5510 sayılı Kanunun Fiili Hizmet Süresi Zammına İlişkin Düzenlemelerinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 Makale / 2 Yrd. Doç. Dr. İlhan Oral Anadolu Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü 1970 yılında Niğde de doğdu. İlk ve orta öğrenimini Ankara da tamamladı yılında Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü nden mezun oldu. Aynı yıl Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi nde Test Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı olarak çalışmaya başladı. Yüksek lisans eğitimini 1996 yılında, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde tamamladı yılında Anadolu Üniversitesi nde göreve başladı. Aynı yıl Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde başladığı doktora eğitimini Dünyada ve Türkiye de Sosyal Sigortalar Kapsamında Sağlık Sigortası Uygulamaları adlı teziyle 2001 yılında tamamladı. Halen Anadolu Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır sayılı Kanunun Fiili Hizmet Süresi Zammına İlişkin Düzenlemelerinin Değerlendirilmesi Giriş Fiili hizmet süresi zammı kavramı, 5510 sayılı Kanun un 40. maddesinde düzenlenmiştir. Bu kavramın özünde, ağır ve yıpratıcı işlerde çalışan sigortalıların korunması düşüncesi vardır. Fiili hizmet süresi zammı ile bu tür işlerde çalışan sigortalılara, Kanunda öngörülmüş olan ek sigortalılık süresi ve ek prim ödeme gün sayısı ilave edilmek suretiyle diğer sigortalılara nazaran avantaj sağlanarak erken emeklilik imkânı yaratılmaktadır. Bu sayede hem ağır ve yıpratıcı işlerin olumsuz etkileri azaltılmakta, hem de bu tür işler cazip hale getirilmeye çalışılmaktadır 1. 1) Ali Nazım Sözer, İtibari Hizmet Müessesesi ve İtibari Hizmetle İlgili Bazı Uygulama Sorunları, Çimento İşveren, C.12, S.3, Mayıs 1998, s.6; Ali Güzel-A. Rıza Okur-Nurşen Caniklioğlu, Sosyal Güvenlik Hukuku, İstanbul, 2008, s.479; Can Tuncay, Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık, MERCEK, S. 43, Y. 11, Temmuz 2006, s.71; Can Tuncay-Ömer Ekmekçi, Sosyal Güvenlik Hukukunun Esasları, İstanbul, 2008, s.365; Fatma Başterzi, Yaşlılık Sigortası, TİSK Yayın No:275, Ankara, 2006, s Ocak 2009

2 5510 sayılı Kanun dan önceki dönemde de Türk sosyal güvenlik mevzuatında fiili hizmet süresi zammına benzeyen düzenlemeler yer almıştır. 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu nun 60. maddesinin E bendinde ve ek 5. maddesinde düzenlenmiş olan itibari hizmet süresi ile 5434 sayılı TC Emekli Sandığı Kanunu nun 32. maddesinde düzenlenmiş olan fiili hizmet müddeti zammı ve 35. maddesinde düzenlenmiş olan itibari hizmet müddeti özünde fiili hizmet süresi zammı ile örtüşen kavramlardır sayılı Kanun dan önceki dönemde, fiili hizmet süresi zammı kavramı sadece 506 sayılı Kanun a tabi işçiler ile 5434 sayılı Kanun a tabi memurlar için öngörülmüş olup, 1479 sayılı Kanun a tabi kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar ile 2925 sayılı Kanun a tabi tarım işçileri ve 2926 sayılı Kanuna tabi tarımda bağımsız çalışanlar bu uygulamanın kapsamı dışında bırakılmışlardır sayılı Kanun döneminde de, yine benzer şekilde bir düzenleme yapılmış anılan Kanunun 4. maddesinin 1. fıkrasının a bendine tabi işçiler ile c bendine tabi memurlar kapsama alınmış; b bendine tabi kendi nam ve hesabına çalışanlar ile diğer gruplar kapsam dışında tutulmuşlardır. Anılan Kanunun 4. maddesinin b bendine tabi olan kendi nam ve hesabına çalışanlar 5510 sayılı Kanun un ilk şeklinde kapsama alınmışlarken, 5754 sayılı Kanun la yapılan değişiklikten sonra yeniden kapsam dışı bırakılmışlardır. Bu çalışmanın ilk kısmında, fiili hizmet süresi zammı uygulamasının 5510 sayılı Kanun dan önceki 2) Nüvit Gerek, Sosyal Güvenlik Reformu mu Yoksa sosyal Güvenlik Çıkmazı mı?, TÜHİS, C. 19, S. 6, Kasım 2005, s.14. 3) Başterzi, (Yaşlılık Sigortası), s.233. dönemdeki tarihsel gelişimi açıklanacak, ikinci kısmında ise 5510 sayılı Kanun dan sonraki dönem ele alınacak ve Anayasa Mahkemesi nin iptal kararı dâhil yeni düzenlemelerin olumlu ve olumsuz yanları vurgulanacaktır. Sonuç kısmında ise fiili hizmet süresi zammı uygulamasında ortaya çıkabilecek sorunlar ve çözüm önerileri üzerinde durulacaktır. I Sayılı Kanundan Önceki Dönemde Türk Sosyal Güvenlik Mevzuatında Fiili Hizmet Zammı Uygulaması sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda İtibari Hizmet Süresi İtibari hizmet konusu, 506 sayılı Kanun da iki ayrı çalışan grubu için düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerin ilki olan 506 sayılı Kanun un 60. maddesinin E bendinde, yer altı maden işlerinde ve yer altı maden işlerinin münavebeli işlerinde çalışanların, ikincisi olan ek 5. maddede ise madenler dışındaki bazı ağır ve yıpratıcı işlerde çalışanların itibari hizmetten yararlanabilecekleri hüküm altına alınmıştır Yer Altı Maden İşleri 506 sayılı Kanun a göre, itibari hizmet süresinden yararlanmak için bazı koşulların yerine getirilmesi gerekmektedir. Diğer bir ifade ile tüm sigortalıların değil, belirli koşulları sağlayan sigortalıların itibari hizmetten yararlanması mümkündür. Bu koşullar, uygulamadan yararlanacak kişinin iştirakçi olması, sigortalının hizmetinin Kanunda öngörülen yerlerde geçmiş olması ve sigortalının itibari hizmet süresi kapsamındaki işlerde belirli bir süre yaşlılık, malullük ve ölüm sigortası primi ödemiş olmasıdır. İtibari hizmet süresinden yararlanabilmenin ilk koşulu bu uygulamadan yararlanacak kişinin sigortalı olmasıdır. 506 sayılı Kanun un 60. maddesinin E 21

3 bendine göre, maden işyerlerinin yeraltı ve yeraltı münavebeli işlerinde tarihinden beri sigortalı olarak çalışanlar itibari hizmet süresinden yararlanabileceklerdir 4. İtibari hizmet süresinden yararlanabilmenin ikinci koşulu, sigortalı hizmetin Kanunda öngörülen yerlerde geçmiş olmasıdır. 506 sayılı Kanun a 60. maddesinin E bendine göre, itibari hizmet süresinden yararlanabilmek için sigortalının hizmetlerinin yer altı maden işlerinde ve yer altı münavebeli işlerinde geçmesi gerekmektedir. 506 sayılı Kanun un 60. maddesinin E bendi, tarihinde kabul edilen 1992 sayılı Kanun la farklı bir içerikle 60. maddeye eklenmiştir 5. E bendinin o dönemdeki ilk şeklinde itibari hizmete ilişkin bir hüküm maddede yer almamıştır tarihinde kabul edilen 2422 sayılı Kanun la, 506 sayılı Kanun un 60. maddesi tümüyle değiştirilmiş ve maddenin yeni halinde yer alan E bendinde itibari hizmet düzenlenerek bugünkü şeklini almıştır 6. Bu hükme göre, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nca tespit edilen maden işyerlerinin yer altı ve yer altı münavebeli işlerinde en az 1800 gün çalışmış bulunan sigortalıların bu işlerdeki prim ödeme gün sayıları toplamına ¼ ü eklenir ve toplamı, bunların malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödeme gün sayısı olarak kabul edilir tarihinden beri yer altı ve yer altı münavebeli işlerde çalışmış olan sigortalılar hakkında da yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır. 4) Ö. Hakan Çavuş, İtibari Hizmet Süresi ve Anayasa Mahkemesinin İptal Kararı, Yaklaşım Dergisi, Haziran 2007, S. 174, name= htm; Ö. Hakan Çavuş, İtibari Hizmet Süreleri ve SGK Uygulaması, Yaklaşım Dergisi, Ekim 2007, S. 178, name= htm. 5) RG , ) RG , 17273; Müjdat Şakar, Sosyal Sigortalar Uygulaması, İstanbul, 2004, s.278. İtibari hizmetten yararlanabilmenin üçüncü koşulu ise itibari hizmet süresi kapsamındaki işlerde belirli bir süre yaşlılık, malullük ve ölüm sigortası primi ödemiş olmaktır. 506 sayılı Kanun un 60. maddesinin E bendi uyarınca maden işyerlerinin yer altı ve yer altı münavebeli işlerinde en az 1800 gün çalışmış olanlara itibari hizmet süresine ilişkin hükümler uygulanacaktır. Aksi takdirde itibari hizmetten yararlanmak mümkün olmayacaktır 7. Bu düzenleme 506 sayılı Kanun la madenlerde çalışan sigortalılara malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları bakımından avantaj sağlamaktadır. Ancak bu avantaj, sadece madenlerde yer altı ve yeraltı münavebeli işlerinde çalışanlara ve bu koşullarda en az 1800 gün çalışmış olmaları halinde sağlanmakta olup, Kanundaki açıklık gereği olarak sigortalının sadece prim ödeme gün sayısını artırmaktadır Diğer Yıpratıcı Bazı İşlerde Çalışan İşçiler Açısından İtibari Hizmet 506 sayılı Kanun da itibari hizmete ilişkin diğer düzenlemeler ek 5. ve ek 6. maddelerde yer almaktadır. Sigortalılar arasında yıpranma payı adı verilen bu düzenlemeler 506 sayılı Kanun a tarihinde kabul edilen 2098 sayılı Kanun la eklenmiştir sayılı Kanun un ek 5. maddesinin II. bendi tarihli 3395 sayılı Kanun la değiştirilmiş ve yine aynı Kanun la III. ve IV. bentler maddeye eklenmiştir sayılı Kanun un ek 5. maddesine göre, itibari hizmetten yararlanabilmek için üç koşulun gerçekleşmesi gerekmektedir. Bunlardan ilki, itibari hizmetten yararlanacak kişinin sigortalı olmasıdır. 7) Tuncay-Ekmekçi, s ) Yusuf Alper, Sosyal Sigortalar, İstanbul, 2003, s.307; Sözer, 6; Başterzi, (Yaşlılık Sigortası), s ) RG , ) RG , Ocak 2009

