SANAL MOBL EBEKE HZMET MOBILE VIRTUAL NETWORK SERVICES

Transkript

1 SANAL MOBL EBEKE HZMET MOBILE VIRTUAL NETWORK SERVICES Levent ÇANKAYA 1 Telekomünikasyon Kurumu, Lisans ve Sözlemeler Dairesi Bakanlıı, Ankara 1 e-posta: lcankaya@tk.gov.tr Özet Bu çalımada, Sanal Mobil ebeke letmecilii (Mobile Virtual Network Operators MVNO) kavramı üzerinde durulmakta ve MVNO kavramı üzerine farklı otoritelerin getirmi olduu çeitli tanımlar verilmektedir. Daha sonra ise MVNO ların mevcut ebeke iletmecilerinin ebekelerini kullanabilme yolları ve ne tür iletmecilerin MVNO olmak isteyebilecekleri irdelenerek yeni nesil hizmetlerin yaygınlamasıyla birlikte MVNO ların mobil telekomünikasyon pazarındaki etkilerinin giderek artacaı vurgulanmaktadır. Bu balamda, hizmete dayalı rekabet çerçevesinde mobil pazarda yer almak isteyecek çeitli hizmet salayıcıların ve MVNO ların mobil telekomünikasyon pazarına yeni bir soluk getirebilecekleri ve yeni açılımlar kazandırabilecekleri düünülmektedir. Anahtar sözcükler: Yeni nesil hizmetler,mobil telekomünikasyon pazarı, Sanal mobil ebeke iletmecileri Abstract In this study, the concept of Mobile Virtual Network Operator (MVNO) is considered in detail and several definitions about MVNO concept that are defined by different authorities are given. Afterwards, it is investigated that how MVNOs can use the networks of current mobile network operators and what kind of operators are willing to operate as MVNO operators. Besides, it is also emphasized that the effects of MVNOs are tending to augment in line with the widespread use of new generation services. In this context, it is regarded that several service providers and MVNOs, which are willing to take place in mobile market in accordance with service oriented competition, can breathe new life into mobile telecommunication market. 1. GR Yeni Nesil Hizmetlerin yaygınlamasıyla birlikte mobil veri hizmetlerinden elde edilen gelirlerin hem telekomünikasyon kökenli hem de telekomünikasyon kökenli olmayan iletmeciler açısından en heyecan verici gelir kaynaklarından biri olacaı tahmin edilmektedir. Özellikle, büyüyen Avrupa mobil pazarının itici güçlerinin, muhtemelen veri hizmetleri ve gelimi katma deerli hizmetler olacaı düünülmektedir [1]. Ancak, katma deerli telekomünikasyon hizmetlerinden elde edilmesi beklenen söz konusu gelirlerin tamamının MNO lar (Mobile Network Operators - Mobil ebeke letmecileri) tarafından paylaılmasını beklemek gerçekçi bir yaklaım olmayacaktır. Mobil bankacılık hizmeti vermek isteyebilecek olan bankalar, mobil internet servis salayıcılar ve içerik salayıcılar gibi hizmet salayıcılar bu hizmetleri mobil ebekeler üzerinden sunmak ve burada oluacak olan katma deerden pay almak için mobil iletiim platformlarından faydalanmayı arzu etmektedirler. Ancak, mobil pazarın doal oligopolistik bir yapı arz etmesi ve kıt bir kaynak olan frekans spektrumunun pazara girmek isteyen tüm iletmecilere yetmeyecek olmasından dolayı, mobil pazara giriler kendiliinden kısıtlanmaktadır [2]. Frekansın kıt bir kaynak olmasından dolayı mobil telekomünikasyon pazarındaki rekabet, sadece birkaç iletmeci ile sınırlı kalmaktadır. Ancak, 1998 yılından itibaren Avrupa ve dünya mobil telekomünikasyon pazarları, bu görü açısından yola çıkan ve kendi Telsiz Eriim ebekelerine (Radio Access Network) sahip olmadan, baka iletmecilerin altyapıları üzerinden mobil telekomünikasyon hizmetleri vermek isteyen iletmecilerin pazara girilerine tanık olmaktadır. Söz konusu iletmecilerin

