesi İlköğretim Eğitim Kademesi Ortaöğretim Eğitim Kademesi Genel Ortaöğretim Kurumları Meslekî ve Teknik Ortaöğretim Kurumları Yükseköğretim Eğitim Kademesi İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE DE TURİZM EĞİTİMİ TÜRKİYE DE TURİZM EĞİTİMİ Mesleki Turizm Eğitimin Tarihsel Gelişimi Turizm Eğitiminin Genel Yapısı Türkiye de orta öğretim düzeyinde mesleki turizm eğitimi Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri Anadolu Aşçılık Meslek Liseleri Anadolu Ticaret Meslek Liseleri Türkiye de Yüksek Öğretim Düzeyinde Mesleki Turizm Eğitimi Önlisans Düzeyinde Mesleki Turizm Eğitimi Lisans Düzeyinde Mesleki Turizm Eğitimi Lisansüstü Düzeyde Mesleki Turizm Eğitimi v

12 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE DE GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE YABANCI DİL EĞİTİMİ TÜRKİYE DE GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE YABANCI DİL EĞİTİMİ Türkiye de Yabancı Dil Öğretimi nin Tarihi Seyri Cumhuriyet öncesi dönemlerde Yabancı Dil Öğretimi Cumhuriyet Döneminde Yabancı Dil Öğretimi Avrupa Konseyi ile Yapılan Ortak Çalışmalar Yabancı Dil Öğretiminde Program Geliştirme Çalışmaları Yabancı Dilde Basamaklı Kur Sistemi Uygulaması İkinci Yabancı Dil Öğretimine Başlanması Türk Eğitim Sisteminde Yabancı Dil Öğretim Programları Normal Yabancı Dil Öğretimi Yapan Okullar Takviyeli Yabancı Dil Öğretimi Yapan Okullar Yabancı Dille Öğretim Yapan Okullardır Yabancı Dille Öğretim yapan Özel Türk Okulları Yabancı Dille Öğretim Yapan Özel Yabancı Okullar DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE NİN YABANCI DİL EĞİTİM POLİTİKALARI TÜRKİYE NİN YABANCI DİL EĞİTİM POLİTİKALARI Dil ve dil eğitim politikaları Yabancı Dil Eğitim Politikalarında Etkisi Bulunan Kurum ve Kuruluşlar Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Milli Eğitim Şuraları BEŞİNCİ BÖLÜM OKUL PROGRAMLARINDA YABANCI DİL ÖĞRETİMİ OKUL PROGRAMLARINDA YABANCI DİL ÖĞRETİMİ İlköğretimde Yabancı Dil Eğitimi Ortaöğretimde Yabancı Dil Genel Ortaöğretim Genel Liseler Anadolu Liseleri Fen Liseleri Güzel sanatlar ve spor liseleri vi

13 Sosyal bilimler liseleri Meslekî ve Teknik Ortaöğretim Anadolu Meslek Liseleri Yükseköğretimde Yabancı Dil Ortak zorunlu yabancı dil ders uygulaması Seçmeli hazırlık sınıfı uygulaması Dikey Geçişli Zorunlu hazırlık sınıfı uygulaması Yatay Geçişli-Zorunlu hazırlık sınıfı uygulaması Yaygın eğitimde Yabancı Dil TÖMER Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi Alanya Halk Eğitim Merkezinde Yabancı Dil Eğitimi SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKÇA ÖZET RESUME.122 ÖZGEÇMİŞ vii

14 GİRİŞ Gelişmekte olan ülkelerde sanayinin alternatifi, ekonomik gelişmenin ve kalkınmanın itici güçlerinin en önemlisi olarak turizm sektörü görülmektedir. Bu anlamda turizm hareketlerinden daha fazla pay alabilmek için ülkemiz de dahil olmak üzere birçok ülke, turizm işletmelerinin sayı ve kapasitelerini hızla artırmaya başlamıştır. Sektörel anlamdaki bu hızlı gelişme trendiyle birlikte 1980 li yıllardan sonra ülkemizde de hızla artan tesis ve yatak kapasitesi ve sağlanan hizmet çeşitliliği, meslekî eğitim almış nitelikli işgücü açığı sorununu gündeme getirmiştir. Diğer sektörlerdeki ekonomik mal ve hizmet üretiminden farklı olarak turizm sektörünün kendine özgü, emeğe dayalı bir özellik göstermesi nedeniyle, turizm sektöründe genel anlamda insan faktörü büyük önem kazanmaktadır. Bu durum, sektörün kaliteli hizmet sunabilmesinde nitelikli işgücüne olan ihtiyacını öne çıkarmaktadır. Uluslararası turizm pazarından daha fazla pay almak isteyen ülkelerin, fiyat ve fiyat dışı unsurlara bağlı olarak rekabete girişmesi, modern turizm anlayışının gerektirdiği hizmet kalitesinin sağlanması ve turist ile turiste hizmet edenler arasındaki ilişkilerin sağlıklı ve kaliteli olarak gerçekleştirilmesi zorunluluğu, büyük ölçüde sektörde istihdam edilen işgücünün meslekî ve teknik eğitim düzeylerinin yüksek olmasına bağlıdır. Bu bağlamda yabancı dil becerisi turizm sektöründe istihdam edilen işgücü açısından önem arz etmektedir. Türkiye'de yabancı dil giderek önem kazanmaktadır. Bir taraftan Avrupa ile gelişen ilişkiler sonucunda yabancı dile olan ihtiyaç artmakta iken diğer taraftan da internet in gelişmesi, ticari ilişkilerin artması, uluslararası turizm pazarında ülkemizin giderek artan bir paya sahip olması gibi kimi etkenler Türkiye'de de yabancı dil öğretiminin gelişmesini ve yaygınlaşmasını daha da zorunlu kılmaktadır. Yabancı dille eğitim veren okullar bu gelişmelere paralel olarak artmaktadır. Açılan Anadolu, Fen ve Süper liseler de bu gelişmeyi göstermektedir. Yabancı dil eğitiminin Türkiye'de geliştiğini gösteren bir diğer veri de sekiz yıllık eğitim çerçevesinde yabancı dilin ilkokul 4. sınıfa kadar inmiş olmasıdır. Birkaç yıl 1

15 öncesinde yabancı dil eğitimi ortaokulda başlarken artık ilkokulda başlamaktadır. Bu da günümüzde, yabancı dil eğitimine verilen önemi gözler önüne sermektedir. Turizm sektöründe görev alacak veya kendi başına iş yapabilecek, yabancı dil bilen nitelikli elemanların yetiştirilmesi açısından, ilköğretim sonrası 4 yıl eğitim veren Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri önemli rol oynamaktadır. Yükseköğretimde ise ön lisans düzeyinde eğitim veren Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksek Okulları, lisans ve lisansüstü düzeylerinde Turizm İşletmeciliği alanlarıyla ilgili eğitimler veren üniversiteler sektöre nitelikli işgücü oluşturulmasında önemli yere sahiptirler. Geleceğin Türkiye sinde ekonominin itici gücü olarak kabul edilen turizm sektörünün kendisine yönelen talebin ihtiyaçlarına cevap vermesi ve umulan hedeflere ulaşırken ulusal yararları en üst düzeyde gerçekleştirmesi için sektörde yer alacak nitelikli işgücünün, mesleki eğitim almış, yabancı dil bilen, nitelikli işgücü olarak, sektörde yerini alması gerekmektedir. Turistik mal ve hizmetin kendine özgü nitelikleri ve verilen hizmetin kalitesi ve bu çerçevede çalışanın hizmete yansıyacak bireysel katkıları, bu kişilere verilecek eğitimin kaliteli bir eğitim olmasını zorunlu kılmaktadır. Tüm bunlara ek olarak küreselleşen dünyada, ülkeler arası etkileşimin giderek artması sonucu yabancı dil öğretimi de giderek önem kazanmaktadır. Günümüzde yabancı dil bilgi ve becerisinin önemi, özellikle uluslararası ilişkilerde, ticarette, turizmde, bankacılık ve finans alanlarında kendini göstermektedir. Bu süreçle doğru orantılı olarak da ülkemizin yabancı dile bakış açısının değiştiği ve günümüz insanlarının büyük bir kısmının yabancı dil öğrenme gayreti içinde bulunduğu gözlenmektedir. Ülkemizde de bu anlamda yoğun bir öğrenme-öğretme çabası göze çarpmaktadır. Bu çalışmada da, ülkemizde geçmişten günümüze yabancı dil eğitiminin tarihi seyri, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarının yapısı ve günümüzde uygulanan yabancı dil eğitimi mercek altına alınacaktır. 2

16 Araştırmanın Amacı, Kapsamı ve Yöntemi Amaç Türk eğitim sistemini incelerken, turizm sektörüne yetişmiş iş gücünün oluşumunda etkisi bulunan ve sektöre doğrudan işgücü yetiştiren Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri, Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksek Okulları ve üniversitelerde lisans ve lisansüstü düzeylerinde Turizm İşletmeciliği alanlarında eğitim veren eğitim kurumlarının mevcut durumu, Türk eğitim sisteminde örgün eğitim adı altında bulunan okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarının genel yapısı ve örgün eğitim içerisinde yer alan tüm eğitim kurumlarında öğretilen yabancı diller ile haftalık ders saatlerini ve her yabancı dil için öğrenci sayıları detaylıca araştırılacaktır. Kapsam ve Yöntem Türkiye nin Yabancı Diller Eğitim Politikası ve Turizm Sektörüne nitelikli işgücü oluşumundaki rolü başlıklı Uzmanlık Tezi araştırmasında söz konuyla alakalı yazılmış kitaplardan, makalelerden, tezlerden, kurum ve kuruluşların yayınladıkları istatistikî verilerde, güncel mevzuat ve Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulunun konuya ilişkin kararlarından ve son olarak Milli Eğitim Şuralarında alınan kararlardan faydalanılacaktır. Sosyal Bilimlerde, araştırma yöntemlerinden Max Weber in anlamaya dayalı araştırma metoduna (Méthode Compréhensive) bağlı kalınacak ve araştırmanın her safhasında nesnel bir tutum izlenilmesine özen gösterilecektir. Söz konusu metodun gereği olarak, konuyla alakalı literatür taraması yapılarak Türk eğitim sistemi ve bu sistemde yabancı dil eğitiminin ne şekilde yapıldığı hususunda genel bir çerçeve çizilecek ve bunun üzerinden Türkiye nin yabancı diller eğitim politikalarının turizm sektöründe görev alacak gelecek nesiller yetiştirilmesinde etkisini irdeleyen ve öneriler getiren bir sonuca varılmaya çalışılacaktır. 3

17 Araştırma beş bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde, Türk Eğitim sisteminin genel yapısı ele alınmış, örgün eğitim tanımı altında bulunan okulöncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kademeleri detaylıca incelenmiştir. Her bir eğitim kademesinde Milli Eğitim Bakanlığının ve Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığının yayınladığı istatistikî verilerden faydalanılarak genel durum tablosu ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde, Türkiye de turizm eğitimi ele alınmıştır: Mesleki turizm eğitiminin tarihsel gelişimi, turizm eğitiminin genel yapısı, ortaöğretim ve yükseköğretimde mesleki turizm eğitimi konuları irdelenmiştir. Üçüncü bölümde, Türkiye de yabancı dil eğitimi genel hatlarıyla ele alınmıştır: yabancı dil öğretiminin tarihi seyri ve geçmişten günümüze yabancı dil konusunda program geliştirme çabalarına değinilmiştir. Dördüncü bölümde, yabancı dil eğitim politikaları ana başlığı altında, yabancı dil eğitim politikalarının oluşturulmasında önem arz eden Milli Eğitim Şuraları ve geçmişten günümüze alınan kararları irdelenmiştir. Beşinci bölümde, okul programlarında yabancı dil öğretimi ele alınmıştır. Yabancı dilin okul programlarındaki yeri; ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarında yabancı dil dersleri ve mevcut koşullarda uygulanması konusu detaylıca incelenmiştir. Ayrıca bu bölüm dâhilinde örgün eğitim haricinde yer alan yaygın eğitimde de yabancı dil eğitimi ele alınmış ve konuya ilişkin Alanya Halk Eğitim Merkezinde sunulan yabancı dil dersleriyle Türkiye genelinde şubeleri bulunan TÖMER Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi nin eğitim faaliyetlerine değinilmiştir. 4

18 BİRİNCİ BÖLÜM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI Türkiye de bugünkü yapısıyla Milli Eğitim, 3 Mart 1924 tarih ve 430 kanun numarası ile kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) ile bütün eğitim kurumlarının Maarif Vekaleti ne (Milli Eğitim Bakanlığı na) bağlanması ve öğretimin tek çatı altında toplanması ile oluşmuştur. Öğretim Birliği Yasası, Türkiye Cumhuriyeti nde eğitimin temel kanunu kabul edilmiş ve daha sonra çıkarılan kanunlara da esas teşkil etmiştir. Bu kanun 1982 Anayasası nda maddeyle koruma altına alınmış inkılâp kanunlarından bir tanesidir: I. İnkılâp kanunlarının korunması MADDE 174. Anayasanın hiçbir hükmü, Türk toplumunu çağdaş uygarlık seviyesinin üstüne çıkarma ve Türkiye Cumhuriyetinin lâiklik niteliğini koruma amacını güden, aşağıda gösterilen inkılâp kanunlarının, Anayasanın halkoyu ile kabul edildiği tarihte yürürlükte bulunan hükümlerinin, Anayasaya aykırı olduğu şeklinde anlaşılamaz ve yorumlanamaz: 1. 3 Mart 1340 tarihli ve 430 sayılı Tevhidi Tedrisat Kanunu; Teşrinisâni 1341 tarihli ve 671 sayılı Şapka İktisâsı Hakkında Kanun; Teşrinisâni 1341 tarihli ve 677 sayılı Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddine ve Türbedarlıklar ile Bir Takım Unvanların Men ve İlgasına Dair Kanun; Şubat 1926 tarihli ve 743 sayılı Türk Kanunu Medenisiyle kabul edilen, evlenme akdinin evlendirme memuru önünde yapılacağına dair medenî nikâh esası ile aynı kanunun 110 uncu maddesi hükmü; Mayıs 1928 tarihli ve 1288 sayılı Beynelmilel Erkamın Kabulü Hakkında Kanun; 6. 1 Teşrinisâni 1928 tarihli ve 1353 sayılı Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun; Teşrinisâni 1934 tarihli ve 2590 sayılı Efendi, Bey, Paşa Gibi Lâkap ve Unvanların Kaldırıldığına Dair Kanun; 8. 3 Kânunuevvel 1934 tarihli ve 2596 sayılı Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun Anayasasının tam metnine ulaşmak için : (Erişim Tarihi: ) 5

19 Yukarıda tam metni de verilen maddeye göre eğitim; adalet, güvenlik ve sağlık gibi devletin temel işlevlerinden birisi olup devletin denetimi ve gözetimi altında yapılmaktadır. Eğitim hakkı, T.C Anayasasının 42.maddesi ile güvence altına alınmıştır. İlgili madde, hiç kimsenin eğitim ve öğrenin hakkında yoksun bırakılamayacağı, ilköğretimin kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunlu olduğunu ve bu hizmetin devlet okullarında parasız olduğunu hususunu belirtir. İlgili madde ayrıca, Türkçeden başka hiçbir dilin, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamayacağını ve öğretilemeyeceğini, buna karşın eğitim ve öğretim kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tâbi olacağı esasların ayrıca kanunla düzenleneceğini bildirir. II. Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi MADDE 42. Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir. Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılâpları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz. Eğitim ve öğretim hürriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz. İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır. Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, Devlet okulları ile erişilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla düzenlenir. (Ek fıkra: 9/2/ /2 md. Bu fıkra Anayasa Mahkemesinin 5/6/2008 tarih ve E.2008/16, K.2008/116 sayılı Kararı ile iptal edilmiştir [(Resmî Gazete, 22 Ekim 2008, Sayı 27032]). (*) Devlet, maddî imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır. Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araştırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez. Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tâbi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletlerarası andlaşma hükümleri saklıdır. (*) NOT: Anayasa Mahkemesinin 5/6/2008 tarih ve E.2008/16, K.2008/116 sayılı Kararı ile iptal edilen ek fıkra şöyleydi: "Kanunda açıkça yazılı olmayan herhangi bir sebeple kimse yükseköğrenim hakkını kullanmaktan mahrum edilemez. Bu hakkın kullanımının sınırları kanunla belirlenir." 6

20 Türk Millî Eğitim Sisteminin genel çerçevesi, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu 2 ile belirlenmiştir. Milli Eğitim, eğitimin tür ve kademelerini ve işleyişe dönük esasları düzenleyen mevzuatla Türk Eğitim Sistemi bugünkü yapısına kavuşmuştur Türk Millî Eğitim Sisteminin Eğitim Kademeleri Türk Millî eğitim sistemi, bireylerin eğitim gereksinimlerini karşılayacak şekilde ve bir bütünlük içinde "örgün eğitim" ve "yaygın eğitim" olmak üzere, iki ana bölümden oluşur. Örgün eğitim, belirli yaş grubundaki ve aynı seviyedeki bireylere, amaca göre hazırlanmış programlarla okul çatısı altında yapılan düzenli eğitimdir. Örgün eğitim, okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarını kapsamaktadır 3. Yaygın eğitim, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademelerden birinden ayrılmış olan bireylere ilgi ve gereksinme duydukları alanda örgün eğitim yanında veya dışında düzenlenen eğitim faaliyetlerinin tümünü kapsar 4. Yaygın eğitim; genel ve meslekî teknik yaygın eğitim olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Türk Eğitim Sisteminin kademelerine göre bugünkü örgün eğitim yapısını oluşturan kurumlar sırasıyla: Okul Öncesi Eğitim Kademesi Okul öncesi eğitim; isteğe bağlı olarak zorunlu ilköğretim çağına gelmemiş 3-5 yaş grubundaki çocukların eğitimini kapsar. Okul öncesi eğitim kurumları, bağımsız anaokulları olarak kurulabildikleri gibi, kız meslek liselerine bağlı uygulama sınıfları ile diğer öğretim kurumlarına bağlı anasınıfları olarak da sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu tam metni için: sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 14574, Tarih: 24/6/1973, madde sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 14574, Tarih: 24/6/1973, madde 18 7

21 açılabilmektedir. Okul öncesi eğitim kurumlarının büyük bir çoğunluğu, çalışan annelerin yoğun olduğu büyük şehirlerde bulunmaktadır 5. Okul öncesi eğitimin amacı; çocukların bedensel, zihinsel, duygusal gelişimini, iyi alışkanlıklar kazanmasını, onların ilköğretime hazırlanmasını, koşulları elverişsiz çevrelerden gelen çocuklar için ortak bir yetişme ortamı yaratılmasını ve Türkçenin doğru ve güzel konuşulmasını sağlamaktır eğitim öğretim yılında Türkiye genelinde 1698 okul öncesi eğitim veren okul bulunmakta, okul öncesi eğitim yapıldığı ana sınıf sayısı ise dür. Bu okullarda, öğrenci eğitim görmekte, toplam öğretmen görev yapmaktadır 7. Bu sayılardan yola çıkarak, okul başına ortalama 473,94 öğrenci, ana sınıf başına 34,02 öğrenci, öğretmen başına ise 27,42 öğrenci düşmektedir. Bu sayılar, kendinden bir sonraki kademe olan ilköğretim kademesiyle kıyaslandığında, ne denli sınırlı kaldığı daha iyi anlaşılmaktadır. Bu durum, okul öncesi eğitimin Anadolu genelinde pek yaygın olmadığı sonucunu gösterir mahiyettedir. Yine aynı eğitim öğretim yılında yayınlanmış verilere göre, 1698 okul öncesi eğitim veren okul sayısının 1024 ü devlet, 674 ü özeldir. Özel okulların toplam ana okul sayısına oranı %39,69 olarak hesaplanmaktadır: bu da gösteriyor ki, hiçbir eğitim kademesinde olmayan bir oranda özel teşebbüsün varlığı mevcuttur. Söz konusu özel ana okullarda, çocuk eğitiminde farklılık oluşturma gayesiyle yabancı dile alıştırma derslerinin sunulduğu görülmektedir. Böylesi derslere, öğrenci velileri tarafından rağbet edildiği ve özel anaokulu tercihinde önem arz ettiği de görülmektedir. 5 Milli Eğitim Bakanlığının yayınladığı Milli Eğitim İstatistikleri nin illere göre Okul Öncesi Eğitim istatistiklerine (s.48-52) baktığımızda Türkiye genelinde anasınıf bulunduğunu ve ülkemizin nufusu en fazla ilk üç büyük şehirleri arasında sayılan İstanbul da 2.137, İzmir de 1.011, Ankara da anasınıfı bulunmaktadır. Tüm illere bakıldığında, Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının ilçelerden ziyade illerde yoğunlaşmakta olduğu söylenebilir. 6 Okul Öncesi Eğitim Kurumları Yönetmeliği, T.C. Resmî Gazete, Sayı:25486, Tarih: 08/06/2004, maddesi 6 7 Milli Eğitim Bakanlığının yayınladığı Milli Eğitim İstatistikleri s. 47 8

