T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI Y. LİSANS TEZİ

Transkript

1 T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI Y. LİSANS TEZİ TOKAT İL SINIRLARI İÇERİSİNDE TARIM MAKİNALARI KAZALARI VE İŞ GÜVENLİĞİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA İbrahim ÖZTÜRK TOKAT 2008 Her hakkı saklıdır

2 Prof. Dr. Ali KASAP danışmanlığında, İbrahim ÖZTÜRK tarafından hazırlanan bu çalışma tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği/oy çokluğu ile Tarım Makinaları Anabilim Dalı nda Tokat İl Sınırları İçerisinde Tarım Makinaları Kazaları ve İş Güvenliği Üzerinde Bir Araştırma tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan: Prof. Dr. Ali KASAP İmza: Üye : Doç. Dr. Ebubekir ALTUNTAŞ İmza: Üye : Doç. Dr. Murat SAYILI İmza: Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Metin YILDIRIM Enstitü Müdürü

3 TEZ BEYANI Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim. İbrahim ÖZTÜRK

4 ÖZET Yüksek Lisans Tezi TOKAT İL SINIRLARI İÇERİSİNDE TARIM MAKİNALARI KAZALARI VE İŞ GÜVENLİĞİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA İbrahim ÖZTÜRK Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Ali KASAP Bu çalışmada, Tokat il sınırları içerisindeki tarım makinaları kazaları ve iş güvenliğinin irdelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, kazalara ilişkin ayrıntıların belirlenebilmesi için bir değerlendirme formu hazırlanmış ve bu form Tokat merkez ve ilçelerindeki adliyelerde tespit edilen tarım makinası kazaları içerikli ilgili karar nolu dosyalardan doldurulmuştur. Formlarda, kaza yeri ve zamanına, kaza türüne, hava ve gün durumuna, yol ve çevre özelliklerine, kazaya karışan araçların özelliklerine, kazaya karışan sürücülerin bilgilerine, kaza sonucuna, kazaya karışan zirai aracın-makinanın kazadan önceki makina bilgilerine, tarım makinası kazasına neden olan suç türüne ilişkin sorular yer almıştır. Elde edilen bulgular, oransal ve grafiksel değerlendirmelerinin yapılabilmesi için Excel programına girilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre Tokat il sınırları içerisindeki ortalama sonuç açısından, tarım makinası kazasına neden olan suç türünün % 55,62 sinin tedbirsizlik ve dikkatsizlik sonucu yaralama olduğu; kazaların %60,35 inin yaralanmalı olduğu; kazazedelerin %26,62 sinin araçtan düşen insan ve %43,84 ünün yolcu olduğu; kazaya karışan araçların %95,72 sinin traktör olduğu saptanmıştır. 2008, 121 sayfa Anahtar Kelimeler: Tarım alet ve makinaları, traktör, güvenlik. i

5 ABSTRACT Master Thesis A STUDY CARRIED ON WORK SAFETY AND FARM MACHINERIES ACCIDENTS IN THE BOUNDARIES OF TOKAT PROVINCE İbrahim ÖZTÜRK Gaziosmanpaşa University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agricultural Machinery Supervisor: Prof. Dr. Ali KASAP The aim of this study is to investigate the work safety and agricultural machinery accidents which take place in the boundaries of Tokat Province. For this purpose, an evaluation form has been prepared to determine the details regarding the accidents and this form has been filled from the files in connection with the agricultural machinery accidents found in the courts of the centre and districts of Tokat. The forms included questions regarding the place and time of the accident, type of accidents, weather and date status, road and environmental properties, the qualities of the vehicles involved in the accident, information of the drivers involved in the accident, accident results, information of the agricultural machinery before the accident and the type of crime causing the agricultural machinery accident. The data obtained has been entered to the Excel program for proportional and graphical evaluation. According to the results obtained, it is determined that 55,62% of the crime type causing the agricultural machinery accident is injuring by incautiousness and carelessness; 60,35% of the accidents involves injury; 26,62% of the victims are people falling from the vehicle and 43,84% of them are passengers; 95,72% of the vehicles involved in the accidents are tractors. 2008, 121 pages Key Words: Agricultural equipment and machines, tractor, safety. ii

6 ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR Türkiye tarımında giderek artan makinalaşma, işletmelerdeki iş kazalarının oluşma riskini artırmıştır. Makinalaşmanın derecesi, geçmişte iş kazaları açısından fazla bir sorun oluşturmazken günümüzde erişilen mekanizasyon seviyesi ile çalışanların güvenliğini etkileyecek, iş verimini azaltacak ve işletmelerin geleceğini tehlikeye sokacak derecelere gelmiş ve üzerinde durulması, incelenmesi ve çözümlenmesi gereken bir sorunlar yumağı oluşturmuştur. İş güvenliği ve kazalar açısından tarım traktörleri ve makinaları ile ilgili düzenlemelerin 1960 lı yıllarda uygulamaya konulduğu ülkelerde devrilme ölümlerinde belirgin bir azalma meydana gelmiştir. Türkiye de de gerek traktörlerde kabin veya emniyet çerçevesi kullanma zorunluluğunun getirilmesi, gerekse makina emniyet yönetmeliğinin çıkarılması ile ilgili çalışmalar bu konuya verilen önemi göstermektedir. Çiftçilerimizin karşılaşacağı tarım makinaları ile ilgili kazaları azaltmaya yönelik hazırlanan bu çalışmanın bu konu ile ilgili yapılacak diğer çalışmalara katkılar sağlayacağı ümidiyle ilgililere yararlı olmasını dilerim. Bu tezin hazırlanmasında çalışmalarımı yönlendiren ve her zaman destek olan danışman hocam Sayın Prof. Dr. Ali KASAP a, ayrıca çalışmamda yardımlarını gördüğüm Emniyet Genel Müdürlüğü Koruma Dairesi Başkanlığı Merkez Koruma Şube Müdürlüğü 3 Nolu Koruma Amirliği nden Sayın Komiser İbrahim İZ e, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Ankara Zirai Üretim İşletmesi Personel ve Makina Eğitim Merkezi Müdürlüğü nden Sayın Dr. Mesut GÖLBAŞI na, Ziraat Yüksek Mühendisi Sayın Mehmet ERKOL a ve tüm bölüm hocalarıma teşekkür ederim. Ayrıca tez çalışmamın başlangıcından sonuna kadar maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen babam Selami ÖZTÜRK ve annem Gülüşan ÖZTÜRK e çok teşekkür ederim. İbrahim ÖZTÜRK Tokat, Temmuz 2008 iii

7 İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... i ABSTRACT... ii ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR... iii İÇİNDEKİLER iv ÇİZELGELER DİZİNİ... vi SİMGELER DİZİNİ... viii 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Traktör, Tarım Alet ve Makinaları Kazalarına İlişkin Bulgular Kazanın yeri ve zamanı Kaza sonucu Kaza bölgesi Kaza tarihi (mevsim) Kaza günü Kaza zamanı Kazanın olduğu ilçe Kazanın olduğu mahalle/köy Kazanın olduğu yol Kazanın olduğu yer Kazanın olduğu yerleşim yeri Kaza türü Araç sayısına göre kaza türü Oluşumuna göre kaza türü Hava ve gün durumu Hava durumu Gün durumu Yol ve çevre özellikleri Yol ve çevre özellikleri (var) Yol ve çevre özellikleri (yok) Yolda yön Yolun kaplama cinsi Yolun yüzeyi Yoldan kaynaklanan sorunlar Yol sorununa ait uyarıcı işaretleme iv