4 I) Sigortalılar a) 212 sayılı Kanun la değiştirilen 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetleri Düzenleyen kanun kapsamına tabi olarak çalışan sigortalılar. Hizmetin geçtiği yer 5953 sayılı Kanunu Değiştiren 212 sayılı Kanun un birinci maddesi kapsamına giren işyerleri Eklenecek süre b) Basın Kartı Yönetmeliği ne göre basın kartına sahip olmak suretiyle gazetecilik yaparken, kamu kurumlarına giren ve bu kurumlarda meslekleriyle ilgili görevlerde istihdam edilen sigortalılar. Basın müşavirlikleri II) III) IV) (Değişik: 20/6/ /13 m.) Basım ve gazetecilik işyerlerinden 1475 sayılı Kanun ve değişikliklerine göre çalışan sigortalılar. (Ek: 20/6/ /13 m.) Gemi adamları, gemi ateşçileri, kömürcüler, dalgıçlar. (Ek: 20/6/ /13 m.) Azotlu gübre ve şeker sanayiinde, fabrika, atölye, havuz ve depolarda, trafo binalarında çalışanlar. a) Solunum ve cilt yoluyla vücuda geçen gaz veya diğer zehirleyici maddelerle çalışılan işyerleri, b) Fazla gürültü ve ihtizaz yapıcı makine ve aletlerle çalışarak iş yapılan işyerleri, c) Doğrudan doğruya yüksek hararete maruz bulunarak çalışılan işyerleri, d) Fazla ve devamlı adali gayret sarf edilerek iş yapılan işyerleri, e) Tabii ışığın hiç olmadığı ve münhasıran suni ışık altında çalışılan işyerleri, f) Günlük mesainin yarıdan fazlası saat den sonra çalışılarak yapılan işyerleri. Denizde 1. Çelik, demir ve tunç döküm, 2. Zehirli, boğucu, yakıcı, öldürücü ve patlayıcı gaz, asit, boya işleriyle gaz maskesi ile çalış mayı gerektiren işlerde, 3. Patlayıcı maddeler yapılmasında, 4. Kaynak işlerinde çalışanlarda. Diğer bir ifade ile, 506 sayılı Kanun un ek 5. maddesindeki tablonun sol sütununda belirtilen, basın sektöründe, denizcilik ve bazı sanayi dallarında çalışanlardan 506 sayılı Kanun a tabi olan sigortalılar bu haktan yararlanacaktır 11, 12. İtibari hizmetten yararlanabilmenin ikinci koşulu ise sigortalı hizmetin Kanunda öngörülen yerlerde geçmiş olmasıdır. Yani, 506 sayılı Kanun un ek 5. maddesindeki tabloda ayrıntılı olarak görüleceği üzere sigortalı hizmetin basın sektöründeki bazı işlerde, denizde 11) A. Nuri Ernam, Açıklamalı ve Uygulamalı Sosyal Sigortalar Mevzuatı, Ankara, 1990, s.253; Ö. Hakan Çavuş, İtibari Hizmet Süresi ve Anayasa Mahkemesinin İptal Kararı, Yaklaşım Dergisi, Haziran 2007, S. 174, Ö. Hakan Çavuş, İtibari Hizmet Süreleri ve SGK Uygulaması, Yaklaşım Dergisi, Ekim 2007, S. 178, dergi/read_fram.asp?file_name= htm. 12) Ek 5. madde kapsamında olanların da, tarihinden sonra sigortalı niteliği taşıması halinde itibari hizmetten yararlanacağı belirtilmektedir. yürütülen bazı işlerde ve bazı sanayi dallarındaki işlerde hizmetinin geçmesi gerekmektedir. İtibari hizmetten yararlanmanın üçüncü koşulu ise itibari hizmet süresi kapsamındaki işlerde belirli bir süre yaşlılık, malullük ve ölüm sigortası primi ödemiş olmaktır. 506 sayılı Kanunun ek 5. madde uyarınca basın, denizcilik ve bazı sanayi dallarına ilişkin ağır, yıpratıcı ve zehirleyici işlerde çalışanlara bu işlerdeki yaşlılık, malullük ve ölüm sigortalarına tabi çalışmalarının en az 3600 gün olması durumunda itibari hizmet süresine ilişkin hükümler uygulanacaktır. Aksi takdirde itibari hizmetten yararlanmak mümkün olmayacaktır ) Utkan Araslı, Sosyal Güvenlik ve Sosyal Sigortalar, C. II, Ankara, 2002, s.1388; Nüvit Gerek-A. İlhan Oral, Sosyal Güvenlik Hukuku, Açıköğretim Fakültesi Yayını:830, Eskişehir, 2004, s.182; Ernam, s.255. Makale / 2 23

5 506 sayılı Kanun un ek 5. maddesi uyarınca, 506 sayılı Kanun a göre sigortalı sayılanların, yukarıda sayılan görevlerde geçen sigortalılık sürelerine, bu sürelerin her tam yılı için hizalarında gösterilen süreler sigortalılık süresi olarak eklenir. Kesirlerin hesaplanmasında tam yıl 360 gün olarak alınır. Fiilen çalışılmış güne eklenecek itibari hizmet sayısının bulunmasında (Çalışılan gün sayısı x 0,25) formülü uygulanır. 506 sayılı Kanun un ek 6. maddesinde ise malullük, yaşlılık, ölüm sigortalarına tabi çalışmalarının en az 3600 gününü ek 5. maddede belirtilen işlerde geçiren sigortalıların her tam yılı için, ek 5. maddedeki tablonun son sütununda yer alan itibari hizmet sürelerinden yararlanılacağı belirtilmiştir. Kanunun anılan maddesi incelendiğinde, madenler dışında itibari hizmetin uygulanacağı üç temel grup göze çarpmaktadır. Bunlar, basın, denizcilik ve bazı sanayi dallarıdır 14. Bu bağlamda, istisnayı bir hak olan itibari hizmet madencilerden sonra ilk olarak 2098 sayılı Kanun la basın çalışanlarına tanınmıştır. Basın çalışanları üç farklı şekilde itibari hizmetten yararlanmaktadır. Bunlardan ilki, 5953 sayılı Kanun un kapsamına giren işyerlerinde çalışmalardır. İkincisi, basın kartı yönetmeliğine göre basın kartına sahip olmak suretiyle gazetecilik yaparken, kamu kurumlarına giren ve bu kurumlarda meslekleriyle ilgili görevlerde istihdam edilen sigortalılardan basın müşavirliklerinde çalışanlardır. Üçüncüsü ise basın ve gazetecilik işyerlerinde 4857 sayılı Kanun ve değişikliklerine göre çalışan sigortalıların bir kısmıdır ) Başterzi, (Yaşlılık Sigortası), s. 235; Sözer, s.7; Celal Tozan, İtibari Sigortalılık Süresinin Tanımı ve Hangi Sigortalıların Yararlanacağı, 15) Güzel-Okur-Caniklioğlu, s.480; Nurşen Caniklioğlu, İtibari 506 sayılı Kanun un ek 5. maddesinin basın çalışanlarına ilişkin II. bendi tarihinde, 3395 sayılı Kanun la değiştirilmiştir sayılı Kanun itibari hizmetin kapsamını oldukça genişletmiştir 16. Bu değişiklikle kapsama alınanlar, solunum ve cilt yoluyla vücuda geçen gaz veya diğer zehirleyici maddelerle çalışılan işyerleri, fazla gürültü ve ihtizaz yapıcı makine ve aletlerle çalışarak iş yapılan işyerleri, doğrudan doğruya yüksek hararete maruz bulunarak çalışılan işyerleri, fazla ve devamlı adali gayret sarf edilerek iş yapılan işyerleri, tabii ışığın hiç olmadığı ve münhasıran suni ışık altında çalışılan işyerleri, günlük mesainin yarıdan fazlası saat den sonra çalışılarak yapılan işyerlerinde çalışanlardır. Denizcilik sektöründe çalışanlara itibari hizmet uygulaması ise 3595 sayılı Kanun la tarihinde başlamıştır. Bu düzenlemeye göre, gemi adamlarının, gemi ateşçilerinin, kömürcülerin ve dalgıçların denizde yaptığı çalışmalar itibari hizmet olarak değerlendirilmektedir sayılı Kanun un ek 5. maddesinin IV. bendi uyarınca, basın ve denizcilikten sonra itibari hizmetten yararlanan son grup da azotlu gübre ve şeker sanayinde, fabrika, atölye, havuz ve depolarda, trafo binalarında çalışanlardan, çelik, demir ve tunç döküm, zehirli, boğucu, yakıcı, öldürücü ve patlayıcı gaz, asit, boya işleriyle gaz maskesi ile çalışmayı gerektiren işlerde, patlayıcı maddeler yapılmasında, kaynak işlerinde çalışanlardır. Bunlara ilişkin düzenleme de itibari hizmetin kapsamını genişleten tarihli 3395 sayılı Kanun la ek 5. maddeye eklenmiştir. Hizmet Süresine İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararı ve Yaşanan Gelişmeler, SİCİL, Aralık 2007, s. 130; Alper, (Sosyal Sigortalar), s ) Utkan Araslı, Kimler İtibari Hizmetten Yararlanacak?, Sİ- CİL, Eylül 2007, s ) Sözer, s.8; Başterzi, (Yaşlılık Sigortası), s.235. Ayrıntılı bilgi için bkz. Güzel-Okur-Caniklioğlu, s Ocak 2009

