MANİSA DA OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARDA ALKOL KULLANIM SIKLIĞI VE ALKOL KULLANIMI İLE İLİŞKİLİ FAKTÖRLER

Transkript

1 ARAŞTIRMA TSK Koryucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2) RESEARCH ARTICLE MANİSA DA OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARDA ALKOL KULLANIM SIKLIĞI VE ALKOL KULLANIMI İLE İLİŞKİLİ FAKTÖRLER Beyhan ÖZYURT, Gönül DİNÇ Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Aydın. ÖZET Amaç: Bu çalışmanın amacı okul çağı çocuklarda alkol kullanım sıklığını ve ilişkili faktörleri saptamaktır. Yöntem: Kesitsel çalışma Mart 2004 de yürütülmüştür. Çalışma Manisa Merkez İlçedeki ilköğretim 5. ve 7. sınıf, liselerin hazırlık ve 1. sınıflarının öğrenci listelerinden tabakalı rastgele örnek seçim yöntemi kullanılarak seçilen 2004 öğrenci üzerinde yürütülmüştür. Veriler, öğrencilerden gözlem altında anket yöntemiyle toplanmıştır. Veriler, SPSS for Windows 10.0 istatistik paket programında değerlendirilmiştir. Bulgular: Okul çağı çocuklar arasında yaşam boyunca en az bir kez alkolü denediklerini belirtenlerin oranı %11.0 dır. Öğrencilerin alkol deneme yaşları 11,66+2,76 dır. Araştırma sırasında alkolü daha önce deneyenlerin %68.3 ü halen alkol kullandıklarını belirttiler. Erkek cinsiyet, ileri yaş, ailenin gelir durumu, sigara deneme, arkadaş grubunda sigara ve alkol kullanımı alkol denemeyi etkileyen faktörler olarak bulunmuştur. Sonuç: Manisa da okul çağı çocuklarda alkol denemenin yaşla ve arkadaş grubunda alkol deneme sıklığıyla belirgin olarak arttığı bulunmuştur. Alkol kullanımını önlemeye yönelik programlarda öncelikle bu faktörlerin üzerinde durulması gerekir. Anahtar kelimeler: alkol kullanımı, adelosan, risk davranışı ABSTRACT ALCOHOL DRINKING PREVALANCE AND RELATED FACTORS AMONG SCHOOL AGED CHILDREN IN MANISA Purpose: The aim of the study is to determine the prevalence of alcohol use and related risk factors among school aged children. Method: This cross-sectional study was carried out during March Minimum sample size was calculated as 1922 and 2004 children were enrolled. Stratified random sampling method was used. This sampling method was applied to grade 9 in high schools and grades 5 and 7 in primary schools of Manisa City Center. Data were collected self reported under inspection in classes by using the modified Turkish version of 'Health Behaviour in School Age Children (HBSC) 2001/2002' survey questionnaire. Data were analyzed using SPSS for Windows Results: The prevalance of alcohol use at least once in life time was 11.0% among school aged childeren. Usage of alcohol experience age was ,76 in students. 68.3% of students whose were experienced usage of alcohol, were experessed that they were still using of alcohol. The significant factors in experince of using alcohol were insufficiency in family income, advanced age, being male, experience of smoking and alcohol using/smoking in friends. Conclusion: The experience of using alcohol in school aged childeren were increased significantly with advanced aged and frequency of experience of smoking/alcohol using in friends. These factors should be taken in account in intervention programmes in alcohol using. Key words: alcohol use, adolescent, risk behaviour Gönderildiği Tarih: 2 Ocak 2006, Kabul Tarihi: 17 Şubat Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Beyhan Özyurt, Celal Bayar Üniversitesi Halk Sağlığı Sağlık Yüksekokulu Binası İstasyon Mevkii, Manisa Tel: E-posta: beyhan.ozyurt@bayar.edu.tr 61