8 Kazaya karışan araçların durumu Kazaya karışan araçlar Kullanım amacı Aracın hızı İstihap haddi durumu İstihap haddi aşıldığında yolcu (kişi) durumu Kazaya karışan sürücülerin durumu Kazaya karışan sürücülerin yaşları Sürücülerin cinsiyeti Sürücülerin öğrenim durumu Sürücülerin belgesi Sürücü belgesi var olan sürücülerin sürücü belgesi sınıfı Alkol durumu Alkol varsa kontrol sonucu Kaza sonucu durum İlkyardım Kazazedeler Kazaya karışan araçların sigorta durumu Kazaya karışan zirai aracın-makinanın kazadan önceki bilgileri Tarım makinasının cinsi Tarım makinasının markası Tarım makinasının modeli Tarım makinasının traktöre bağlantı şekli Tarım makinasının fiziki durumu Tarım makinasının muhafaza şekli Tarım makinasının muhafaza zemini Traktör veya tarım makinasının periyodik bakım durumu Traktör, tarım alet ve makinası kazasına neden olan suç türü SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇMİŞ v

9 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Sayfa Çizelge 4.1. Kaza sonucu Çizelge 4.2. Kaza bölgesi Çizelge 4.3. Kaza tarihi (mevsim) Çizelge 4.4. Kaza günü Çizelge 4.5. Kazanın zamanı Çizelge 4.6. Kazanın olduğu ilçe Çizelge 4.7. Kazanın olduğu mahalle/köy Çizelge 4.8. Kazanın olduğu yol Çizelge 4.9. Kazanın olduğu yer Çizelge Kazanın olduğu yerleşim yeri Çizelge Araç sayısına göre kaza türü Çizelge Oluşumuna göre kaza türü Çizelge Hava durumu Çizelge Gün durumu Çizelge Yol ve çevre özellikleri (var) Çizelge Yol ve çevre özellikleri ( yok ) Çizelge Yolda yön Çizelge Yolun kaplama cinsi Çizelge Yolun yüzeyi Çizelge Yoldan kaynaklanan sorunlar Çizelge Yol sorununa ait uyarıcı işaretleme Çizelge Kazaya karışan araçlar vi

10 Çizelge Kullanım amacı Çizelge Aracın hızı Çizelge İstihap haddi durumu Çizelge İstihap haddi aşıldığında yolcu (kişi) durumu...43 Çizelge Kazaya karışan sürücülerin yaşları Çizelge Sürücülerin cinsiyeti Çizelge Sürücülerin öğrenim durumu Çizelge Sürücü belgesi Çizelge Sürücü belgesi var olan sürücülerin sürücü belgesi sınıfı Çizelge Alkol durumu Çizelge Alkol varsa kontrol sonucu Çizelge İlkyardım Çizelge Kazazedeler Çizelge Kazaya karışan araçların sigorta durumu Çizelge Tarım makinasının cinsi Çizelge Tarım makinasının modeli Çizelge Tarım makinasının traktöre bağlantı şekli Çizelge Tarım makinasının fiziki durumu Çizelge Tarım makinasının muhafaza şekli Çizelge Tarım makinasının muhafaza zemini Çizelge Traktör, tarım alet ve makinası kazasına neden olan traktör veya tarım makinasının periyodik bakım durumu Çizelge Tarım makinası kazasına neden olan suç türü vii

11 SİMGELER DİZİNİ FAIC Çiftlik ve Tarımsal Yaralanma Sınıflandırılması (Farm and Agricultural Injury Classification) ILO Uluslararası Çalışma Örgütü (International Classification Of Disease) NSC Ulusal Güvenlik Konseyi ( National Safety Council ) WHO Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization) viii

12 1 1. GİRİŞ Tarımda üretimi arttırmak için kullanılan teknolojiler, tarım makinalarının yoğun bir şekilde kullanılmasını gerektirmektedir. Tarım işletmelerinde artan makina sayı ve çeşitliliği, beraberinde iş kazalarını da getirmektedir. Kazalar, kaynak (mal) ve para kaybına neden olurlar. Tarım işletmelerindeki bu kayıplar; gelir kaybı, üretim kaybı, hasar, yaralanma ve sakatlık nedeniyle oluşan sağlık giderleri şeklinde özetlenebilir. Gelişmiş ülkelerde kaza istatistikleri düzenli olarak tutulmakta, iş kazası analizleri düzenli ve kapsamlı bir biçimde yapılmakta ve iş güvenliği önlemleri de bu bilgiler ışığında yeniden gözden geçirilerek yenilenmektedir. Türkiye henüz bu tür uygulamalardan çok uzaktır. Güvenli ve sağlıklı bir ortamda çalışmanın yararları sadece çalışanın güvenliği ve sağlığının korunması ile kalmamakta, işletmenin verimliliği de artmaktadır. Tarım işletmelerinde iş kazaları çalışanların sağlık ve yaşamını tehdit etmektedir ve giderleri yüksektir. İş güvenliği kurallarının uygulanması sonucu; iş kazalarında azalma, giderlerde azalma, üretimde ve verimlilikte artış sağlanmaktadır. Bu çalışmada tarım makinaları kullanımında oluşan iş kazaları ve kazaların önlenmesi ile ilgili önemli güvenlik kuralları tartışılmıştır. Ek 1 de iş kazası nın tanımına değinilmiştir (Gölbaşı, 2002). Tarımsal üretimde artışın sağlanabilmesi için, toprak ve su kaynaklarının korunması ve düzenlenmesi, sulama, gübreleme, tarımsal savaş vb. üretim teknolojilerinden yararlanılır. Bu üretim teknolojilerinin tam olarak uygulanabilmesi ancak modern tarım makinalarının kullanımı ile gerçekleştirilebilir (Tezer ve Sabancı, 1997). Teknolojik gelişim olarak da adlandırılabilecek bu gelişim, insanın fiziksel işlerini azaltarak, üretimi hızlandırmaktadır. Ancak teknolojik gelişime paralel olarak, insana

13 2 duyulan gereksinme azalır gözükmesine rağmen, insan işinin niteliği artmaktadır (Sabancı, 1999). Bu nedenle üretimde kullanılan makinaların insan özellikleri dikkate alınarak tasarlanması gerekir (Liljedahl ve ark., 1989). Aksi halde, bir yandan yetenekleri dışında zorlanan insan, meslek hastalık ve kazalarının artışına neden olurken, diğer yandan beklenen iş başarısını gerçekleştiremez. Günümüzde endüstride, madencilikte, tarımda, yapı işlerinde ve akla gelebilecek birçok iş kollarında meydana gelen kazaların ve sağlığa zararlı ortam koşullarının ne boyutta olduğu birçok ülkede bilinmektedir. İşletmelerde bu tehlikelerle bilinçli olarak savaşım gereğinin duyulması, iş güvenliği kavramının doğmasına neden olmuştur. İş güvenliği, çalışanları üretimden kaynaklanan tehlikelerden ve sağlığa zararlı koşullardan korunmak için yapılan sistemli çalışmalardır (Anonim, 2001). İş güvenliğinin üç temel amacı bulunmaktadır. Bunlar; 1- çalışanları korumak, 2- üretim güvenliğini sağlamak ve 3- işletme güvenliğini sağlamaktır. Çalışanları işyerinin olumsuz etkilerinden (iş kazaları, meslek hastalıkları) koruyarak, rahat ve güvenli bir ortamda çalışmalarını sağlamak, üretim güvenliğini sağlamak, iş yerinde çalışanların korunmasıyla meslek hastalıkları ve iş kazaları sonucu ortaya çıkan işgücü ve işgünü kayıpları azalacak, dolayısıyla üretim korunacak, daha sağlıklı ve güvenli bir ortamın çalışana verdiği güvenle iş veriminde artış olacaktır. İşletme güvenliğini sağlamak iş yerinde alınacak önlemler aracılığı ile iş kazalarından veya güvensiz ve sağlıksız çalışma ortamından dolayı doğabilecek makina arızaları ve devre dışı kalmaları, yangın vb. işletmeyi tehlikeye düşürebilecek durumlar ortadan kaldırılacağından işletme güvenliği sağlanmış olur (Çağlayan ve Kılınç, 1992). Bu çalışmada, Türkiye de gerçekleşmiş olan tarım makinaları kazalarına ilişkin yöresel de olsa veri eksikliğini gidermeye yönelik olarak kazaların analizinin yapılarak; tarım makinaları kazaları, kazaların oluşumu ve önlenmesi ile ilgili önemli güvenlik kurallarının tartışılması ve belirlenmesi amaçlanmıştır.