22 İlköğretim Eğitim Kademesi İlköğretim, 6-14 yaş grubundaki çocukların eğitim ve öğretimini kapsar 8. İlköğretimin amacı; her Türk çocuğunun iyi birer yurttaş olabilmesi için, gerekli temel bilgi, beceri, davranış ve alışkanlık kazanmasını, millî ahlak anlayışına uygun olarak yetişmesini, ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda hayata ve bir üst öğrenime hazırlanmasını sağlamaktır 9. İlköğretim kız ve erkek bütün yurttaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır yılında yapılan düzenleme ile ortaokul seviyesi ilköğretim kademesine dahil edilerek sekiz yıla çıkarılmış ve zorunlu eğitim olarak kabul edilmiştir 10. Anılan reformla, ilköğretim dördüncü sınıftan itibaren zorunlu yabancı dil dersi konulmuştur. Ayrıca söz konusu yabancı dil dersleri, özel ilköğretim okullarında, öğrenci velilerinin istediği doğrultusunda, seçmeli ders olarak ilköğretim birinci sınıftan itibaren eğitim öğretim programlarda yer almıştır 11. İlköğretim, okullarda kesintisiz eğitim olarak yapılmakta ve bitirenlere ilköğretim diploması verilmektedir eğitim öğretim yılında Türkiye genelinde ilköğretim okulu bulunmakta, bu okullarda, öğrenci eğitim görmekte, toplam öğretmen görev yapmaktadır. 13 Bu sayılardan yola çıkarak, okul başına ortalama 317,15 öğrenci, öğretmen başına ise 23,62 öğrenci düşmektedir. Söz konusu eğitim öğretim yılına ilişkin verilerden, ilköğretim okulundan i devlet, 907 si özeldir. Özel okulların toplam ilköğretim okul sayısına oranı %2,69 olarak hesaplanmaktadır. Okul öncesi eğitim kurumları ile kıyaslandığında, ilköğretim özel okul sayısının genel okul sayısına oranında büyük bir farklılık oluşmaktadır. Okul öncesi özel eğitim kurumu sayısı ülke genelinde 674 iken, ilköğretim kademesinde 907 dir. Öğrenci sayılarıyla kıyaslandığında özel teşebbüsün ilköğretimde payının okul öncesine oranla çok sınırlı sayıda kaldığını sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 10705, Tarih: 12/01/1961, Madde 3. 9 Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliği, T.C. Resmî Gazete, Sayı:25212, Tarih: 27/08/2003, Madde tarih ve 4306 sayılı kanunla. 11 KIZILTAN, Nalan (2003) s Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliği nin 31/ç Maddesi 13 Milli Eğitim Bakanlığının yayınladığı Milli Eğitim İstatistikleri s. 53 9

23 açık bir şekilde görülmektedir. Bu durumun birçok nedeni olabilir, bunlardan bazıları, ilköğretimin zorunlu olması nedeniyle ülke genelinde okul öncesi eğitime oranla büyük bir katılımın olması, özel okullara ilginin daha çok gelir düzeyi yüksek ailelerin yaşadıkları büyük şehirlerde oluşması gerçeği ve özel sektörün yatırımlarını daha çok büyük şehirlerde yapmasıdır. İstanbul ve Ankara gibi şehirlerde çok sayıda özel okula rastlarken, Anadolu nun ücra bir köşesinde bulunan bir ilde ise neredeyse hiç özel okula rastlanılamaması da bu durumu açıklar mahiyettedir Ortaöğretim Eğitim Kademesi Ortaöğretim; ilköğretime dayalı, en az dört yıllık genel, meslekî ve teknik öğretim kurumlarının tümünü kapsar 14. Ortaöğretimin amacı; öğrencilere asgarî ortak bir genel kültür vermek, birey ve toplum sorunlarını tanıtmak ve çözüm yolları aramak, ülkenin sosyo-ekonomik ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunacak bilinci kazandırarak öğrencileri ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda yükseköğretime, hem yükseköğretime hem mesleğe veya hayata ve iş alanlarına hazırlamaktır 15. Ortaöğretim; Genel ortaöğretim, Meslekî ve teknik ortaöğretim olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır 16. Ortaöğretim, çeşitli programlar uygulayan liselerden meydana gelir ve öğrenciler, istek ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda bu programlardan birine yönelerek yetişme imkânı bulurlar eğitim öğretim yılında Türkiye genelinde ortaöğretim okulu bulunmakta, bu okullarda, öğrenci eğitim görmekte, toplam öğretmen görev yapmaktadır 17. Bu sayılardan yola çıkarak, okul başına ortalama 442,32 öğrenci, öğretmen başına ise 19,50 öğrenci düşmektedir. Söz konusu eğitim öğretim yılına ilişkin verilerden, ortaöğretim okulundan ü devlet, 810 u özeldir. Özel okulların toplam ortaöğretim okul sayısına oranı %9,33 olarak hesaplanmaktadır. İlköğretim kademesindeki özel okul oranına kıyasla, ortaöğretim 14 Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 27305, Tarih: 31/07/2009, Madde 4/g. 15 Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 27305, Tarih: 31/07/2009, Madde 10/a sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 14574, Tarih: 24/6/1973 Madde Milli Eğitim Bakanlığının yayınladığı Milli Eğitim İstatistikleri s

24 özel okul oranında bir artış göze çarpmaktadır. Bu durumu açıklayabilecek nedenlerden en önemlisi, üniversite öncesi ortaöğretim kurumlarında verilen eğitimin üniversiteye hazırlık aşamasında önemli görüldüğü ve bu nedenle ailelerin çocuklarını özel okullara verme eğiliminde oldukları görülmektedir. İlköğretimde özel okullarda eğitime başlamış öğrencilerin çoğunluğu ortaöğretim kademesinde de özel okula devam ettiği gerçeğini de ayrıca görmek gerekiyor. İlköğretim kademesinde özel okula devam eden öğrenci sayısı eğitim öğretim yılında iken bu sayı orta öğretim kademesinde olarak görülmektedir. İlköğretimin 8 yıldan oluştuğu ve orta öğretimin ise bu sürenin yarısı kadar sürdüğü göz önünde bulundurulursa, ilköğretim son sınıfta bulunan tahmini öğrenci sayısının ortaöğretim birinci sınıfta bulunan öğrenci sayısına yakın olabileceği ihtimalini düşündürmektedir. Bu durum, ilköğretim kademesini özel eğitim kurumlarında sürdüren ortalama bir öğrencinin, gelir durumunda bir değişiklik olmaması durumunda ortaöğretimde de özel eğitim kurumunda devam edeceği gerçeğini gösterir Genel Ortaöğretim Kurumları Genel ortaöğretimin amacı; öğrencileri ortaöğretim seviyesinde asgari genel kültüre sahip, toplumun sorunlarını tanıyan, ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunan insanlar olarak yetiştirmek ve yükseköğretime hazırlamaktır 19. Genel ortaöğretim; Genel liseler, Anadolu liseleri, Fen liseleri, Sosyal Bilimler liseleri, Anadolu öğretmen liseleri, Spor liseleri, Anadolu Güzel Sanatlar liseleri ve çok programlı liselerden oluşmaktadır İlköğretim düzeyinde özel okul bitiren bazı öğrencilerin daha sonra Orta Öğretim Kurumlarına Giriş Sınavlarında (OKS) başarılı olarak Fen Lisesi, Anadolu lisesi gibi devlet kurumlarını kazanabileceği gibi, ilköğretimi devlet okullarında okumuş ve ailelerin fedakârlıklarıyla özel orta öğretim kurumlarına kayıt olmuş öğrencileri de göz önünde ayrıca bulundurmak gerekmektedir. 19 Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği Madde 10/a tarih ve 76 sayılı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Haftalık Ders Çizelgeleri kararının giriş paragrafında adı geçen liselerden alınmıştır. (Erişim Tarihi: ) 11

25 Ülke genelinde bulunan orta öğretim kurumunun ü genel öğretim kurumudur 21. Bu okullarda okuyan öğrencilerin toplam sayısı olup ortaöğretim kademesindeki tüm öğrencilere oranı %59,20 olarak hesaplanmaktadır. Ancak bu oran okul sayısı söz konusu olduğunda %46,72 ye düşmektedir. Bu veriler, mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlara göre genel ortaöğretim kurumlarının daha çok talep edildiği ancak okul sayısı olarak geride kaldığını göstermektedir. Genel orta öğretim düzeyinde eğitim veren özel liselerin sayısı 784 olup, bu okullarda öğrenim gören öğrenci sayısı dür. Orta öğretim düzeyinde eğitim veren özel okul sayısı 810 olarak verildiğine göre, bu okulların 784 ü genel ortaöğretim kurumlarından oluşmaktadır. Genel ortaöğretim okullarına talebin fazla olması, özel teşebbüs tarafından fark edilmiş ve yatırımlar bu okul türlerine ağırlık verilerek yapılmıştır Meslekî ve Teknik Ortaöğretim Kurumları Meslekî ve teknik ortaöğretim; iş ve meslek alanlarına iş gücü yetiştiren ve öğrencileri yükseköğretime hazırlayan öğretim kurumlarıdır. Meslekî ve teknik ortaöğretim; Erkek teknik öğretim okulları, kız teknik öğretim okulları, ticaret ve turizm öğretimi okulları ve din öğretimi okullarından oluşmaktadır. Ülke genelinde bulunan orta öğretim kurumunun ü Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumudur. Bu okullarda okuyan öğrencilerin toplam sayısı olup ortaöğretim kademesindeki okul sayısı bakımdan genel ortaöğretim kurumlarından fazla olduğu ancak öğrenci sayısı bakımdan geride kaldığını fark edilmektedir. Mesleki ve Teknik Orta Öğretim düzeyinde eğitim veren özel liselerin sayısı 27 dir. Bu sayısı, özel sektörün Mesleki ve Teknik Orta öğretim okullarına fazla önem vermediğini ve yatırım tercihini daha çok genel ortaöğretim okullarından yana kullandığını gösterir. Bu durumun birçok mantıksal nedeni olabilir, ama bunlardan belki en önemlisi, mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarının halk tarafından pek itibar görmemesi, bu okulları tercih eden öğrencilerin başarılı bir okul geçmişi olmayıp, kısa yoldan meslek sahibi olma istediğinin bir sonucu olarak 21 Milli Eğitim Bakanlığının yayınladığı Milli Eğitim İstatistikleri s

26 görülmesidir. Mesleki ve Teknik Liseleri bitirenlerin üniversite sınav sistemi içerisinde zamanında maruz kaldıkları katsayı sorunu ve bundan dolayı lisans programlarından ziyade ön lisans programlarına yönelme zorunluluğu, bu okulları kötü etkilemiş, yanlış bir imaja sahip olmalarına neden olmuştur. Hâlbuki Avrupa nın gelişmiş ülkelerinde, mesleki ve teknik eğitim önemli görülmekte, bu okullardan mezun olanlar, üniversite mezunlarına nazaran daha rahat iş bulabilmektedirler Yükseköğretim Eğitim Kademesi Yükseköğretim, ortaöğretime dayalı en az iki yıllık yüksek öğrenim veren, en üst seviyeli insan gücünün ve bilimsel araştırma alanlarının istediği elemanları yetiştiren eğitim kurumlarının tümünü kapsar 22. Yükseköğretim, 1981 de çıkarılan 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile akademik, kurumsal ve idari yönden yeniden yapılanma sürecine girmiştir. Bu kanunla ülkemizdeki tüm yükseköğretim kurumları merkezileştirilerek, Yükseköğretim Kurulu (YÖK) çatısı altında toplanmış ve akademiler üniversitelere dönüştürülmüştür. Bu sayede yükseköğretim ülke çapında yaygınlaştırılmış, üniversitelere başvuru sistemi merkezileştirilmiş ve merkezi üniversite sınavı ile öğrenci yerleştirilmesi ortaya çıkmıştır yılında devlet üniversitelerinin yanında, ilk defa, vakıf üniversitesi de faaliyete başlamıştır. Yükseköğretim kurumlarında eğitim dili Türkçedir. Ancak bazı üniversiteler, öncesinde bir yıllık İngilizce, Almanca ya da/ve Fransızca hazırlık eğitimi sunarak söz konusu dillerde eğitim vermektedirler. Kimi üniversiteler ise, derslerin %30 unu İngilizce işlemektedirler. Yükseköğretim kurumları, üniversiteleri, ileri teknoloji enstitülerini, lise sonrası meslek okullarını ve diğer Yükseköğretim Kurumlarını kapsar (Harp ve Polis Akademileri). Yükseköğretim kademesinde, belirli bir eğitim süreci içerisinde başarılı olunması sonucunda, hiyerarşik bir yapı içerisinde çeşitli diplomalar verilmektedir. Bunlar: sayılı Yükseköğretim Kanunu, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 17506, Tarih: 06/11/1981, Madde 3/a. 13

27 Ön lisans diploması; Ortaöğretim sonrası iki yıllık eğitimin sonucunda verilir. Lise sonrası, meslek yüksek okullarında ve üniversitelerde alınabilecek bu derece, uzaktan eğitim sayesinde de sürdürülebilir (Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi). Ön lisans derecesi, belli bir uygulamalı eğitim sürecini de kapsayabilir(zorunlu staj uygulaması). Lisans diploması; Ortaöğretim sonrası dört yıllık bir eğitimin ardından lisans derecesi verilir. Diş hekimliği, eczacılık ve veterinerlik için bu süre beş sene iken, tıp için altı senedir. Üniversiteler haricinde, Harp okulları ve Polis Akademileri de lisans düzeyinde eğitim veren kurumlar olarak kabul edilmektedir. Lisans eğitimleri, üniversitelerin fakülte ve yüksekokulları 23 bünyesinde verilmektedir. Yüksek lisans diploması; 4 yıllık lisans eğitimi üzerine verilen iki yıl süreli eğitim programıdır. Yüksek lisans eğitimini başarıyla bitirenlere MA (Master of Art) ya da MS (Master of Science) dereceleri verilir. Tezli ve tezsiz olmak üzere, iki türü bulunmaktadır. Tezli Yüksek Lisans iki yıllık programla birlikte, yedi dersten oluşan 21 kredilik yükümlülüğü bitirdikten sonra, tezin teslim edilmesiyle biter. Tezsiz Yüksek Lisans ise, on derslik 30 kredilik yükümlülüğün ardından, bir ya da bir buçuk sene içerisinde biten, dönem projesi zorunlu olan bir derecedir. Doktora diploması; Genelde 8 yarıyıldan oluşan bir süreçtir. Yedi dersten oluşan 21 kredilik yükümlülükten sonra, yeterlilik sınavına geçilir. Tez önerisi, tez ve tez savunması mecburidir. Dersleri ve yeterlilik sınavını başarıyla bitiren öğrenci, tezini sunarak jürinin önünde tezini savunması gerekir. Sanatta Uzmanlık altı yarıyıllık bir program olup, Yüksek Lisans derecesini aldıktan sonra, görsel ve sahne sanatları dalındaki öğrenciler için Doktora derecesine denk bir programdır 24. Türkiye de üniversiteye kabul edilmek için lise diploması ve YGS, LYS sınavlarından yeterli puanı almak gerekmektedir. YGS ve LYS, YÖK e bağlı olan, 23 Yabancı Diller Yüksekokulu, Turizm Yüksekokulu v.b sayılı Yükseköğretim Kanunu, Madde 3 14

28 ÖSYM tarafından hazırlanan merkezi üniversite yerleştirme sınavıdır. YGS genelde Nisan ayında, LYS ise Haziran ayında ülke çapında yapılır. Öğrenci seçme ve yerleştirme iki aşamadan oluşur. YGS sonuçları hem lise sonrası meslek yüksek okulları için, hem de lisans eğitimi için şart olan LYS puanı ile birlikte kullanılır. YGS ve LYS puanları ve lise notlarının ortalaması ile birleştirilir. Özel beceri gerektiren sanat, müzik ve spor gibi dallarda ise, mülakat sistemi uygulanmaktadır. Yüksek lisans eğitimi ise, yükseköğretim kurumlarınca verilir. Öğrencinin ALES ( Akademik Lisansüstü Eğitim Sınavı) puanı, lisans puan ortalaması ve mülakat puanı yüksek lisansa kabulde önemli etkenlerdir. Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezinin yayınladığı eğitimöğretim yılı istatistiklerine göre, ülkemizde bulunan üniversitelerde okuyan öğrenci sayısı dir. Söz konusu öğrenci sayısının i ön lisans, ü lisans, i yüksek lisans, u doktora ve tıpta ihtisas yapmaktadır. Üniversitelerde okuyan öğrenci sayısını eğitim kademelerine göre yüzdelik oranlarıyla ifade eden grafik tablosu şöyledir; Şekil 1.1 Üniversitelerde okuyan öğrenci sayısını eğitim kademelerine göre yüzdelik oranlarıyla ifade eden grafik tablosu Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora Tıpta İhtisas 15

29 Tablo 1. 1 Üniversitelerde okuyan öğrenci sayısını eğitim kademelerine göre yüzdelik oranlarıyla ifade eden tablo Eğitim Kademesi Yüzde Önlisans 29,61% Lisans 64,95% Yüksek Lisans 3,78% Doktora 1,23% Tıpta İhtisas 0,43% Kaynak: ÖSYM, (Erişim Tarihi: ) Tabloda görüleceği üzere en fazla öğrenci sayısı %64,95 ile lisans seviyesinde bulunmaktadır, bu sayıyı %29,61 ile ön lisans seviyesindeki öğrenci sayısı takip etmektedir. Yüksek lisans ve doktora seviyelerinde kayıtlı öğrenci sayısı ise düşük bir yüzdeyle karşımıza çıkmaktadır. Ön lisans seviyesindeki öğrenci sayısı, mesleki ve teknik eğitimin üniversite eğitiminde hiç de azımsanmayacak bir orana sahip olduğunu göstermektedir. Meslek sahibi ara eleman ihtiyacının bulunduğu ülkemizde, mesleki ve teknik eğitim veren ön lisans programlarının da giderek yaygınlaşacağı ve tercih edilir hale geleceğini düşünecek olursak, ön lisans düzeyinde eğitim programlarında kayıtlı öğrenci sayısının giderek artacağını düşünmek yanlış olmayacaktır kuşkusuz. Türk Eğitim sisteminin okul öncesi eğitimden, yükseköğretim e kadar olan ve yukarıda kısaca özetlenen kademeleri şematik olarak şu biçimde göstermek mümkündür: 16

30 Şekil 1.2 Türk Milli Eğitim Sistemi Şeması KAYNAK: Milli Eğitim İstatistikleri , s.20 (Erişim Tarihi: ) 17

31 İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE DE TURİZM EĞİTİMİ Genel olarak bir ülkenin gelişimini etkileyen en önemli faktörler doğal kaynaklar ve insan gücüdür. Bu faktörlere çoğu kez yönetim, sermaye ve girişim de ilave edilmektedir. İnsan gücü ve doğal kaynaklardan gereği gibi yararlanmak yüksek düzeyde üretim sağlamak da bir ülkenin gelişimi için temel oluşturmaktadır. Bu doğrultuda eğitim önemli ve üzerinde durulması gereken bir ihtiyaç haline dönüşmektedir. Diğer taraftan doğal kaynaklardan en iyi şekilde yararlanmak da insan gücünün bu konuda yetiştirilmesine bağlıdır. Bu noktada eğitim kavramının önemi ortaya çıkmaktadır 25. Uluslararası turizm pazarından daha fazla pay almak isteyen ülkelerin, fiyat ve fiyat dışı unsurlara bağlı olarak rekabete girişmesi, modern turizm anlayışının gerektirdiği hizmet kalitesinin sağlanması ve turist ile turiste hizmet edenler arasındaki ilişkilerin sağlıklı ve kaliteli olarak gerçekleştirilmesi zorunluluğu, büyük ölçüde sektörde istihdam edilen işgücünün mesleki ve teknik eğitim düzeylerinin yüksek olmasına bağlıdır 26. Turizm endüstrisinde faaliyet gösteren işletmeler arasındaki kıyasıya rekabet; bu sektörde turizm eğitimini daha da önemli hale getirmiştir. Bu doğrultuda kaliteli hizmet sunmanın gerekliliği ortaya çıkmıştır. Mümkün olan en yüksek kalitede hizmetin, işgücünden ekonomik ve sosyal bakımdan en optimal bir biçimde yararlanılarak verilmesi esas olduğundan, kullanılan işgücünün istenilen düzeyde ve yeterli bir mesleki eğitim almış olması gerekmektedir. 25 Milli Eğitim Bakanlığı (2005), Ticaret ve Turizm Öğretimi Okulları, Ankara: MEB Yayınları, s Kızılırmak, İsmail (2000), Meslek Yüksek Okulları Turizm ve Otelcilik Programlarının Günümüz Turizm Sektörünün Beklentileri Doğrultusunda Değerlendirilmesi, Milli Eğitim Dergisi, Sayı:147,