6 Bu düzenlemenin yapılmasından sonra itibari hizmete ilişkin en çok tartışılan husus da en son eklenen IV. bent olmuştur yılında, Ankara 1. İş Mahkemesi itibari hizmetten yararlananların kapsamının genişletilmesi amacıyla Anayasa Mahkemesi ne başvurmuş, ek 5. maddenin II. III. ve IV. bentlerinin Anayasa nın sosyal hukuk devleti (m.2) ve eşitlik (m.10) ilkelerine aykırı olduğunu, anılan maddede yer alan azotlu gübre ve şeker sanayinde çalışanlarla, bunlara göre daha ağır koşullarda çalışanlar arasında ayrım yapıldığını, bu nedenle mevcut düzenlemenin iptal edilmesini talep etmiştir. Kaldı ki, ek 5. maddenin IV. bendinde söz edilen sigortalıların hizmetlerinin geçtiği yerin sadece azot ve şeker sanayine özgü işyerlerinde bulunmadığı da bilinmektedir. Ancak, Anayasa Mahkemesi, belli işyerlerinde çalışan işçilere hak tanıyan ve özü bakımından Anayasa ya aykırı olmayan bir hükmün sırf uygulama alanının genişletilmesi için iptalinin istenemeyeceği, diğer sigortalılara da bu haktan yararlanmaları hususunda her zaman yeni bir yasal düzenleme yapma olanağının bulunduğunu, belirterek Anayasa ya aykırılık bunmadığı sonucuna varmıştır 18. Anayasa Mahkemesi nin vermiş olduğu bu karar da eleştirilmiştir. Ek 5. maddenin IV. bendi bir bütün olarak değerlendirildiğinde ağır ve yıpratıcı işlerin sadece azotlu gübre ve şeker sanayiine ait işyerlerinde var olduğunu ve sadece buralarda çalışan sigortalıların itibari hizmetten yararlanması gerektiğini söyleyebilmek mümkün değildir 19. Bu konuda benzer bir itiraz 2006 yılında, ikinci kez Anayasa Mahkemesi nin önüne gelmiştir. Yüksek Mahkeme bu defa İtiraz konusu yasa kuralının, ağır, riskli ve sağlığa zararlı işlerde çalışan kişilere 18) Caniklioğlu, (İtibari Hizmet Süresine İlişkin...), s.129; Sözer, s.9; Başterzi, (Yaşlılık Sigortası), s.235; Güzel-Okur-Caniklioğlu, s.480; Araslı, (Kimler İtibari Hizmetten Yararlanacak?), s ) Sözer, s.9; Başterzi, (Yaşlılık Sigortası), s.235; Güzel-Okur- Caniklioğlu, s.480. itibari hizmet süresinden yararlanma olanağı tanımak amacıyla kabul edilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Oysa bu nitelikteki işlerin sadece azotlu gübre ve şeker sanayinde bulunmadığı diğer pek çok sanayi dalında da bu nitelikte işlerin görülmekte olduğu açıktır. Bu durumda itibari hizmet süresinden yararlanabilecekler belirlenirken yapılan işin niteliğinin dikkate alınması, böylece hangi iş kolunda çalışıyor olursa olsun ağır, riskli ve sağlığa zararlı işleri yapan bütün sigortalıların bu olanaktan yararlanmalarını sağlayacak bir düzenlemeye gidilmesi Anayasa da öngörülen eşitlik ilkesinin gereğidir. İtibari hizmetten yararlanmayı gerektiren olgu sanayi kolları farklı da olsa belli ağır, riskli ve sağlığa zararlı işlerin yapılmasıdır. Bu nitelikteki işleri yapan kişilerin aynı durumda olmadıkları ileri sürülemez. Aynı hukuksal durumda bulunanların farklı kurallara tabi tutulması eşitlik ilkesine aykırılık oluşturacağından itiraz konusu yasa kuralı Anayasa nın eşitlik ilkesine yer veren 10. maddesine aykırıdır. İptali gerekir. gerekçesiyle itirazı kabul etmiştir. Bu kararın bir gereği olarak 506 sayılı Kanun un ek 5. maddesinin IV. bendinde yer alan azotlu gübre ve şeker sanayinde ibaresi Anayasa Mahkemesi nin tarihli kararı ile kaldırılmıştır 20. İptal kararından sonra artık sadece azotlu gübre ve şeker sanayi ile sınırlı olmaksızın bütün fabrika, atölye, havuz ve depolarda ve trafo binaların da çalışanlardan çelik, demir ve tunç döküm, zehirli, boğucu, yakıcı, öldürücü ve patlayıcı gaz, asit, boya işleriyle gaz maskesi ile çalışmayı gerektiren işlerde, patlayıcı maddeler yapılmasında, kaynak işlerinde çalışanlar da itibari hizmet süresine ilişkin hükümlerden yararlanabilecektir ) Caniklioğlu, (İtibari Hizmet Süresine İlişkin ), s 130; Araslı, (Kimler İtibari Hizmetten Yararlanacak?), s.137; Güzel-Okur- Caniklioğlu, s.481; Mustafa İtişken, İtibari Hizmet Süresine İlişkin İbarenin Anayasa Mahkemesinin İptal Kararı Bağlamında Değerlendirilmesi İle Gözetilmesi Gereken İlke ve Prensipler, Yaklaşım Dergisi, Kasım, 2007, S.179, com/mevzuat/dergi/read_frame.asp?file_name= htm. 21) Güzel-Okur-Caniklioğlu, s.481; Caniklioğlu, (İtibari Hizmet Süresine İlişkin ), s.131. Makale / 2 25

7 1.3.İtibari Hizmetin 506 sayılı Kanun Kapsamındaki Sigortalılara Sağladığı Haklar İtibari hizmet 506 sayılı Kanun un 60. maddesinin E bendi kapsamındaki sigortalıların prim ödeme gün sayılarına; ek 5. maddesine tabi olan sigortalılar bakımından da sigortalılık süresine ve yaş hadlerine etki etmektedir İtibari Hizmetin Prim Ödeme Gün Sayısına Etkisi 506 sayılı Kanun un 60. maddesinin E bendi gereğince sadece maden işyerlerinin yer altı ve yer altı münavebeli işlerinde çalışan işçiler bakımından itibari hizmetin prim ödeme gün sayısını arttırması mümkündür. Zira anılan bentte yer alan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nca tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı veya yeraltı münavebeli işlerinde en az 1800 gün çalışmış bulunan sigortalıların, bu işlerdeki prim ödeme gün sayıları toplamına ¼ ü eklenir ve toplamı, bunların malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödeme gün sayısı olarak kabul edilir.... şeklindeki ifadesiyle kanun koyucu bu hususu açıkça ortaya koymuştur 22. Bu bakımdan itibari hizmetten yararlanma koşullarını sağlayan sigortalının sadece prim ödeme gün sayısında yapılan bir artışla kendisine avantaj sağlanmakta, sigortalının sigortalılık süresi veya yaşıyla ilgili herhangi bir işlem yapılmamaktadır. 506 sayılı Kanun un ek 5. maddesi kapsamındaki sigortalılar açısından ise itibari hizmetin prim ödeme gün sayısına her hangi bir etkisi bulunmamaktadır ) Tuncay-Ekmekçi, s.378; Hakkı Demirci, Anayasa Mahkemesi Kararı, Ağır ve Riskli Sanayide Çalışan Bütün İşçiler Erken Emeklilik Hakkından Yararlanabilir, Yaklaşım Dergisi, Haziran, 2007, S.174, Sözer, s.6. 23) Demirci, İtibari Hizmetin Sigortalılık Süresine Etkisi İtibari hizmetin sigortalılık süresine etkisi, 506 sayılı Kanun un ek 5. maddesinde sayılan sigortalar bakımından ortaya çıkmaktadır. Anılan maddede yer alan Aşağıda sayılan görevlerde geçen sigortalılık sürelerine bu sürelerin her tam yılı için hizalarında gösterilen süreler sigortalılık süresi olarak eklenir ifadesi uyarınca itibari hizmetin sigortalılık süresine eklenmesi sadece ek 5. maddede sayılan sigortalılar bakımından mümkündür. Ek 5. maddede sayılan işlerde ve işyerlerinde en az 3600 gün çalışan sigortalıların sigortalılık sürelerine her tam yılın ¼ ü kadar bir süre itibari hizmet süresi olarak eklenmektedir. Kesirlerin hesaplanmasında tam yıl 360 gün alınmaktadır 24. Fiilen çalışılmış güne eklenecek itibari hizmet günü sayısının bulunmasında (Çalışılan gün sayısı x 0,25) formülü uygulanır. Bulunan gün sigortalılık süresinden düşülmek suretiyle sigortalıya avantaj sağlanmaktadır 25. İtibari hizmetin, 506 sayılı Kanun un ek 5. maddesinde sayılan sigortalılara sağladığı haklar konusunda farklı yorumlar yapılmış, bu konu doktrin ve yargı tarafından tartışılmıştır. İtibari hizmet sürelerinin sigortalılık süresine eklenmesinin yanı sıra 506 sayılı Kanun un 60. maddesinin E bendinde sayılan maden işyerlerinde çalışanlara uygulandığı gibi prim ödeme gün sayılarına eklenip eklenmeyeceği uyuşmazlık konusu olmuştur. Hatta Yargıtay ın 10. ve 21. Hukuk Daireleri dahi bu konuda farklı kararlara hükmetmişlerdir. Bu konuyla ilgili olarak Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, ek 5. madde kapsamındaki sigortalılar bakımından itibari hizmet sürelerinin prim ödeme gün sayısı ile birlikte sigortalılık süresine de eklenmesi gerektiği sonucuna varmıştır. Yargıtay 21. Hukuk 24) Araslı, (Sosyal Güvenlik ve Sosyal Sigortalar), s.1388; Sözer, s.6; Tuncay-Ekmekçi, s.365; Demirci, com/mevzuat/dergi/read_frame.asp?file_name= htm.; Caniklioğlu, (İtibari Hizmet Süresine İlişkin ), s ) Celal Tozan, frame.asp?file_name= htm. 26 Ocak 2009