2 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (2) GİRİŞ Gençlerde alkol kullanımı trafik kazaları, kaza sonucu ölüm ve özürlülük gibi sonuçlara yol açmanın yanı sıra zamanla ciddi sağlık problemlerini de beraberinde getirmektedir yılında tüm dünyada 5-29 yaş grubundaki toplam ölümlerin yaklaşık %6 sının alkole bağlı olduğu tahmin edilmektedir (1). Son yıllarda alkol tüketimi genç insanlar açısından alarm vermeye başlamıştır. Etkili alkol önleme programları yapmak için öncelikle alkole başlama yaşı ve düzenli alkol kullananların tanımlanması gerekmektedir (2). Sigara içimi gibi alkol kullanımı da ergenlik çağında başlamaktadır (3). Dünya Sağlık Örgütünün raporuna göre alkole başlama yaşının yaşamın ileriki dönemlerindeki alkol bağımlılığı ve alkole ilişkili rahatsızlıklarda en belirleyici faktör olduğu belirtilmiştir. (1) Alkol kullananların yaklaşık yarısı alkol kullanmaya 15 yaşından önce başladıklarını belirtmektedirler. Bu kişiler arasında da alkol kullanmaya 12 yaşından önce başlayanlar önemli bir yer tutmaktadır. Alkol içme yaşı azaldıkça ileride alkol kullanım sıklığının arttığı, 12 yaşında alkole başlayanların önemli bir bölümünün ağır alkol içicileri olduğu bulunmuştur (4).Yapılan çalışmalarda yaş arttıkça alkol kullanımın arttığı, adolesan erkeklerin kızlara göre daha fazla oranda alkol kullandıkları belirlenmiştir (5-11). Dünya Sağlık Örgütü nün Avrupa Bölgesinde 35 ülkede yürüttüğü 2001/2002 Health Behaviour School Aged Children (HBSC) çalışması sonuçlarına göre Avrupa da alkolü deneme yaşı erkeklerde 12.3, kızlarda 12.9 olarak bulunmuş. Çalışmaya katılan adolesan erkeklerin %80 inin, kızların ise %78 inin alkolü denedikleri saptanmış. (12) Ülkemizde ilköğretim ve ortaöğretimdeki adelosanlar üzerinde yapılan çalışmalarda alkol deneme sıklığının yaş gruplarına göre %10-66 arasında değiştiği saptanmıştır (10, 13, 14, 15). Sağlık Bakanlığı tarafından 1995 yılında yapılan bir araştırmaya göre, genç nüfusta alkol deneme sıklığı %42.6, düzenli alkol kullanımı ise %20.5 olarak saptanmıştır. (10). Türkiye nin farklı coğrafi bölgelerinden seçilen dokuz ilde ilköğretim ve ortaöğretimdeki öğrencilerde madde kullanım yaygınlığı ile ilgili yapılan çalışmada ilköğretim öğrencilerinin %15.4 ünün, ortaöğretim öğrencilerin ise %45.0 inin alkolü denedikleri bulunmuş, ilk alkol içme yaşı ortalaması 11.6, içki içerek sarhoş olma yaş ortalaması ise 11.9 olarak saptanmış (15). Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genç Risk Davranışı çalışmasında çalışmaya katılanların %78.2 si hayatları süresince en az bir kez alkol kullandıklarını belirtmişlerdir. Düzenli alkol kullanım oranının ise yaş gruplarına göre %17.9 ile %59.2 arasında değiştiği bulunmuştur. Gençlerin %29.1 i alkole 13 yaşından önce başladıklarını belirtmişlerdir (9). Alkol kullanımı ile ilgili risk faktörleri konusundaki veriler ise şöyledir: Tütün, alkol ve diğer madde kullanımları arasında güçlü ilişki söz konusudur. Özellikle sigara içen çocuklarda alkol kullanımının 62