32 2.1. Mesleki Turizm Eğitimin Tarihsel Gelişimi Türkiye de turizm eğitimi 1953 yılında Turizm Meslek Kurslarının açılması ve bazı turizm derneklerinin düzenlediği Tercüman Rehberlik Kursları ile başlamıştır. Türkiye de örgün turizm eğitimi ise 1961 yılından beri yapılmaktadır. Ülkemizde ilk otelcilik okulu 1961 yılında Ankara da açılmıştır yılında Turizm Tanıtma Bakanlığı nın kurulması ve turizm eğitimi ile ilgili olarak ikinci beş yıllık kalkınma planı döneminden itibaren turizm personelinin yetiştirilmesi konusunda eğitilmiş, ancak çeşitli nedenler ve imkânsızlıklar sonucu yeterli ve soruna köklü bir çözüm getirecek eğitim-öğretim politikaları uygulanamamıştır 27. Planlı dönem içerisinde ise, yine otelcilik okulu adıyla öğretim yılında İstanbul da, öğretim yılında Kuşadası nda okullar açılmış, bu okulların adı 1975 yılında Otelcilik ve turizm meslek lisesi olarak değiştirilmiştir öğretim yılında bir kısım derslerin öğretimini yabancı dille yapan Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri açılmıştır. Bu okullar, öğretim yılında resepsiyon, servis ve mutfak bölümleri olmak üzere, öğretim yılında resepsiyon, servis, mutfak ve kat hizmetleri olmak üzere, öğretim yılından itibaren ise, resepsiyon, servis, mutfak, kat hizmetleri ve seyahat acenteciliği bölümleri olmak üzere bölümlere ayrılmıştır 28. Üniversite düzeyinde turizm eğitimi ise ilk olarak, Ankara Ticaret Yüksek Öğretmen Okulu na öğretim yılından itibaren turizm bölümünün ilave edilmesi ile kurulan Ankara Ticaret ve Turizm Yüksek Öğretmen Okulu nda verilmeye başlanmıştır. Bu okulun amacı, orta dereceli ticaret ve turizm okullarına öğretmen yetiştirmek olup, halen Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi adıyla faaliyet göstermektedir yılında Ege üniversitesi bünyesinde, 1974 yılında Hacettepe Üniversitesi bünyesinde, 1975 yılında Bursa iktisadi ve Ticaret İlimleri Akademisi 27 ALP Timur, Türkiye de Uygulanan Turizm Eğitimi Politikaları ve Sonuçları, I.Ulusal Turizm Kongresi (16-18 Kasım 1990), Kuşadası, 1990, s ÜNLÜÖNEN Kurban ve BOYLU Yasin, Türkiye de Yükseköğretim Düzeyinde Turizm Eğitimindeki Gelişmelerin Değerlendirilmesi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, ( Cilt:3, Sayı:12, 2005, S.13 19

33 bünyesinde, 1980 yılında Adana İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi bünyesinde, 1982 yılında, Erciyes Üniversitesi bünyesinde ön lisans ve lisans düzeyinde turizm eğitimi veren birimler kurulmuştur. Zaman içerisinde sayıları artan ve isimleri değişen bu kurumlar binlerce mezun vermişlerdir. Bugüne gelindiğinde; Türkiye de mesleki turizm eğitiminin; örgün ve yaygın olmak üzere iki şekilde gerçekleştirildiği görülmektedir. Örgün turizm eğitimi veren öğretim kurumları, ortaöğretim ve yükseköğretim düzeyinde mesleki turizm eğitimi veren okullardan oluşmaktadır. Yaygın turizm eğitimi ise; gerek resmi gerekse özel kurumlar tarafından verilen kısa süreli mesleki kurslar niteliğinde bir görünüm arz etmektedir Turizm Eğitiminin Genel Yapısı Yaygın mesleki turizm eğitimi; Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ile Vakıf ve Özel Kuruluşlar bünyesinde gerçekleştirilmektedir. Örgün mesleki turizm eğitimi ise; orta öğretim ve yüksek öğretim düzeyinde gerçekleştirilmektedir. Orta öğretim düzeyinde mesleki turizm eğitimi Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde, Yükseköğretim düzeyindeki mesleki turizm eğitimi ise Yüksek Öğretim Kurumu bünyesinde gerçekleştirilmektedir. Örgün eğitim bir diplomaya yönelik olarak eğitim-öğretim kurumlarında yapılan eğitim türüdür. Turizm mesleki eğitimi ülkemizde orta öğretim ve yükseköğretim düzeyinde olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmektedir. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı 101 Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi ve 16 Özel Otelcilik ve Turizm Lisesi, yükseköğretim düzeyinde ise 132 Meslek Yüksek Okulu veya Meslek Yüksek Okulu bünyesinde turizm programı ile 43 lisans düzeyinde turizm programı bulunmaktadır. Ancak mevcut eğitim arzı, nitelik olarak ihtiyacı karşılamaktan uzaktır HACIOĞLU, Necdet. (2008), Türkiye de Turizm Eğitimi, Ankara: Detay Yayıncılık, s HACIOĞLU, Necdet. (2008), Türkiye de Turizm Eğitimi, Ankara: Detay Yayıncılık, s.24 20

34 2.3. Türkiye de orta öğretim düzeyinde mesleki turizm eğitimi Orta öğretimde mesleki turizm eğitimi Anadolu otelcilik ve turizm meslek liseleri ile Anadolu ticaret meslek liselerinde açılan programlarla yürütülmektedir. Orta öğretim düzeyindeki tüm bu okullar Milli Eğitim Bakanlığına bağlıdır. Bunun yanı sıra, orta öğretim düzeyinde mesleki turizm eğitimi veren Özel Otelcilik Turizm Liseleri de bulunmaktadır Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri Anadolu otelcilik ve turizm meslek liseleri, bacasız sanayi olarak adlandırılan ve ülke ekonomisini kalkındıracak döviz girdilerinin en büyü kaynaklarından olan turizm ve bunun temel alt yapısını oluşturan konaklama sektörünün ihtiyaç duyduğu yabancı dil bilen nitelikli elemanları yetiştiren, öğrencileri hem mesleğe hem de yüksek öğrenime hazırlayan bir yılı hazırlık sınıfı olmak üzere ilköğretim üzerine 4 yıl süreli meslek liseleridir 31. İlk otelcilik okulu öğretim yılında Ankara da ikincisi öğretim yılında İstanbul da, üçüncüsü öğretim yılında Kuşadası nda açılmıştır lerden sonraki yatırım hamleleri ve turist sayısındaki hızlı artışlar sonucu turizm eğitimine verilen önem artmış ve buna bağlı olarak 1995 ten sonra Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi sayıları da hızla artış göstermiştir eğitim öğretim yılında 20 sayısına ulaşan Anadolu otelcilik ve turizm meslek lisesi, eğitim öğretim yılında 88 e, eğitim öğretim yılında ise 110 a ulaşmıştır 32. Bu okulların adı, 1975 yılında otelcilik ve turizm meslek lisesi olarak değiştirilmiştir ise öğretim yılında bir kısım derslerin öğretimi yabancı dille yapan Anadolu otelcilik ve turizm meslek liseleri açılmıştır. Anadolu otelcilik ve turizm meslek liseleri; öğretim yılında; resepsiyon, servis, mutfak bölümleri olmak üzere 3, öğretim yılında; resepsiyon, servis, mutfak, kat hizmetleri bölümleri olmak üzere 4, öğretim yılından itibaren ise; resepsiyon, servis, mutfak, kat hizmetleri, seyahat acenteciliği bölümleri olmak 31 Milli Eğitim Bakanlığı (2005), Ticaret ve Turizm Öğretimi Okulları, Ankara: MEB Yayınları 2005, s KAYNAK: (Erişim Tarihi: ) 21

35 üzere 5 bölüme ayrılmıştır 33. Yeniden yapılandırma çalışmaları çerçevesinde Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liselerinde öğretim yılından itibaren geniş tabanlı meslek eğitimine imkan verecek şekilde, 9.sınıflardan başlayarak kademeli olarak mevcut bölümler kaldırılarak yerine aşağıdaki alan ve dal programları uygulamaya konulmuştur Anadolu Aşçılık Meslek Liseleri Bu liseler, Türk ve dünya mutfaklarında istihdam edilecek yabancı dil bilen vasıflı aşçıları yetiştiren, öğrencileri hem mesleğe hem de yüksek öğretime hazırlayan bir yılı hazırlık sınıfı olmak üzere dört yıl süreli meslek liseleridir 34. İlk aşçılık meslek lisesi yılında Bolu Mengen de açılmıştır. Daha sonra İzmir-Çeşme, Muğla-Merkez, Çorum-Merkez, Anadolu Aşçılık Meslek lisesi faaliyete geçmiştir. Bu okullar, öğretim yılından itibaren okul türü yerine program türü anlayışı gereği Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi içinde program türüne dönüştürülmüştür Anadolu Ticaret Meslek Liseleri Bu liseler, kamu ve özel sektörün muhasebe ve finansman, büro yönetimi ve sekreterlik, pazarlama, sigortacılık ve risk yönetimi, bilgisayar ve turizm alanlarında ihtiyaç duyulan yabancı dil bilen nitelikli eleman yetiştiren, öğrencileri hem mesleğe hem de yükseköğretime hazırlayan bir yılı hazırlık sınıfı olmak üzere ilköğretim okulu üzerine 4 yıl süreli meslek liseleridir 36. Anadolu Ticaret Meslek Liselerinde, ağırlıklı olarak; muhasebe-finansman, büro yönetimi ve sekreterlik, pazarlama, bilgisayar ve turizm alanında programlar uygulanmaktadır. Turizm alanında ise ön büro, servis, mutfak, kat hizmetleri, seyahat acenteciliği dal programları uygulamaya konulmuştur. 33 Milli Eğitim Bakanlığı (2005), Ticaret ve Turizm Öğretimi Okulları, Ankara: MEB Yayınları 2005,s Milli Eğitim Bakanlığı (2005), Ticaret ve Turizm Öğretimi Okulları, Ankara: MEB Yayınları 2005,s Milli Eğitim Bakanlığı (2005), Ticaret ve Turizm Öğretimi Okulları, Ankara: MEB Yayınları 2005,s Milli Eğitim Bakanlığı (2005), Ticaret ve Turizm Öğretimi Okulları, Ankara: MEB Yayınları 2005,s

36 2.4. Türkiye de Yüksek Öğretim Düzeyinde Mesleki Turizm Eğitimi Türkiye de mesleki turizm eğitimi ön lisans ve lisans düzeyinde iki aşamalı olarak yürütülmektedir. Lisans eğitimini tamamlayıp yüksek lisans ve doktora düzeyinde turizm eğitimi almak isteyenlere yönelik olarak da lisansüstü programları turizm eğitimi vermektedir. Ön lisans düzeyinde mesleki turizm eğitiminin süresi 2 yıldır. Bu eğitimi tamamlayanlara ön lisans diploması verilmektedir. Lisans düzeyinde mesleki turizm eğitimi ise 4 yıllık bir süreyi kapsamaktadır ve bu eğitimi tamamlayanlara lisans diploması verilmektedir Ön lisans Düzeyinde Mesleki Turizm Eğitimi 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu na göre ön lisans öğretimi, ortaöğretime dayalı, en az dört yarıyıllık bir programı kapsayan yükseköğretimdir. Milli Eğitim Bakanlığı ndan 1982 yılında devralınan 44 meslek yüksekokulu (MYO) sayısı günümüzde (2006) 486 ya yükselmiş ve hemen her yıl artmaya devam etmiştir. Yüksek Öğretim Kurulu, 2547 sayılı Yükseköğretim kanununa göre yüksek öğretim kurumlarını tek çatı altına toplamış ve meslek yüksekokulları da üniversiteler bünyesine alınmıştır. Meslek yüksekokullarında pek çok konuda eğitim-öğretim yapılmaktadır. Son yıllarda bu okulların turizm ile ilgili programlarının sayısında da hızlı bir artış olduğu gözlenmektedir 38. Yüksek öğretimde ön lisans düzeyinde turizm eğitimi, 1970 li yılların ortalarında Boğaziçi ve Ege Üniversiteleri nde ara insan yetiştirmek üzere açılmış olan ön lisans yüksekokullarında bir program olarak eğitim faaliyetine başlanmıştır. Kısa bir süre sonra Ege üniversitesindeki program, lisans düzeyine çıkarılmıştır. Bunun yanında öğretim yılında Hacettepe Üniversitesi Teknoloji ve Meslek Yüksekokulu içinde iki yıllık bir turizm bölümü faaliyete geçmiştir. Meslek yüksekokulları bünyesindeki turizm programları sektörün gereksinim duyduğu 37 HACIOĞLU, Necdet. (2008), Türkiye de Turizm Eğitimi, Ankara: Detay Yayıncılık, s HACIOĞLU, Necdet. (2008), Türkiye de Turizm Eğitimi, Ankara: Detay Yayıncılık, s.41 23

37 nitelikli, becerikli ve analiz yeteneği olan orta kademe yönetici adayları yetiştirmeyi amaçlar. Bunun yanında bu programların kuruluş amaçları arasında yöresel işgücünün yetiştirilmesi de bulunmaktadır Sayılı Yüksek Öğretim Kanunu çerçevesinde öğretim yılına kadar, Türkiye de yüksek öğretim kurumları bünyesinde; turizm ve otelcilik, turizm işletmeciliği, otel yöneticiliği, turizm işletmeciliği ve otelcilik, turizm rehberliği, turizm yönetimi, mutfak yönetimi, yiyecek içecek işletmeciliği, seyahat işletmeciliği, tur operatörlüğü, seyahat ve tur işletmeciliği vb. isimlerde turizm ön lisans programları yürütülmüştür. MEB-YÖK Meslek Yüksek Okulları Program Geliştirme Projesi kapsamında yapılan bir çalışmayla birlikte, ön lisans düzeyindeki turizm programları: Turizm ve Otel İşletmeciliği ve Turizm ve Seyahat İşletmeciliği olmak üzere iki ana program olarak yeniden düzenlenmiştir. Aynı çalışmayla Turizm ve Otel İşletmeciliği Programı, Ön Büro ve Kat Hizmetleri ve Yiyecek İçecek ve Mutfak olmak üzere iki alt daha ayrılmıştır. YÖK hazırlanan bu programları, turizm programı uygulayan tüm meslek yüksekokullarına göndermiş ve öğretim yılında itibaren uygulanmasını zorunlu kılmıştır 40. ÖSYM 2006 Yüksek Öğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzuna 41 göre 2006 yılı itibariyle 47 devlet, 10 vakıf üniversitesinde turizm ile ilgili bir program bulunan meslek yüksekokulu sayısı 102 dir. Bu programların dağılımı ise şöyledir: Turizm ve Otel İşletmeciliği: 98 MYO Turizm ve Seyahat İşletmeciliği: 20 MYO Turizm Rehberliği: 17 MYO 39 ÜNLÜÖNEN Kurban ve BOYLU Yasin (2005), Türkiye de Yükseköğretim Düzeyinde Turizm Eğitimindeki Gelişmelerin Değerlendirilmesi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, ( Cilt:3, Sayı:12, S ŞAHİN, Özer ve OKUMUŞ, Fevzi, MEB-YÖK Meslek Yüksek Okulları Program Geliştirme Projesi Çerçevesinde Turizm İle İlgili Otel İşletmeciliği Seyahat İşletmeciliği Programlarının Uygulanmasında Karşılaşılan Sorunlar Ve Çözüm Önerileri, Ankara: Turizm Bakanlığı Turizm Eğitimi Genel Müdürlüğü, Turizm Eğitimi Konferansı-Workshop, (11-13 Aralık 2005), s KAYNAK: ÖSYM, (Erişim Tarihi: ) 24

38 Gastronomi ve Mutfak Sanatları: 1 MYO Yatçılık ve Yat İşletmeciliği: 1 MYO Bu sonuçlardan yola çıkarak Meslek Yüksek Okullarının bünyesinde bulunan turizm programları bakımından Turizm ve Otel İşletmeciliği bölümünün önemli bir yoğunluğu olduğu görülmektedir. Söz konusu Meslek Yüksek Okullarının programları itibariyle kontenjanları şöyledir: Turizm ve Otel İşletmeciliği: 8208 Turizm ve Seyahat İşletmeciliği: 1290 Turizm Rehberliği: 1208 Gastronomi ve Mutfak Sanatları: 55 Yatçılık ve Yat İşletmeciliği: 30 İlköğretim sonrası öğrencilere yönelik olarak, mesleki ve teknik öğretim kurumlarının cazip hale getirilmesi için mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları ile MYO ların arasında program bütünlüğü ve devamlığının sağlanması amacıyla sınavsız geçiş projesi MEB ve YÖK ün oluşturduğu çalışma gruplarında tartışılarak geliştirilmiştir. Tasarı 4702 Sayılı Kanun olarak tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yasa gereği, öğretim yılından itibaren mesleki ve teknik ortaöğretim programlarından mezun olan öğrenciler, programlara sınavsız geçiş yapmaktadırlar 42. Meslek Yüksek Okullarının eğitim-öğretim süresi 2 yıldır. Eğitim süresinde teorik ve uygulamalı dersler okutulmakta olup, farklı sürelerde olmasına rağmen staj zorunluluğu söz konusudur eğitim-öğretim yılından itibaren Yüksek Öğretim Kurumu Mesleki ve Teknik Eğitim Projesini (METEP) 43 hayata geçirmiş ve meslek yüksekokullarında okutulan ders müfredatların belli bir ölçüde bir standarda kavuşmasını sağlanmıştır. 42 TUNÇ, Abdülkadir, Yüksekokullarına sınavsız geçişim değerlendirilmesi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:1, Sayı 2, 2005, S (s 78) (Erişim Tarihi: ) 43 Milli Eğitim Bakanlığı İnternet sitesinde edinilen bilgi: (Erişim Tarihi: ) 25

39 Lisans Düzeyinde Mesleki Turizm Eğitimi Yüksek öğretim düzeyindeki mesleki turizm eğitiminin ikinci aşaması 4 yıllık turizm işletmeciliği ve otelcilik yüksekokulları ile fakülteler bünyesinde eğitimöğretim faaliyetlerini sürdüren turizm bölümleridir. Üniversite düzeyinde yapılan mesleki turizm eğitiminin temel amaçlarından birisi, turizm işletmelerinin ihtiyaç duyduğu niteliklerde yönetici adaylarını yetiştirmektir. Genel olarak işletmelerin temel fonksiyonlarından bir tanesi de yönetici eğitimidir. Aslında işletmelerdeki yönetim fonksiyonlarının yerine getirilmemesi, yöneticinin eğitim düzeyi, bilgi ve becerisi ile yakından ilgilidir. Yönetici adayları için verilecek eğitimde işletme amaç ve hedeflerini saptama yöntemleri, teknikleri, sorumluluk yükleme, problem çözme, plan ve proje geliştirme konularının öğretilmesi gerekir 44. Üniversite düzeyinde yapılan eğitim programlarında, orta ve üst düzey yönetici adayı yetiştirme programları uygulanır. Bu programlar işbaşı eğitim ve seminer uygulamaları ile desteklenir sayılı Yükseköğretim Kanununa göre lisans eğitimi, orta öğretime dayalı en az sekiz dönemlik bir programı kapsayan yüksek öğretimdir. Üniversiteler düzeyindeki turizm eğitimin amacı; modern turizmin sosyal, ekonomik ve teknik özellikteki karmaşık sorunlarını çözebilecek, teorik ve pratik bilgilerle donatılmış, turizm sektöründe istihdam edilmek üzere yetenekli, yabancı dil bilen ve yüksek düzeyde bilgi, beceri, sevk ve idare yeteneği olan değişik faktörlerin etkinliğini değerlendirerek soyutlama, sentez, karar verme gücüne sahip elemanların yetiştirilmesidir 45. Türkiye de 1992 yılından itibaren, yeni üniversitelerin açılmasıyla turizm lisans programlarında gözle görülür bir artış yaşanmıştır: 2003 yılı itibariyle Türkiye de 15 i devlet, 8 i vakıf üniversitesi olmak üzere toplam 23 üniversitede 33 lisans düzeyinde turizm programı uygulanmakta iken 2006 yılında 33 üniversitede HACIOĞLU, Necdet. (2008), Türkiye de Turizm Eğitimi, Ankara: Detay Yayıncılık, s HACIOĞLU, Necdet. (2008), Türkiye de Turizm Eğitimi, Ankara: Detay Yayıncılık, s.50 26

40 lisans düzeyinde turizm programı uygulanmaktadır 46. Bu programların kontenjan sayısı bakımından dağılımına bakıldığında sırasıyla turizm işletmeciliği bölümü ile konaklama işletmeciliği bölümünün en fazla kontenjana sahip oldukları görülmektedir. Toplamda lisans düzeyinde turizm eğitimi veren yüksek öğretim kurumlarının kontenjanı 2738 dır: bu kontenjanların 373 ünü (%13,6) vakıf üniversitelerinin karşıladığı görülmektedir, bu bağlamda lisans düzeyinde turizm eğitiminin önemli bir bölümünün devlet üniversiteleri tarafından yürütüldüğü görülmektedir yılında 16 olan turizmle ilgili yüksekokul/fakülte sayısı 2007 yılı itibariyle 35 olmuştur Lisansüstü Düzeyde Mesleki Turizm Eğitimi Günümüzde, üniversitenin yüksek nitelikli insan gücü yetiştirme işlevi geçmişe göre kısmen farklılaşmıştır. Daha önceleri lisans düzeyiyle yetiştirilen yüksek nitelikli insan gücü artık yüksek lisans ve doktora düzeyleriyle yetiştirilmeye başlanmıştır. Bunun nedeni hızla artan bilgi birikiminin kısa bir öğretimin gereği olarak, örgün eğitim süresi de giderek uzamaktadır. Önceleri, lisans öğretimine toplumun küçük bir bölümü istemde bulunurken, günümüzde lisans mezunu olmak bir ayrıcalık sayılmamaktadır. Ancak yüksek lisans ve özellikle doktora öğretimi, eğitimsel açıdan bireye bir ayrıcalık sağlamaktadır 48. Lisansüstü düzeyde verilen turizm eğitiminin amacı, modern turizmin sosyal, iktisadi ve teknik eğitiminin amacı, modern turizmin sosyal, iktisadi ve teknik özellikteki karmaşık problemleri çözebilecek, değişik faktörlerin etkinliğini değerlendirerek soyutlama, sentez ve karar verme gücüne sahip yönetici ve araştırmacıları yetiştirmektir ÜNLÜÖNEN Kurban ve BOYLU Yasin, Türkiye de Yükseköğretim Düzeyinde Turizm Eğitimindeki Gelişmelerin Değerlendirilmesi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, ( Cilt:3, Sayı:12, 2007, S (s.21) 47 ÖSYM 2006 Yüksek Öğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu 48 GÜVEN, İsmail ve TUNÇ, Binali, Lisansüstü Öğretim Öğrencilerinin Akademik Sorunları (Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Örneği), Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 173, 2007, s (s.157) 49 ÜNLÜÖNEN Kurban ve BOYLU Yasin, Türkiye de Yükseköğretim Düzeyinde Turizm Eğitimindeki Gelişmelerin Değerlendirilmesi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, ( Cilt:3, Sayı:12, 2005, S.23 27