2 mobil pazarda hizmetlerin kiiselletirilmesinde ve yakınsamasında kilit roller üstlenecekleri düünülmektedir. Sanal Mobil ebeke letmeciliinin; mobil pazarın, daha fazla iletmecinin faaliyette bulunduu daha rekabetçi bir yapıya kavuturulmasına ve bu durumdan kullanıcıların yararlanmalarına imkân saladıı konusunda ciddi fikirler bulunmaktadır. 2. MVNO KAVRAMI MVNO hizmetinin ve MVNO ların ne olduu günümüz telekomünikasyon sektörünün en ilginç tartıma konularından birini oluturmaktadır. Sanal Mobil ebeke letmecisi terimini oluturan kelimeler sırayla incelenirse uygun tanımın nasıl olması gerektii konusunda bilgi sahibi olunabilir. Sanal sözcüü iletmecinin kendine tahsisli bir frekans aralıına sahip olmadıını, mobil sözcüü hücresel pazarı, ebeke sözcüü iletmecinin hücresel hizmet verebilmesi için gerekli olan asgari fiziksel altyapı bileenlerini, iletmeci sözcüü ise kendi adına baımsız olarak çalıan iletmeciyi ifade etmektedir. Yapılan aratırmalar, MVNO kavramının keskin ve tam kabul görmü bir tanımının olmadıını göstermektedir. Çok çeitli kaynaklar ve otoriteler, konuyla ilgili bir çok farklı görüü öne sürmekte, ancak ortak bir tanım üzerinde anlaılamamaktadır. Bu dorultuda, her otoritenin kendi tanımını yaptıı ve ülkelerin de kendi pazar artları çerçevesinde düzenleme yoluna gittikleri görülmektedir [3, 4]. En yaygın bavurulan tanımlamayı yapmı olan ngiltere Telekomünikasyon Düzenleyici Kurumu OFCOM un tanımına göre; MVNO; bir spektrumu kullanmak için lisansa sahip olmayan, ancak bir ya da birden fazla mobil iletmecinin ebekesini kullanarak müterilerine hizmet veren ve abonelik ilemlerini gerçekletiren bir kurulutur. Sanal iletmecinin mobil ebeke üzerinden hizmetlerini sunabilmesi için, en az bir mobil iletmeci ile ticari balamda anlama yapması gerekir. Abonelerin sanal iletmecinin hizmetlerinden yararlanabilmesi için yalnızca sanal iletmeci ile sözleme yapması yeterlidir; Mobil ebeke letmecisi ile herhangi bir sözleme yapmasına gerek yoktur. eklindedir. rlanda nın Düzenleyici Kurumu ComReg in tanımına göre; ise MVNO; MVNO, en az bir Mobil Anahtarlama Merkezi (MSC Mobile Switching Center), Asli Abone Kayıt Kütüü (Home Location Registor HLR) ve Dorulama Merkezi Biriminden (Authentication Center AuC) -ya da 3G sistemlerindeki edeer ekipmanlardan- meydana gelen fiziksel bir altyapıyı ileten, kendine ait mobil ebeke kodu olan ve kendi markası ile SIM kart -ya da 3G sistemlerindeki edeerini- verebilen organizasyondur. Hollanda Telekomünikasyon Otoritesi olan OPTA nın tanımına göre; MVNO olarak hizmet vermek için gerekli olan minimum art, kendi MNC si (Mobile Network Code Mobil ebeke Kodu) ile kendi SIM kartını abonelerine verebilmesidir. Bu durum, Klasik Hizmet Salayıcılar (Ara Satıcılar) ile MVNO lar arasındaki en önemli farkı