3 TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2) içmeyenlere göre daha fazla olduğu saptanmıştır (7, 8, 14, 18, 19, 23). Çok sayıda risk davranışı bulunan çocuklar daha çok alkol tüketmektedirler (7, 8, 12, 19). Aile ve okul ilgisinin az olması alkol kullanımını arttırırken, annenin ev kadını olması koruyucu faktör olarak belirlenmiştir (18, 20). Bazı kişilik özelliklerinin de (ciddi, sakin, dikkatli, düzenli) alkol kullanımı açısından koruyucu role sahip olduğu bulunmuştur (18). Ülkemizde yapılan çalışmalarda yüksek sosyoekonomik düzeye sahip ailelerin çocuklarının daha çok alkol kullandıkları saptanmıştır (11, 13, 15, 17, 24). Bu çalışmada Manisa İl merkezinde ilk ve orta öğretimdeki öğrenciler arasında alkol kullanım sıklığını saptamak ve alkol içme davranışını etkileyen faktörleri açıklamak amaçlanmaktadır. GEREÇ VE YÖNTEM Kesitsel tipteki çalışma eğitim- öğretim yılında Mart 2004 de yürütülmüştür. DSÖ Okul Çağı Çocuklarda Sağlık Davranışı (Health Behavior in School-Aged Children, HBSC-2001) çalışması kapsamında önerilen 11, 13, 15 yaş grubu öğrencilere ulaşılması amaçlanmıştır. Araştırmanın evrenini, Manisa Merkez İlçede bulunan ilköğretim okullarında ve liselerde 11, 13, 15 yaş öğrencilerin bulunduğu ilköğretim beşinci sınıf, yedinci sınıf ve ingilizce hazırlık eğitimi veren liselerin hazırlık sınıfı öğrencileri ile diğer liselerin dokuzuncu sınıf öğrencileri olmak üzere toplam öğrenci oluşturmuştur. Ulaşılması gereken minimum örnek büyüklüğü aynı çalışma kapsamında değerlendirilen obesite sıklığına (p=% 3, Tip 1 hata= % 5, yanılma payı= %1) göre hesaplanmış ve 1922 olarak bulunmuştur. Araştırmanın evrenindeki yerleşim yeri ve yaş dağılımı özelliklerinin örneklem grubunda da temsil edilebilmesi için, evren yerleşim yeri ve yaş grubuna göre tabakalandırılarak, bu tabakaların evren içindeki oranlarına göre örnekleme çıkacak çocuk sayıları belirlenmiştir. Merkez ilçedeki 67 okuldan basit rastgele yöntemle belirlenen 21 inde (14 kent, 4 kır, 3 gecekondu yerleşimli) çalışmanın yürütülmesine karar verilmiştir. Bu okullardan örneğe girecek öğrencilerin belirlenmesinde sınıf temelinde örnek seçilmiştir. Araştırmanın 2000 öğrenci üzerinde yürütülmesine karar verilmiş ve 2004 öğrenciye ulaşılmıştır. Veriler, DSÖ Okul Çağı Çocuklarda Sağlık Davranışı çalışmasında kullanılan anket formunun Türkçe ye çevrilmesi ve ön test yapılıp uyarlanmasıyla oluşturulan anket formu aracılığıyla öğrencilerden sınıflarında araştırmacı tarafından gözetim altında anket tekniğiyle toplanmıştır. Çalışmanın amacı ve anket formu hakkında araştırmacı tarafından sınıflarda öğrencilere açıklama yapılmıştır. Öğrencilere uygulanan ankette isim, sınıf numarası gibi öğrencinin kimliğini belirleyiciler anketin doğru cevaplanmasını sağlamak için bulunmamış ve öğrencilere bu konuda gerekli açıklama yapılmıştır. Araştırmanın verileri SPSS 10.0 bilgisayar istatistik paket programında değerlendirilmiştir. Verilerin analizinde 63