41 Türkiye de lisansüstü turizm eğitimi iki düzeyde gerçekleşmektedir. Lisans sonrasında turizm eğitimi yüksek lisans ve doktora olmak üzere iki aşamalı olarak gerçekleşmektedir. Bilindiği gibi eğitim, sonu olmayan uzun bir süreçtir. Bu süreçteki yolculuğa katılabilmek ve gelişim gösterebilmek için her eğitim programının rolünü net olarak açıklayan bir misyon belirlemesi, bu misyon doğrultusunda zaman zaman programını gözden geçirmesi ve gerekli görülen yerde yenilenmesi gerekmektedir. 50 Yüksek lisans programları için, öğrencilerin belirli bir kariyere yönlendirilmiş bireyler olarak turizm endüstrisinde orta ve üst düzey yönetici, danışman ve turizm endüstrisinin bütün yönleri ile iyi bir araştırmacı olmasını sağlamak; doktora programları için ise, turizm disiplininde akademik başarı için araştırma yapmak ve problem çözmek, öğretim ve iletişim yeteneklerini geliştirerek akademik olarak en yüksek standartlarda bilgiyle donanmak amaçları yer almaktadır DEMİRKOL, Şehnaz, Turizm Alanındaki Lisansüstü Programlarının Analizi ve Sektörel Uyunlaştırmaya Yönelik Görüşler, Ankara: Turizm Eğitimi Konferansı-Workshop, 2002, s PELİT, Elbeyi ve GÜÇER, Evren, turizm alanında öğretmenlik eğitimi alan öğrencilerin stajları değerlendirmeleri üzerine bir araştırma, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 1, Yıl: 2006, s.143, (Erişim Tarih: ) 28

42 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE DE GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE YABANCI DİL EĞİTİMİ 3.1. Türkiye de Yabancı Dil Öğretimi nin Tarihi Seyri Konuya ilişkin kaynaklar, Türkiye nin yabancı dil öğretim tarihini hep iki döneme ayırarak incelemektedir. Bu iki dönem, Cumhuriyet öncesini kapsayan dönem ile cumhuriyet sonrasını ele alan dönem olarak birbirinden ayrılmaktadır Cumhuriyet öncesi dönemlerde Yabancı Dil Öğretimi Türk tarihine bakıldığında Eski Türkler olarak anılan Hunlar, Göktürkler ve Uygurların kendi dilleri dışında başka bir toplumun, kavmin dilini öğrenip öğrenmediklerine dair herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. Daha doğrusu bu dönemlerde eğitim ve öğretimin nasıl yapıldığı konusunda fazla bir bilgi mevcut değildir. Bunda eski Türklerin göçebe hayatı yaşamalarının da büyük payı vardır. Yalnız yakın ilişki içerisinde oldukları komşuları Çinlilerin dillerini bildiklerine dair ipuçlarına rastlanmaktadır. VIII. Yüzyılda Orhun nehri kıyısına dikilen Orhun Abideleri (Kitabeleri) nin bir kısmının Çince olması buna bir örnek oluşturur 52. Türklerin 9.asırdan itibaren İslamiyeti kabulüyle birlikte yaşanılan coğrafya ve karşılaşılan toplulukların da etkisiyle öğrenilen ve öğretilen dillerde değişiklikler olmuştur. Selçuklu ve özellikle Osmanlı dönemlerinde kurulan yeni örgün eğitim ve öğretim kurumlarında dinin da etkisiyle Arapça ve Farsça önem kazanmıştır. Türk tarihinde açılan ilkokullar, ilköğretim düzeyindeki Sıbyan okulları ile bu okulların üstünde yükseköğretim seviyesinde eğitim verdiği kabul edilen Medreselerdir. Medreseler ilk olarak Selçuklular döneminde Nizamülmülk tarafından 52 SEZER, Ayten (2003), s

43 kurulmuştur. Bu dönemde Türklerin islamiyeti kabul etmeleriyle birlikte Arap ve Fars milletleriyle gelişen kültürel ve ticari münasebetleri nedeniyle Arapça ve Farsça yı benimsedikleri, bilim ve edebiyat dili olarak kullandıkları görülmektedir 53. Arapça nın yaygın olarak öğretilmesinde kuşkusuz Kur an dilinin Arapça olmasının etkisi vardır. Her mahallede bulunan ilköğretim düzeyindeki Sıbyan okullarında Arapça öğretiliyordu. Medreselerde ise dini ilimlerin yanı sıra Arap dili ve edebiyatı ile Farsça öğretiliyordu. Bu dönemde özellikle İran ın da etkisiyle Farsça ön plana geçmiş ve önemli edebi eserler bu dilde yazılmıştır 54. Kendi aralarında Türkçe kullanan Selçuklularda resmi yazışmalar ile edebiyat ve tarih eserleri Farsça, yargı dili ise Arapçaydı 55. Osmanlı döneminde de eğitim benzer yönde devam etmiştir. İlk medrese 1330 da Orhan Gazi tarafından İznik te açılmış bunu ve daha sonra Bursa ve Edirne gibi kentlerde açılan medreseler izlemiştir. Osmanlı döneminde de Selçuklu döneminde olduğu gibi, bilim dili olarak Arapça, edebiyat dili olarak da Farsça nın kullanıldığı görülür. Osmanlı döneminde, Sıbyan okulları ve medreselerin yanı sıra bu dönemde dikkate değer bir diğer kurum Enderun mektebidir. Hıristiyan tebaadan alınan yetenekli çocukları yetiştirmek için açılan bu kurumlarda da Türkçe nin yanında Arapça ve Farsça okutulan yabancı dillerdi. Bu dönemde özellikle Arapça bilmek iş imkânı açısından da bir avantaj sağlıyordu 56. Arapça ve Farsçanın yabancı dil olarak okutulması, öğretilmesi anlayışı 18.yüzyıl kadar devam etmiştir. Osmanlı Devleti nin Batı karşısında sürekli uğradığı yenilgiler üzerine başlayan yenileşme hareketi sonucunda ise 19.yüzyılda sayıları gittikçe artan yeni ve modern okullara rastlanmaktadır. Yabancı uzmanlardan da yardım alınan bu dönemde askeri alanda başlayan yenileşme çalışmaları diğer alanlara da yansımıştır. Osmanlı da batılılaşma dönemi olarak kabul edilen 53 SARIHAN, Zeki (2002), s Buna en iyi örnek Türk asıllı olarak kabul edilen Mevlana Celalettin Rumi nin Mesnevi adlı eserini farsça olarak kaleme alması gösterilebilir. 55 SARIHAN, Zeki (2002), s SEZER, Ayten (2003), s

44 19.yüzyılda batı tarzında eğitime dayalı rüştiye, ibadi ve sultani isimli modern okullar açılmış ve bu okullarda Arapça ve Farsça derslerine ilaveten Fransızca okutulmaya başlanmıştır. Batılı eğitim modelinin benimsendiği bu dönemde özellikle de 3 Kasım 1839 da yayınlanan Tanzimat Fermanı nı takip eden süreçte batı dilleri daha da önem kazanmaya başlamıştır. Yenileşme döneminde dine dayalı eğitim veren klasik okulların yanında Batı tarzında laik eğitime dayalı çeşitli seviyelerde pek çok askeri ve sivil okul açılmıştır. Bunlardan Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (1773) ve Mühendishane-i Berr-i Hümayun (1793), Tıbbiye (1827), Harbiye (1834), Mülkiye (1859), Darülfunun (1863) ve Galatasaray Sultanisi (1868), Darüşşafaka (1873) gibi modern okullarda Fransızca öğretilmeye başlanmıştır. Darülfünun da Arapça, Farsça ve Fransızca ya ilaveten Yunan ve Latin dilleri de öğretilmiş, Mülkiye Mektebi nin 1891 de düzenlenen programında ise Arapça, Farsça ve Fransızcanın yanında Rumca, Ermenice ve Bulgarca derslerine de yer verilmiştir. 57 Fransızca dünyada da o yüzyılın önde gelen dillerden biriydi. Bunda Katolik misyonerlerin açtığı okullarda yaptıkları eğitim ile aydınlanma dönemi Fransız düşünürlerinin eserlerinin etkisi fazlaydı. Nitekim 18.yüzyılda Fransız kültürü en insani ve en ileri düzeye gelirken, Fransız dili de zamanla diplomasi, felsefe ve ilim dili olarak kendini gösterdi. 1 Eylül 1868 yılında Galatasaray Sultanisinin açılması, Türkiye de yabancı dil öğretimi açısından bir dönüm noktası olmuştur. Galatasaray Lisesinin bir özelliği de orta öğretim düzeyinde yabancı dille öğretim yapan ilk devlet okulu olmasıdır. Galatasaray Lisesi, Türkiye de aydın ve seçkin yöneticiler, kamu görevlileri ve devlet adamları yetiştirdiği gibi, Balkan ülkelerinden özellikle, Bulgaristan dan gelen öğrencileri yetiştirmesidir. Bu durum yabancı bir dilde batı çizgilerinde öğretim yapan söz konusu eğitim kurumunun Türk eğitimine getirdiği yeniliği ve etkinliği gösterir niteliktedir. Galatasaray Lisesinde öğretim dili, Babıali nin Türkçeyi önermesine karşın Fransızca olmuştur. Bunda Tanzimat döneminde yoğun olarak 57 SEZER, Ayten (2003), s

45 hissedilen Fransız diplomatik ve kültürel etkisinin payı büyüktür ki bu etki 1914 yılında Almanların gelmesine kadar devam eder ylında kadar Galatasaray Sultanisinden başka orta öğretim kurumu bulunmayan Osmanlı döneminde Saffet Paşa nın Maarif-i Umumiye Nizamnamesini yayınlamasından sonra İbadi ve Sultani adıyla yeni orta öğretim kuruları açılmış ve bu okulların ders programlarında yabancı dil derslerine de yer verilmiştir. Böylece yabancı dil eğitimi, Osmanlı Türkiye sinde devlet eliyle yürütülen orta dereceli okulların programlarına normal bir ders olarak ilk kez yer aldı 59. Tanzimatla birlikte ve daha çok Fransa nın baskılarıyla öncelik ve güncelik kazanan Fransızca öğretimi, Meşrutiyet döneminde yerini Almancaya, ikinci dünya savaşını izleyen dönemde ise yerini İngilizceye bırakmıştır yılında ilan edilen II.Meşrutiyetten sonra okullarda yabancı dil öğretilmesine özel bir önem verilerek Fransızca bütün okullarda zorunlu tutulmuş, İngilizce ve Almanca nın da isteğe bağlı olarak öğretilmesi benimsenmiştir 60. Tanzimat devrinde yabancıların açtıkları özel okullara bakılacak olursa, göze ilk olarak 1863 yılında eğitime başlayan Robert Koleji çarpmaktadır. Bu okul ilk önce Bebek te ufak bir evde Kırım harbi sırasında Türklere yardım etmek amacıyla gelen Amerikalı misyonerler tarafından New York lu iş adamı Robert in yardımıyla kurulmuştur. Robert, öldüğü tarih olan 1878 senesine kadar kolejin bütün masraflarını üzerine almış ve servetinin beşte birini koleje bağışlamıştır. Bu nedenle, Robert in ölümüne kadar okul Amerikan koleji olarak anılırken, ölümünden sonra (1878) ise Robert Koleji olarak adlandırılmıştır. Amerikan kültürünü yaymak için açılan bu okulda İngilizce öğretim yapılmaktaydı ve İngiltere deki çağdaş kolejlere benzer bir şekilde eğitim programları izlenmekteydi. Abdülhamit bu okulda Türklerin okumasını yasaklamıştır da yayınlanan Ramsay raporuna göre 1871 yılında açılan Üsküdar Amerikan Kız Kolejinde ise sadece iki Müslüman kızın 58 DEMİREL, Özcan (2007), s DEMİREL, Özcan (2007) 60 DEMİREL, Özcan (2007), s.7 61 DEMİRCAN, Ömer. (1998), Dünden Bugüne Türkiye de Yabancı Dil, İstanbul: Remzi Kitabevi, s

46 mezun olduğu bildirilmektedir. Genç Türkler iktidarında her yıl beş erkek öğrencinin Robert Kolejde, beş kız öğrencinin de Üsküdar Amerikan Kız kolejinde okutulmasını kararlaştırmıştır. Cumhuriyet döneminde ise bu sınırlamalar kaldırılmıştır. Yabancıların özel okul açmaları Tanzimat ve Islahat Fermanı ile daha da artmış Fransız, İngiliz ve Amerikalıları takiben Alman ve İtalyanlar da kendi dilleriyle öğretim yapan okullar açmışlardır. Maarif Nazırı Saffet Paşa nın hazırladığı Nizamname ile de azınlık, özel Türk ve yabancı okullar devletin gözetim ve denetim altına alınmıştır. Tanzimat devrinde, azınlık ve özel yabancı liselerin açılmasına karşın Türkler de 1864 yılında ilk özel Türk okulunu açma girişimde bulunmuşlardır. İstanbul un ilk özel lisesi olan Darüşşafaka, bugün adını Türk Okuta Kurumu na çevirmiş olan Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye tarafından açılmış ve 15 Haziran 1873 yılında derslere başlamıştır. Önceleri öksüz ve kimsesiz Türk ve Müslüman çocuklarını okutmak fikriyle kurulan okul, giderek başarılı bir öğretim kurumu olmuş, özellikle matematik, fen dersleri ile Fransızca yabancı dil dersleriyle diğer idadi ve sultanilerden daha başarılı mezunlar vermekle ün kazanmıştır. Darüşşafaka Lisesi bugün de yabancı dille öğretim yapan özel bir Türk Lisesi olarak bu başarısını devam ettirmektedir. 19.yüzyılın sonlarında Batılı ülkelerin Osmanlı yı yıkma ve paylaşma politikaları karşısında devletin Alman yanlısı siyaset izlenmesi üzerine Galatasaray Sultanisi gibi bazı okullarda Fransızca ile birlikte Almanca nın da öğretilmesine başlanmıştır. Osmanlı döneminde faaliyette bulunan klasik ve modern eğitim ve öğretim kurumlarının yanında azınlık ve yabancı okulları da vardı. Bunlardan Rum, Ermeni ve Yahudi(Musevi) okullarında kendi lisanlarıyla eğitim yapılırken, yabancı misyoner okulları olarak bilinen Amerikan, Fransız, İtalyan, İngiliz, Rus, Bulgar, Alman ve Avusturya okullarında da mensup oldukları ülkelerin dillerinde eğitim ve öğretim veriliyordu. Bunlardan Amerikan Protestan misyonerlerin tarafından açılan Robert Kolej, Fırat Koleji, Merzifon Anadolu Koleji gibi okullarda İngilizce eğitim 33

47 ve öğretimin yanı sıra bazı yerli azınlıkların dilleri de öğretiliyordu. Bunlar Bulgarca, Ermenice ve Rumca gibi dillerdi. Tanzimat sonrası Osmanlı Devletinde üç değişik okul türüne rastlanılmaktaydı 62, bunlar; a) Geleneksel okullar (medrese, mektep vb.), b) Yenileşme döneminde açılan ve devlete bağlı okullar (rüştiyeler, idadiler, askeri okullar vb.), c) Müslüman olmayan cemaat teşkilatları ile yabancı misyon ve yabancı hükümetlere bağlı okullardır Cumhuriyet Döneminde Yabancı Dil Öğretimi 1923 te Cumhuriyet in ilanı ile milli, çağdaş ve laik bir devlet ve toplum oluşturmak için gerçekleştirilen inkılâplarla yeni Türkiye Devleti yüzünü doğu medeniyetinden gelişmiş batı medeniyetine çevirdi. Bu amaçla pek çok alanda köklü değişiklikler gerçekleştirildi. 3 Mart 1924 te kabul edilen Tevhid-i Tedrisat kanunu ile öğretim birleştirildi. Osmanlı döneminde gördüğümüz milli olmayan (mektepmedrese, yabancı ve azınlık okulları) yapıya son verilerek ülkedeki bütün okullar Milli Eğitim Bakanlığına bağlandı. Dini ağırlıklı eğitim veren Medreseler kaldırılarak yerine İmam-Hatip okulları ile Üniversitelerde İlahiyat Fakültesi kuruldu. İlk, orta ve yükseköğrenim olarak düzenlenen eğitim sistemi ile okul programları yeniden belirlendi. Cumhuriyet inkılâpları doğrultusunda eğitimin laikleşmesine yönelik olarak ders programlarında değişiklikler yapıldı. Eğitimin eskinin etkisinden uzak milli, bilimsel ve çağdaş kriterlere uygun olması sağlandı. Bu konularda yabancı uzmanların görüşlerine yer verildi ve dünyadaki gelişmeleri takip edebilecek eğitim politikaları ve programları oluşturuldu. Gerek cehaletin ortadan kaldırılması gerekse bilimsel ve teknolojik anlamda hızla gelişen dünyaya ayak 62 UYGUN, Selçuk, Türkiye de dünden bugüne özel okullara bir bakış (gelişim ve etkileri), Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi dergisi, sayı:1-2, cilt:36, (Erişim Tarihi: ) 34

48 uyduracak bireylerin yetişmesi için çalışıldı. Bu amaçla okullarda verilecek eğitim ve öğretim programlarına yeni dersler ilave edildi. Bunlar arasında yabancı dil dersleri gittikçe önemi artan bir konuma geldi 63. Cumhuriyetin ilk yıllarında Dewey, Kuhne, Buyse, Wilson gibi yabancı uzmanlar, Türkiye ye çağrılarak görüşlerine başvurulmuş, ama sonunda ulusal deneyimlerden yola çıkılmıştır 64. İmparatorluğun dağılması ve Türkiye Cumhuriyeti nin kurulması ile birlikte, öğretim dili üzerinden alınan yeni kararlarla, ulusal kimliğin en önemli öğesi olan anadil Türkçe nin öğretilmesi ön plana çıkarılmış, yabancı dillerin orta ve yükseköğretimde ders olarak öğretilmesi ilkesi benimsenmiştir. Atatürk dönemini ilk on yıllık eğitim çalışmaları ilköğretim ve okuma-yazma öğretimi üzerine yoğunlaşmıştır. Bu dönemde yabancı dil öğretimine öncelik verilmesi yerine, ulusal kimliğin en önemli öğesi olan anadil Türkçe nin işlenip öğretilmesi ön plana çıkarılmıştır lu yıllara kadar okullarda Arapça ve Farsça öğretilmeye devam edildi. Bu tarihten sonra 1928 de yapılan Harf İnkılâbının da bir sonucu olarak şehirlerdeki ilk ve orta okullardan Arapça ve Farsça dersleri kaldırıldı 66 yerine Batı dillerinden Almanca, Fransızca ve İngilizce konuldu. Arapça sadece İmam Hatip liselerinin programlarında meslek dersi olarak varlığını sürdürdü 67. Cumhuriyetin ilanından sonra geçen yıllar dünyada bilim ve teknik alanında hızlı ilerlemelerin olduğu yıllardır. Teknolojinin hızla gelişmesi sonucu kitle iletişim ve daha hızlı ulaşım araçlarının ortaya çıkması, ülkeler arası ticaretin gözle görülür bir şekilde artması, buna paralel olarak turizm sektörünün oluşması ve gelişmesi sonucu uluslar birbirine daha çok yakınlaşmış ve aralarındaki ilişkiler artmıştır. Yaşanan bu hızlı gelişmelere ülkemiz ayak uydurmak, diğer uluslarla ilişkileri sıklaştırmak ve ekonomik yönden gelişmesini çabuklaştırmak gayretiyle genç 63 SEZER, Ayten (2003), s EKİZCELİ, Aysegül, Yabancı Uzmanların Türk eğitim sistemi hakkında verdikleri raporlar ( ) üzerine bir analiz, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, VAN:2006, s AYGÜN, Serkan, Türkiye de Yabancı Dil Eğitimi ve Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve Programı, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: 2008, s SEZER, Ayten (2003), s DEMİREL, Özcan (2007), s.9 35