8 Dairesi ise itibari hizmet süresinin sadece sigortalılık süresi eklenmesini gerektiğine ilişkin kararlar vermiştir. Yargıtay 21. Hukuk Dairesi nin Ankara 4. İş Mahkemesi nin itibari hizmetin hem sigortalılık süresine, hem de prim ödeme gün sayısına eklenmesi gerektiğine yönelik bir kararını bozması (Yarg. 21.HD. E. 1996/6268, K. 1996/2004, T ) ve 4. İş Mahkemesi nin de bu kararda direnmesi üzerine, dava Yargıtay Hukuk Genel Kurulu na gitmiş, Hukuk Genel Kurulu da 21. Hukuk Dairesi nin gerekçelerini ve görüşünü haklı bularak 4. İş Mahkemesi nin direnme kararını bozmuştur (Yarg. HGK. E. 1997/21-207, K. 1997/392, T ). Yargıtay 10. ve 21. Hukuk Daireleri arasında oluşan bu görüş farklılıkları nedeniyle konu Yargıtay İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurulu na intikal ettirilmiş, Kurul da itibari hizmet sürelerinin sadece sigortalılık sürelerine ekleneceğine, prim ödeme gün sayılarına eklenemeyeceğine karar vererek son noktayı koymuştur (YİBK, E. 1997/1, K. 2000/1, T ) İtibari Hizmetin Yaş Sınırlarına Etkisi İtibari hizmet süresinin yaş sınırlarına etkisi, 506 sayılı Kanun a eklenen ek 39. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, anılan Kanunun ek 5. maddesinde sayılan işler ve işyerlerinde çalışan sigortalıların sigortalılık sürelerine eklenen itibari hizmet süreleri 5 yıldan fazla olmamak üzere yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen yaş hadlerinden indirilmektedir İtibari Hizmet Kapsamında Ödenecek Primler İtibari hizmet uygulamasıyla gerek 506 sayılı Kanun un 60. maddesinin E bendinde öngörülen maden işyerlerinde çalışanlar, gerekse ek 5. mad- 26) Caniklioğlu, (İtibari Hizmet Süresine İlişkin ), s.134; Tuncay-Ekmekçi, s.368; Başterzi, (Yaşlılık Sigortası), s ) Alper, (Sosyal Sigortalar), s.309; Şakar, s.278; Demirci, name= htm.; Tozan, dede sayılan işler ve işyerlerinde çalışanlar, prim ödeme gün sayısı ile sigortalılık süresine eklenen süreler ve yaş hadlerinden yapılan indirimler nedeniyle diğer sigortalılara nazaran daha avantajlı konuma gelmekte, erken emekli olma ve daha yüksek emekli aylığı alma hakkına kavuşmaktadırlar 28. Ancak bu kazanımlar Sosyal Sigortalar Kurumunun aktüeryel dengesini olumsuz etkilemektedir. Kurumun bu durumdan olumsuz etkilenmemesi için ek prim alınması gerekmektedir. İşte bu ek primler işverenler tarafından ödenmektedir. Bilindiği üzere itibari hizmet süresinden yararlanacak sigortalılar adına ödenecek prim oranları ile diğer sigortalılar için ödenecek prim oranları birbirinden farklıdır. Normal işlerde ve işyerlerinde çalışan sigortalılar için ödenmesi gereken yaşlılık, malullük ve ölüm sigortaları prim oranı %9 u sigortalı payı, %11 i işveren payı olmak üzere toplam %20 dir. Ancak itibari hizmetten yararlanan sigortalılar için sigortalı payı aynı kalmak üzere işveren prim payı %2 arttırılarak toplam ödenmesi gereken pay %22 ye yükseltilmektedir 29. Dolayısıyla itibari hizmet nedeniyle ödenmesi gereken ek %2 lik primler işverenlere yüklenmiş olmaktadır Sayılı Kanunda Fiili Hizmet Müddeti Zammı ve İtibari Hizmet Müddeti 5434 sayılı Kanun da, 506 sayılı Kanundaki itibari hizmet süresine benzeyen iki kavram vardır. Bunlardan ilki fiili hizmet müddeti zammı, diğeri ise itibari hizmet müddeti dir. 28) Şakar, s.278; Gerek, s ) Şakar, s.172; Ernam, s.256; Çavuş, com/mevzuat/dergi/read_fram.asp?file_name= htm; Demirci, 30) Levent Akın, Uzun Vadeli Sigorta Kolları Açısından Yeni Mevzuatın Getirdiği Değişiklikler, Yeni Düzenlemeler Çerçevesinde Sosyal Güvenlik Mevzuatı Semineri Kasım 2006, Ankara, 2007, s.183; Makale / 2 27

9 2.1. Fiili Hizmet Müddeti Zammı Fiili hizmet müddeti zammı, ağır ve yıpratıcı bazı görevlerde bulunan iştirakçilerin, fiili hizmet sürelerinin önceden belirlenmiş süreler kadar arttırılmasıdır 31. Fiili hizmet müddeti zammından belirli koşulları yerine getiren iştirakçiler yararlanabilmektedir. Bu koşullar fiili hizmet müddeti zammından yararlanacak kişinin iştirakçi olması, iştirakçinin hizmetinin 5434 sayılı Kanun da öngörülen yerlerde geçmiş olması ve fiili hizmet müddeti zammından yararlanmak için ilgili sürenin kesenek ve karşılıklarının Sandığa yatırılmasıdır. Fiili hizmet müddeti zammından yararlanmak için ilk koşul yararlanacak kişinin iştirakçi olmasıdır. Bunun yanı sıra bu kişi, 5434 sayılı Kanun un 32. maddesindeki tablonun sol sütununda yer alan iştirakçiler arasında olmalıdır. Bunlar, muvazzaf, yedek ve gedikli subaylarla askeri memur ve gedikli er başlar, asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen süreler dahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve derecelerdeki emniyet mensupları, lokomotif, makinist ve ateşçilerinin, gemi ateşçi ve kömürcüleriyle dalgıçlar, atölye, fabrika, havuz ve depolarda çalışanlar, maden istihsalinde çalışanlar, Devlet Tiyatrosu sanatkarları, Tarım Bakanlığı Zirai Mücadele ve Karantina Teşkilatı ile Veteriner Teşkilatı nda vazife gören memur ve hizmetliler, mesleği olan ve bu sebeple röntgen, radyum ve benzeri iyonizan radyasyonlarla bilfiil çalışan tabip, teknisyen, sağlık memuru, radyasyon fizikçisi ve teknisyeni ve iyonizan radyasyonla yine bilfiil çalışan bilumum personel ve yardımcıları, Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu nda haber hizmetini yapan ve yürüten daire başkanı, müdür, 31) Sözer, s.11; Güzel-Okur-Caniklioğlu, s.603. müdür yardımcısı, şef, muhabir, redaktör spiker, redaktör, mütercim, kameraman, fotoğrafçı, ışıkçı, sesçi, teknisyen, teleks operatörü, Basın Kartı Yönetmeliği ne göre basın kartı sahibi olmak suretiyle gazetecilik yapanlardan memurluğa girip de meslekleriyle ilgili görevlerde istihdam edilenlerdir. İkinci olarak, iştirakçinin hizmetinin 5434 sayılı Kanun da öngörülen yerlerde geçmiş olması gerekmektedir. Diğer bir ifade ile, bu hizmetin Cumhuriyet Ordusu kadrolarında, Emniyet ve Polis Mesleğinde, lokomotif üzerinde, denizde, çelik, demir ve pirinç döküm işlerinde zehirli, boğucu gaz asit, boya işleriyle gaz maskesi ile çalışmayı gerektiren başka işlerde, patlayıcı maddeler yapılmasında, lokomotif ve gemi kazanlarının onarılması ve temizlenmesi işlerinde, gemilerin sintinelerinde ve dabilbotom gibi kapalı sarnıçlar içindeki raspa ve boy işlerinde, oksijen, elektrik kaynağı, keski, tabancı ile perçin, takım sertleştirilmesi ve kum püskürtme suretiyle raspa işlerinde, toprak altında maden çıkartma işlerinde, Devlet Tiyatrosu sanatkârlığında, Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Teknik ve İdari İşleri ile salgın, bulaşıcı paraziter hayvan hastalıklarıyla mücadele işlerinde, mesleği icabı röntgen, radyum ve benzeri iyonizan radyasyon laboratuarlarında, Türkiye Radyo TV Kurumu haber hizmetlerinde, basın müşavirliklerinde geçmiş olması gerekmektedir. Üçüncü olarak da fiili hizmet müddeti zamından yararlanmak için ilgili sürenin kesenek ve karşılıklarının Sandığa yatırılması gerekmektedir. Burada belirtmeliyiz ki, fiili hizmet zammından yararlanabilmek için 506 sayılı Kanun da olduğu gibi asgari bir süre (m.60/e kapsamındakiler için en az 1800 gün; ek m.5 e tabi olanlar için en az 3600 gün) kesenek ödeme koşulu aranmamaktadır. 28 Ocak 2009