4 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (2) tanımlayıcı istatistikler ve univarite ve multivarite tahmini rölatif riskler (Lojistik regresyon modeli) ve risklerin % 95 güven aralığı hesaplanmıştır. BULGULAR Araştırmaya katılan çocuklar arasında yaşam boyunca en az bir kez alkolü denediklerini belirtenlerin oranı %11.0 dır. Araştırmaya katılan çocuklar arasında en fazla denenen alkolü içeceğin bira olduğu görülmektedir. Tüm çocukların %2.0 ının hayatlarında en az bir kez sarhoş oldukları bulunmuştur. Tablo 1. Araştırmaya Katılan Çocuklarda Alkol Denemenin Cinsiyete ve Sınıflara Göre Dağılımı Alkol deneme İlkokul 5. sınıf Erkek N=341 Kız n=371 Ilkokul7. Erkek n= 357 Kız n= 333 Lise 1. sınıf Erkek n=298 Kız n= 304 TOPLAM N=2004 Alkolü deneyenler 7,4 3,3 7,3 6,4 24,0 21,3 11,0 Bira deneyenler 5,3 2,5 7,1 4,6 26,1 19,9 10,3 Şarap deneyenler 1,8 2,2 2,5 3,7 14,7 11,1 5,6 Rakı deneyenler 0,6 0,8 1,4 0,3 5,9 3,8 2,0 Az alkollü içecekleri deneyenler En az 1 kez sarhoş olanlar 2,1 1,6 3,1 3,0 11,9 9,2 4,9 0,9 0,3 1,4 0,3 6,1 3,7 2,0 Tablo 2. Araştırmaya katılan çocuklarda alkol deneme yaş ortalamasının cinsiyete göre dağılımı Alkol deneme yaşı Tüm Grup Erkek Kız P Ortalama+SD Ortalama+SD Ortalama+SD İlk Alkol içme Yaşı 11,66+2,76 11,34+2,90 12,06+2,52 0,05 İlk sarhoş olma yaşı 12,82+2,52 12,64+2,64 13,27+2,24 0,49 İlk sigara içme yaşı ile alkol içme arasında pozitif yönde anlamlı ilişki olduğu bulundu (r=0,54 p=0.00). Tablo 3 de alkolü içecekleri denediklerini belirten çocukların %68.3 ünün halen alkol kullandıkları görülmektedir. 64

5 TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2) Tablo3. Araştırma sırasında alkol kullananların sınıf ve cinsiyete göre dağılımı Şu anda alkol kullanımı İlkokul 5. sınıf Ilkokul 7. sınıf Lise 1. sınıf TOPLAM N=221 Erkek Kız Erkek Kız Erkek Kız n=16 n=12 n=22 n=21 n=82 N=68 Halen Alkol kullananlar 56,3 75,0 59,1 57,1 74,4 69,1 68,3 Daha önce alkolü deneyip su anda kullanmayanlar 43,8 25,0 40,9 42,9 25,6 30,9 31,7 Tablo 4. Alkolü denemenin sosyoekonomik özelliklere göre dağılımı Özellik Alkol Deneme Evet Hayır OR* %95Cl Sayı % Sayı % Cinsiyet Kız Erkek Yaş 11 yaş 13 yaş 15 yaş Oturulan yer Gecekondu-Kır Kent Kendine Ait Oda Hayır Evet Anne eğitimi Okur-yazar değil/okur yazar İlkokul ve üstü Baba eğitimi İlkokul ve altı Ortaokul ve üstü Annenin çalışma durumu Çalışmıyor Çalışıyor Meslek*** 1. grup meslekler 2. grup meslekler 96 9, ,3 37 5,2 47 6, ,6 49 6, ,5 58 6, ,3 22 5, ,3 67 6, , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4 ** 1,31 (0,98-1,74) 1,34 (0,84-2,13) 3,95 (2,74-5,72) 2,47 (1,75-3,49) 2,37 (1,73-3,26) 2,38 (1,50-3,75) 2,40 (1,77-3,26) 3,64 (2,62-5,06) 87 9, , , ,6 1,38 (1,03-1,84) *Odds ratio (%95 Güven aralığı) **Ref:Referans ***1. grup meslekler: İşveren, yüksek nitelikli serbest meslek, esnaf/marjinal, yüksek nitelikli ücretli, beyaz yakalı 2. grup meslekler: Niteliksiz hizmet işçileri, mavi yakalı, işsiz 65