49 nesillere yabancı dil öğretimine önem vermiş ve bu alanda eğitim politikalarını yoğunlaştırmıştır. Gençlerin yabancı dil öğrenerek yetişmelerinin önemi ve bu konuda öğrenci velilerinin gittikçe artan isteklerinin karşılanmasına yönelik olarak yabancı dille öğretim yapan okullara ağırlık verilmiş ve sayılarının ülke genelinde artması sağlanmıştır yılına kadar, bir kısım dersleri yabancı dille öğreten tek lise, Galatasaray lisesi iken, bu yıldan itibaren önceleri Maarif Koleji daha sonra Anadolu Lisesi adıyla yeni tür okullar açılmaya başlanmıştır. Söz konusu liselerine talebin artması üzerine, ülke genelinde öğretim yılında yabancı dilde öğretim yapan resmi Anadolu lisesi sayısı 12 ye, yılında 23 e, öğretim yılında 103 e, döneminde 193 e, döneminde 419 a ve öğretim yılında ise 432 ye ulaşmıştır 68. Cumhuriyet döneminde yabancı dille öğretim yapan özel yabancı liseler kapatılmamış ancak yeni okulların açılmasına da izin verilmediği için bu okulların sayısında bir artış da görülmemiştir. Günümüzde, Türkiye de eğitim yapan özel yabancı okulların orta öğretim düzeyindeki okul sayısı, 13 lise, 2 meslek lisesi ve 18 i ilköğretim düzeyinde olmak üzere 33 tür 69. Osmanlı döneminde faaliyette bulunan Yabancı Okullar, Cumhuriyet döneminde Tevhid-i Tedrisat kanunu ile Türk Milli Eğitim çatısı altına alındı. Böylece eskiden beri kendi din, dil ve kültürleri doğrultusunda serbestçe gerçekleştirdikleri eğitimleri denetim altına alınmış oldu. 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Antlaşmasında Türk kanunlarına uymaları şartıyla eğitimlerine devam etmesi kabul edilen İngiliz, Fransız ve İtalyan gibi ülkelere ait okullarda öğretimin ait oldukları ülkenin dilinde yapılması bir yabancı dili iyi düzeyde öğrenmesini isteyen Türk ailelerinin bu okullara olan ilgisini arttırmıştı. Artan bu ilgi nedeniyle, yabancı dilde eğitim veren özel ve resmi Türk okullarının açılması ve mevcut okullardaki yabancı dil derslerine de ağırlık verilmesi gereği ortaya çıktı. Bunun üzerine, Atatürk, 1 Kasım 1925 tarihinde TBMM nin yasama döneminin açılış konuşmasında, 68 KILIÇ Cihan, Avrupa Birliği üyelik süreci, AB genel eğitim politikaları ve AB yabancı dil eğitim politikalarının Türkiye deki yabancı dil eğitimi ve yabancı dil eğitim politikaları üzerine etkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir: 2009, s DEMİREL, Özcan (2007), s 9 36

50 Türk çocuklarının öğrenimi için anne ve babaların gösterdikleri ilgiyi takdirle belirtmiş, hızla artan öğrenim ihtiyacını karşılamak üzere devletçe mümkün olan azami fedakârlığın yapılmasını rica ederken yurttaşların da kendi çabalarıyla çocukları eğitim ve öğretim alanında yetiştirerek devlete yardımcı olmalarının önemini vurgulamıştır 70.Atatürk ün eğitim alanında getirdiği bu çözüm şekli özel girişimin kendi olanakları ile devlete yardımcı olmasına yol açmış ve kısa süre sonra özel Türk okullarını açma girişimleri başlamıştır. Atatürk ün eğitim alanındaki önerisi gerçekleştirmek üzere 31 Ocak 1928 tarihinde Türk Eğitim Derneği kurulmuştur 71. Kurulan bu derneğin okul açma çabaları öğretim yılında başlamış, öğretim yılında ilkokul, yılında ortaokul ve yılında da lise kısımlarını eğitim hizmete açarak Yenişehir Lisesini kurmuştur. Bu lise daha sonra TED Koleji olarak adlandırılacaktır. Bu kolej, öğretim yılına kadar takviyeli İngilizce öğretimi yaparken bu öğretim yılından sonra İngilizce eğitim ve öğretime geçmiştir. Ankara kolejinin başarılı olması ve öğrenci velileri tarafından yoğun bir şekilde talep edilmesi sonucu ülke çapında yeni okulların açılmasına başlanmıştır. Özellikle İngiliz dilinde yapılan eğitime olan talebin yoğun olması nedeniyle İstanbul, İzmir ve Adana gibi okul çağındaki gençlerin çok yoğun olduğu yerleşim merkezlerinde yeni kolejler açılmıştır öğretim yılında, ülke genelinde Türk Eğitim Derneğine bağlı özel Türk Lisesi sayısı 5 e ulaşmıştır 72. Ülke çapında yeni okulların kurulma nedenleri, gençlerin en az bir yabancı dili bilerek öğrenmenin önemi karşısında velilerin giderek artan isteklerini karşılamaktan kaynaklanmıştır. Bu nedenle, Türk Eğitim Derneğine bağlı takviyeli yabancı dil öğretimi yapan okulların programlarında yabancı dil dersine daha çok ağırlık verilmiş, yabancı dil dersi resmi ortaokullarda haftada 3 saat iken, söz konusu özel okullarda 10 saate, liselerde ise haftada 5 saat iken özel okullarda 8 saate çıkarılmıştır. Eğitimi kamu görevi olarak yürüten devletin yanında, özel sektörün devreye girmesine okul programlarında yabancı dil öğretimine ağırlık verilmesine imkân vermiştir öğretim yılına göre Türkiye de takviyeli yabancı dil 70 DEMİRCAN, Ömer. (1998), Dünden Bugüne Türkiye de Yabancı Dil, İstanbul: Remzi Kitabevi, s TED koleji internet s.sından tarihçe bölümünden edinilen bilgidir: 72 DEMİRCAN, Ömer. (1998), Dünden Bugüne Türkiye de Yabancı Dil, İstanbul: Remzi Kitabevi, s

51 öğretimi yapan özel okulların sayısı ortaokul ve lise bir arada olanların 51, sadece ortaokulu olanların sayısı ise 6 dır 73. Cumhuriyet dönemdeki orta öğretim kurumları ders programları incelendiğinde yabancı dil dersinin yer aldığı görülmektedir. Ancak bu derslerin istenildiği gibi öğretilemediği ve dersleri verecek personel sayısındaki yetersizlikler nedeniyle İngilizce, Fransızca ve Almanca gibi yabancı dilleri öğretecek kadroların yetiştirilmesi için yeni okullar açıldı. Bu okullardan biri 1926 da öğretmen yetiştirmek için Konya da açılan Orta Muallim Mektebi ve Terbiye Enstitüsü oldu de Gazi İlk öğretmen okulu kaldırıldı ve Galatasaray Lisesi örneğinde fakat İngilizce öğretim yapan paralı Gazi Lisesi açıldı. Okul Gazi Orta Muallim Mektebi ve Terbiye Enstitüsü haline geldi de Fransızca, de İngilizce, de de Almanca bölümleri açıldı 74. Yine bu amaçla 1936 da kurulan diğer bir eğitim kurumu Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi(DTCF) dir. Bu okula yabancı dil ve filoloji kürsüleri kuruldu. Atatürk ün direktifleri ile açılan fakültenin kuruluşundaki amaç Türk Tarihi, Türk dili ve kültürünün Türk bilim adamlarınca araştırılmasıydı. Yabancı diller ile filolojiler ise dolaylı yoldan asıl amaca yani Türk dili, tarihi ve edebiyatına yardımcı olarak açılmışlardı 75. Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesinde Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölümü (Yunan Dili ve Edebiyatı, Latin Dili ve Edebiyatı), Doğu Dilleri ve Edebiyatı Bölümü (Fars Dili, Arap Dili, Sinoloji, Japon Dili, Hindoloji, Urdu Dili, Kore Dili) ve Batı Dilleri Bölümü (İngiliz, Alman, Fransız, İtalyan, Amerikan, Romen, İspanyol, Hungaroloji, Rus, Leh, Bulgar, Çağdaş Yunan Dili ve Edebiyatı) olmak üzere üç temel bilim dalı bulunmaktadır li yıllardan itibaren ortaöğretim ve yüksekokullar ile üniversitelerde verilen yabancı dil dersleri dışında bazı öğretim kurumlarında bir kısım derslerin 73 DEMİREL, Özcan (2007), s SEZER, Ayten (2003), s AYTAÇ, Gürsel. (1993) Yabancı Filoloji Öğretiminin Bilim ve Uygulama Alanındaki İşlevi, Dil Dergisi, Sayı:13, s

52 tamamen yabancı dilde yapılması dolayısıyla yabancı dille öğretime geçilmesi sürecine yol açtı ya kadar bir kısım derslerin öğretimini yabancı dille sürdüren tek lise Galatasaray Lisesi iken bu yıldan itibaren Kolej adında (daha sonra Anadolu liseleri olarak bilinen) bu tarzda eğitim veren okullar açılmaya başlandı. Bu anlamda İstanbul Teknik Lisesi 1959 dan itibaren yabancı dille öğretime geçen bir diğer lisedir. Galatasaray Fransızca, İstanbul Erkek Lisesi Almanca, Ankara Atatürk, İstanbul Kadıköy, Diyarbakır, Eskişehir, Samsun ve Bursa kolejleri de İngilizce öğretim yapan okullar arasındadır. Bu okullarda Felfese, Mantık, Psikoloji ve Fen dersleri yabancı dille diğerleri Türkçe idi. Aynı şekilde bu tarihlerde yükseköğretimde İngilizce öğretim veren okullar da açılmaya başlandı. Bunlardan biri İngilizce eğitim ve öğretim yapan ilk yüksek okul olan 1956 da Uluslararası nitelikte bir üniversite olarak Birleşmiş Milletler desteği ile kurulan Orta Doğu Teknik Üniversitesi, diğeri ise 1971 de Boğaziçi Üniversitesi olarak düzenlenen (Robert Kolejinin Yüksek kısmı) okullardır. Türkçe eğitim yapan ancak yabancı dil derslerine de yer veren Cumhuriyetin ilk üniversitesi Osmanlı döneminde 1863 te kurulan Darülfünün 1933 te tasfiyesi ile kurulan İstanbul Üniversitesi dir. Bunu 1944 de İstanbul Yüksek Mühendis Okulu olarak kurulan İstanbul Teknik Üniversitesi takip etti. Bunları; Ankara da DTCF, Ziraat, Fen, Tıp Veteriner ve diğerlerinin katılımıysa oluşan Ankara, 1954 te Erzurum da Atatürk Üniversitesi, 1955 te Trabzon da Karadeniz Teknik, 1955 te İzmir de Ege, 1967 de Hacettepe ve diğerleri izlemiştir. Günümüzde sayları 72 ye ulaşan üniversitelerimizin bir kısmında kısmen veya tamamen yabancı dille eğitim yapılmaktadır. Bunların dışında kalan üniversitelerde ya hazırlık programlarıyla veya yıl içine yayılan derslerle yabancı dil bilgisi verilmektedir. Edebiyat Fakülteleri bünyesinde İngilizce, Alman, Fransız ve Amerikan Dili ve Edebiyatları, Mütercim- Tercümanlık ile dil bilim bölümleri bulunmaktadır. Ayrıca bir kısım üniversitelerin Eğitim Fakültelerinde yabancı dille eğitim veren öğretmenlik bölümleri bulunmaktadır SEZER, Ayten (2003), s

53 Avrupa ile ilişkilerin gelişmesi sonucunda yabancı dil öğretiminde reform yapılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Avrupa Konseyi işbirliği çerçevesinde Türkiye de yabancı dil programlarının geliştirilmesi için çalışmalar 1968 yılında başladı 77. Geliştirilen Almanca, İngilizce ve Fransızca I.sınıf programları ve ders araçları 1970 den itibaren denenmeye başlandı. Yabancı diller projesini 1962 de Talim ve Terbiye Dairesine bağlı olarak kurulmuş bulunan Yabancı Diller Öğretimini Geliştirme Merkezi yürüttü öğretim yılında 32 okulda İngilizce, Fransızca ve Almanca olmak üzere yeni programlara dayalı teknikler geliştirildi 78. Yabancı dil öğretimi sadece okullarda değil açılan kurslarla da geliştirilmeye çalışıldı de Yabancı Diller Öğretimini Geliştirme Merkezi kuruldu li yıllardan yabancı dil öğretimi ve programlarının geliştirilmesi konusundaki çalışmalara hız verilmiş ve 1983 te MEB Talim ve Terbiye Dairesi Başkanlığı tarafından Anadolu Liselerinin İngilizce programını hazırlamak üzere bir komisyon kurulmuştur 79. Günümüzde bazı okullarda yabancı dil dersleri (İngilizce, Fransızca ve Almanca) diğer dersler gibi programda yer almaktadır. Bu derslere ilave olarak imam-hatip okulları ile İlahiyat Fakültelerinde Arapça bir meslek dersi olarak verilmektedir. Sonuç olarak dil eğitiminin Türkiye de izlediği tarihi seyri şu biçimde özetlemek mümkündür: 19.yüzyıla kadar olan dönemde Arapça ve Farsça ön planda yer alırken, bu yüzyıldan itibaren bu dillere ilave olarak o yüzyılın geçerli ve kabul gören Batı lisanı olan Fransızca öğretimine yer verildi, 20.yüzyılın başlarında siyasi olarak yakınlaşmanın yaşandığı Almanya nın etkisiyle başta askeri okullar olmak üzere bazı okullara Almanca dersi konuldu. Cumhuriyet dönemine gelindiğinde yabancı dil öğretimi çok önem kazandı. Doğu dilleri olan Arapça ve Farsça nın yanında Batı dillerinden İngilizce, Fransızca ve Almanca öğretimine ağırlık verildi. Kısmen yabancı dille eğitim ve öğretim yapan Anadolu Liseleri (Almanca, İngilizce, Fransızca) ve kolejler kuruldu. Sekiz yıllık ilköğretim okullarının 4. ve 5. sınıflarında seçmeli 6.sınıftan itibaren de zorunlu olarak İngilizce dersleri konuldu. 77 DEMİREL, Özcan (2003), s DEMİREL, Özcan (2007), s SEZER, Ayten (2003), s

54 Avrupa Konseyi ile yapılan ortak çalışmalar Avrupa Konseyinin kurulması Winston Churchil in 1946 yılında Zürih te Avrupa Birleşik Devletleri konulu bir konuşmasında Avrupa Konseyi kavramını dile getirmesinden tam üç yıl sonra 5 Mayıs 1949 yılında 10 Avrupa ülkesinin (Belçika, Danimarka, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İsveç, İtalya ve Norveç) kurucu üye olarak katıldığı Avrupa Konseyi örgütü kurulmuş ve örgütün merkezi Fransa nın Strasbourg kenti olmuştur 80. Türkiye, Avrupa Konseyi ne 1949 yılında katılan ilk ülkelerden biri olmuş ve Konseyin tüm çalışmalarına kesintisiz katılmıştır. Şu anda Konseyin 41 asil ve altı gözlemci olmak üzere toplam 47 üyesi bulunmaktadır 81. Konseyin amacı, demokrasi ve insan haklarını korumak, Avrupa toplumunun karşılaştığı, ırkçılık, etnik ayırımcılık, çevrenin korunması ve organize suçlar gibi temel sorunlar için çözüm yolları bularak Avrupalı vatandaşların yaşam koşullarını iyileştirmek, farklı kültürlere sahip Avrupa vatandaşları arasında karşılıklı anlayışı geliştirmek ve tüm bireylere Avrupalılık kimliğini kazandırmaktır. Konseyin Strasburg'daki toplantı yeri Palais de l'europe'dur. Konseyin resmî dilleri İngilizce ve Fransızca'dır. Ancak konseye üye 48 ülkede çok farklı diller konuşulmakta ve farklı kültürler yer almaktadır 82. Avrupa Konseyinin Avrupa nın geleceği için belirlediği eğitim ve kültür politikaları içinde en ağırlıklı konu dil politikası olmaktadır. Bunu Tarih Eğitimi, İnsan Hakları ve Vatandaşlık Eğitimi ile Bilgi İletişim Teknolojileri (ICT) eğitimi izlemektedir. Konsey, Avrupa nın geleceği için çok kültürlü, çok dilli bir toplum yaratma anlayışını vazgeçilmez bir eğitim hedefi olarak belirlemiş ve bu hedefe ulaşma konusunda üye ülkeleri yönlendirmeye başlamıştır. Avrupa Birliğinin eğitim ve kültür politikalarını yürüten en önemli örgüt, Avrupa Konseyidir (The Council of Europe). Bu örgütün dışında ayrıca, Avrupa Birliğine bağlı Avrupa Birliği Konseyi (European Council) ve Avrupa Komisyonu (European Commision) bulunmaktadır. Ancak Avrupa Birliğinden önce kurulan 80 DEMİREL, Özcan (2007), s Dış İşleri Bakanlığının internet sitesinden bilgi edinilmiştir: (Erişim Tarihi: ) 82 Avrupa Konseyinin resmi internet sitesinden edinilen bilgi: Tarihi: ) 41

55 Avrupa Konseyi, Birliğin eğitim ve kültür politikalarını yürütmekten sorumludur. Avrupa Konseyi ile T.C. Millî Eğitim Bakanlığı arasındaki eğitim uygulamaları ve özellikle de yabancı dil eğitimi konusundaki bağlantılar 1950 yılından beri bu örgütle iş birliği içinde devam etmektedir 83. Avrupa Konseyi ile Millî Eğitim Bakanlığı arasında yabancı dil öğretimi bağlamında yapılan en somut çalışmalar 1968 yılında başlamıştır. O yıllarda yabancı dil öğretiminin daha etkili yapılabilmesi için bir komisyon kurulmuş ve Avrupa Konseyinin katkıları ile 1972'ye kadar devam eden bir zaman dilimi içinde eğitim programlarının gözden geçirilmesi ve ders kitaplarının hazırlanması çalışmalarına başlanmıştır. 1950'li ve 60'lı yıllara kadar okullarımızda kullanılmakta olan E. V. Gatenby tarafından yazılmış İngilizce ders kitapları yerine, 1972'den itibaren An English Course for Turks dizisi İngilizce dersleri için, Wir Lernen Deutsch Almanca dersleri için ve Je Parle Français Fransızca dersleri için hazırlanmıştır. Bu ders kitapları ile Avrupa Konseyi standartlarında dil öğretiminde yeni yaklaşımların uygulanmaya başladığını görülmektedir 84. Orta dereceli okullarda yabancı dil öğretiminin geliştirilmesi ve modernleşmesi çalışmaları, 1972 yılında MEB Talim ve Terbiye Kuruluna bağlı kurulan Yabancı Diller Öğretimini Geliştirme Merkezi ile başlamıştır. Bu merkez ile Avrupa Konseyi arasında geliştirilen iş birliği çerçevesinde yabancı dil öğretim programları ve ders kitapları hazırlanmıştır. Hazırlanan program 1973 yılında 1747 sayılı Tebliğler Dergisinde yayımlanmıştır öğretim yılından itibaren kademeli olarak önceki program ve ders kitapları kaldırılmış yerine yeni program ve ders kitapları devreye girmesi ve bu işlemin 1977 yılına kadar tamamlanması karar altına alınmıştır Avrupa Konseyinin resmi internet sitesinden edinilen bilgi: (Erişim Tarihi: ) 84 DEMİREL, Özcan (2003), s AYGÜN, Serkan, Türkiye de Yabancı Dil Eğitimi ve Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve Programı, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: 2008, s.17 42

56 1980'li yılların başında yabancı dil öğretim programlarıyla ilgili çalışmalara tekrar hız verilmiş ve bu kez Anadolu liselerinin programı hazırlanması için bir komisyon kurulmuştur. Hazırlanan program 1984 yılında 2170 sayılı Tebliğler Dergisinde yayımlanmıştır. Bu çalışmayı Anadolu Teknik ve Meslek liseleri için hazırlanan programlar izlemiştir yıllarında yabancı dil öğretiminde basamaklı kur sistemi uygulamasına geçilmesi kararlaştırılmıştır. Bu uygulamanın başarılı olması, yabancı dil öğretmenlerinin hizmet içinde yetiştirilmesi ve öğretim materyallerinin hazırlanması amacıyla MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığına bağlı Yabancı Dil Eğitimini Geliştirme Merkezi (YADEM) kurulmuş ve 1988 yılında ülke genelinde çalışmalarına başlamıştır. Basamaklı kur sisteminin sistem bütünlüğü içinde başarılı olması hedeflenmiş ancak, uygulamadan kaynaklanan sorunların çözümlenememesi nedeniyle bu uygulamaya öğretim yılı başında son verilmiştir 'lı yılların başında ise yabancı dil ağırlıklı program uygulamasına geçilmesi kararlaştırılmıştır. Bu uygulamanın temel amacı lisenin önüne yoğun bir yıl yabancı dil hazırlık sınıfının konulması ve liselerde öğretimin Türkçe devam etmesidir öğretim yılında 28 okulda başlayan bu uygulama, 'de 662 okula ulaşmıştır yılında 8 yıllık zorunlu ilköğretim uygulamasına geçilmiş, Anadolu liselerinde devam eden altıncı sınıf öncesi yabancı dil hazırlık sınıfı uygulaması kaldırılmış ve yabancı dil açısından oluşan bu boşluğu doldurmak amacıyla tüm ilköğretim okullarında yabancı dil öğretimine 4. sınıftan başlanmasına karar verilmiştir. 86 DEMİREL, Özcan (2007), s.16 43