14 3 2. KAYNAK ÖZETLERİ İş kazası, hatalı davranış veya teknik bir arıza nedeniyle ortaya çıkan ve sonucunda her zaman bir sakatlanma, ölüm ya da tahrip görülmese bile, belirli bir faaliyetin tamamlanmasını engelleyen bir olaydır (Müngen, 1993). Tarla tarımı ve bahçe tarımı gibi uğraş alanlarında güvenli çalışılmazsa tehlikeli olabilmektedir yılında ABD de NSC nin yaptığı araştırma sonucunda tarım iş kolunda ölümcül kaza ve kalıcı sakatlıklara yol açan kaza olduğu belirtilmiştir. Ölümcül ve yaralanmaya yol açan kazaların %50'sinin tarımsal işte doğrudan çalışma esnasında, %50'sinin de dolaylı olarak oluştuğu saptanmıştır. NSC'nin aynı yılın bir başka araştırma sonucunda tarım iş kolunun madencilik ve yapı iş kolu ile birlikte üç riskli meslek grubunda yer aldığı bildirilmiştir. Araştırmaya göre, her çalışandan 37'sinin tarım-ormancılık iş kolunda, 29'unun madencilik-taş ocağı iş kolunda, 22'sinin yapı iş kolunda ve 7'sinin endüstri iş kolunda iş kazasına uğradığı belirtilmiştir. Tarımla ilgili kazalar sadece bitkisel üretim ve çiftlik hayvanları üretimini değil aynı zamanda ormancılık, balıkçılık ve tarımsal hizmetleri de içermektedir (Anonim, 1994). Ancak Türkiye'de tarım iş kolunda iş kazalarına ait istatistikler, yeterli ve ayrıntılı değildir. Türkiye de traktör ile yapılan kazalar diğer tarım makinalarına göre daha fazladır. Traktörle yapılan kazalar genellikle traktörden düşme, traktörün şahlanması, yana yatması ve diğer araçlarla çarpışması şeklinde ortaya çıkmaktadır (Doğan ve ark., 2001). Tarımdaki genç ve çocukların güvenliği de bir sorundur. Kesin istatistikler mevcut değildir, fakat tarımsal güvenlik uzmanları her yıl bu iş kolunda 14 yaş grubunun altında 160 çocuktan daha fazlasının kazayla öldüğünü tahmin etmektedirler. Bazı raporlar, her yıl 16 yaş grubunun altında 300 çocuğun kazayla öldüğünü bildirmektedir.

15 4 ABD'de NSC nin 1988 yılında 35 eyalette yaptığı çalışma, tarımsal işlerde, kazalarda zarar gören kişilerin yaş grupları, bu konuda daha fazla bilgiyi ortaya koymaktadır. Yapılan bu çalışmada, tarımda oluşan toplam kazalar; 25 yaşın altındaki grupta %28, orta yaş olarak adlandırılan grupta %35, 45 yaş ve üstündeki grupta ise %37 olmaktadır. Traktör kazalarına neden olan kişilerin yaşları da tarımda oluşan toplam kazalardaki yaş gruplarına benzer olmaktadır. Bu durum tarımda çalışanların ve traktör kullananların iş güvenliği konusunda eğitimsiz olduğu veya güvenlik kurallarını dikkate almadığı şeklinde değerlendirilebilir (Anonim, 1994). Tarım makinaları ve traktörlerle çalışılırken çeşitli nedenlerden dolayı oluşan kazalardan bazıları aşağıda verilmiştir. Örnek olarak seçilen bu kazalar gerçek olup, tarım kesiminde çalışanların bu olaylardan ders almaları gerekmektedir: Diskli biçme makinası ile çalışırken, kesici tarafından fırlatılan bir cismin kaza kurbanının sol gözüne çarpması sonucu gözün kör olması, Balya makinası çalışırken besleme düzenine elle materyali yedirirken kolun kaptırılması ve kesilmesi, Özel aracı hızlı sürerken, bir biçerdöverle çarpışma sonucu kollarda ve kalça kemiğinde kırık ve başta hasar, Tarım arabasından siloya ürün boşaltma sırasında, onarım yaparken silo içerisine düşme ve silo gazları etkisiyle boğulma, Traktörün arkasındaki tarım arabasından düşme ve tekerlekler tarafından ezilerek ölüm, Drenaj kanalının yanındaki otları tamburlu biçme makinası ile biçerken traktörün drenaj kanalına devrilmesi sonucu ölüm, Traktörün setten kaydırılıp devrilmesi (traktör koruyucu çatı sistemine sahip), fırlayıp koruyucu çerçeve ile toprak arasına sıkışma sonucu ölüm,

16 5 Vitese takılı durumda traktöre binmeden traktörü yerden çalıştırma sonucu kaza kurbanını ezerek öldürme, Helezonlu bir tarım arabasından mısır boşaltırken ceketin, koruması olmayan kuyruk mili şaftına kaptırılması sonucu her iki kolunu yitirme. Yukarıdaki kazalar ve buna benzer birçok kaza, güvenlik kurallarının bilinmemesi veya dikkate alınmaması sonucu oluşmaktadır (Anonim, 1994). Ayrıca Ek 5 te Murphy et al (1993), çiftlik ve tarım yaralanmaları için kazaların sınıflandırmalarını 11 ayrı kategoride değerlendirmişlerdir (Gölbaşı, 2002). ABD deki tarım işletmelerinde traktör ve tarım iş makinalarından kaynaklanan kazalar önemli bir yer tutmaktadır (Anonim, 1974). Özellikle koruyucu güvenlik çerçevesi veya kabini bulunmayan traktörlerin oluşturduğu kazalar önemlidir ve ön planda tutulması gerekmektedir (Hetzel ve ark., 1991). Traktörler güvenlik açısından genellikle güvenilir makinalardır. Fakat devrilme tehlikesinin olabileceği durumlarda da kullanılmaktadırlar. Güvenlik çerçevesi veya kabinli traktörlerde kaza sırasında, traktör kullanıcısı traktör altında kalıp ezilmekten kurtulabilir, ancak savrulup kabine çarpmama konusunda hiçbir garanti sağlanamaz. Bu nedenle yanında emniyet kemeri zorunluluğu da vardır. Bu uygulamanın Türkiye de de başlatılması zorunludur. Yapılan bir anket çalışmasına göre, traktör kazalarına, traktörlerin kapasitelerinin zorlanması ve sürücü hataları neden olmaktadır. Traktör kazalarının %33'ü traktörde dengenin kaybedilmesi sonucu olmaktadır. Denge kaybı ise eğim açısının devrilme açısından büyük olması durumunda, yüksek hızlarda, uygun olmayan zeminde ve direksiyon hâkimiyetinin yitirilmesi durumunda ortaya çıkmaktadır. Eğim açısının devrilme açısından büyük olması durumunda toplam kazaların %17'si, yüksek hızda %10'u, uygun olmayan zeminde %6'sı ve direksiyon hâkimiyetinin kaybedilmesi durumunda %22'si meydana gelmektedir. Sürücü önsezi yanlışlığı durumunda toplam kazaların %26'sı, diğer durumlarda ise toplam kazaların %19'u meydana gelmektedir (Witney, 1988).