10 İştirakçiler a) Muvazzaf, yedek ve gedikli su baylarla askeri memur ve gedikli er başların b) (Değişik: 4/4/ /1 m.) Asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen süreler dahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri,emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve derecelerdeki emniyet mensuplarının Hizmetin geçtiği yerler Cumhuriyet Ordusu kadrolarında Emniyet ve Polis Mesleğinde Eklenecek müddetler 3 ay 3 ay c) Lokomotif, makinist ve ateşçilerinin Lokomotif üzerinde 6 ay ç) Gemi ateşçi ve kömürcüleriyle dalgıçların Denizde 6 ay d) Atölye, fabrika, havuz ve depolarda çalışanların I - Çelik, demir ve pirinç döküm işlerinde; II - Zehirli, boğucu gaz asit, boya işleriyle gaz maskesi ile çalışmayı gerektiren başka işlerde; III - Patlayıcı maddeler yapılmasında; IV - Lokomotif ve gemi kazanlarının onarılması ve temizlenmesi işlerinde, V - Gemilerin sintinelerinde ve dabilbotom gibi kapalı sarnıçlar içindeki raspa ve boy işlerinde; VI - Oksijen, elektrik kaynağı, keski, tabancı ile perçin, takım sertleştirilmesi ve kum püskürtme suretiyle raspa işlerinde; 6 ay e) Maden istihsalinde çalışanların Toprak altında maden çıkartma işlerinde; 6 ay f) (Ek: ) Devlet Tiyatrosu sanatkarlarının Devlet Tiyatrosu sanatkârlığında 3 ay g) (Ek: ) (Değişik: ) Tarım Bakanlığı Zirai Mücadele ve Karantina Teşkilatı ile Veteriner Teşkilatında vazife gören memur ve hizmetlilerin h) (Ek: ) Mesleği olan ve bu sebeple röntgen, radyum ve benzeri iyonizan radyasyonlarla bilfiil çalışan tabip, teknisyen, sağlık memuru, radyasyon fizikçisi ve teknisyeni ve iyonizan radyasyonla yine bilfiil çalışan bilumum personel ve yardımcıları. Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Teknik ve İdari İşleri ile salgın, bulaşıcı paraziter hayvan hastalıklarıyla mücadele işlerinde Mesleği icabı röntgen, radyum ve benzeri iyonizan radyasyon laboratuarlarında 2 ay 3 ay i) (Ek : 11/8/ /2 m.) I- Türkiye Radyo-Televizyon Kurumunda haber hizmetini yapan ve yürüten Daire Başkanı, Müdür, Müdür Yardımcısı, Şef, Muhabir,redaktör spiker, redaktör, mütercim, kameraman, fotoğrafçı, ışıkçı, sesçi, teknisyen, teleks operatörü, II- Basın kartı yönetmeliğine göre basın kartı sahibi olmak suretiyle gazetecilik yapanlardan memurluğa girip de meslekleriyle ilgili görevlerde istihdam edilenler. Türkiye Radyo TV Kurumu haber hizmetlerinde Basın müşavirleri 3 ay 3 ay Yukarıdaki tablo incelendiğinde, fiili hizmet müddeti zammından yararlananlar ile 506 sayılı Kanun kapsamında itibari hizmetten yararlananlar arasında benzerlikler olduğu ancak, fiili hizmet zammı müddetinden yararlananların kapsamının daha geniş tutulduğu görülmektedir İtibari Hizmet Müddeti İtibari hizmet müddeti, 5434 sayılı Kanun gereğince bağlanacak aylıklar ve yapılacak kesenek iadesi ve toptan ödemelerin hesabında fiili hizmet müddetlerine eklenen bir süre olarak tanımlanmaktadır. İştirakçiler iki farklı durumda itibari hizmet müdde- 32) Güzel-Okur-Caniklioğlu, s.603. Makale / 2 29

11 tinden yararlanmaktadırlar 33. Bu durumlardan ilki, 5434 sayılı Kanun un 36. maddesinde düzenlenmiş olan harp ve çarpışma nedenli itibari hizmet müddetidir. İtibari hizmet müddeti, askerlerin ve sivil iştirakçilerin harp ve harp dışı çarpışmalar ile düşmana tutsak düşme nedeniyle ortaya çıkan yıpranmalarını telafi etmeyi amaçlamaktadır 34. Bu kapsamda itibari hizmet müddetinden yararlanmak için ilk koşul, iştirakçinin muvazzaf ve yedek subay, astsubay, uzman jandarma çavuş ve uzman çavuşlar ile sivil iştirakçi, er veya erbaş olarak katılması gerekir 35. İştirakçilerin fiili hizmetlerine itibari hizmet müddeti eklenebilmesinin ikinci koşulu ise belirli görevlerin yerine getirilmesidir. Bunlar, yukarıda belirtilen iştirakçilerin harbe katılma, seferberliğe katılma, harp ve seferberlik ilan edilmeden yabancı ülkelere gönderilen 33) Emrullah Damar, T.C. Emekli Sandığı Mevzuatı, Anadolu Üniversitesi Basımevi, Eskişehir, 1987, s.130; Gerek-Oral, (2004), s.225; Güzel-Okur-Caniklioğlu, s ) Sözer, s ) 5435 sayılı Kanunun 36. maddesine göre İştirakçilerin bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra aşağıda yazılı görevlerde geçen fiili hizmet sürelerinin (zamlar hariç) her yılı için fıkralarında gösterilen itibari hizmet süreleri eklenir; A) Muvazzaf ve yedek subay, astsubay, uzman jandarma çavuş ve uzman erbaşlardan; a) Harbi doğuran genel ve kısmi seferberliğe katılanların, harbin ilanından seferberliğin bitim tarihine, b) Seferberliği gerektiren iç tedip hareketlerine fiilen katılan birliklerde görevli olanların, çarpışmaların başlangıcından seferberliğin sona erdiği tarihe, c) Harp veya seferberlik ilan edilmeden, Anayasanın 92 nci maddesi veya Türkiye nin taraf olduğu uluslararası andlaşmalar uyarınca, yabancı ülkelere gönderilen Türk Silahlı Kuvvetlerinde görev yapanların, çarpışma meydana gelmesi halinde çarpışmanın başlangıcından bitimine veya Türkiye ye dönüş tarihine, (1) kadar geçen fiili hizmet sürelerinin (bu tarihlerden sonra devam eden tutsaklık süreleri dahil) bir katı; B) Kanunları gereğince aylıkları ödenmek suretiyle, kurumları ile ilgileri kesilmeyerek, (A) fıkrasının (a), (b), (c) bendlerinde yazılı hareketlere sivil iştirakçi, er veya erbaş olarak katılanların, bu durumlarda geçen fiili hizmet sürelerinin (bu tarihlerden sonra devam eden tutsaklık süreleri dahil) bir katı; C) Harp halinde düşmana tutsak düşen veya düşman tarafından enterne edilen iştirakçilerden kanunları gereğince, aylıkları ödenmek suretiyle, kurumları ile ilgileri kesilmeyenlerin, bu durumlarda geçen fiili hizmet sürelerinin bir katı; Yukarıdaki yazılı itibari hizmet süreleri üç aydan az ve toplamı 5 yıldan fazla olamaz Türk Silahlı Kuvvetlerinde görevliyken çarpışmalara katılma veya düşmana tutsak düşme veya düşman tarafından enterne edilmeleridir. Bu durumda geçen sürelerin 1 katı, 3 aydan az 5 yıldan fazla olmamak kaydıyla itibari hizmet müddeti olarak fiili hizmetlere eklenecektir 36. İtibari hizmet müddeti eklenen ikinci grup uçucu ve dalıcı personeldir sayılı Kanun un 37. maddesine göre, Pilot olan ve olmayan Türk Silahlı Kuvvetleri (Jandarma Genel Komutanlığı dahil) uçucuları ile Devlet Hava Yolları Genel Müdürlüğü uçucu personelinin uçucu olarak; denizaltıcı, dalgıç, kurbağa adam ve paraşütçü subay, yedek subay ve astsubayların denizaltıcı, dalgıç, kurbağa adam ve paraşütçü olarak görevlerinde geçirdikleri fiili hizmet müddetlerinin her yılı için 32. maddenin (a) fıkrası ile 36. maddenin (a), (b) fıkralarında gösterilen fiili ve itibari hizmet müddetleri zamları dışında ayrıca 6 ay itibari hizmet müddeti eklenir. Dikkat edilecek olursa uçuculuk ve dalıcılık 36. maddedeki gibi 5 yıllık bir sınırlandırmaya tabi tutulmamıştır sayılı Kanun un 37. maddesi kapsamındaki iştirakçilere hem 32. maddedeki fiili hizmet müddeti zammı, hem 36. maddedeki itibari hizmet müddeti, hem de 37. maddedeki itibari hizmet müddeti ayrıca eklenmektedir 37. Bu kapsamda görevde geçen her yıl için 6 ay itibari hizmet müddeti eklenmektedir Fiili Hizmet Müddeti Zammı ve İtibari Hizmet Müddetinin 5434 sayılı Kanun Kapsamındaki İştirakçilere Sağladığı Haklar Fiili hizmet müddeti zammı ve itibari hizmet müddeti belirli durumlarda sigortalılık süresine, aylığın 36) Damar, s.131; Güzel-Okur-Caniklioğlu, s.604; Gerek-Oral, (2004), s ) İsmail Akçomak, En Son Değişiklikleri İle Açıklamalı - Uygulamalı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu, Ankara, 1989, s.199; Damar, s.132; Sözer, s Ocak 2009