6 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (2) Yaş artıkça alkolü denemenin arttığı görülmektedir. Annesi ilkokul ve üstü eğitim alan çocuklarda alkolü denemenin 2,38 kat, babası ortaokul ve üstü eğitim alanlarda alkolü denemenin 2,40 artığı görülmektedir. Kent merkezinde oturan, kendine ait odası bulunan, baba mesleğine göre üst 1. grupta yer alan, annesi çalışan, anne-babasının yaşı 40 ın üstünde olan çocuklarda alkol deneme sıklığının daha fazla olduğu görülmektedir (Tablo 4). Tablo 5. Alkolü Denemenin Diğer Risk Davranışlarına Göre Dağılımı Alkol Deneme Risk Davranışı Evet Sayı (%) Hayır Sayı (%) OR* (%95Cl Sigarayı deneme Hayır Evet Son 1 Yılda Yaralanma Durumu Yaralanmayan 1 kez/daha çok yaralananlar Son 1 Yılda Kavga Etme Durumu Kavga etmeyenler Kavga edenler Beslenme Düzeni Düzenli Düzensiz Sedanter yaşam 4 saat altı 4 saat üstü Okul başarısı İyi Kötü Arkadaş grubunda sigara kullanımı Hayır Evet Arkadaş grubunda alkol kullanımı Hayır Evet *Odds ratio (%95 Güven aralığı) 110 (6,7) 107 (31,2) 151 (9,4) 64 (18,1) 75 (6,9) 140 (16,0) 58 (6,7) 156 (14,5) 75 (8,7) 140 (13,1) 124 (9,1) 87 (14,9) 111 (9,4) 70 (29,0) 1234 (90,9) 498 (85,1) 1457 (90,6) 290 (81,9) 1006 (93,1) 736 (84,0) 802 (93,3) 917 (85,5) 792 (91,3) 930 (86,9) 1234 (58,5) 498 (85,1) 1075 (90,6) 171 (71,0) 105 (8,3) 1161 (91,7) 76 (48,1) 82 (51,9) *Ref:referans * 6,27 (4,65-8,46) 2,12 (1,54-2,92) 2,55 (1,89-3,43) 2,35 (1,71-3,22) 1,59 (1,18-2,13) 1,73 (1,29-2,33) 3,96 (2,82-5,56) 10,24 (7,07-14,8) 66

7 TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2) Sigarayı deneyenlerin 6,27 kat daha fazla alkolü denedikleri görülmektedir. Son bir yılda yaralandığı ve kavga ettiğini belirten çocukların daha çok alkolü denedikleri görülmektedir. Düzensiz beslenen, sedanter olan, okul başarısı kötü olan çocuklarda alkolü deneme fazladır. Arkadaş grubunda alkol kullananların olması alkolü denemeyi 10,24 kat artırırken, arkadaş grubunda sigara kullananların olması 3.96 kat artırmaktadır (Tablo 5). Alkol deneme üzerinde etkili bulunan değişkenler arasındaki korelasyonlar değerlendirilmiş yüksek korelasyon gösteren değişkenlerden alkol deneme üzerinde daha etkili olanlarının modele alınmasına karar verilmiştir. Sonuç olarak alkol deneme üzerinde etkili değişkenlerin karıştırıcı faktör etkisinden bağımsız risklerini değerlendirmek için lojistik regresyon modeli oluşturulmuştur. Modele alınan değişkenler yaş, anne eğitimi, annenin çalışması, okul tipi, anne yaşı,sigara deneme ve arkadaş grubunda sigaraalkol kullanımıdır. Lojistik regresyon modeli sonucunda modele giren değişkenler ve riskleri (%95 Cl) tablo 6 de gösterilmiştir. Tablo 6. Alkolü Deneme İle İlişkili Değişkenler Değişken Multivariate OR (%95 Cl) Sigara deneme 6,30 (4,64-8,55) Yaş (15 yaş) 2,55 (1,51-4,28) Arkadaş grubunda alkol içen olması 8,75 (5,70-13,44) Arkadaş grubunda sigara içen olması 3,96 (2,82-5,56) Annenin çalışması 3,06 (1,99-4,70) Anne eğitimi (ilkokul ve üstü) 2,02 (1,04-3,95) TARTIŞMA Çalışmamızda Manisa ilinde okul çağı çocuklarda (11-15 yaş) alkol deneme oranı %11.0 olarak bulunmuştur. Ülkemizde yapılan çalışmalarda adolesan yaş grubunda alkol deneme sıklığının %10-66 oranında değiştiği bulunmuştur. (10,13-15)Manisa ya en yakın il olan İzmir de yapılan geniş kapsamlı bir çalışmada benzer yaş grubunda