17 6 Eğimli arazilerde eğim açısını ölçerek sesli bir uyarı veren sistemler bulunmaktadır. Ancak bunlar çok yaygın olmadığı için kazanın önlenmesi tamamen sürücünün deneyimine kalmaktadır. Traktör kullanıcısının kendine aşırı güven duyması bir anlamda tedbirsizliğe yol açmaktadır. Yapılan traktör deneylerinde bir kaza anında kazanın oluşumunu engellemek için zamanın yetersiz olduğu görülmektedir. Bir traktör devrilmesi 1,5 saniye içinde gerçekleşmektedir. Deneyimli olsa bile bir traktör kullanıcısının bu kazayı engellemesi hemen hemen olanaksızdır (Witney, 1988). ILO tarım makinaları ile çalışmada uyulması gerekli olan önemli güvenlik ve korunma kurallarını aşağıdaki gibi sıralamıştır (ILO., 1965, 1969) : Makina bakımında yapılacak olan ihmal ve hatalar herhangi bir anda kazaya yol açabilir. Uygun bir şekilde bakımı yapılmayan parça üzerinde kalan kir veya toz; kırık, çatlak veya arızalı bir parçanın durumunu gizler. Tarım makinaları, çok tozlu koşullarda çalıştırıldığından günlük temizlik ve yağlama işleri ihmal edilmemelidir. Uygun bakımın yapılmamasından dolayı makina parçalarında meydana gelen kırılma ve parçalanmalar kazalara neden olmaktadır. Tamir gereksinimine dikkat edilmelidir. Makinada görülen arıza zaman kaybedilmeden kaydedilmeli ve tamir gereksinimi yerine getirilmelidir. Çekilen tarım makinalarında uygun bir oturma yeri ve platform bulunmuyorsa, bu makinalar üzerine iş durumunda oturulmasına izin verilmemelidir. Oturma yeri veya platforma ancak uygun sayıda işçinin binmesine dikkat edilmelidir. Yardımcı işçi ile çalışan ve traktörle çekilen makinalarda (ekim makinası gibi) harekete geçmeden önce işçinin yerini almasına ve emniyetli bir şekilde makina üzerine yerleşmiş bulunmasına dikkat edilmelidir. İşçinin makinadan inmesi için makina mutlaka durdurulmalıdır. Hareket halindeyken veya aracın motoru çalışırken makinanın tıkanan kısımları temizlenmemelidir. Özellikle biçerdöver gibi araçlarda güvenlik kavramaları tıkanan

18 7 parçanın hareketini keser. Motor hareket halinde iken tıkanan parçada temizlik yapılırsa bu parça harekete geçer ve kazaya yol açar. Tarım makinaları ile çalışma sırasında bol elbiseler, uzun ceket veya gömlekler giyilmemelidir. Bu tip elbiseler, hareketli parçalara takılarak sarılabilir. Eğer yapılan iş nedeniyle uzun gömlek giymek gerekliyse (örneğin ilaçlama işlerinde olduğu gibi), bu tip elbiselerin düğmeleri tamamen iliklenmeli ve çalışma sırasında dikkatli olunmalıdır. Uzun saç, hareketli makinalar için daima bir tehlike kaynağıdır. Makina üzerinde özellikle kayış ve kasnaklar ile kuyruk mili üzerindeki korumaların (muhafazaların) güvenlik ve koruma yönünden önemi büyüktür. Bu korumaların daima yerine takılı olması zorunludur. Eğer bunlar herhangi bir nedenle yerinden çıkarılıyorsa, çalışmaya başlamadan önce mutlaka tekrar yerine takılmalıdır. Makina, bütün koruma elemanları yerine takılmadan çalıştırılmamalıdır. Bir hidrolik veya elektrikli kaldırma düzeni ile kaldırılmış bulunan makina ya da makina parçası altında tamir, ayar veya bakım yapılırken gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır. Bunun için mutlaka kaldırılan makina ya da parçanın desteklenmesi gerekir. Aksi halde hidrolik veya elektrikli kaldırma düzeninin arıza yapması halinde önemli kazalar meydana gelir. Bir tarım makinası kriko ile kaldırıldığında üzerinde çalışmaya başlamadan önce, makinanın güvenlik içinde bulunduğu kontrol edilmelidir. Mevsim sonunda hangara çekilen makina ile işe başlamadan önce, makinanın bütün organları yeniden gözden geçirilmelidir. Kayış, kasnak üzerinden sökülmeden önce çalışma durdurulmalı ve kayış-kasnak tamamen durmadan sökülmemelidir.

19 8 Operatör, kontrolü altında bulunan bir makinanın çocuklara veya çevresindeki insanlara yapacağı zararlardan sorumludur. Özellikle çocuklar ve çevresindeki insanlar daima çalışan makinadan uzak tutulmalıdır. Eğer bu işlerin güvenlik içinde bulunduğuna ilişkin bir şüphe varsa, çalışma derhal durdurulmalıdır. Özellikle yol kenarındaki çalı bitkilerini kesen motorlu araçlarda, döner bıçakla çalışan ve taş atma tehlikesi olan tarla ve bahçe frezelerinde ve gübre dağıtan makinalarda bu kurallara dikkatle uyulmalıdır. Kayma güvenlik kavramaları, daima uygun yük şartlarına göre ayarlanmış olmalıdır. Tarım arabası (römork) ile taşımada kapasiteden fazla yük taşınmamalı ve yükler, tarım arabası dışına taşmamalıdır. Yük üzerinde kesinlikle insan taşınmamalıdır. Ayrıca, yükler tarım arabasına sıkı bir şekilde bağlanmalıdır. Tarım makinalarını traktöre bağlantı noktaları yüksek tutulmamalıdır. Tarım arabası yük taşımak amacıyla tasarlanmıştır, bu yüzden tarım arabasıyla kesinlikle işçi taşınmamalıdır. Ayrıca, bu durum Ek 6 da 2918 sayılı karayolları trafik kanun unun uygulama esaslarını belirleyen yönetmeliğin 129., 130. ve 131. maddelerinde belirtilmiştir (Gölbaşı, 2002). Eğer traktör sürücü yeri, tarım makinasını kullanan işçiyi engelliyorsa, bunlar arasında uygun haberleşme olanağı sağlanmalıdır. Bu durum genellikle sürücü için güvenlik kabinli traktörlerde önemlidir. Motorlu tarım aracı üzerinde yangın söndürücülerin daima dolu olması sağlanmalı ve bunlar zaman zaman kontrol edilmelidir. Acil durumlarda ilk yardım için gerekli malzeme gerekli yerlerde bulunmalı ve tarım makinası ile çalışan personel ilk yardım konusunda eğitilmelidir. Tarım araçlarının arkasına "yavaş ilerleyen araç" uyarısı konmalıdır. Ana yollarda seyreden traktörler genellikle son anda fark ediliyor ve çok tehlikeli olabiliyor.