12 hesabına, ikramiyenin miktarına ve iştirakçinin yaş haddine etki edebilmektedir Fiili Hizmet Müddeti Zammı ve İtibari Hizmet Müddetinin Sigortalılık Süresine, Aylığın Hesabına ve İkramiyeye Etkisi 5434 sayılı Kanun un 33. maddesine göre, fiili hizmet müddeti zammı ile verilen süreler, aynen fiili hizmet gibi değerlendirilmektedir. Yani eklenen bu süreler hem aylıkların bağlanması için beklenmesi gereken sigortalılık süresinin hesabında, hem emekli aylığının hesabında göz önünde bulundurulmaktadır. Ayrıca ikramiyenin tahakkukunda da değerlendirilmektedir. İştirakçinin yararlanabileceği fiili hizmet müddeti zammının bir üst sınırı olup, bu süreler toplam 8 yılı geçememektedir. Ancak lokomotif makinisti ve ateşçileri bu sınırlamaya tabi değildir 38. İtibari hizmet müddeti ile eklenen süreler ise 5434 sayılı Kanun un 35. maddesi uyarınca, aylık hesaplanırken sadece aylık bağlama oranında dikkate alınmakta olup bu süreler uzun vadeli sigorta kollarından aylık bağlanması için gereken sigortalılık süresi yaş ve emekli ikramiyesinin hesabında etkili olmamaktadır Fiili Hizmet Müddeti Zammı ve İtibari Hizmet Müddetinin İştirakçinin Yaş Haddine Etkisi 5434 sayılı Kanun un geçici 205. maddesinin 3. fıkrası uyarınca, iştirakçilerin 32. madde gereğince fiili hizmet müddetlerine eklenen zamlar, 5434 sayılı Kanun un 205. maddesinde belirtilen yaş hadlerinden indirilmektedir. Bu hükme göre, indirim ) Sözer, s.11; Başterzi, (Yaşlılık Sigortası), s.238; Güzel- Okur-Caniklioğlu, s.603; Gerek-Oral, (2004), s.225; Akçomak, s.192; Mustafa Kuruca, TC Emekli Sandığı Fiili Hizmet Süresi Zammının SSK Malullük, Ölüm ve Yaşlılık Aylığı Bağlamada Değerlendirilmesi Yaklaşım Dergisi, Haziran 2006, s.162, http// name= htm 39) Tuncay-Ekmekçi, s.115; Akçomak, s.194. maddeye göre eklenen süreleri kapsadığından yaş haddinden yapılan indirim itibari hizmet müddetini kapsamamakta olup, sadece fiili hizmet müddeti zammından yararlananları kapsamaktadır Fiili Hizmet Müddeti Zammı ve İtibari Hizmet Müddeti Kapsamında Ödenecek Kesenekler 5434 sayılı Kanun un 34. ve 38. maddeleri birlikte değerlendirildiğinde fiili veya itibari hizmetten yararlanan iştirakçilerden ek bir kesenek alınmadığı görülmektedir. Ancak bu durum kesenek alınmadığı anlamına gelmemektedir. İştirakçiyi çalıştıran Kurum o yıldaki son aylık veya ücretleri üzerinden, eklenecek müddetlere ait istihkak toplamının %10 unun, yarısını kesenek olarak, yarısını da kurum karşılığı olarak Sandığa ödemektedir 41. II Sayılı Kanundan Sonraki Dönemde Türk Sosyal Güvenlik Mevzuatında Fiili Hizmet Zammı Uygulaması sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda Fiili Hizmet Süresi Zammı ve İtibari Hizmet Süresi 5510 sayılı Kanun da, sigortalının çalıştığı ağır, tehlikeli ve yıpratıcı işlerden dolayı hizmet sürelerine eklenecek olan farazi hizmet süreleri için TC Emekli Sandığının sistematiği benimsenmiş ve TC Emekli Sandığı Kanunundaki fiili hizmet süresi zammı ve itibari hizmet süresi terimleri tercih edilmiştir Fiili Hizmet Süresi Zammı Fiili hizmet süresi zammı kapsamındaki işler, önceki Kanun dönemlerinde olduğu gibi; ağır, riskli ve sağlığa zararlı olup, çalışanları fiziki, ruhi ve fizyo- 40) Kuruca, http// 41) Güzel-Okur-Caniklioğlu, s.576; Gerek-Oral, (2004), s.209. Makale / 2 31

13 lojik bakımdan olumsuz yönde etkileyen ve bu işlerde çalışanların diğer alanlarda çalışanlara göre daha fazla yıpranmalarına neden olan ve ömürlerini kısaltan işlerdir. Fiili hizmet süresi zammı 5510 sayılı Kanun un 40. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddenin bir kısım hükmü ile birlikte, Kanunun birçok maddesi yürürlüğe girmeden Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiş 42, bazı maddeleri de Kanun yürürlüğe girdikten sonra değişikliğe uğramıştır tarihinde kabul edilen 5510 sayılı Kanun un 40. maddesinin ilk şekli incelendiğinde, anılan maddenin, 5434 sayılı TC Emekli Sandığı Kanunu nun 32. maddesindeki fiili hizmet müddeti zammına ilişkin hükümler ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu nun 60. maddesinin E bendi ve ek 5. maddesindeki hükümlerin bir araya getirilmesinden oluştuğu ve sigortalıların 14 grupta toplandığı görülmektedir 44. Ancak yeni düzenlemede, 506 ve 5434 sayılı Kanun lardan farklı olarak lokomotif ateşçilerine yer verilmediği; bununla birlikte anılan eski düzenlemelerde bulunmayan hava yolları uçucu personeli, Milli İstihbarat Teşkilatı mensupları, infaz koruma memurları, baş memurları ve diğer personel, PTT dağıtıcıları ile Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası şef ve üyeleri gibi yeni sigortalıların fiili hizmet zammı kapsamına alındığı görülmektedir sayılı Kanun un 40. maddesine göre, Aşağıda belirtilen işyerlerinde ve/veya işlerde çalışan sigortalıların, hizmet sürelerine, bu işyerlerinde 42) RG, Mükerrer, T , AY Mhk. Kararı, E.2006/111, K.2006/112, Karar Günü ) RG, 26870, T , 5754 sayılı Kanun. 44) Tuncay-Ekmekçi, s.114; Şükran Ertürk, 5510 Sayılı Sosyal sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda Değişiklik Öngören 5754 Sayılı Kanun dan Sonra Uzun Vadeli Sigorta Kollarına Genel Bir Bakış, LEGAL İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, C. 5, S.19, Y. 2008, s.1054; Caniklioğlu, (İtibari Hizmet Süresine İlişkin ) s.131; Başterzi, (Yaşlılık Sigortası), s.242; Can Tuncay, Yeni Sistemde..., s.71. ve/veya işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için karşılarında gösterilen prim gün sayıları, fiilî hizmet süresi zammı olarak eklenir. 360 günden eksik sürelere ait fiilî hizmet süresi zammı, 360 gün için eklenen fiilî hizmet süresi ile orantılı olarak belirlenir. Aşağıdaki bentlerden birden fazlasına dahil olanlar için, en yüksek olan bentten fiilî hizmet süresi zammı uygulanır. Aşağıdaki hükümlere göre hesaplanan fiilî hizmet süresi zammı sekiz yılı geçmemek üzere uzun vadeli sigorta kolları uygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenir ve emeklilik yaş hadlerinden üç yılı geçmemek üzere yarısı indirilir. Yukarıda yer verilen tablonun (4) numaralı sırasında yer alan ve 180 gün fiilî hizmet zammı süresi verilen sigortalılar için sekiz yıllık süre sınırı uygulanmaz sayılı Kanun da, fiili hizmet zammından yararlanacak sigortalı ve işlerin kapsamı genişletilmiş, bu arada, 5953 sayılı Basın-İş Kanunu na tabi olup basın kartı hamili gazeteciler, kamu kurumlarında basınla ilgili iş yapanlar, TRT de haber servislerinde çalışanlar, devlet tiyatrosu sanatkarları ve Cumhurbaşkanlığı senfoni orkestrası şef ve üyeleri de kapsama alınmıştır. Ancak bu grupların durumu kamu oyunda yoğun tartışmalara neden olmuştur. Bu işlerin, özellikle gazeteciliğin, 5510 sayılı Kanun la yeniden düzenlenen tablodaki diğer işler ile karşılaştırıldığında, diğer işler kadar ağır, yıpratıcı ve tehlikeli olmadığı ileri sürülmüştür 45. Yine de, tablonun tümü incelendiğinde, yeni kapsama alınan işlerin bir kısmı açısından haklılık payı olabileceği, ancak tablonun yeniden gözden geçirilmesi ve objektif esaslara dikkat edilmesi gerekliliğine dikkat 45) Can Tuncay, Türk Emeklilik Sisteminde Reform Projesinin Değerlendirilmesi, Çimento İşveren Dergisi, C. 19, S. 2, Mart 2005, s.12; Tuncay-Ekmekçi, s.115; A. Rıza Okur, Sosyal Güvenlik Reformu ma?, MERCEK, S. 43, Y. 11, Temmuz 2006, s.23; Kemal Kılıçdaroğlu, Sorunlarla Gelen Reform?, MER- CEK, S. 43, Y. 11, Temmuz 2006, s.11; Tuncay, (Yeni Sistemde...), s Ocak 2009