alkol deneme sıklığı %19.1 olarak bulunmuştur (15). Çalışmamızda bulduğumuz alkol kullanım sıklığının Türkiye de yapılan çalışmalara yakın değerlerde olduğu görülmektedir. Çalışmamızda model olarak alınan DSÖ Avrupa Bölgesi Okul Çağı Çocuklarda Sağlık Davranışı Çalışması/2001 (HBSC 2001/2002) sonuçlarıyla kıyaslandığında Manisa da alkol deneme sıklığının Avrupa ülkelerinden oldukça düşük olduğu bulunmuştur (12).Tüm yaş gruplarında alkol tüketiminin yurt dışındaki çalışmalara göre daha az 67

8 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (2) olması dini inançların ve sosyokültürel düzeylerin farklığından kaynaklanmış olabilir. Çalışmamıza katılan çocukların en fazla denedikleri içeceğin bira olduğu bulunmuştur. HBSC 2001 çalışmasının yürütüldüğü Avrupa ülkelerinin tümünde de biranın en fazla tüketilen alkollü içecek olduğu saptanmıştır. (7,8,12). Çalışmamızda yaş ilerledikçe alkol deneme sıklığının arttığı ve alkolü denemenin erkeklerde kızlara göre daha fazla olduğu bulunmuştur. Gerek ülkemizde (5,6,11,14,17) gerekse yurtdışında (4,7-9,12) yapılan çalışmalarda da alkol deneme sıklığının yaşla arttığı ve erkek cinsiyette daha fazla olduğu saptanmıştır. Bu, alkol kullanımın erkeklerde ve yaş artıkça daha fazla kabul görmesi ve temininin kolaylaşması nedeniyle olabilir. Çalışmamızda ilk sigara içme yaşı ile ilk alkol içme yaşı arasında pozitif yönde anlamlı ilişki olduğu bulunmuştur. Yine çalışmamızda yaşamları boyunca en az bir kez sigarayı deneyen çocukların 6.27 kat daha fazla alkolü de denedikleri bulunmuştur. Çamur ve arkadaşlarının Ankara da bir lisenin birinci sınıf öğrencilerinde yaptıkları çalışmada, Manisa da Lüleci ve arkadaşları tarafından yapılan prevalans çalışmasında sigara içen çocuklarda alkol kullanımının daha fazla olduğu bulunmuş (14, 23). HBSC 1997/98 ve 2001/2 çalışmasında, çalışmanın yapıldığı her 3 yaş grubunda da sigara kullanmayanların alkolü de anlamlı şekilde kullanmadıkları bulunmuştur. (7, 8, 12) Sigara ve alkol arasındaki ilişki yetişkinler üzerinde yapılan çalışmalarda sıklıkla gözlenen bir durumdur. Bu yüzden sigara ve alkol kullanımını önlemeye yönelik programlar birbirinden ayrı düşünülmemeli, madde kullanımı başlığı altında planlanmalıdır. Çalışmamızda diğer risk davranışları olan çocuklarda alkol kullanımının daha fazla olduğu görülmüştür. Sigarayı deneyen, düzensiz beslenen, sedanter olan, son bir yılda yaralandığı ve kavga ettiğini belirten çocuklar alkolü daha fazla oranlarda denemişlerdir. Alkol kullanımının diğer riskli davranışlara eşlik etmesi şeklinde saptanan bu bulgu da literatür bilgileri ile uyumludur. Polonya da 2002 yılında yaş grubunda yapılan çalışmada sigara içen, fiziksel döğüş yaşayan, son bir yılda yaralanan çocukların daha çok alkol tükettikleri saptanmıştır (19). Çalışmamızda sosyoekonomik düzeyi yüksek olan ailelerin çocuklarında alkolü denemenin daha yüksek olduğunu belirlenmiştir. Kent merkez mahallerinde oturan, anne ve babası ilkokul üstü eğitim alan ve batı bölgesi doğumlu olan, üst sosyal sınıfta yer alan, kendine ait odası ve bilgisayarı olan çocukların olmayanlara göre daha yüksek oranda alkolü denedikleri saptanmıştır. Benzer eğilim gerek ülkemizde gerekse yurt dışında yapılmış çalışmalarda da bulunmuştur. Ulukol un Ankara da sosyoekonomik durumları farklı olan öğrencilerin devam ettiği iki lisede yaptığı çalışmada sosyoekonomik durumu iyi olan çocukların devam ettiği lisede çocukların %66 nın alkolü denediğini, sosyoekonomik düzeyi orta-kötü olan çocukların devam ettiği lisede ise 68