20 9 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Bu araştırmada, Tokat il sınırları içerisinde yöresel olarak tarım makinaları kazaları ve iş güvenliği ele alınmıştır. Bu çalışma, 2008 yılı Mart ve Nisan aylarında Tokat Merkez ve ilçe adliyelerindeki, 2003 ile 2008 yılları arasındaki traktör, tarım alet ve makinalarının karıştığı kazaları içeren davaların karar dosyalarındaki bilgiler doğrultusunda doldurulan değerlendirme formlarının analiz edilmesi sonucu yapılmıştır. Çalışmaya öncelikle Tokat Cumhuriyet Başsavcısı olmak üzere ilçelerdeki savcılar, Merkez ve ilçelerdeki Sulh ve Asliye Ceza Mahkemelerinin hâkimlerinden gerekli izinler alınarak başlanmıştır. Tokat Merkez ve ilçelerdeki savcılık karar kartonlarından 111 adet traktör, tarım alet ve makinalarının karıştığı kazalara ilişkin suç türüne yönelik dava dosyaları ilgili iddianame ve soruşturma numaraları ile birlikte belirlenmiştir. Belirlenen bu dava dosyaları ilgili iddianame ve soruşturma numaralarına göre Tokat Merkez ve ilçe adliyelerindeki Sulh ve Asliye Ceza Mahkemelerinin kalem bölümünde incelenerek esas ve karar numaraları bulunmuştur. Sulh ve Asliye Ceza Mahkemelerinin arşivlerinde esas ve karar numaralarına göre araştırılarak ilgili 73 adet dava karar dosyasına ulaşılmış ve 73 adet değerlendirme formu dava karar dosyalarındaki veriler ışığında doldurulmuştur. Ulaşılamayan 38 adet ilgili dava dosyasının bir kısmının Yargıtay ve Ağır Ceza Mahkemelerine gönderildiği, bir kısmına görevsizlik kararı verildiği ve bir kısmının ise dava-hazırlık aşamasında olduğu tespit edilmiştir. 73 adet değerlendirme formunun 5 adedi Artova ilçesi, 9 adedi Erbaa ilçesi, 2 adedi Başçiftlik ilçesi, 6 adedi Niksar ilçesi, 1 adedi Pazar ilçesi, 10 adedi Reşadiye ilçesi, 2 adedi Sulusaray ilçesi, 12 adedi Turhal ilçesi, 3 adedi Yeşilyurt ilçesi, 7 adedi Zile ilçesi ve 16 adedi Tokat Merkez ilçesi adliyelerindeki tarım makinaları ile ilgili karar dosyalarından doldurulmuştur.

21 10 Araştırmada, kaza nedenlerinin belirlenmesi için 15 sayfadan ve 9 bölümden oluşan değerlendirme formları (EK 2) hazırlanmıştır. Formlar Tokat il sınırları içerindeki ilgili adliyelerin arşivlerinde bulunan tarım makinaları kazalarına ilişkin karar dosyalarından doldurulmuştur. Değerlendirme formlarında yer alan 1 soru kaza sonucuna, 9 soru kazanın yeri ve zamanına, 2 soru kaza türüne, 2 soru hava ve gün durumuna, 7 soru yol ve çevre özelliklerine, 6 soru kazaya karışan araç bilgilerine, 9 soru kazaya karışan sürücü bilgilerine, 1 soru kaza sonucu kazazedelerin durumuna, 1 soru kazaya karışan araçların sigorta durumuna, 8 soru kazaya karışan aracın-makinanın kazadan önceki makina bilgilerine ve 1 soru traktör, tarım alet ve makinası kazasına neden olan suç türüne ilişkin olarak düzenlenmiştir. Kazanın yeri ve zamanına ilişkin hazırlanan 9 soruda; kaza bölgesi, kaza tarihi, kaza günü, kaza zamanı, kazanın olduğu ilçe, kazanın olduğu mahalle/köy, kazanın olduğu yol, kazanın olduğu yer ve kazanın olduğu yerleşim yeri durumları öğrenilmeye çalışılmıştır. Kaza türüne ilişkin hazırlanan sorularda; araç sayısına göre kaza türü ve oluşumuna göre kaza türü öğrenilmeye çalışılmıştır. Hava ve gün durumuna ilişkin hazırlanan 2 soruda; hava durumu ve gün durumu öğrenilmeye çalışılmıştır. Yol ve çevre özelliklerine ilişkin hazırlanan 7 soruda; yol ve çevre özellikleri var/yok olduğu, yolda yön, yolun kaplama cinsi, yolun yüzeyi, yoldan kaynaklanan sorunlar ve yol sorununa ait uyarıcı işaretleme var/yok olduğu öğrenilmeye çalışılmıştır. Kazaya karışan araç bilgilerine ilişkin hazırlanan sorularda; kazaya karışan araçlar, kullanım amacı, aracın hızı, istihap haddi aşma durumu, istihap haddi aşılmışsa yük (ton) ve istiap haddi aşılmışsa yolcu (kişi) durumları öğrenilmeye çalışılmıştır. Kazaya karışan sürücü bilgilerine ilişkin hazırlanan 9 soruda; kazaya karışan sürücünün yaşı, sürücünün cinsiyeti, sürücünün öğrenim durumu, sürücü belgesi, sürücü belgesi varsa sınıfı, alkol durumu, alkol varsa kontrol sonucu, uyuşturucu şüphesi ve kazazedelerin durumları öğrenilmeye çalışılmıştır.

22 11 Kazaya karışan aracın-makinanın kazadan önceki makina bilgilerine ilişkin hazırlanan 7 soruda; tarım makinasının cinsi, tarım makinasının markası, tarım makinasının modeli, tarım makinasının modeli, tarım makinasının genel fiziki durumu, tarım makinasının muhafaza şekli, tarım makinasının muhafaza zemini ve makinaya periyodik bakım durumları öğrenilmeye çalışılmıştır. Kazaların büyük bir kısmında traktör ile makinaların birlikte çalışmalarından dolayı gerçekleşen kazaların incelenmesinde, traktör kazaları ya da makina kazalarının ayrı ayrı irdelenmesi gerçekçi olmadığından, kazalar arasında herhangi bir ayrım yapılmamıştır.

23 Yöntem Bu araştırmada değerlendirme formlarındaki (Ek 2) bilgiler, Tokat Merkez ve ilçe adliyeleri arşivlerinde bulunan 73 adet traktör, tarım alet ve makinası kazasına yönelik dava karar dosyalarından elde edilmiştir. Değerlendirme formunda elde edilen verilerin oransal değerlendirmelerini yapmak ve tablo çizimleri için Microsoft Excel programına aktarımı amacıyla değerlendirme formu anahtarı (Ek 3) hazırlanmıştır. Değerlendirme formları anahtarında yer alan verilere ilişkin değerler, Excel programına girildikten sonra hata olasılığını azaltmak için ikinci kez kontrol edilmiştir.