14 Kapsamdaki Sigortalılar 1) Fabrika, atölye, havuz ve depolarda, trafo binalarında çalışanlar. 2) Basım ve gazetecilik işyerlerinde 4857 sayılı İş Kanunu na göre çalışanlar. 3) Gemi adamları, gemi ateşçileri, gemi kömürcüleri, dalgıçlar. 4) Yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli çalışanlar. 5) Mesleği icabı; röntgen, radyum ve benzeri iyonizan radyasyonlarında fiilen çalışan hekim, diş hekimi, teknisyen, sağlık memuru, radyasyon fizikçisi ve teknisyeni ve iyonizan radyasyonla fiilen çalışan bilumum personel ve yardımcıları. Kapsamdaki İşyerleri ve/veya İşler 1) Çelik, demir, pirinç ve tunç döküm işlerinde. 2) Zehirli, boğucu, yakıcı, öldürücü ve patlayıcı gaz, asit, boya işleri ile gaz maskesiyle çalışmayı gerektiren başka işlerde. 3) Patlayıcı maddeler yapılması işlerinde. 4) Lokomotif ve gemi kazanlarının onarılması ve temizlenmesi işlerinde. 5) Gemilerin sintine, Dabilbotom gibi kapalı sarnıçlar içindeki raspa ve boya işlerinde. 6) Oksijen veya elektrik kaynağı, keski, tabanca ve perçin, takım sertleştirilmesi ve kum püskürtme suretiyle raspa işlerinde. 1) Solunum ve cilt yoluyla vücuda geçen gaz veya diğer zehirleyici maddelerle çalışılan işyerleri. 2) Fazla gürültülü ve ihtizaz yapıcı makine ve aletlerle çalışarak iş yapılan işyerleri. 3) Tabii ışığın hiç olmadığı veya münhasıran suni ışık altında çalışılan işyerleri. 4) Günlük mesainin yarıdan fazlası saat den sonra çalışılarak yapılan işyerleri. 5) Doğrudan doğruya yüksek hararete maruz bulunarak çalışılan işyerleri. 6) Fazla ve devamlı fiziki gayret sarf edilerek iş yapılan işyerleri. Denizde Maden işyerleri Röntgen, radyum ve benzeri iyonizan radyasyon laboratuvarları işlerinde. Eklenecek Gün Sayısı 180 gün 6) Havayollarının uçucu personeli, lokomotif makinistleri 7) Subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma ve uzman erbaşlar. Fiilen uçakta ve lokomotifte Türk Silâhlı Kuvvetleri nde 8) Asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen süreler dahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve derecelerdeki emniyet mensupları, Milli İstihbarat Teşkilatı mensupları. 9) 13/6/1952 tarihli ve 5953 sayılı Kanuna tâbi olarak çalışan sigortalılar ile Basın Kartı Yönetmeliğine göre basın kartı sahibi olmak suretiyle gazetecilik yaparken kamu kurumlarına giren ve bu kurumlarda meslekleriyle ilgili görevde istihdam edilenler. 10) İnfaz koruma memurları, baş memurları ve diğer personel Emniyet ve polis mesleğinde, Milli İstihbarat Teşkilatı nda 5953 sayılı Kanun kapsamındaki işyerlerinde. Ceza ve tutukevlerinde fiilen hükümlü ve tutuklularla irtibat içinde olan görevliler. 11) PTT dağıtıcıları Posta dağıtımı işyerlerinde yaya olarak yapılan işlerde. 12) Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu nda haber hizmetini yapan ve haber hizmetlerinde fiilen çalışan; Daire Başkanı, Başkan Yardımcısı, Müdür, Müdür Yardımcısı, Şef, Muhabir, Stajyer Muhabir, Başspiker, Redaktör Spiker, Spiker, Stajyer Spiker, Masa Şefi, Başkameraman, Şef Kameraman, Kameraman, Kamera Asistanı, Başmontajcı, Şef Montajcı, Montajcı, Stajyer Montajcı, Redaktör, Mütercim, Fotoğrafçı, Işıkçı, Sesçi, Başteknisyen, Şef Teknisyen, Teknisyen, Başteleksçi, Şef Teleksçi, Teleks Operatörü. 13) Tarım Bakanlığı Ziraî Mücadele ve Karantina Teşkilatı ile Veteriner Teşkilatı nda vazife gören memur ve hizmetliler. 14) Devlet Tiyatrosu sanatkârları, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası nın şef ve üyeleri. Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu haber hizmetlerinde. Ziraî mücadele ve ziraî karantina teknik ve idarî işleri ile salgın, bulaşıcı, paraziter hayvan hastalıkları ile mücadele işlerinde. Devlet Tiyatroları ile Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasında 60 gün Makale / 2 33

15 çekilmiştir 46. Anayasa Mahkemesinin tarihli kararıyla 47, 5510 sayılı Kanun un 40. maddesinde yer alan tablonun 8., 12., 13. ve 14. sıralarındaki düzenlemeler Anayasa nın 10. maddesinde ifade edilen eşitlik ilkesi ile Anayasa Mahkemesi nin dengeli ve makul olma ilkesine 48 ilişkin kararlarına aykırı bulunarak iptal edilmiştir sayılı Kanun un, 40. maddedeki tablonun 12. ve 14. sıralarında yer alan Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu nda haber hizmeti yapan ve haber hizmetlerinde çalışanlar ile Devlet Tiyatrosu sanatçıları ve Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası nın şef ve üyelerinin fiili hizmet süresi zammından yararlandırılması, ancak aynı ya da benzer etkinlikleri özel televizyon kuruluşları, özel tiyatrolar ve orkestralarda yürütenlerin fiili hizmet süresi zammından yararlandırılmaması Anayasa aykırı bulunmuştur. lirlenmiştir. Bu nedenle, özel güvenlik hizmetlerinin gerektirdiği teknik uygulamalar ile emniyet ve polis mesleğinde çalışanların görev ve sorumlulukları arasında, çalışanların yıpranması yönünden bir fark bulunmadığından, bu düzenlemenin, Anayasa nın 10. maddesinde ifade edilen eşitlik ilkesine aykırı olduğuna karar verilmiştir. Yine aynı şekilde, 40. maddedeki tablonun 13. sırasındaki ziraî mücadele ve ziraî karantina teknik ve idarî işleri ile salgın, bulaşıcı, paraziter hayvan hastalıkları ile mücadele işlerinde Tarım Bakanlığı Ziraî Mücadele ve Karantina Teşkilatı ile Veteriner Teşkilatı nda vazife gören memur ve hizmetliler fiili hizmet süresi zammından yararlanmaları mümkünken, aynı ya da benzer işleri gören özel sektörde çalışan veterinerlerin bu zamdan yararlandırılmamaları da Anayasanın eşitlik ilkesine aykırı bulunmuştur. Dikkati çeken bir başka nokta ise, tablonun 8. sırasındaki emniyet görevlilerinin durumudur. Emniyet görevlilerinin fiili hizmet süresi zammından yararlanması mümkünken, özel güvenlik hizmetinde çalışanlar fiili hizmet süresi zammından yararlandırılmamaktadır tarih ve 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun un 1. maddesinde, Bu Kanunun amacı, kamu güvenliğini tamamlayıcı mahiyetteki özel güvenlik hizmetlerinin yerine getirilmesine ilişkin esas ve usulleri belirlemektir denilmiş ve şirketlerin özel güvenlik alanında faaliyette bulunmasının İçişleri Bakanlığı nın iznine tâbi olduğu belirtilmiş ve özel güvenlik görevlilerinin silah taşıma dahil bütün yetkileri bu Kanun ile be- 46) A. Rıza Okur, Sosyal Güvenlik Reformu: Uzun Dönemli Sigorta Dalları, Çalışma ve Toplum, 2006/1, S:8, s.125; Başterzi, (Yaşlılık Sigortası), s ) RG, Mükerrer, T , ANY Mhk. Kararı, E.2006/111, K.2006/112, ) ANY. Mhk., E2001/479, K. 2005/1, Diğer taraftan, hayvan hastalıkları ile mücadele işlerinde çalışan veteriner, memur ve hizmetlilerin fiili hizmet süresi zammından yararlanma hakkı bulunmasına karşın, insan sağlığı konusunda çalışan doktor ve diğer sağlık personelinin de bu zamdan yararlandırılmamasının da eşitlik ilkesi ile bağdaşmayacağı açıktır. Çünkü, doktor ve diğer sağlık personeli de benzer tehlikelerle karşı karşıya kalabilecek bir çalışma ortamında bulunmaktadır. Anayasa Mahkemesi anılan kararında, 5510 sayılı Kanun un temel amacının, tüm çalışanlar için aktüeryal olarak hak ve yükümlülüklerin eşit olacağı tek bir emeklilik rejimi kurmak olduğuna vurgu yaparak, kurumlarının ve bağlı oldukları çalışma rejiminin, anılan sigortalıların fiili hizmet süresi zammından yararlanıp, yararlandırılmamasında ayrım yapılma- 34 Ocak 2009