9 TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2) çocukların %10 un alkolü denediği saptanmıştır (13). Kocaeli nde yapılan çalışmada da sosyoekonomik düzeyi yüksek olan adelosanlarda alkol kullanımının daha yaygın olduğu bulunmuştur (17). Herken ve arkadaşlarının çalışmasında da adelosanların alkol kullanımı ile annenin eğitiminin yüksek olması, ailenin gelir düzeyinin yüksek olması arasında ilişki saptanmıştır (24). Türkiyenin farklı cografi bölgelerinden seçilen dokuz ilde ilköğretim ve ortaöğretimdeki öğrencilerde madde kullanım yaygınlığı ile ilgili çalışmada gelir durumu yüksek ailelerde alkol kullanma riskinin daha yüksek olduğu bulunmuş (15). Ülkemizde alkol kullanım yaygınlığının yüksek gelire sahip ailelerin çocuklarında daha yüksek olması alkolün yüksek sosyoekonomik düzeyde daha fazla kabul gördüğünün bir göstergesi olabilir. 15 yaş grubu Slovak adelosanlarda risk davranışı ve sosyoekonomik farklılıkların araştırıldığı çalışmada düşük sosyoekonomik düzeye sahip ailelerin (özellikle anne ve baba eğitiminin düşük olması) çocuklarında daha çok alkol kullandığı saptanmış (25). Çalışmamızda arkadaş grubunda alkol kullananların olmasının alkolü denemeyi 10,24 kat artırdığı, arkadaş grubunda sigara kullananların olmasının ise 3.96 kat artırdığı bulundu. HBSC 1997/98 ve 2001/2 çalışmasında da çocukların arkadaşlarınla geçirdikleri zaman arttıkça, arkadaş grubunda alkol kullananların varlığında alkol kullanımın arttığı bulunmuştur (7,12). Diyarbakır da ilköğretim sınıf öğrencilerde yapılan çalışmada aile ve yakın arkadaşların alkol kullanılmasının alkol kullanımı etkileyen faktörlerden biri olduğu bulunmuş (11). Bu konuda yapılması gereken önleyici müdahaleler gençlerin sosyal çevresini kapsayacak şekilde planlanmalı ve eğitimler özellikle madde kullanımında arkadaş baskısından kaçınmanın yollarına da odaklanmalıdır. KAYNAKLAR 1. Jernigan D. Global Status Report :Alcohol and Young People, WHO, Geneva, Hubbard R, Desjarlais C. Alcohol and Drug Abuse, Eds.: Walter W.Holland, Roger Detels, George Knox. In: Oxfort Textbook of Public Health, 2nd edition: Oxford University Pres, New York,1991, Vol:3, p Pekcan H., Okul Sağlığı, Edi:Münevver Bertan, Çağatay Güler, Halk Sağlığı Temel Bilgiler, Güneş Kitabevi, Ankara- 1997: Takakura M, Wake NJ. Association of age at onset of cigarette and alcohol use with subsequent smoking and drinking patterns among Japanese high school students. School Health. 2003; 73 (6): Maney DW, Higham-Gardill DA, Mahoney BS. The alcohol-related psychosocial and behavioral risks of a nationally representative sample of adolescents.. Journal School Health ;72 (4):