24 13 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bu bölümde, traktör ile tarım alet ve makinaları kazalarına ilişkin elde edilen veriler değerlendirilerek bulgular ortaya konulmuştur Traktör, Tarım Alet ve Makinaları Kazalarına İlişkin Bulgular Bu bölümde Tokat il sınırları içerinde tespit edilen 111 adet traktör, tarım alet ve makinasının trafik kazasına karıştığı Tokat Merkez ve ilçelerdeki adliyelerin arşivlerinde bulunan karara bağlanan dosyalardan 73 adet traktör, tarım alet ve makinası kaza dosyalarına ilişkin 73 adet değerlendirme formu elde edilmiştir ve elde edilen 73 adet değerlendirme formundaki veriler değerlendirilerek bulgular ortaya konulmuştur Kazanın yeri ve zamanı Kaza sonucu Traktör, tarım alet ve makinası kazaları sonucuna ilişkin verilere dava karar dosyalarında yer alan polis ve jandarma tutanaklarında tek şık işaretlenmesi sonucu belirtilen veriler ışığında ulaşılmıştır. Bunların dağılımı Çizelge 4.1 de görülmektedir.

25 14 Çizelge 4.1. Kaza sonucu (%) Ölümlü Yaralanmalı Maddi hasarlı Merkez ilçe Artova Erbaa 22,22 66,66 11,11 Başçiftlik Niksar 33, ,67 Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal 33,33 66,67 0 Yeşilyurt 33,33 33,33 33,33 Zile 42,86 57,14 0 Ortalama 34,10 60,35 5,55 Çizelge 4.1'den de görülebileceği gibi, Tokat il sınırları içerisinde kaza sonuçlarının ortalama sonuç açısından %60,35 i yaralanmalı olarak gerçekleşmiştir. Yaralanmalı kazaları ortalama sonuç olarak sırasıyla, %34,10 ile ölümlü, %5,55 ile maddi hasarlı olan kazalar izlemiştir. Çizelge 4.1 i İlçe bazında irdelediğimizde ise ölümlü kazaların en fazla %60 oranla Reşadiye ilçesinde, yaralanmalı kazaların ise en fazla %100 er oranla Artova ve Pazar ilçelerinde ve maddi hasarlı kazaların ise en fazla %33,33 oranla Yeşilyurt ilçesinde gerçekleştiği görülmektedir.

26 Kaza bölgesi Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği bölgeye ilişkin verilere kazanın meydana geldiği yere istinaden polisin veya jandarmanın görev alanına göre tutulan tutanaklardaki bilgilerden faydalanılarak ulaşılmıştır. Bunların dağılımı Çizelge 4.2 de görülmektedir. Çizelge 4.2. Kaza bölgesi (%) Polis bölgesi Jandarma bölgesi Merkez ilçe Artova Erbaa 33,33 66,67 Başçiftlik Niksar 16,67 83,33 Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal Yeşilyurt Zile 28,57 71,43 Ortalama 32,14 67,86 Çizelge 4.2'den izlenebileceği gibi kazaların ortalama olarak %67,86 sının Jandarma bölgesinde, kalan %32,14 ünün ise Polis bölgesinde gerçekleştiği görülmektedir.

27 Kaza tarihi ( mevsim ) Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği mevsimsel olarak tarihine ilişkin veriler Çizelge 4.3 de görülmektedir. Çizelge 4.3. Kaza tarihi (mevsim) (%) İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Belirtilmemiş Merkez ilçe 18,75 43,75 31,25 0 6,25 Artova Erbaa 44,44 22,22 11,11 22,22 0 Başçiftlik Niksar 16, ,67 16,67 0 Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal 25 41,67 33, Yeşilyurt 66,67 33, Zile 14,29 42,86 14,29 28,57 0 Ortalama 22,35 51,26 17,87 7,95 0,57 Çizelge 4.3'de görüldüğü gibi, kazaların ortalama olarak %51,26 ı yaz mevsiminde gerçekleşmiştir. Diğer mevsimlerin ortalama sonuç olarak dağılımı ise, %22,35 ilkbahar, %17,87 sonbahar ve %7,95 kış şeklindedir. Burada kazaların büyük bir kısmının yaz mevsiminde gerçekleşmesinin nedenini tarımsal çalışmaların yaz mevsiminde gerçekleşmesi olarak açıklayabiliriz. Belirtilmemiş kısım olan %0,57 lik ortalama orana, polis ve jandarma tutanaklarındaki verilerde rastlanmamıştır.

28 Kaza günü Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği haftanın gününe ilişkin veriler Çizelge 4.4 de görülmektedir. Çizelge 4.4. Kaza günü (%) Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar Belirtilmemiş Merkez ,25 6,25 12,5 75 ilçe Artova Erbaa , ,88 Başçiftlik Niksar 0 16, , ,66 Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal ,33 66,67 Yeşilyurt Zile , ,71 Ortalama 0,91 1,52 5,49 2,73 5,11 2,99 4,62 76,63 Çizelge 4.4'de görüldüğü gibi, kazaların ortalama sonuç bakımından %5,49 Çarşamba günü gerçekleşmiştir. Diğer günlerin ortalama sonuç olaraktan dağılımı ise, %5,11 Cuma, %4,62 Pazar, %2,99 Cumartesi, %2,73 Perşembe, %1,52 Salı, %0,91 Pazartesi şeklindedir. Yine bir diğer ortalama sonuç olan %76,63 lük kısım ise, polis ve jandarma tutanaklarındaki verilerde belirtilmemiştir.

29 Kaza zamanı Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği kazanın gün içerisindeki vaktine ilişkin bilgiler Çizelge 4.5 de verilmiştir. Çizelge 4.5. Kaza zamanı (%) Sabah Öğle vakti Öğleden sonra Akşam Gece vakti Belirtilmemiş Merkez ilçe 18,75 6, ,75 6,25 25 Artova Erbaa ,33 11,11 11,11 44,44 Başçiftlik Niksar 16, , ,66 Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal 16,67 8, ,67 8,33 50 Yeşilyurt , ,33 Zile 42, ,14 Ortalama 10,45 5,87 18,79 15,59 3,24 46,05 Çizelge 4.5 e göre, kazaların ortalama sonuç olaraktan çoğu %44,83 sabah, öğleden sonra ve akşam vakitlerinde gerçekleşmiştir. Diğerlerinin ortalama sonuç olaraktan oransal dağılımı ise, %3,24 gece ve %5,87 öğle vakitleridir. Bunda, çiftçilerin öğle saatlerinde acıkmalarının ve öğleden sonra da yemek yedikten sonra ortaya çıkan ağırlaşmanın sonucunda dikkatlerinin dağılmasının etkili olduğu söylenebilir.

30 19 Belirtilmemiş kısım olan %46,05 lik ortalama sonuç olan oran ise polis ve jandarma tutanaklarındaki verilerde belirtilmemiştir Kazanın olduğu ilçe Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği ilçeye ilişkin veriler Çizelge 4.6 da değerlendirilmiştir. Çizelge 4.6. Kazanın olduğu ilçe (%) Kazanın meydana gelme oranı (%) Merkez ilçe 22 Artova 7 Erbaa 12 Başçiftlik 3 Niksar 8 Pazar 1 Reşadiye 14 Sulusaray 3 Turhal 16 Yeşilyurt 4 Zile 10 Toplam 100 Çizelge 4.6 dan görülebileceği gibi, kazaların çoğu %22 Tokat Merkez de gerçekleşmiştir. Diğerleri ise sırasıyla, %16 sı Turhal, %14 ü Reşadiye, %12 si Erbaa,