yaratmaktadır. Dier ilikili art ise, MVNO ların son kullanıcılara gelen çarıların yönlendirilebilmesi için kendi HLR birimini kurmalarıdır. MVNO abonelerinin farklı ebekelerde dolaımına imkân salamak için farklı ebeke iletmecileri ile dolaım anlaması yapması gerekir ve anlamaya varılan bu ebekelerde de MVNO abonelerinin dolaımı serbest bırakılmalıdır. Uluslararası Telekomünikasyon Birlii nin (ITU) yapmı olduu tanımda ise [5]; MVNO, kendisine ait bir frekans spektrumuna sahip olmamasına karın mobil hizmetler sunabilen bir iletmecidir. Genellikle, MVNO lar kendi ebeke koduna sahiptirler ve çou zaman kendi SIM kartlarını abonelerine verirler. Sanal ebeke iletmecisi, mobil hizmet ya da katma deerli hizmet salayıcısı olabilir. Burada dikkate alınması gereken nokta, ülke otoritelerinin MVNO tanımını nasıl yaptııdır. denmektedir. Görüldüü gibi, MVNO tanımı oldukça deikenlik gösterebilmektedir. Deiik tanımlara göre; MVNO sadece bir ya da birçok ebeke bileenine sahip olabilmektedir. Ancak, bir MVNO nun son kullanıcı açısından en belirgin özellii; son kullanıcının MVNO yu farklı bir marka ile tamamen baımsız ve ayrı bir iletmeci olarak görmesidir. Zaten MVNO ların bizzat kendileri tanım konusunu fazla önemsememektedirler. Bu konuda baarısıyla dikkat çeken ngiliz Virgin Mobile firması, MVNO tanımıyla ve insanların kendilerine ne ekilde hitap ettikleriyle ilgilenmediklerini açıklamıtır. Virgin Mobile, kendi MSC birimini kurmamı olup kendi MNC sine de sahip deildir. Bununla birlikte, son kullanıcılar tarafından gerçek bir iletmeci gibi görülmekte

3 ve MNO lar ile aynı platformda rekabet etmektedir. MVNO taraftarları tarafından, mobil iletmeciler tarafından yapılan mali açıdan büyük ve önemli yatırımların geri kazanımı, kıt bir kaynak olan frekansın etkin ve verimli kullanılması, atıl kapasitenin olabildiince minimize edilmesi ve mobil telekomünikasyon hizmetleri pazarında rekabetin ve hizmet çeitliliinin artırılmasını teminen mobil ebekelerin sanal iletmecilere açılmasında fayda olabilecei deerlendirilirken, MVNO ların MNO lar açısından önemli olumsuzlukları da beraberlerinde getirebilecekleri hususunda bazı otoritelerce kaygı duyulmaktadır. Çou MNO, MVNO lara çok fazla bir yatırım maliyetine katlanmaksızın rekabeti artırıcı ve dolayısıyla da kâr marjlarını düürücü rakipler gözüyle bakmaktadır. 3. MVNO LARIN MEVCUT LETMECLERN EBEKELERN KULLANABLMELERNN YOLLARI tarifelerinden etkilenecektir. Ayrıca, bir MNO, MVNO tarafından yaratılan ilave trafikten gelen gelire artık ihtiyaç hissetmez ise yaptıkları ticari anlamayı bitirmek isteyebilir ya da yenilemeyebilir ebeke altyapısı kurulumunda MNO ile birlikte çalımak Bu durumda MVNO ebekeye daha rahat eriebilir. Altyapı üzerinde kontrol yazılım ya da donanım imkanları ile salanabilir. MVNO- MNO arasındaki dolaım anlamasına balı olarak MNO tarafından altyapıyı kontrol imkanı da salanabilir (SIM kart, MNC imkanları gibi) Kendi ebekesini kurmak (radyo eriim ebekesi hariç) Bu durumda, MNO ya benzer bir yapıya sahip olur. Müterileri üzerinde tam kontrol hakkı vardır. Aırlayan iletmeciyi ve hizmetleri deitirmek çok daha kolaydır. 