57 2000 li yılların başında yabancı dil öğretimine ilişkin olarak Avrupa Konseyi ile ortak yürütülen son uygulamalardan biri Avrupa Diller Yılı kutlamaları olmuştur 87. Diller yılını ilan etmedeki temel amaç, Avrupa Konseyine üye ülkelerin dil ve kültür miraslarına sahip çıkmaları ve bunu diğer Avrupa ülkeleriyle birlikte paylaşmalarıdır; bunun yanı sıra çok kültürlü, çok dilli Avrupalı olma bilincini yayarak birden çok dil öğrenmeyi teşvik etmektir. Bu yolla çok dil öğrenmenin farklı dil ve kültürel geçmişleri olan insanlar arasında hoşgörüyü arttıracağı ve bireylerin birbirlerini daha iyi anlamalarını sağlayacağı beklenmektedir. Avrupa kıtasında 150 ile 200 farklı dilin konuşulduğu belirtilmektedir. Avrupa Birliğine üye 15 ülkede yaşayan bireyler arasında yapılan bir araştırma sonucuna göre, öğrencilerin % 89'u İngilizce, % 32'si Fransızca, % 18'i Almanca ve % 8'i de İspanyolcayı yabancı dil olarak öğrendiklerini söylemişlerdir. Aynı araştırmanın sonuçlarına göre bu ülkelerdeki bireylerin yarısından fazlası da çok dilli olduğunu ifade etmiştir 88. Bugün yeryüzünde değişik toplumların kullandıkları konuşulan dil sayısının ne kadar olduğunu kesin olarak belirtmenin olanaksız olduğu, buna karşın ortalama bir sayının üç bin beş yüz ile dört bin arasında olduğu söylenmektedir. Kimi dilbilimciler bu sayının altı bine ulaştığını öne sürmektedir 89. Ancak bu kadar çok dilin bulunmasına karşın gittikçe artan uluslararası ilişkiler, ulusların kendi ana dilleriyle iletişim sağlamalarını yetersiz kılmakta ve bu nedenle diğer ülkelerin dillerini öğrenme gereksinmesi ortaya çıkmaktadır. Bugün, başta Birleşmiş Milletler olmak üzere NATO ve Avrupa Konseyi gibi birçok uluslararası örgütlerde ortak iletişim aracı olarak birkaç ulusun dili kullanılmaktadır. Birleşmiş Milletler örgütünde kullanılan resmî çalışma dilleri, Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça, İspanyolca ve Arapça'dır 90. Çince ve Arapça hariç diğer tüm diller Avrupa dilleri 87 Avrupa Konseyi Diller Yılı Resmi internet sitesinden edilen bilgi: (Erişim Tarihi: ) 88 DEMİREL,Özcan(2007), s LECLERC, Jacques, L aménagement linguistique dans le monde, Québec, TLFQ, Université Laval, (Erişim Tarihi: ) 90 Birleşmiş Millet Resmi İnternet sayfasından alınan bilgi: 44

58 arasında yer almaktadır. Bu diller sadece Avrupa'da değil, diğer dünya ülkelerinde de en çok öğrenilmek istenen dillerdir. Avrupa Birliğinin normlarına göre genç kuşak Avrupalıların en az üç dil bilerek yetişmeleri beklenmektedir. Bu amaçla, Avrupa Eğitim Komisyonu 1995 yılında yayınladığı Öğrenen Topluma Doğru' başlıklı bildirisinde Avrupa Birliği vatandaşlarının anadillerinin dışında en az iki Avrupa dilini yeter düzeyde bilmelerini ilke olarak benimsemiş ve bu konuda bireylere yardım edilmesi kararlaştırılmıştır 91. Avrupa'da çok dilliliği yayma ve bunu üye ülkelerin eğitim politikalarına yansımalarını sağlamak amacıyla Konseyin bünyesinde yer alan Yaşayan Diller Bölümü', Dil Politikası Birimi'ne dönüştürülmüştür. Birimin temel görüşü, demokratik vatandaşlık hakları bağlamında herkesin dil öğrenme hakkı vardır. Bu hak o ülkenin resmî dilinin dışında yer alan tüm dilleri de içermektedir. Diller zenginliğine sahip Avrupa kıtasında yaşayan insanlar için çok dil öğrenmek kültürel mirası yeni kuşaklara devretmek için ve mevcut dilleri yaşatabilmek için bir zorunluluktur. Bu dil zenginliğine sahip çıkılmalıdır. Bu bağlamda dil politikası birimi Avrupa kıtasında çok dilliliği yaygınlaştırmak için çalışmalar yapmakta seminerler düzenlemekte ve projeler üretmektedir. Avrupa Konseyine üye toplam 48 ülkede yürütülen en yaygın dil eğitim politikası projesi Ortak Avrupa Çerçevesi Referansı projesidir. Ortak Avrupa Çerçevesi Referansı, Avrupa Konseyinin öncülüğünde Avrupa üye devletleri arasında yabancı dil öğrenimi alanında daha fazla şeffaflık ve birliktelik sağlama amacıyla oluşturulmuştur. Bu, üye ülkeler arasında hareketliliği arttırmak, bir diğerinin dil belgesini tanımayı kolaylaştırmak ve çeşitli ülkelerdeki eğitim kurumları arasındaki işbirliğini teşvik etme amacına hizmet etmektedir. Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve Sınıflandırılması diller için belirlenmiş değerlendirme ve referans sistemidir BEACCO, J-C & BYRAM M., Guide pour l élaboration des politiques linguistiques et éducatives en Europe(version synthèse), Division des Politiques Linguistiques, Conseil de l Europe, s.6 92 KAYNAK: m Tarihi: ) 45

59 Altı adet düzeyden oluşur: A 1 A 2 B 1 B 2 C 1 C 2 Başlangıç Dil Düzeyinde (İlk seviye) Başlangıç Dil Düzeyinde (Orta) Bağımsız Dil Kullanımı (İyi düzey) Bağımsız Dil Kullanımı (Çok iyi) Dil kullanımında yetkin (Etkili Kullanım Yeterliliği) Dil kullanımında yetkin (Tam yeterlilik) Bu düzeylerle dil öğrenimine Avrupa Konseyi tarafından yeni standartlar getirilmekte, her mesleğin standartları olduğu gibi dil öğretiminde de bu standartlar işe koşulmaktadır Yabancı Dil Öğretiminde Program Geliştirme Çalışmaları Tüm dünya ülkelerinde, yabancı dil öğretimine ve programlarına ağırlık verme çalışmaları, özellikle ikinci dünya savaşı ndan sonra hız kazanmıştır. Savaş sonrası bilim ve teknikte yaşanan hızlı ilerleme ve gelişmeler uluslararası ilişkilere yoğunluk kazandırırken, yeni nesillerin yetiştirilmesinde en az bir yabancı dilin öğrenilmesini önemli ve gerekli kılmıştır. Bu şartları sağlayabilmek için, yabancı dili daha etkili öğretebilmenin metotları araştırılmış ve uygulanan eğitim programları yeniden ele alınıp, incelenip geliştirilme çalışmaları tüm ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de yapılmıştır. Ülkemizde yabancı dil programlarının geliştirilmesiyle ilgili çalışmalar 1968 yılında Avrupa Konseyi ile yapılan işbirliği sonucunda başlamıştır. Orta dereceli okullarda yabancı dil öğretiminin geliştirilmesi ve modernleştirilmesi çalışmaları 1972 yılında gün ve 639 sayılı Bakanlık Onayı ile M.E.B. Talim ve Terbiye Dairesine bağlı olarak Yabancı Diller Öğretimini Geliştirme Merkezi nin kurulmasıyla başlar. Bu merkez ile Avrupa Konseyi arasında geliştirilen işbirliği çerçevesinde Almanca, Fransızca ve İngilizce programları ve ders araçları resmi okullarda denenmeye başlanmıştır. Bu denemeye öğretim yılında 32 okulda devam edilmiş ve bu arada yabancı dil öğretimi için müfredat (eğitim) programı hazırlama çalışmalarına hız verilmiştir. Hazırlanan yabancı dil eğitim programları 4 Haziran 1973 gün ve 1747 sayılı tebliğler Dergisi nde yayımlanmıştır. Ortaokul ve liselerde uygulanması uygun görülen bu program, yabancı dil ilkelerinin, 46

60 her sınıfta kullanılacak ders araçlarının neler olacağını, öğretim yöntemlerini, konu içeriklerini ve öğrenme aşamalarını belirlemektedir öğretim yılından itibaren de eski programa göre yazılmış Yabancı Dil Ders kitaplarının kademeli olarak kaldırılmasına karar verilmiştir döneminde tüm orta dereceli okullarda bu program uygulamasının yaygınlaştırılması planlanmış, ancak uygulamada bu programların daha çok genel lise öğrencileriyle, orta okul öğrencilerine dönük olduğu için Mesleki ve Teknik Eğitim okulları için ayrı program ve ders kitabı hazırlanması çalışmalarına başlanmıştır. Takviyeli yabancı dil öğretimi yapan liselerle, yabancı dille öğretim yapan liselerin yabancı dil programları M.E.B. tarafından yürütülen bu çalışmaların dışında kalmış ve bu kurumların programlarıyla ilgili hiçbir çalışma bugüne kadar yapılmamıştır. Merkezi sisteme bağlı kalmadan ve tek kitap sistemini uygulamadan yabancı dil programlarını yürüten bu kurumlar da M.E.B. dan programlarıyla ilgili herhangi bir istemde bulunmamışlardır. Ancak Milli Eğitim Bakanlığı ndan 1980 li yıllarda yabancı dil öğretimi ve programlarının geliştirilmesi konusunda çalışmalara hız verilmiş ve 1983 Aralık ayında M.E.B. Talim ve Terbiye Dairesi Başkanlığında Anadolu Liselerinin İngilizce programı hazırlamak üzere bir komisyon kurulmuştur. Yabancı dillerden sadece İngilizce öğretimi ile sınırlı kalan bu program çalışması öğretim yılından itibaren üç yıl süre ile uygulamaya konulmak ve denenmek üzere 13 Ağustos 1984 gün ve 2170 sayılı Tebliğler dergisinde yayımlanmıştır. Bu programın Türkiye deki yabancı dil öğretimine katkıda bulunacağı ve her an değişmeye ve gelişmeye açık tutulacağı yeni programın temel esprisinde yer almaktadır. Bu program çalışmalarına ek olarak, Milli Eğitim Bakanlığı örgün ve yaygın eğitim kurumlarında yabancı dil eğitimi ve öğretimini belli esaslara bağlamak için 14 Eylül 1985 yılında Sayılı Resmi Gazete de yayınlanan bir yönetmelik çıkarmıştır. 47

61 Öğretim yılında Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yabancı ve Türk uzmanlardan oluşan bir çalışma grubuyla okullarda yabancı dil öğretiminin daha etkili yapılabilmesin olanaklarını araştırmaya devam etmiştir. Esasen program geliştirme ve öğretimin niteliğini arttırma çalışmaları sürekli ve araştırmageliştirmeye dönük olma durumundadır Yabancı Dilde Basamaklı Kur Sistemi Uygulaması Türkiye de yabancı dil öğretiminin daha etkili olabilmesi için son yıllarda yapılan en önemli değişiklik basamaklı kur sistemine geçilmesiyle olmuştur. Milli Eğitim Bakanlığı öğretim yılında yabancı dil öğretiminde Basamaklı Kur Sistemi uygulanmasına geçilmesine karar vermiştir. Basamaklı kur sistemi ile ilgili belirlenen ilkeler şunlardır: 1. Sistem altı basamaktan oluşur, her basamağın süresi bir eğitim-öğretim yılını kapsar. 2. Birinci basamak zorunlu diğer basamaklar isteğe bağlıdır. 3. Her basamak sonunda başarılı öğrencilere sertifika verilir. 4. Bir yabancı dilden başka bir yabancı dile geçmek mümkündür. 5. Sistemde haftalık ders saati sayısı beştir. Yabancı dil derslerinde sınıf mevcudu en az 8, en çok 25 olmalıdır. 6. Öğrencinin başarılı sayılması, yıl sonu başarı notu ve merkezi sistemle yapılan sınavlarla tespit edilir. Yapılan sınavda, 100 üzerinden 70 ve üstü alanlar başarılı sayılmaktadır. 7. Sistemle ilgili uygulama esaslarının tamamı bir yönerge ile tespit edilir. Söz konusu sistemin başarılı olması, yabancı dil öğretmenlerinin hizmet içinde yetiştirilmesi, program geliştirme ve öğretim materyallerinin hazırlanması amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı na bağlı Yabancı Dil Eğitimini Geliştirme Merkezi (YADEM) in kurulması kararlaştırılmış ve 1988 yılında ülke genelinde uygulama çalışmalarına başlanmıştır. 48

62 Sistemin uzun dönemde hedefine ulaşabilmesi için öğrenci, öğretmen, öğretim programları, kitap, araç-gereç, mevzuat, bütçe ve okul binası-derslik gibi faktörlerin bir sistem bütünlüğü içinde ele alınması öngörülmüştür. Ancak uygulamadan kaynaklanan sorunların çözülememesi nedeniyle, basamaklı kur sistemi uygulaması öğretim yılı başında son bulmuş ve tekrar eski uygulamaya geçilmiştir İkinci Yabancı Dil Öğretimine Başlanması Ülkemizde yabancı dil eğitiminin tarihsel gelişim süreci içerisinde iki önemli gelişme dönüm noktası niteliğindedir, bunlar: I yılında, ilköğretimin 8 yıla çıkmasıyla 94, ilköğretim 4. ve 5. Sınıflarda İngilizce dersinin zorunlu olarak okutulmaya başlanması. Bu durum yabancı dil öğrenme yaşını 11 den 9 a indirgemiştir. II. İkinci yabancı dil öğretimine başlanması. Bu gelişmeler ışığında, İngilizce, Almanca ve Fransızca dillerinden başka dillerin de ders programlarına dahil edilmesi sonucunu doğurmuştur. Eğitim programlarında yerini alan söz konusu diller İspanyolca, İtalyanca, Çince, Japonca ve Rusca dır. Bu dillerin dahil edilmesiyle Milli Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim ve öğretim kurumlarında öğretimi yapılan yabancı dillerin sayısı 3 ten 8 e yükselmiştir yılında ilköğretimin 8 yıla çıkarılmasından sonra, 144 tarihli Talim ve Terbiye Kurulu kararıyla 4. ve 5. sınıf İngilizce dersi programları kabul edilmiştir. Bununla birlikte 4. ve 5. sınıflar için Almanca ve Fransızca programlarının haftalık ders çizelgelerinde haftada 2 er saat seçmeli yabancı dil dersinin konulduğunu görmekteyiz. Günümüzde, ilköğretim 4. ve 5. sınıflarda haftada iki saat zorunlu yabancı dil dersi olarak İngilizce verilmekte, ayrıca öğrenci velilerinin isteğine bağlı olarak iki 93 ÖZCAN, Demirel (2007), s tarih ve 4306 sayılı kanunla yapılan değişiklik sonucu zorunlu ilköğretim süresi 5 yıldan 8 yıla çıkarılmıştır. 49

63 saat seçmeli yabancı dil dersi okutulduğu görülmektedir. Söz konusu seçmeli yabancı dil dersi, Almanca ve Fransızca olabildiği gibi İngilizce de olabilmektedir. Zorunlu ders olarak İngilizce öğrenen öğrencilere, Fransızca veya Almanca öğretmenlerin olmadığı durumunda seçmeli yabancı dil olarak yeniden İngilizce dersini eklendiğini görülmekteyiz. Bu durumda, seçmeli ders olarak alınan İngilizce, zorunlu ders olarak öğretilen İngilizceyi tamamlayan ve takviye eden bir programla sunulmaktadır. İlköğretim 6, 7 ve 8. sınıflarda ise haftada dört saat yabancı dil dersi (İngilizce), iki saat seçmeli yabancı dil bulunmaktadır. Ortaöğretim de ise, okul türüne göre yabancı dil ders saatleri değişiklik göstermekte, Genel liselerde yalnızca 9. ve 10.sınıflarda haftada 3 saatlik zorunlu yabancı dil dersi ve 9, 10, 11 ve 12. sınıfa kadar ise haftada 2 saatlik seçmeli yabancı dil dersi bulunmaktadır. Orta öğretimde seçmeli olarak ikinci bir yabancı dilin verilmesi konusunda, hangi dillerin verileceğine dair kararı, Milli Eğitim Bakanlığı verir ve seçimi okulların kendisine bırakır. Ulusal düzeyde seçmeli olarak önerilen ikinci yabancı diller şunlardır: İngilizce, Almanca, Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Japonca, Çince ve Rusça Türk Eğitim Sisteminde Yabancı Dil Öğretim Programları Türk Eğitim sisteminde, yabancı dil öğretimi, tarihsel gelişim boyutu incelendiği gibi okul programlarına çeşitli zaman kesitleri içinde ve farklı program uygulamalarıyla girmiştir. Bugün, yabancı dil öğretimi örgün eğitim kurumlarında zorunlu ders olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu zorunluluk, 1997 yılında ilköğretim zorunlu eğitimin 5 yıldan 8 yıla çıkarılmasıyla, zorunlu yabancı dil dersleri ortaokul birinci sınıftan ilkokul dördüncü sınıfa indirilmiştir tarihine kadar, yabancı dil öğretimi ortaöğretim düzeyinde de karşımıza çıkmaktaydı. Bugüne kadar, Türk Eğitim sisteminde yabancı dil öğretimi eğitim ve öğretim programlarında değişiklikler göstermiştir: geçmişten günümüze kadar değişik yabancı dil öğretim 50

64 programları uygulayan okulları üç farklı tanım altında toplandığı görülmektedir. 95 Bunlar; Normal Yabancı Dil Öğretimi Yapan Okullar, Takviyeli Yabancı Dil Öğretimi Yapan Okullar, Yabancı Dille Öğretim Yapan Okullardır Normal Yabancı Dil Öğretimi Yapan Okullar Bu gruba giren okulların programlarında yabancı dil dersi, normal bir ders gibi programda yer almakta ve öğretim için ayrılan süre haftada en az üç ve en beş saati geçmemektedir. Buna göre, orta dereceli tüm resmi okullar girmektedir. Bu okullar, Genel, Mesleki ve Teknik okullar olmak üzere kendi içinde alt gruplara ayrılmaktadır. Bu alt gruplar içinde de Mesleki ve Teknik okullar, gerek yabancı dil öğretimi açısından gerekse program uygulaması açısından farklılık göstermektedir. Bu okulların programlarında yabancı dil olarak Almanca, Fransızca ve İngilizce zorunlu ders olarak okutulmaktadır. Mesleki liseler içinde yer alan İmam- Hatip Liselerinde ise anılan batı dillerine ek olarak Arapça zorunlu ders olarak okutulmaktadır. Ancak, söz konusu bu okulların programlarında yer alan Arapça yabancı dil dersi olmaktan çok meslek dersi olarak kabul edilmektedir Takviyeli Yabancı Dil Öğretimi Yapan Okullar Bu gruba giren okulların programlarında yabancı dil dersi, normal bir ders gibi programda yer almakta olup haftalık ders saati resmi okullarınkinden fazla olarak haftada en az sekiz ve en çok on saattir. Bu okullarda, resmi ortaokul ve liselerde izlenen ders programı aynen ve Türkçe olarak izlenmekte, sadece yabancı dil dersinin saatinde bir fazlılık bulunmamaktadır. Bu gruba takviyeli yabancı dil öğretimi yapan tüm özel Türk liseleri, Anadolu ve Fen Liseleri bulunmaktadır. 95 DEMİREL, Özcan (2007), s.11 51

65 Bu okullarında tümünde takviyeli yabancı dil olarak İngilizce okutulmakta, Almanca ve Fransızca ise lise kısmında zorunlu, seçmeli veya yardımcı ders olarak okutulmaktadır. Son yıllarda Yabancı Dille Öğretim Yapan Anadolu ve Fen Liselerinin, takviyeli Yabancı Dil Öğretimine geçmeleri ve Süper Lise adıyla anılan liselerin Anadolu Lisesine dönüştürülmesi sonucu Takviyeli yabancı dil öğretimi yapan okulların sayısında gözle görülür bir artış yaşanmıştır Yabancı Dille Öğretim Yapan Okullardır Bu gruba giren okulların programlarında yabancı dil öğretimine diğer okullara göre daha çok yer verilmekte, bu öğretim etkinliği arttırmak için psikoloji, mantık, felsefe ile fen ve matematik dersleri yabancı dille, diğer dersler de Türkçe okutulmaktadır. Bu okulların en belirgin özelliği ise, lise öncesi bir yıl süreli yabancı dil hazırlık sınıfını kendi programlarına dâhil etmiş olmalarıdır. Yabancı dille öğretim yapan okullar kendi içinde üç alt gruba ayrılmaktadır Yabancı Dille Öğretim Yapan Resmi Okullar M.E.B. Orta Öğretim Genel Müdürlüğü ne bağlı olarak eğitim ve öğretim etkinliklerini sürdüren bu okullarda Fransızca, Almanca ve İngilizce öğretim yapılmaktadır öğretim yılında sayıları onikiye ulaşan bu okulların ilki ve öncüsü olan Galatasaray Lisesi nde Fransızca, 1959 dan itibaren yabancı dille eğitime başlayan İstanbul Erkek Lisesinde Almanca ve diğer on Anadolu Lisesi nde İngilizce öğretim yapılmaktaydı öğretim yılında ise 72 Anadolu Lisesi, 4 Anadolu Ticaret, 1 Anadolu Aşçılık, 1 Anadolu İmam Hatip ve 4 Anadolu Teknik olmak üzere toplam 82 resmi okul varken bu sayı öğretim yılında 103 e, öğretim yılında da 146 ya ulaşmıştır eğitim öğretim yılında ülkemiz genelinde 965 Anadolu Lisesi, 98 Fen Lisesi eğitim öğretim faaliyetlerini yürütmektedir. 52