31 20 %10 u Zile, %8 i Niksar, %7 si Artova, %4 ü Yeşilyurt, %3 ü Başçiftlik, %3 ü Sulusaray ve %1 i ise Pazar ilçesinde gerçekleşmiştir Kazanın olduğu mahalle/köy Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği mahalle ya da köye ilişkin elde edilen bulgular Çizelge 4.7 de verilmiştir. Çizelge 4.7. Kazanın olduğu mahalle/köy (%) Mahalle Köy Belirtilmemiş Merkez ilçe 25 68,75 6,25 Artova Erbaa 33,33 55,56 11,11 Başçiftlik Niksar 0 83,33 16,67 Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal 25 41,67 33,33 Yeşilyurt Zile 28,57 71,43 0 Ortalama 27,44 66,43 6,12 Çizelge 4.7'de görüldüğü gibi, kazaların ortalama sonuç açısından oransal olarak büyük kısmının %66,43 ünün köylerde ve %27,44 ünün ise mahallelerde olduğu tespit edilmiştir. Yine bir diğer ortalama sonuç olan %6,12 lik kısım ise ilgili dava karar dosyalarındaki verilerde belirtilmemiştir. Çizelge 4.7 yi İlçe bazında irdelediğimizde ise

32 21 köylerde gerçekleşen kazaların en fazla %100 er oranla Artova ve Yeşilyurt ilçelerinde olduğu görülmektedir Kazanın olduğu yol Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği yola ilişkin elde edilen bulgular Çizelge 4.8 de verilmiştir. Çizelge 4.8. Kazanın olduğu yol (%) Bölünmüş yol Bölünmemiş yol Belirtilmemiş Merkez ilçe 56,25 37,5 6,25 Artova Erbaa 11,11 22,22 66,67 Başçiftlik Niksar Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal 16,67 58,33 25 Yeşilyurt 0 33,33 66,67 Zile 0 28,57 71,43 Ortalama 18,55 34,54 46,91 Çizelge 4.8'de görüldüğü gibi, kazaların ortalama sonuç açısından %34,54 bölünmemiş ve %18,55 inin ise bölünmüş yollarda olduğu irdelenebilmektedir. Yine bir diğer

33 22 ortalama sonuç olan kalan %46,91 lik kısım ise ilgili dava karar dosyalarındaki tutanaklarda belirtilen bilgilerde bulunamamıştır Kazanın olduğu yer Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği yere ilişkin veriler Çizelge 4.9 da görülmektedir. Çizelge 4.9. Kazanın olduğu yer (%) Cadde Sokak Devlet Köy Orman Tesis önü Tarla Belirtilmemiş yolu yolu yolu (mülk) veya içi Merkez ilçe 0 12,5 37,5 43, ,25 Artova Erbaa ,11 33, ,44 11,11 0 Başçiftlik Niksar ,67 33, , ,67 Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal 8, , Yeşilyurt , , ,33 Zile ,29 28, ,86 14,29 0 Ortalama 5,30 11,14 9,51 39,3 0,91 20,06 2,30 11,48

34 23 Çizelge 4.9 dan da izlenebileceği gibi, kazaların ortalama sonuç olaraktan büyük kısmının %39,30 köy yollarında olduğu saptanmıştır. Bunu sırasıyla ortalama sonuç olaraktan %20,06 tesis (mülk) önü veya içi, %11,14 sokak, %9,51 devlet yolu, %5,30 cadde, %2,30 tarla ve %0,91 orman yolu izlediği tespit edilmiştir. %11,48 lik ortalama sonuca ise polis ve jandarma tutanaklarındaki verilerde rastlanmamıştır Kazanın olduğu yerleşim yeri Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği yerleşim yerine ilişkin elde edilen bulgular Çizelge 4.10 da verilmiştir. Çizelge Kazanın olduğu yerleşim yeri (%) Yerleşim yeri Yerleşim yeri dışı Belirtilmemiş Merkez ilçe 31, ,75 Artova Erbaa 33,33 55,56 11,11 Başçiftlik Niksar Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal 25 66,67 8,33 Yeşilyurt 33,33 66,67 0 Zile 57,14 42,86 0 Ortalama 41,82 52,89 5,29

35 24 Çizelge 4.10 dan görüldüğü gibi, kazaların ortalama sonuç olaraktan %52,89 u yerleşim yeri dışında, %41,82 sinin ise yerleşim yerinde olduğu tespit edilmiştir. %5,29 luk ortalama sonuç olan orana ise yine polis ve jandarmanın tuttuğu tutanaklarındaki verilerde rastlanmamıştır. Çizelge 4.10 u İlçe bazında irdelediğimizde ise yerleşim yeri içerisinde gerçekleşen kazaların en fazla %100 oranla Pazar ilçesinde ve yerleşim yeri dışında gerçekleşen kazaların en fazla %100 oranla Başçiftlik ilçesinde olduğu görülmektedir Kaza türü Araç sayısına göre kaza türü Traktör, tarım alet ve makinalarının neden olduğu kazalardaki araç sayısına göre kaza türüne ilişkin bulgular Çizelge 4.11 de verilmiştir.

36 25 Çizelge Araç sayısına göre kaza türü (%) Tek araçlı İki araçlı İki araçlı Çok araçlı Belirtilmemiş (aynı yönlü) (zıt yönlü) Merkez ilçe 68,75 18,75 6,25 6,25 0 Artova Erbaa Başçiftlik Niksar Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal Yeşilyurt Zile Ortalama 89,43 7,61 0,57 0,57 1,82 Çizelge 4.11 e göre, traktör, tarım alet makinalarının neden olduğu kazalardaki araç sayısına göre kaza türü irdelendiğinde kazaların Tokat il sınırları içerisindeki ortalama sonuç olaraktan %89,43 ünün tek araçlı, %7,61 inin iki araçlı (aynı yönlü), %0,57 sinin iki araçlı (zıt yönlü) ve yine %0,57 sinin çok araçlı olduğu görülmektedir. Belirtilmeyen %1,82 lik ortalama sonuca ise ilgili dava karar dosyalarındaki belirtilen verilerde rastlanmamıştır.

37 Oluşumuna göre kaza türü Traktör, tarım alet ve makinalarının neden olduğu kazalardaki oluşumunu göre kaza türüne ilişkin elde edilen bulgular Çizelge 4.12 de verilmiştir. Çizelge Oluşumuna göre kaza türü (%) A B C D E F G H I J K Merkez 6,25 12,5 18,75 6, ,5 0 12, ,25 ilçe Artova Erbaa ,11 22, ,44 11, ,11 Başçiftlik Niksar ,5 12,5 37, ,5 Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal 0 7,14 21,43 14,29 14,29 35,71 0 7, Yeşilyurt , ,33 33,33 0 Zile ,80 28,57 14,29 14, Ortalama 0,57 3,60 15,37 23,98 14,64 26,62 1,01 3,60 3,03 3,03 4,53

38 27 A Karşılıklı çarpma G Sabit cisme çarpma B Arkadan çarpma H Yandan çarpma veya yandan çarpışma C Yayaya çarpma I Harman makinasının yanması D Devrilme J Traktörün vantilatörüne parmağını kaptırma E Yoldan çıkma K Belirtilmemiş F Araçtan düşen insan Çizelge 4.12 den izlenebileceği gibi, traktör, tarım alet ve makinalarının neden olduğu kazalardaki oluşumunu göre kaza türü bakımından kazaların nedeninin genel ortalama olaraktan %26,62 sinin araçtan düşen insan olduğu saptanmıştır. Kaza nedenleri arasında gösterilen diğer belirtilen 9 ayrı nedenin toplamı ise ancak %68,83 oranında ve yine ilgili tutanaklarda belirtilmeyen bir diğer ortalama sonuç olan kısım ise %4,53 oranında kalmıştır. Bunlar sırasıyla; devrilme %23,98, yayaya çarpma %15,37, yoldan çıkma %14,64, arkadan çarpma %3,60, yandan çarpma veya yandan çarpışma %3,60, harman makinasının yanması %3,03, traktörün pervanesine parmağını kaptırma %3,03, sabit cisme çarpma %1,01 ve karşılıklı çarpma %0,57 dir Hava ve gün durumu Hava durumu Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği gün içindeki hava durumuna ilişkin veriler Çizelge 4.13 de görülmektedir.