4. KMLER MVNO OLMAK STEYEBLR? Kaynak: Oftel, 1999, MVNOs: Oftel inquiry into what MVNOs could offer consumers, UK. ekil-1 GSM ebekesi üzerinden bir MVNO çarısının iletilmesi Bir MVNO ebekeye eriimi üç ekilde gerçekletirebilir. Bu farklı eriim yolları aırlayan iletmeci ile olan ilikisine göre belirlenir [6] Kapasite kiralamak Bu durumda (tamamen toptan satı ilikisidir), MNO ya maliyet esaslı sınırlamalar getirilmemi ise MVNO çok büyük oranda MNO ya baımlıdır ve kullanıcı tarifeleri MNO Mobil pazara girmeden önce MVNO ların arkasındaki irketlerin kökenleri aratırıldıında genel olarak MVNO ların dört farklı alandan geldikleri anlaılmaktadır. Bunlar: Telekomünikasyon geçmii olan firmalar, Marka tanınmılıına dayalı olarak MVNO hizmeti vermek isteyen iletmeciler, çerik salayıcılıı geçmii olan iletmeciler ve Üretici firmalardır. Ancak, köken olarak herhangi bir alanda i tecrübesine sahip olmadan mobil telekomünikasyon pazarına dorudan giren iletmeciler de vardır. Bunlara yeni oyuncular denmektedir. Sadece telekomünikasyon kökenli olan firmaların MVNO olmak isteyeceklerini düünmek hatalı olur, zira farklı sektörlerden ve uzak i alanlarından da (perakendeciler, sigortacılar, bankalar, finans sektörü ve enerji sektörü vb.) MVNO olmak isteyen iletmeciler olabilmektedir. Farklı sektör iletmecileri; telekomünikasyon tecrübelerini artırmak, dier i alanlarındaki baarılarını telekomünikasyon sektörüne de taımak ve müteri tabanlarını geniletmek maksadıyla telekomünikasyon pazarına girmek istemektedirler. Özellikle, mobil ticaretin saladıı avantajlar ve yeni nesil teknolojilerin beraberinde getirdii fırsatlar

4 telekomünikasyon kökenli olmayan firmaların ilgilerinin mobil telekomünikasyon pazarına yönelmesinde etken olmaktadır. Ancak, mobil pazarda frekansın kıt bir kaynak olması sebebiyle iletmeci sayısının sınırlı tutulması; mobil pazara girerek son kullanıcıya dorudan erimeyi arzulayan iletmecileri MVNO olmaya yöneltmektedir [7]. 5. GZFT (SWOT) ANALZ MVNO hizmeti için yapılan GZFT Analizi aaıda verilmektedir. Güçlü Yanlar: Pazara düük maliyetlerle giri imkânı Kiiselletirilmi hizmetler Daha ucuz hizmet ve zengin içerikli hizmet çeitleri Son kullanıcı eilimlerini bilen ve son kullanıcı tarafında uzmanlamı iletmeciler Yaam tarzına odaklı hizmet Düük risk Aidiyet duygusunun öne çıkarılması Deiik daıtım kanallarının etkin kullanımı Zayıf Yanlar: Hedef kitle belirlemekte zorluk Hizmet kalitesinde aırlayan iletmeciye baımlılık Altyapıda aırlayan iletmeciye baımlılık Pazarın algılanmasındaki hatalar Fırsatlar: Mobil pazarın hızlı geliimi Daha rekabetçi bir pazar Kapasitelerin etkin ve verimli kullanımı Farklı i dalları arasında sinerji MNO ve MVNO arasında sinerji MVNO hizmetinin ebeke yatırımlarının geriye dönüünde bir fırsat olması Ülkemizin genç ve dinamik nüfus yapısı Yeni nesil hizmetlerin yaygınlamasıyla veri pazarında etkinlik Tehditler: Abone yamyamlıı (cannibalization) ihtimali Pazarın istikrarının etkilenme olasılıı ebeke iletmecilerinin, altyapıya yatırım heveslerinin kırılabilmesi 6. SONUÇ Mobil telekomünikasyon sektöründe salıklı ve sürdürülebilir bir rekabet ortamının temin edilebilmesi büyük önem