66 Yabancı Dille Öğretim yapan Özel Türk Okulları M.E.B. Özel Öğretim Kurumları Daire Başkanlığına bağlı olarak eğitim ve öğretim etkinliklerini sürdüren bu okullarda Fransızca ve İngilizce dilleriyle öğretim yapılmaktadır öğretim yılında sayıları 7 ye ulaşan bu okulların ilki ve öncüsü Darüşşafaka lisesi ile Türk Eğitim Derneğine bağlı beş özel lisede İngilizce, Özel Tevfik Fikret Lisesi nde Fransızca öğretim yapılmaktaydı öğretim yılında ise 123 ortaokul, 86 lise ve 8 meslek lisesi olmak üzere toplam 217 ye ulaşan özel okulların ikisinde Fransızca, dördünde Almanca, diğerlerinde de İngilizce öğretim yapılmaktadır. Yabancı dilde öğretim yapan Özel Türk okulları öğretim yılında genel orta öğretimde 446 ya, Mesleki ve Teknik ortaöğretimde 24 olmak üzere toplam 470 e ulaşmıştır Yabancı Dille Öğretim Yapan Özel Yabancı Okullar M.E.B. Özel Öğretim Kurumları Daire Başkanlığına bağlı olarak eğitim ve öğretim etkinliklerini sürdüren bu okullarda İngilizce, Fransızca, Almanca ve İtalyanca dilleriyle öğretim yapılmaktadır. Bu tür okulların açılmasına izin verilmediği için mevcut sayısal durum hiç değişmemiş aynı kalmıştır. Yabancı Dille öğretim yapan özel yabancı okulların sayısı ülke genelinde 18 i ilköğretim, 12 si Genel Lise ve 1 i Meslek ve teknik olmak üzere toplam 31 dir. 53

67 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE NİN YABANCI DİL EĞİTİM POLİTİKALARI Türkiye nin yabancı dil eğitim politikalarının irdeleneceği bu bölümde, öncelikle dil politikasının tanımı verilecek ardından ise ülkemizin yabancı dil eğitim politikalarında doğrudan veya dolayı etkisi bulunan kurum, kuruluş ve yapılar incelenecektir Dil ve dil eğitim politikaları Dil, bugüne kadar pek çok bilim adamını, dilbilimciyi, sosyologu hatta antropologu ilgilendiren, araştırma alanına giren bir konu olmuştur. Dil konusunda çeşitli tanımlar yapılmıştır, bunlar: Dil, insanlar arasında bir iletişim aracıdır 96. Dil, bilinçli olarak meydana getirilmiş, toplumsallaşmış bir semboller sistemidir. Onunla insan duygu ve düşüncelerini başkasına aktarır 97. Dil, bireyler arasında anlaşmayı sağlayan toplumsal bir sistemdir 98. Dil, düşünce, duygu ve isteklerin bir toplumda ses ve anlam yönünden ortak olan ögeler ve kurallardan yararlanarak başkalarına aktarılmasını sağlayan çok yönlü, çok gelişmiş bir dizgedir 99. Yapılan bu tanımlardan yola çıkarak, dil tanımları ile ilgili temel öğeler şu biçimde sıralanabilir: 1.Dil bir sistemdir, belli kalıplara ve kurallara uyar. 96 ROUCEK, Joseph S., Study of Foreign Languages, New York : New York Philosophical Library Inc., 1986, S.6 97 ÖNER, Necati, Kültürün gelişmesinde dilin rolü, Dil, kültür ve çağdaşlaşma, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2003, s DİLAÇAR, Agop, Dil, Diller ve Dilcilik, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, Sayı:2639, AKSAN,Doğan, Her yönüyle dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim I., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, Sayı:439,

68 2.Dil seslerden oluşur. Her ses, değişken sembollerle belirtilmekte ve her sesin ve ses dizesinin bir anlamı vardır. 3.Dil bir iletişim aracıdır: insanlar arasında iletişimi sağlar. 4.Dil bir düşünce aracıdır: insanlar, duygu ve düşüncelerini dil aracılıyla karşı tarafa aktarır. 5. Dil sosyolojik nitelikler taşır: dil insanların oluşturduğu toplumlarda kullanılır, her toplumun kendi bireyleri arasında iletişim kurmalarını sağlayan kendilerine özgü dilleri vardır. Bu diller, bir toplumdan diğeri farklılık ve değişiklik gösterebilir. Dilin temel öğelerinde görülen farklılıklar, çeşitli bilim dallarından araştırmacıların ona çeşitli yönlerden yaklaşmalarına sebebiyet vermektedir. Dil, düşünce, kültür ve eğitim aracıdır. Düşünce dile aktarılmadığı sürece bilgiye dönüşemez. Bilgi, dilin aracılığı olmadan öğretilemez. Sonuç olarak, dil olmadan, medeniyetler olmaz. İnsanı diğer varlıklardan ayıran belki de en önemli özellik, zekası ve sahip olduğu zeka sayesinde bir dil oluşturabilmesi ve bu sayede diğer insanlarla iletişim kurabilmesi yeteneğine haiz olmasıdır. Dil insanlık tarihi boyunca en önemli kavramlardan bir tanesi olmuştur. Kaşgarlı Mahmud a göre dil, erdemin başı, Yusuf Has Hacip e göre ise aklın süsü dür. Tüm bunlar, Türk toplumlarında dile verilen önemi göstermekte ve onu yüceltmektedir. Birleşmiş Milletlere göre dünya üzerinde dil konuşulmaktadır. Yalnızca Afrika da e yakın dil konuşulduğu ve sadece Demokratik Kongo Cumhuriyetinde 330 a yakın dil konuşulduğu aktarılmaktadır. Dünya üzerinde bu kadar dilin konuşuluyor olması, insan zekâsının dil oluşturma konusunda ne denli yetenekli olduğunun bariz bir örneğidir. Küreselleşen dünya üzerinde bu kadar çok dilin bulunması, gittikçe artan uluslararası ilişkiler, ulusların kendi ana dilleriyle iletişim sağlamalarını yetersiz kılmakta ve bu nedenle diğer ülkelerin dillerini öğrenme gereksinimini ortaya çıkarmaktadır. Bu durum, modern dünyadaki insanların kendi ana dilleri dışında başka bir ülkedeki insanlarla iletişim kurmak, iş yapmak veya o ülkeye seyahat 55

69 etmek için o ülkenin dilini öğrenmek gereksinimi ortaya çıkmaktadır. O ülkede konuşulan dile yabancı dil denilmektedir. Başka bir ifadeyle yabancı dil, insanların doğumuyla öğrendiği dilin dışında başka bir milletle iletişim kurmak için sonradan öğrendiği, edindiği dile yabancı dil denir. İki yabancı topluluk birbiriyle anlaşabilmek için ya ortak bir dil bilmeli 100 ya da birbirinin dilinden anlayabilmelilerdir. Yabancı dil öğrenme konusunu yalnızca iki toplumun birbirinin söylediğini anlaması olarak bakmak yeterli değildir; yabancı dil öğrenildiğinde o toplumun kültür birikimini, tarihsel gelişimini ve de değer yargılarını da öğrenmeye başlanır ki bu da iki toplum arasında ki ilişkilerin sağlamlaşmasına vesile olur. Bir ülkenin dil politikası, sadece kendi resmi dili, ulus dilini korumak ve geliştirmek olmaktan ziyade aynı zamanda ülkenin milli menfaatler çerçevesinde yabancı dil eğitimini planlamasını ve uygulamasını gerektirmektedir. Bu duruma en örnek, son zamanlarda ülkemiz ile Rusya federasyonu arasında gelişen ticari ve ekonomik bağların giderek artması ve gelişen ticari ve turizm faaliyetlerinde görev alacak gelecek nesillerin yabancı dil olarak Rusça öğrenmesi verilebilir. Yabancı dil eğitim politikalarında yapılan en önemli hatalardan biri, dünyada küresel güç olmuş bir ülkenin dilini öğretmek ve diğer ülkeler ile kurulan ilişkiler bu dili kullanmaktır. 20.yüzyılda vukuu bulan iki dünya savaşından galip ayrılan Anglo-amerikan ittifakı İngiliz dilinin dünyaya yayılmasını ve uluslararası bir dil olması sonucunu doğurmuştur. İngiliz diline verilen önem o derece artmıştır ki, neredeyse tüm dünya devletlerinde eğitim-öğretim sistemi içinde öğretilen birinci yabancı dil konumuna yükselmiş hatta o ülkenin kendi anadiline etki eder duruma gelmiştir. İngilizce nin Türkçe mize etkisini ve zararlarını Prof.Dr. Oktay SİNANOĞLU birçok eserinde defalarca dile getirmiş ve özellikle yabancı dilde eğitim yapılmasına karşı bir duruş sergilemiştir. Dış dünyaya açılmak ve diğer ülkelerle iş yapmak isteyen iş adamlarımızın iş görüşmelerini ve anlaşmalarını İngilizce olarak yapmaları, iş yaptıkları yabancı iş adamlarıyla kurdukları ilişkinin soğuk, resmi ve samimiyetten yoksun olmasına 100 Buna en iyi örnek, Çin ve Türk işadamlarının, iş görüşmelerinde ortak dil olarak İngilizce kullanmaları. 56

70 neden olmaktadır. Halbuki, iş adamlarımız iş yaptıkları yabancı iş adamlarının anadilinde konuşup anlaşmayı benimsedikleri takdirde, hem kurdukları ilişkinin daha sağlam olmasını ve güvene dayalı bir temele oturmasını, hem de iş haricinde duygusal bir ilişkinin kurulmasını sağlayabilirler. Ayrıca bu durum karşı tarafın duyacağı sempati ve nezaket gereği jest yapmak adına da olsa Türkçe öğrenmesine ve kullanmasına bile vesile olabilir 101. Türkiye nin dünya ile artan ilişkileri, hem batı ülkeleriyle, hem doğu ülkeleri ile gelişen diyalogu, yabancı dil eğitiminde İngilizcenin dışında başka dillere de yer verilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Yabancı dil eğitiminin önemini çok iyi kavramış durumda bulunan ülkemizin karar vericileri ve uygulayıcıları, gerek siyasi gerekse ekonomik ve ticari ilişkileri devam ettirebilmek için yabancı dil eğitim politikalarını vazgeçilemez bir unsur olarak kabul etmektedirler. Yabancı dil eğitim politikasının oluşturulmasında etkisi bulunan kurum ve kuruluşlar çeşitlidir. Bunlardan bazıları uygulayıcı konumundadır (Milli Eğitim Bakanlığı, YÖK) bazıları ise danışma kurulu konumundadır (Milli Eğitim Şuraları). Yabancı dil eğitim politikalarının oluşturulması ve planlanmasını daha iyi anlamak için bu kurumlara kısaca değinelim: 4.2. Yabancı Dil Eğitim Politikalarında Etkisi Bulunan Kurum ve Kuruluşlar Ülkemizin yabancı dil eğitim politikalarının oluşturulmasında, uygulanmasında etkisi bulunan kurumlar başta Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde bulunan Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı, Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı ve belirli dönemlerde düzenlenen Milli Eğitim Şuralarıdır Milli Eğitim Bakanlığı 101 İnsanın yapısı gereği, kendi anadilinde konuşan veya konuşmaya çalışan birine karşı, duyduğu sempati sayesinde karşı tarafa da onun dilinde bir şeyler söylemeye çalışarak karşılık vermesi durumu çok sık karşılaşılan bir durumdur. 57

71 Millî Eğitim Bakanlığı, 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu ile kalkınma plan ve programları doğrultusunda millî eğitim hizmetlerini yürütmek üzere kurulan bakanlıktır 102. Bu bakanlık aslen 1869 yılında Maarif Nezareti adı altında kurulmuştur sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanununa göre Türk Millî Eğitiminin amaçlarının temel ilkeler doğrultusunda Devlet adına gerçekleştirilmesi görevi Millî Eğitim Bakanlığı na aittir sayılı Yasaya göre Millî Eğitim Bakanı nın başlıca görevleri 104 ; 1. Atatürk ilke ve inkılâplarına ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk Millîyetçiliğine bağlı, Türk milletinin millî, ahlakî, manevî, tarihî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren, ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş vatandaşlar yetiştirmek üzere, Bakanlığa bağlı her kademedeki öğretim kurumlarının öğretmen ve öğrencilerine ait bütün eğitim ve öğretim hizmetlerini plânlamak, programlamak, yürütmek, izlemek ve denetim altında bulundurmak, 2. Okulöncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve her çeşit örgün ve yaygın eğitim kurumlarını açmak ve yükseköğretim dışında kalan öğretim kurumlarının diğer bakanlık kurum ve kuruluşlarınca açılmasına izin vermek, 3. Türk vatandaşlarının yurt dışında yapılacak eğitim ve öğretimi ile ilgili hizmetleri düzenlemek ve yürütmek, 4. Diğer bakanlık, kurum ve kuruluşlarca açılan yükseköğretim dışında kalan örgün ve yaygın eğitim kurumlarının denklik derecelerini belirlemek, program ve yönetmeliklerini birlikte hazırlamak ve onaylamak, tarih ve 3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun un 1.maddesi: Milli Eğitim Bakanlığının internet sitesinden alınmıştır: sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, T.C. Resmî gazete, Sayı:21226, Tarih: 12/05/1992, madde 2. 58

72 5. Türk Silahlı Kuvvetleri ne bağlı ortaöğretim kurumlarının program, yönetmelik ve öğrenim denklik derecelerinin belirlenmesi konularında iş birliğinde bulunmak, 6. Yükseköğretimin millî eğitim politikası bütünlüğü içinde yürütülmesini sağlamak için Yükseköğretim Yasası ile Bakanlığa verilmiş olan görev ve sorumluluklarını yerine getirmek, 7. Okullardaki beden eğitimi, spor ve izcilik eğitimi ile ilgili hizmetleri yürütmek, 8. Yüksek öğrenim gençliğinin barınma, beslenme ihtiyaçlarını ve maddî yönden desteklenmelerini sağlamaktır Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı 1921 yılında eserleri inceleme hizmetlerini yürütmekle görevli "Program Heyeti" "Telif ve Tercüme Dairesi "ne dönüştürülmüştür. Cumhuriyetin ilânının bir kaç ay öncesinden başlamak üzere; eğitim politikalarının belirlendiği eğitim sorunlarının tanınmış eğitimcilerin fikir, düşünce ve tecrübelerinden yararlanarak tartışılıp karara bağlandığı ve belli bir uygulama gücü olan Heyeti ilmiyeler, 1925 yılında aldıkları kararla 1926 yılında Maarif Teşkilâtına Dair 789 Sayılı Kanun çıkarılmış ve söz konusu kanunla Millî Talim ve Terbiye Dairesi kurulmuştur. Akabinde, Türk Millî Eğitimini geliştirerek niteliğinin yükseltilmesi amacıyla Bakanlığın en yüksek danışma organı olan Maarif Şûrası'nın kurulması için 1926 yılında bir yönetmelik hazırlanmıştır. 22 Haziran 1933 tarih ve 2287 sayılı "Maarif Vekâleti Merkez Teşkilatı ve Vazifeleri" Hakkında Kanun ile Millî Talim ve Terbiye Dairesi yeniden düzenlenmiştir. Bu düzenlemeyle "Maarif Şûrası" en yüksek danışma organı olarak Millî Talim ve Terbiye Dairesi bünyesinde yer almıştır tarih ve 1946 sayılı Kanunla yapılan düzenleme sonucu, Millî Talim ve Terbiye Dairesi nin adı 59

73 Talim ve Terbiye Dairesi olarak, "Maarif Şûrası"nın adı ise "Millî Eğitim Şûrası" olarak değiştirilmiştir tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilât ve Görevleri Hakkındaki Kanun'a göre Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının görevleri ve teşkilat yapısı bugünkü şeklini almıştır sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilât ve Görevleri Hakkındaki Kanunun 8.maddesinde Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının görevleri yer almaktadır 106 : Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Madde 8 Bakana bağlı olan Talim ve Terbiye Kurulunun görevleri şunlardır: a) Eğitim sistemini, eğitim plan ve programlarını, bütün ders araç ve gereçlerini araştırmak, geliştirmek ve uygulama kararlarını onaylatmak üzere Bakanlık Makamına sunmak, b) Bakanlık birimlerince hazırlanan öğretim programları ile ders kitapları, yardımcı kitaplar, öğretmen kılavuz kitapları, bilgi iş ve işlem yapraklarını incelemek, geliştirmek ve uygun görülenleri karara bağlamak, c) Eğitim ve öğretimi geliştirme ve değerlendirme ile ilgili görev ve hizmetleri yürütmek, d) Yurt içi ve yurt dışı eğitim hareketlerini takip etmek ve değerlendirmek, e) Programlara göre ders veya yardımcı ders kitaplarını hazırlamak, hazırlatmak veya satın almak, f) Satın alınması veya imal edilmesi öngörülen eğitim araç ve gereçlerini eğitime katkıları ve ekonomik yönden incelemek, uygun görülenleri ilgililere bildirmek, 105 Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarihçesi ile ilgili bilgiler, Milli Eğitim Bakanlığının internet sitesinden edinilmiştir: (Erişim Tarihi: ) 106 KAYNAK: (Erişim Tarihi: ) 60

74 g) Bakanlık birimlerince hazırlanan eğitim ve öğretimle ilgili kanun tasarılarına, tüzük ve yönetmeliklere, gerektiğinde Hukuk Müşavirliğinin de görüşünü alarak son şeklini vermek ve ilgili makamlara sunmak, h) Yasama organı üyelerince veya diğer bakanlıklarca hazırlanan eğitim ve öğretime ilişkin kanun teklif ve tasarıları hakkında Hukuk Müşavirliğine görüş bildirmek, ı) İlköğretim ve ortaöğretim kademesinde yurt dışı eğitim kurumlarından alınmış diploma ve öğrenim belgelerinin derece ve denkliklerini tespit etmek, j) Yabancı ülkelere gönderilen öğretmen ve öğrenciler için esas olacak öğretim planlarını incelemek, k) Milli Eğitim Şurasının sekreterlik görevini yürütmek, l) Bakanın onayından sonra kurul kararlarının yürürlüğe konulması ile ilgili işlemleri yapmak Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Yükseköğretim Kurulu, Yükseköğretim kurumlarının öğretimini planlamak, düzenlemek, yönetmek, denetlemek, yükseköğretim kurumlarındaki eğitimöğretim ve bilimsel araştırma faaliyetlerini yönlendirmek bu kurumların kanunda belirtilen amaç ve ilkeler doğrultusunda kurulmasını, geliştirmesini ve üniversitelere tahsis edilen kaynakların etkili bir biçimde kullanılmasını sağlamak ve öğretim elemanlarının yetiştirilmesi için planlama yapmak amaçlarıyla kurulmuş olan kurumdur. 107 Anayasa'ya göre; Kurulun teşkilatı, görev, yetki, sorumluluğu ve çalışma esasları kanunla düzenlenir. Söz konusu kanun 1981 de çıkarılan 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'dur. Bu kanuna göre Yükseköğretim, akademik, kurumsal ve idari yönden yeniden yapılanmamıştır. Kanunla Türkiye'deki tüm yükseköğretim kurumları Yükseköğretim Kurulu (YÖK) çatısı altında toplanmış, akademiler üniversitelere, eğitim enstitüleri eğitim fakültelerine dönüştürülmüş ve Anayasası'nın 131. maddesi 61

75 konservatuarlar ile meslek yüksekokulları üniversitelere bağlanmıştır. Böylece, söz konusu kanun hükümleri ve Anayasa nın 130. ve 131. maddeleriyle kendisine verilen görev ve yetkiler çerçevesinde özerkliğe ve kamu tüzel kişiliğine sahip bir kuruluş olan Yükseköğretim Kurulu, tüm yükseköğretimden sorumlu tek kuruluş haline gelmiştir. Yükseköğretim Kurulu, Türkiye Cumhuriyeti'nin 1982 Anayasası ile belirlenen yükseköğretim sisteminin temel esaslarına göre oluşturulan Anayasal bir kuruluştur Milli Eğitim Şuraları Mîllî Eğitim Şûrası, Milli Eğitim Bakanlığı'nın eğitim ve öğretimle ilgili konulan incelemek ve öneri niteliğinde kararlar almakla görevli en yüksek danışma kurulu 108. Görevi Türk Millî Eğitim Sistemini geliştirmek, niteliğini yükseltmek için eğitim ve öğretimle ilgili konuları tetkik etmek, gerekli kararları almaktır. Eğitimcilerin, akademisyenlerin, alanında uzmanların, kamu ve özel kurum, kuruluş, dernek, meslek odası ve birlik, sendika, vakıf ve diğer bakanlık temsilcileri ile yerel yönetim temsilcilerinin katılımıyla düzenlenmektedir 109. Milli Eğitim Şûrası oluşturulmasına yönelik çabaların başlangıcı 1920'ye değin uzanır, TBMM'nin açılmasından sonra eğitim ve öğretimin düzenlemesi konusunda çeşitli girişimlerde bulunuldu, 15 Temmuz 1921'de Mustafa Kemal'in başkanlığında toplanan Maarif Kongresi'nde ilkokul programı ve öğretim süresi ile ortaöğretim kurumlarının program ve dersleri ele alındı. 1923, 1924 ve 'da toplanan Heyet-i İlmiye de eğitim ve kültür işlerini ele alarak ilkokulların ve ortaöğretim kurumlarının öğretim süreleri, programları, ders kitaplarının hazırlanması gibi konularda yeni düzenlemeler yaptı. Heyet-i İlmiye, 10 Haziran 1933'te 2287 sayılı yasayla oluşturulan Eğitim Şûrası için bir başlangıç oluşturdu Millî Eğitim Şûrası Yönetmeliği, T.C. Resmî gazete, Sayı:22398, Tarih: 08/09/22398, madde Adı Geçen Kanunun 7, 8, 9 ve 10.maddeleri 62