39 28 Çizelge Hava durumu (%) Açık Bulutlu Sisli Yağmurlu Belirtilmemiş Merkez ilçe 87,5 12, Artova Erbaa 66,67 11,1 0 11,11 11,11 Başçiftlik Niksar 83, , Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal Yeşilyurt 33,33 33,33 33, Zile 85,71 14, Ortalama 62,87 20,57 4,55 10,10 1,91 Çizelge 4.13 de görüldüğü gibi, kazaların gerçekleştiği gün içindeki hava durumuna bakıldığında genel ortalama olaraktan %62,87 sinin açık, %20,57 sinin bulutlu, %10,10 unun yağmurlu ve %4,55 inin ise sisli olduğu ortaya çıkmıştır. Bir diğer genel ortalama sonuç olan %1,91 lik kısıma ise yine ilgili tutanaklarda rastlanmamıştır.

40 Gün durumu Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği gün durumuna ilişkin bulgular Çizelge 4.14 de verilmiştir. Çizelge Gün durumu (%) Gündüz Gece Alacakaranlık Merkez ilçe 81,25 12,5 6,25 Artova Erbaa 77,77 11,11 11,11 Başçiftlik Niksar Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal 58,33 16,67 25 Yeşilyurt 66, ,33 Zile 85, ,29 Ortalama 69,98 6,39 23,63 Çizelge 4.14 e göre, traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği gün durumu açısından kazaların Tokat il sınırları içerisinde ortalama sonuç bakımından %69,98 i gündüz, %23,63 ü alacakaranlık, %6,39 nun ise gece olduğu izlenebilmektedir. Çizelge 4.14 ü ilçe bazında irdelediğimizde ise gün durumu açısından gündüz gerçekleşen kaza %100 oranla en fazla Pazar ilçesinde olduğu görülmektedir.

41 Yol ve çevre özellikleri Yol ve çevre özellikleri ( var ) Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği yol ve çevre özelliklerinin var olduğuna ilişkin elde edilen bulgular Çizelge 4.15 de verilmiştir. Çizelge Yol ve çevre özellikleri (var) (%) A B C D E F G Merkez 12,5 18,75 18,75 12,5 6, ,25 ilçe Artova 0 28, , ,29 42,86 Erbaa Başçiftlik Niksar , ,29 14,29 57,14 Pazar Reşadiye 12,5 12,5 12,5 12,5 0 12,5 37,5 Sulusaray Turhal 6,67 6,67 13,33 13,33 13,33 6,67 46,15 Yeşilyurt Zile Ortalama 2,88 8,32 7,62 7,05 3,07 8,88 62,71

42 31 A Trafik lambası E Banket B Aydınlatma F Trafik işaret ve levhası C Yol şerit çizgisi G Belirtilmemiş D Yaya kaldırımı Çizelge 4.15 den de izlenebileceği gibi, ortalama sonuç açısından baktığımızda kazaların olduğu yol ve çevresinde, %8,88 inde trafik işaret ve levhası, %8,32 sinde aydınlatma, %7,62 sinde yol şerit çizgisi, %7,05 inde yaya kaldırımı, %3,07 sinde banket, %2,88 inde trafik lambasının var olduğu belirlenmiştir. Ortalama sonuç olaraktan oransal olarak kalan %62,71 lik kısıma ise yine ilgili dava dosyalarındaki verilerde rastlanmamıştır Yol ve çevre özellikleri ( yok ) Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği yol ve çevre özelliklerinin olmadığına ilişkin bulgular Çizelge 4.16 da verilmiştir.

43 32 Çizelge Yol ve çevre özellikleri ( yok ) (%) A B C D E F G H I J Merkez ilçe 10, ,83 11,67 9,12 12,5 12,5 12,5 0 Artova 15, ,38 7,69 15,38 7,69 15,38 7,69 15,38 0 Erbaa 11,11 11,11 11,11 11,11 11,11 11,11 11,11 11,11 11,11 0 Başçiftlik Niksar 14,29 14, ,29 7,14 7,14 14,29 14,29 14,29 0 Pazar Reşadiye 10,34 10,34 10,34 10,34 12,07 10,34 12,07 12,07 12,07 0 Sulusaray Turhal 10,87 10,87 8,70 8,70 8,70 13,04 13,04 13,04 13,04 0 Yeşilyurt Zile Ortalama 8,44 5,15 5,05 5,72 7,82 5,31 8,94 8,25 8,94 36,36 A Trafik lambası F Trafik işaret ve levhası B Aydınlatma G Yolda çalışma C Yol şerit çizgisi H Trafik görevlisi D Yaya kaldırımı I Görüşe engel cisim E Banket J Belirtilmemiş Çizelge 4.16 dan da izlenebileceği gibi, yine ortalama sonuç açısından baktığımızda kazaların olduğu yol ve çevresinde, %8,94 ünde yolda çalışma, %8,94 ünde görüşe

44 33 engel cisim, %8,44 ünde trafik lambası, %8,25 inde trafik görevlisi, %7,82 sinde banket, %5,72 sinde yaya kaldırımı, %5,31 inde trafik işaret ve levhası, %5,15 inde aydınlatma ve %5,05 inde yol şerit çizgisi olmadığı belirlenmiştir. Ortalama sonuç olaraktan oransal olarak kalan %36,36 lık kısıma ise yine ilgili dava dosyalarındaki verilerde rastlanmamıştır Yolda yön Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği yoldaki yön durumuna elde edilen bulgular Çizelge 4.17 de verilmiştir. Çizelge Yolda yön (%) Tek yönlü İki yönlü Belirtilmemiş Merkez ilçe 56,25 43,75 0 Artova Erbaa 33,33 11,11 55,56 Başçiftlik Niksar 16,67 33,33 50 Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal 41,67 41,67 16,67 Yeşilyurt 33, ,67 Zile 28,57 14,29 57,14 Ortalama 46,12 22,99 30,89

45 34 Çizelge 4.17 den görülebileceği gibi, genel ortalama bakımından kazaların gerçekleştiği yoldaki yön durumu, %46,12 si tek yönlü, %22,99 u ise iki yönlüdür. Ortalama sonuç olaraktan oransal olarak kalan %30,89 luk kısıma ise yine ilgili tutanaklardaki verilerde rastlanmamıştır Yolun kaplama cinsi Traktör, tarım alet ve makinası kazasının gerçekleştiği yolun kaplama cinsine ilişkin bulgular Çizelge 4.18 de verilmiştir. Çizelge Yolun kaplama cinsi (%) Beton Asfalt Parke Stabilize Ham yol Belirtilmemiş Merkez ilçe 0 56,75 6, ,5 0 Artova Erbaa 11,11 11, ,11 22,22 44,44 Başçiftlik Niksar 0 33, , Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal 0 41, , ,67 Yeşilyurt , ,67 Zile 14,29 14, , ,86 Ortalama 4,12 24,28 4,2 32,39 4,06 30,96