arzetmektedir. Bu yüzden, fiziksel altyapı kurulmasına ve iletilmesine dayalı ebeke iletmeciliinin yanı sıra, kaynakların verimli ve etkin kullanımını tevik etmek maksadıyla hiçbir ebeke bileenine sahip olmadan ya da az bir miktarda ebeke bileenine sahip olarak telekomünikasyon hizmetleri sunmak isteyen MVNO ların da uygun koullar olutuunda pazara girilerinin kolaylatırılması gerekmektedir. Literatür taraması yapıldıında, uluslararası arenada kabul görmü tek bir MVNO tanımının bulunmadıı ve MVNO kavramının çerçevesinin berrak olmadıı görülmektedir. Her ulusal otorite, kendi pazar artları dorultusunda tanımlamaya gitmektedir. Ayrıca, MVNO tipleri arasındaki geçilerin de çok keskin olmadıı anlaılmaktadır. MVNO ların, kendi markası altında; aboneleriyle kendi adına sözleme imzalayan, kendi faturalandırma ve müteri hizmetleri birimine sahip olan ve aırlayan iletmecisinin altyapısı üzerinden abonelerine mobil telekomünikasyon hizmetleri veren iletmeciler olduundan hareketle; MVNO ları pazarda kendi markası olan baımsız birer oyuncu olarak kabul etmek gerçekçi bir yaklaım olacaktır. Son kullanıcı bazında abone eilimlerini analiz etmek ve bu eilimlere göre pazarlama stratejileri gelitirmek farklı bir uzmanlık ister. MNO lar bu alanda MVNO lar kadar baarılı deillerdir. Son kullanıcı eilimlerinin analizinde MNO lar da belirli bir baarı elde edebilirler, ancak bu çok büyük zaman ve kaynak israfına neden olabilir. Bu ortamda, MVNO kavramı mobil pazara yeni bir soluk getirebilmekte ve MVNO lar, MNO ların birbirleriyle olan rekabetlerinde farklı görevler üstlenebilmektedirler. Bu balamda, ortaklaarekabet ve kazan-kazandır stratejileri çerçevesinde MVNO lar aırlayan iletmecileriyle uyumlu çalımaya azami önem göstermelidirler. 3G ve ötesi ebekeler üzerinden katma deerli hizmetlerin daha youn bir ekilde sunulacaı ve katma deerli hizmetlerin kullanıcılara verilmesi aamasında önemli ölçüde yazılımdan istifade edilecei düünüldüünde yazılım sektörünün yeni nesil sistemlerle ulaacaı büyüklük

5 hakkında yorum yürütülebilir. Bu dorultuda, MVNO ların ve katma deerli hizmet sunumuna odaklanacak olan dier hizmet salayıcı türlerinin tüketicilere ve mobil pazara rekabet ve hizmetlerin iyiletirilmesi yönünden salayacakları yararların yanı sıra yazılım sektöründeki geliimi tetikleyebileceklerinin de altının bilhassa çizilmesi gerekmektedir. Kaynakça [1] Commission of The European Communities, 2004, Annex to the: European Electronic Communications Regulation and Markets 2004 (10th Report), Commission Staff Working Paper, EU, Brussels, Volume 1, p. 46, 47, 48. [2] SARI, A. O., 2004, Rekabet Kuralları Iıında Eriim Arabalantı Anlamaları ve Sanal Mobil A Operatörlüü, Uzmanlık Tezi, Rekabet Kurumu, Ankara, s , 58. [3] TELOS Technology, 2002, Mobile Virtual Network Operator (MVNO). /MVNO_white_paper.pdf, [4] CANDAN, M. ve ÇANKAYA, L., 2004, Sanal Mobil ebeke letmecilii ve Dünya Uygulamaları Raporu, TK, Ankara, s [5] g/resources/mvno/index.html [6] OFTEL, 1999, MVNOs: Oftel inquiry into what MVNOs could offer consumers, UK. [7] SAIDANI, R., 2004, MVNO in Europe Benefits and risks of coopetition, OMSYC, France, p