76 Haziran 1946 tarih ve 4926 sayılı yasayla üyeleri belirlenen Eğitim Şûrası, 21 Mayıs 1970'te 1261 sayılı yasayla yeniden düzenlendi 110. Milli Eğitim Şuralarının ilki Temmuz 1939 da toplandı yılına kadar 17 Milli Eğitim Şurası düzenlenmiştir. Yedinci Milli Eğitim Şurasına kadar Turizm eğitimiyle ilgili doğrudan bir karar alınmamış sadece mesleki eğitimi ilgilendiren kararlar alınmıştır. Milli Eğitim şuraları ve alınan karar şunlardır 111 : Birinci Milli Eğitim Şurası: Temmuz 1939 tarihleri arasında toplanmıştır. Orta öğretim kurumlarının il ihtiyacına göre bir plan hazırlanmıştır. Erkek teknik, kız teknik ve ticaret öğretim kurumlarının yönetmelikleri ve öğretim programları incelenip karara bağlanmıştır. Yüksekokul ve fakülteler Milli Eğitim Bakanlığına bağlanmıştır. İkinci Milli Eğitim Şurası: Şubat 1943 tarihleri arasında toplanmıştır. Mesleki ve teknik okullar için ayrı kitap yazılması kararlaştırılmıştır. Üçüncü Milli Eğitim Şurası: 2-10 Aralık 1946 tarihleri arasında toplanmıştır. Ticaret Ortaokulları ve Liseleri, Erkek Sanat Okulları ve Endüstri Program ve Yönetmelikleri incelenip kabul edilmiştir. Dördüncü Milli Eğitim Şurası: Ağustos 1949 tarihinde toplanmıştır. Öğrencilerin hayata atılımları, meslek okullarına gitmeleri, liseye devam etmeleri hallerinde kendilerine gerekli olan bilgi ve becerilerin kazandırılması kararlaştırılmıştır. Beşinci Milli Eğitim Şurası: Şubat 1953 tarihinde toplanmıştır. Mesleki eğitimle ilgili herhangi bir karar alınmamıştır. 110 ÜÇLER, Canan, Yılları Arasında Gerçeklestirilen Millî Egitim Sûraları ve Alınan Kararların Uygulamaları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya: 2006, s Geçmişten günümüze kadar düzenlenen Milli Eğitim Şuralarından ele alınan konular, varılan kararlar Milli Eğitim Bakanlığı nın internet sitesinden ulaşılmıştır: (Erişim Tarihi: ) 63

77 Altıncı Milli Eğitim Şurası: Mart 1957 tarihleri arasında yapılmıştır. Ticaret ortaokullarının ve ticaret liseleri bünyesindeki 1. devrelerin klasik ortaokullara denkliğinin sağlanması, Ticaret liselerinde öğrencilere daha fazla uygulamalı meslek bilgisi verilmesi, ayrıca yabancı dil saatlerinin arttırılması ve yabancı dille öğretim yapan kolejlerde ticaret şubesinin açılması kararlaştırılmıştır. Yedinci Milli Eğitim Şurası: 5-15 Şubat 1962 tarihleri arasında toplanan Şura da lise ve dengi meslek okullarını bitiren öğrencilerin ilgili fakültelere bir çeşit olgunluk imtihanı neticesinde giriş hakkı verilmiştir. Sekizinci Milli Eğitim Şurası: 28 Eylül-3 Ekim 1970 tarihleri arasında yapılmıştır. İkinci devre ortaöğretimde, turizm (tercüman rehberlik) eğitimi az masraflı tesis, araç ve gereç isteyen eğitim programları arasında yer aldığı, otelcilik ve turizm eğitimi ise masraflı tesis ve atölye gerektiren programlar arasında yer aldığı görülmektedir. Alınan kararda, öğrenciye seçtiği programda nitelikli işçi seviyesinde bir meslek formasyonu kazandırmanın esas amaç olduğu vurgusu yapılmıştır. Dokuzuncu Milli Eğitim Şurası: 24 Haziran 4 Temmuz 1974 tarihleri arasında yapılmıştır. Alınan kararlar arasında; genel ve mesleki eğitimlerin hayat boyunca devam etmesinin esas olduğu vurgulanmıştır. Yabancı dil dersi ortaöğretim programlarında haftada 3er saatlik zorunlu ders olarak yer almıştır. Ortaöğretim kurumlarında turizm rehberliği dersi seçmeli dersler arasında gösterilmiştir. Türk eğitim sistemi örgün ve yaygın olmak üzere iki ana bölümden oluştuğu belirtilmiştir. Örgün eğitimin, temel eğitim (ilköğretim), ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarını kapsadığı, yaygın eğitimin ise örgün eğitim yanında veya dışında düzenlenen tüm eğitim faaliyetlerini kapsadığı vurgusu yapılmıştır. Onuncu Milli Eğitim Şurası: Haziran 1981 tarihleri arasında yapılmıştır. Öğretmen yetiştirmeye ve okul öncesi eğitime yönelik kararlar alınmıştır. Mesleki ve teknik okulların değişen ihtiyaçlara göre örgün veya yaygın eğitim programları uygulayabileceğini belirtilmektedir. 64

78 Onbirinci Milli Eğitim Şurası: 8-11 Haziran 1982 tarihleri arasında yapılmıştır. Turizm eğitimiyle ilgili doğrudan bir karar alınmamıştır. Öğretmen eğitimi ile ilgili konular tartışılmıştır ve kararlar alınmıştır. Bu kararlar arasında en göze çarpanı, yabancı dil ile ilgili olanıdır. Buna göre hizmet içi eğitimin bir parçası olarak öğretmen ve uzmanlara batı dillerinden birini öğrenebilmesi için Devlet Memurları Yabancı Diller Merkezinde daha fazla kontenjan ayrılmasına kararlaştırılmıştır. Yabancı dille öğretim yapan okulların öğretmenlerinin kendi üniversitelerimizde yetiştirilmesine ağırlık verilmesi gerektiği ayrıca bu öğretmenlerin ve diğer yabancı dil öğretmenlerinin dış ülkelerde kendi alanlarında yeterliklerini artırıcı imkânlar sağlanması yönünde kararlar alınmıştır. Bu Şura da, öğretmenlerin eğitilmesi, özellikle yabancı dil konusunda eğitimler verilmesi gerektiği yönünde kararlar alındığı görülmektedir. Onikinci Milli Eğitim Şurası :18-22 Haziran 1988 tarihleri arasında yapılan XII. Milli Eğitim Şurasında Teknik ve mesleki eğitimler konusunda bir dizi karar alınmıştır. Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumlarında; sekiz yıllık ilköğretime dayalı olarak öğretim süresi üç veya dört yıl olan öğretim programlarının ve ayrıca bir kısım derslerin yabancı dille okutulduğu kurumlarda bir yıllık hazırlık programların uygulanması, Anadolu liselerinin başlangıçta mevcut statülerinin korunması; orta ve uzun dönemde yabancı dille okutulan Fen ve Matematik derslerinin Türkçe okutulmasının sağlanması; bununla beraber, bu okulların kuruluş amaçlarına uygun olarak öğrencilere etkili bir yabancı dilin öğretilmesini sağlayıcı tedbirlerin alınması. Yabancı Dil Eğitimi ve Öğretimi başlığı altında yabancı dil ile ilgili çok kapsamlı kararlar alındığı görülmektedir. Bunlar: Karar 1. Yabancı dil öğretiminde verimliliği artırmak üzere yapılan çalışmalara; aralıksız, tutarlı ve insan gücü bakımından yeterli bir şekilde devam edilmesi. Karar 2. Yabancı dil eğitiminde; fırsat eşitliğini zedelemede mevcut sınırla imkânların istekli ve yetenekli öğrencilere götürülmesi için, genel ortaokullar ile genel ve mesleki liselerde, öğretim yılından itibaren "Basamaklı Kurs Sistemi" ne geçilmesi. 65

79 Karar 3. Bir ölçme ve değerlendirme birimi, bir otantik doküman derleme birimi, ders kitapları ve yardımcı ders malzemesi üretim ünitesi, bir dokümantasyon kitaplığı, bir yabancı dil öğretmenleri ile haberleşme birimi, bir ders programları geliştirme birimi ve bir hizmet içi programları ve eğitimi geliştirme birimini ihtiva edecek; yabancı ülkelerdeki benzeri merkezler, Milletlerarası Kuruluşlar ve Üniversitelerle bilimsel ve mesleki alanlarda iletişim kuracak; yabancılara Türkçe, öğretim metotları hazırlanmasında rehberlik edecek; Türk tecrübesini yayacak ve yabancı dil öğretimi ile ilgili yeni metotlar geliştirilecek ve uygulayacak; yabancı dil öğretiminde koordinasyonu sağlayacak bir "Yabancı Diller Merkezi nin kurulması. Karar 4. Basamaklı Kur Sisteminin işleyiş şekli ile ilgili mevzuatın düzenlenmesi. Karar5. Basamaklı Kur Sisteminin uygulanmasında; çalışmaları izlemek, değerlendirmek, rehberlik etmek ve yüksek seviyeli çağdaş yabancı dil öğretim metodolojilerindeki gelişmeleri ve bunların sınıftaki uygulamalarını yakından bilen gezici bir ekibin görevlendirilmesi. Karar 6. Almanca öğretiminde olduğu gibi, İngilizce ve Fransızca öğretimi ile ilgili çalışmalara katılmak üzere, İngiliz ve Fransız Hükûmetlerinden uzun süreli bin uzman sağlanması. Karar 7. Basamaklı Kur Sisteminin uygulanmasını yapan okullarla dili öğretilen ülkelerdeki benzeri okulların kardeş okullar olması sağlanarak hem yabancı dil öğretiminin gelişmesine, hem de memleketimizin yabancılara tanıtılmasına yardımcı olunması. Karar 8. Yabancı dil öğretiminde; zorunlu durumlarda, kalabalık sınıflar için özel öğretim tekniklerinin geliştirilmesi. Karar 9. Basamaklı Kur Sistemi dışında kalan okulların yabancı dil dersi programlarının yeni gelişmeler doğrultusunda gözden geçirilmesi; ikinci ve takviyeli yabancı dil öğretimi için çerçeve programlarının hazırlanması. 66

80 Karar 10. Yabancı dil öğretimi için çağdaş öğretim yöntemleri içerisinde kullanılmaları zaman ve maddi kayıplara sebep olduğu kesinleşen laboratuvarlar kurulması yerine, yeterli miktarda portatif kasetçalar, video ve monitörlerin yabancı dil öğretiminin kullanımına sunulması. Karar 11. Yabancı dil öğretmeni yetiştiren kurumlarda Türkçe dersleri üzerinde hassasiyetle durulması; özellikle Türkçenin yapısının öğretilmesi. Karar 12. Avrupa Konseyi ve ilgili ülkelerle işbirliği hâlinde öğretmen yetiştiren öğretmenler için ve yabancı dil öğretiminin çeşitli yönleri üzerinde uygulamalı seminerler (Atellers / Workshops) düzenlenmesi. Karar 13. Yaygın eğitim kurumlarında; yetişkinlerin, yabancı dil öğrenmeye teşvik edilmesi; hedef grupların ve ihtiyaçların tespit edilmesi; bu kurumlar için programlar ve ders malzemelerinin geliştirilmesi. Karar 14. Yabancı dil imtihanlarının öğrencilerin başta iletişim güçlerini ölçmeye imkân verecek şekilde yeniden düzenlenmesi. Karar 15. Türkiye'de yabancı dil seviyesini ölçen resmî bir kurumun tesis edilmesi. Karar 16. Yabancı dil öğretimini teşvik etmek ve geliştirmek maksadıyla; Memleketimizle diğer ülkeler ve milletlerarası kuruluşlar arasında öğretmen, öğrenci, program, ders aracı vb. konularda millî seviyede veya okullar seviyesinde kısa ve uzun süreli mübadele sistemlerinin geliştirilmesi. Yabancı Dil öğretmenlerinin yetiştirilmesi konusunda da Yabancı dil öğretmeni yetiştiren kurumların eğitim ve öğretim programlarının, "Basamaklı Kur Sistemi"nin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde düzenlenmesi kararı verilmiştir. Görülüyor ki, XII. Milli Eğitim Şurası, yabancı dil eğitim ve öğretimine daha önceki şuralarda olmadığı kadar önem vermiş ve bir dizi yapısal kararlar almıştır. Bu durum, mevcut hükümetin ve o dönemin bürokratik ve akademik çevrelerin yabancı dil eğitiminin önemini fark ettiğini gösteriyor. 67

81 Onüçüncü Milli Eğitim Şurası: (15-19 Ocak 1990), yaygın eğitime yönelik kararlar alındığı, turizm eğitimi veya yabancı dil eğitimiyle ilgili doğrudan bir karar alınmadığı görülmektedir. Ondördüncü Milli Eğitim Şurası: (27-29 Eylül 1993), turizm eğitimi ve yabancı dil eğitimiyle ilgili herhangi bir karar alınmadığı görülmektedir. Onbeşinci Milli Eğitim Şurası: (13-17 Mayıs 1996), Şura da meslek lisesi mezunlarının kendi alanlarında yükseköğretimlerine devam etmeleri hususunda teşvik edilmeleri gerektiği, meslek lise ve yüksekokullarının ülke genelinde sayısının artırılması gerektiği ve meslek eğitimi verilirken birden fazla mesleği yapabilecek bireyler yetiştirilmesi gerektiği konularında kararlar alınmıştır. Yabancı dil konusunda öğretimde yabancı dille eğitim yerine, yabancı dil öğretimi yapılması gerektiği ve ayrıca zorunlu yabancı dil öğretiminin isteğe dönük hâle getirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Eğitim ve öğretimini yabancı dille yapan okullarda okutulan yabancı dil ders kitaplarının ilgili ülkelerden ithal edilmesi yerine, yerli müelliflerce üretilmesi teşvik edilmesine hususu dile getirilmiştir. Onaltıncı Milli Eğitim Şurası: Şubat 1999 tarihleri arasında toplanmıştır. Mesleki ve teknik eğitim konusunda kararlar alınmıştır. Mesleki ve teknik eğitimin, orta öğretim sistemi bütünlüğü içinde ağırlıklı olarak yeniden yapılandırılması, okul ve işletmelerde meslek eğitimi ve istihdam, mesleki ve teknik eğitim alanına öğretmen ve yönetici yetiştirme, mesleki ve teknik eğitimde sınavsız yükseköğretime geçiş, mesleki ve teknik eğitimde finansman başlıklı konular Şura nın gündeminde yer almıştır. Onyedinci Milli Eğitim Şurası: Kasım 2006 tarihleri arasında gerçekleşti. Şura da ele alınan konular; özel eğitim (engelli ve üstün zekalı çocuklara yönelik), Okul öncesi eğitim, Yaşama Boyu eğitim, eğitimde öğrenci değişim programları ve eğitimde nitelik olarak öne çıkmaktadır. Yabancı dil ile ilgili olarak, birçok konu başlığı altında kararlar alındığını görülmekte, bunlar: Yaşam Boyu Öğrenme başlığı altında: 68

82 18. Küreselleşme ve AB sürecinde yabancı dil öğretimine önem verilmeli, hızlandırılmış dil öğretim merkezleri, web destekli öğrenme ortamları aracılığıyla bireylerin en az bir yabancı dili öğrenmeleri sağlanmalıdır. Eğitimde hareketlilik konu başlığı altında; 27. Yabancı dil öğretim yöntemlerinin daha etkin ve verimli hale gelmesi sağlanmalıdır. Ayrıca tüm kamu personelinin yabancı dil öğrenmesi için ülkemizin değişik bölgelerinde yabancı dil öğretim merkezleri açılmalıdır. 45. İlk ve ortaöğretimde yer alan sosyal etkinlik çalışmaları ile öğretmen yetiştirme programlarında hayata geçirilecek olan topluma hizmet uygulamaları çerçevesinde yabancı dil öğretimi, e-öğrenme, kültürel etkileşim gibi projelere de yer verilmeli; böylelikle hareketlilik ve yaşam boyu öğrenmeye katkı sağlanmalıdır. Eğitimde nitelik konu başlığı altında; 70. Öğretmenler, yabancı dille iletişim becerilerini artırabilmeleri açısından desteklenmelidir. 69

83 BEŞİNCİ BÖLÜM OKUL PROGRAMLARINDA YABANCI DİL ÖĞRETİMİ 1997 yılında ilköğretimin 8 yıla çıkarılmasından sonra 112, 144 tarihli Talim ve Terbiye Kurulu kararıyla 4. ve 5. sınıf İngilizce dersi programları kabul edilmiştir. Böylece yabancı dil eğitimi 6.sınıftan 4.sınıfa indirilmesiyle, yabancı dil öğrenme yaşı 12 de 10 a çekilmiştir. Talim ve Terbiye Kurulunun tarih ve 75 sayılı kararıyla söz konusu yabancı dil dersleri ilköğretim 4. ve 5.sınıflarda haftada 2 şer saatten 3 er saate çıkarılmıştır. Ortaöğretim seviyesinde ise, okul türlerine göre yabancı dil eğitimine ağırlık verilmektedir. Ortaöğretim seviyesinde değişik yabancı dil öğretim programları uygulayan okulları üç farklı tanım altında toplanmaktadır, bunlar; Normal Yabancı Dil Öğretimi Yapan Okullar, Takviyeli Yabancı Dil Öğretimi Yapan Okullar ve Yabancı Dille Öğretim Yapan Okullardır. Yükseköğretim de ise yabancı dille eğitim yapan üniversiteler ile anadilde (Türkçe) eğitim yapan üniversiteler bulunmaktadır. Söz konusu üniversitelerin birçoğunda bir yıl süreli yabancı dil hazırlık sınıfları bulunmaktadır. Bu bölümde, ilköğretim den başlayarak yükseköğretim e kadar yabancı dil derslerinin müfredat içerisindeki yeri ve haftalık ders saati açısından incelenecektir İlköğretimde Yabancı Dil Eğitimi 1997 yılında ilköğretim alanında yapılan düzenlemeyle, ilköğretim kademesi 5 yıldan 8 yıla çıkarılmış ve zorunlu eğitim süresi buna bağlı olarak 5 yıldan 8 yıla çıkarılmıştır 113. Eski eğitim sisteminde ortaokul olarak adlandırılan ve ortaöğretim kademesinde bulunan okullar ilkokullarla birleştirilmiş ve ilköğretim adını almışlardır. Yapılan bu değişiklik neticesinde, ilköğretim seviyesinde okutulacak dersler gözden geçirilmiş ve yeni yapılanmaya uygun hale getirilmiştir. Bu değişiklikler, yabancı dil dersinde kendini göstermiş ve önceki sistemde ortaokul tarih ve 4306 sayılı kanunla tarih ve 4306 sayılı kanunla 70

84 birinci sınıfta okutulmaya başlanan yabancı dil, ilköğretim 4.sınıfa indirilmiş, böylece yabancı dille ilk tanışma yaşı 12 den 10 a getirilmiştir. Bu durum, öğrencinin en verimli olduğu öğrenme döneminde yabancı dille tanışması sağlanmış ve ilerleyen eğitim kademelerinde öğrendiği bu yabancı dili daha da geliştirme ve istenirse ikinci bir yabancı dili de öğrenebilecek duruma getirilmiştir. Mevcut ilköğretim haftalık ders çizelgesi, Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunun 20/07/2010 tarih ve 75 sayılı Kararıyla kabul edilmiş ve uygulanmaya başlanmıştır. Bu kararla birlikte, ilköğretim yabancı dil dersi 4. ve 5.sınıflarda hafta da 3 er saat olarak verilmekte ve 6.sınıftan itibaren 8.sınıfa kadar hafta da 4 er saate çıkarılmaktadır. Talim Terbiye kurulunun aldığı son karara göre ilköğretim haftalık ders çizelgesi şöyledir: 71

85 Tablo 5.1 İlköğretim Okulları Haftalık Ders Çizelgesi KAYNAK: M.E.B. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 76 sayılı kararı, [ (Erişim Tarihi: ) İlköğretim haftalık ders çizelgesini incelediğimizde, yabancı dil dersinin 4.sınıftan itibaren haftada 3 saat olarak başladığını ve 6.sınıftan itibaren ise 4 saate çıkarıldığı görülüyor. İlköğretim 4. ve 5. sınıflarda, Sosyal Bilgiler ve Fen ve Teknoloji dersleriyle aynı haftalık ders saatine sahip olduğunu, ilerleyen sınıflarda ise Sosyal Bilgiler dersinden 1 saat fazla ve Fen ve Teknoloji ile matematik dersleriyle aynı ders saati yoğunluğuna sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca ilköğretim 6.sınıftan itibaren, haftada 1 saatlik seçmeli yabancı dil dersi yer 72