10 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (2) 6. Andrews JA, Tildesley E, Hops H, Duncan SC, Severson HH. Elementary school age children's future intentions and use of substances. Journal Clinicial Child Adolescent Psychol ; 32 (4): /98 International Report: Health and Health Behaviour among Young People (HBSC) (1 Kasım 2005) 8. Driking Among Young Europeans. (10 Haziran 2005) 9. Youth Risk Behavior Surveillance-United States, 2001 Surveillance Summaries, 2002: Vol.51/Ss Tütün, Alkol ve Madde Bağımlılığı, Herkese Sağlık -Türkiye nin Hedef ve Stratejileri, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara,2001; Palancı Y, Saka G. Diyarbakır İl Merkezindeki İlköğretim Sınıfları İle Lise Öğrencilerinde Sigara,Alkol Ve Madde Kullanımı ve Etkileyen Faktörler 9.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kongre Kitabı, Ankara 2004: Young people s health in context. Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: international report from the 2001/2002 survey _1 (13 aralık 2005). 13. Ulukol B. İki Farklı Lisede Okuyan Ergenlerin Davranış Özellikleri, Sağlık ve Toplum, 2001; 11 (2) 14. Lüleci E, Çalık B, Tugrul Ö. Manisa da Bir Lise ve Bir İlköğretim Okulunda Sigara,Alkol,Uyuşturucu ve Uçucu Madde Kullanımı, 9.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kongre Kitabı, Ankara; 2004: Ögel K, Çorapçıoğlu A, Sır A, Tamar M ve ark. Dokuz İlde İlk ve Ortaöğretim Öğrencilerinde Tütün, Alkol ve Madde Kullanım Yaygınlığı, Türk Psikiyatri Dergisi 2004;15 (2) Soyer M. Ergenlerin Sağlık Davranışı Geliştirme Durumları 8. Halk Sağlığı Günleri Bildiri Özetleri, Sivas -2003: Güner Ç, Beşer E, Yavuz C, Tek N, Bilgin R. The Health Problems Of The Adolescents In Kocaeli :Tobacco,Alcohol And Drug Use Internatıonal Publıc Health Congress Health 21 In Actıon İstanbul-Turkey 2000: Challier B, Chau N, Predine R, Choquet M, Legras B. Associations of family environment and individual factors with tobacco, alcohol, and illicit drug use in adolescents. European Journal of Epidemiology ;16 (1): Mazur J, Kowalewska A, Woynarowska B. Zaklad. Alcohol drinking and other risk behaviours among adolescents aged years, Med Wieku Rozwoj. 2003; 7 (2): Sale E, Sambrano S, Springer JF, Turner CW. Risk, protection, and substance use in adolescents: a multi-site model. Journal Drug Education 2003;33 (1): Lewis CE, Lewis MA. Peer pressure and risk-taking behaviors in children. American Journal of Public Health. 1984; 74 (6):

11 TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2) 22. Chen K, Sheth AJ, Elliott DK, Yeager A. Prevalence and correlates of past-year substance use, abuse, and dependence in a suburban community sample of high-school students. Addict Behav. 2004; 29 (2): Çamur D, Özcebe H, Akdağ D. Bir Lisenin Birinci Sınıf Öğrencilerinde Sigara, Alkol ve Bağımlılık Yapıcı Madde Kullanım Sıklığı (Ankara 2002), 8.Halk Sağlığı Günleri Bildiri Özetleri- Sivas 2003: Herken H. Özkan İ. Çilli AS, Bodur S Öğrencilerde Alkol Kullanım Sıklığı ve Sosyal Öğrenme İle İlişkisi, Düşünen Adam, 2000; (13): Geckova A, van Dijk JP, Groothoff JW, Post D. Socio-economic differences in health risk behaviour and attitudes towards health risk behaviour among Slovak adolescents. Soz Praventivmed. 2002; 47 (4):