16 sına dayanak teşkil etmesinin haklı bir neden olamayacağına hükmetmiştir 49. Ayrıca, iptal edilen düzenlemeler dikkatlice incelendiğinde, bu düzenlemelerin aynı işleri yapan gruplar arasında sadece kamu görevlilerini koruyan imtiyazlı düzenlemeler olduğu görülmektedir. Açıklanan bu nedenlerle, Anayasa Mahkemesi 5510 sayılı Kanun un fiili hizmet süresi zammını düzenleyen 40. maddesinde yer alan tablonun 8., 12., 13. ve 14. sıralarındaki düzenlemeleri Kanunun 4. maddesinin 1. fıkrasının c bendi kapsamına giren sigortalılar (kamu görevlileri, eski TC Emekli Sandığı mensupları) yönünden, Anayasanın 2., 10. ve 128. maddelerine aykırı bularak iptal etmiştir 50. Anayasa Mahkemesi nin iptal kararından sonra, 5510 sayılı Kanun un fiili hizmet süresi zammına ilişkin 40. maddesi, tarihli 5754 sayılı Kanun un 25. maddesiyle değiştirilerek yeniden düzenlenmiştir. Anılan düzenlemeye göre, Aşağıda belirtilen işyerlerinde ve işlerde 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında çalışan sigortalıların prim ödeme gün sayılarına, bu işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için karşıların- 49) Fatma Başterzi, Türk Emeklilik Sisteminde Reform, MERCEK, S. 43, Y. 11, Temmuz 2006, s.192; 5510 sayılı Kanun un temel amacı, devlet memurları ve diğer kamu görevlileri, hizmet akdine dayalı ücretle çalışanlar, tarımsal işlerde ücretle çalışanlar, kendi hesabına çalışanlar ve tarımsal alanda kendi hesabına çalışanları kapsayan beş ayrı emeklilik rejimini tek bir rejim haline getirmektir. 50) Ali Güzel-Saim Ocak, 5510 sayılı Yasa İle İşverenlere Getirilen Ek Sosyal Sigorta Yükümlülükleri, LEGAL İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, C. 4, S.13, Y. 2007, s.153; Sayım Yorgun, 5510 sayılı Kanun, Anayasa Mahkemesinin İptal Kararı ve Çatırdayan Norm ve Standart Birliği, TİSK AKADEMİ, C. 2, S.4, 2007/II, s.134; Hediye Ergin, İptalle Gelen Sorun: Reformdan Geriye Ne Kaldı? Anayasa Mahkemesinin Tarihli Kararına İlişkin Bir Değerlendirme, TİSK AKADEMİ, C. 2, S.3, 2007/I, s.38. da gösterilen gün sayıları, fiilî hizmet süresi zammı olarak eklenir. 360 günden eksik sürelere ait fiilî hizmet süresi zammı, 360 gün için eklenen fiilî hizmet süresi ile orantılı olarak belirlenir. Çalışmanın fiili hizmet süresi zammı kapsamında değerlendirilebilmesi için, tablonun (13) ve (14) numaralı sıralarında belirtilen sigortalılar hariç sigortalının kapsamdaki işyerleri ile birlikte belirtilen işlerde fiilen çalışması ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalması şarttır. Aşağıdaki bentlerden birden fazlasına dahil olanlar için, en yüksek olan bentten fiilî hizmet süresi zammı uygulanır. Bu maddenin birinci fıkrası hükmüne göre hesaplanan fiilî hizmet süresi zammı, yukarıdaki tablonun (13) ve (14) numaralı sırasında yer alan sigortalılar için sekiz, diğer sigortalılar için beş yılı geçmemek üzere uzun vadeli sigorta kolları uygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenir. Bu sürelerin, üç yılı geçmemek üzere yarısı emeklilik yaş hadlerinden indirilir. Tablonun (10) numaralı sırasında yer alan sigortalılar için bu fıkradaki süre sınırı uygulanmaz. Yukarıdaki fıkrada belirtilen yaş haddi indiriminden yararlanabilmek için ölüm ve malûliyet halleri hariç tablonun (10) numaralı sırasında yer alan sigortalıların en az 1800 gün, diğer sıralarda yer alan sigortalıların ise en az 3600 gün belirtilen işyeri ve işlerde çalışmış olmaları şarttır. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usûl ve esaslar Kurumun önerisi üzerine Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelik ile düzenlenir. Mevcut uygulamada fiili hizmet süresi zammı verilen bazı işler, teknolojideki gelişmeler ve çalışma koşulla- Makale / 2 35

17 Kapsamdaki İşler/ İşyerleri 1) Kurşun ve arsenik işleri Kapsamdaki Sigortalılar 1) Kurşun üretilen galenit, serüzit, anglezit gibi cevherlerin çıkarılmasına ilişkin maden ocağı işlerinde çalışanlar. 2) Kurşunlu madenlerden yahut içinde kurşun bulunan kül, maden köpüğü, kurşun fırın kurumu, üstübeç artığı ve benzeri maddelerden kurşun üretimi için yapılan izabe işlerinde çalışanlar. 3) Antimuan, kalay, bronz ve benzeri maddelerle yapılan kurşun alaşımı işlerinde çalışanlar Eklenecek Gün Sayısı 60 gün 4) Kurşun izabe fırınlarının teksif odalarında biriken kuru tozları kaldırma işlerinde çalışanlar. 2) Cam fabrika ve atölyeleri 3) Cıva üretimi işleri sanayii 4) Çimento fabrikaları 5) Kok fabrikalarıyla termik santraller 6) Alüminyum fabrikaları 7) Demir ve çelik fabrikaları 8) Döküm fabrikaları 9) Asit üretimi yapan fabrika ve atölyeler 10) Yer altı maden işleri 1) Cam yapımında kullanılan ilkel maddeleri toz haline getirme, eleme, karıştırma ve kurutma işlerinde (bu işleri yapmak üzere tam kapalı odalar içinde otomatik makineli tesisat veya çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye indiren havalandırma tesisatı bulunmadığı takdirde) çalışanlar. 2) Eritme işlerinde (otomatik besleme fırınlarıyla çalışılmadığı takdirde) çalışanlar. 3) Ateşçilik işlerinde çalışanlar. 4) Üfleme işlerinde (tamamen otomatik makinelerle yapılmadığı takdirde) çalışanlar. 5) Basınçla yapılan cam işlerinde (cam tazyiki işleri) çalışanlar. 6) Ayna camı sanatında potalı cam dökümü işlerinde (potalar kalıp masasına mekanik araçlarla taşınmadığı takdirde) çalışanlar. 7) Camı fırın başından alma işlerinde çalışanlar. 8) Yayma fırınlarında düzeltme işlerinde çalışanlar. 9) Traş işlerinde çalışanlar. 10) Asitle hak ve cilâlama işlerinde çalışanlar. 11) Basınçlı havayla kum püskürten cihazlarla yapılan işlerde (çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye indiren havalandırma tesisatı bulunmadığı takdirde) çalışanlar. 12) Pota ve taş odalarında görülen işlerde çalışanlar. 1) Cıva izabe fırınlarında görülen işlerde çalışanlar. 2) Elementer cıva bulunan ocaklarda görülen işlerde çalışanlar. 1) İlkel maddeleri kırma, ufalama, ezme, eleme ve karıştırma işlerinde çalışanlar. 2) Otomatik fırınlarda pişirme işlerinde çalışanlar. 3) Klinkeri öğütme, eleme, torba ve fıçılara koyma işlerinde (otomatik olarak tozun etrafa yayılmasını önleyici bir düzenleme yapılmadığı takdirde) çalışanlar. 1) Ateşçilik, ocak temizliği, jeneratör, doldurma, boşaltma ve temizleme işlerinde çalışanlar. 2) Kimyasal arıtma işlerinde çalışanlar. 3) Gazın geçtiği cihaz ve boruların onarılması ve temizlenmesi işlerinde çalışanlar. 4) Kok fabrikalarında kömür ve ocak işlerinde çalışanlar. 5) Elektrik enerji üretim santrallerinin kazan dairesindeki ateşçilik, kül ve kömürlerin taşınması işlerinde çalışanlar. 6) Termik santrallerle her çeşit buhar kazanlarının kazan dairesindeki ateşçilik, kül ve kömürlerin taşınması işlerinde çalışanlar.. 1) Alüminyum oksit üretimi işlerinde çalışanlar. 2) Alüminyum bronzu hazırlama işlerinde çalışanlar. 3) Alüminyum madeni üretimi işlerinde çalışanlar. 1) Demir izabe fabrikalarında cevherin demire çevrilmesi işleriyle boru fabrikalarının fırın ve döküm dairelerinde yapılan işlerinde çalışanlar. 2) Çelikhanelerin çelik yapılan fırınlarıyla bunların teferruat ve eklentilerinden olan ikinci derecedeki fırınlarda ve konvertörlerde yapılan işlerinde çalışanlar. 3) Sıvı haldeki demir ve çeliğin tesisat ve teçhizatla veya mekanik olarak taşınmasına ilişkin işlerde çalışanlar. 4) Sıcak veya sıvı haldeki cürufun taşınması ve işlenmesi işlerinde çalışanlar. 5) Haddehanelerde (soğuk demirle çalışılan haddehaneler hariç), fırınlarda, hadde serilerinde, haddehaneyi kızgın veya sıvı çelik yahut demirle besleyen tesisat ve araçlarla görülen işlerle kızgın halde olan yarı mamul parçaların kesilmesi ve hazırlanması işlerinde çalışanlar. 1) Döküm kalıp ve maçalarının yapılması ve döküme hazır duruma getirilmesi işlerinde çalışanlar. 2) Döküm şarjının hazırlanması ve her çeşit maden eritme (izabe) fırınlarının döküme hazır duruma getirilmesi işlerinde çalışanlar. 3) Maden eritme ve dökme işlerinde çalışanlar. 1) Asit için hammaddelerin hazırlanması işlerinde çalışanlar 2) Asidin yapılma safhalarındaki işlerinde çalışanlar. 3) Baca gazlarından asit elde edilmesi işlerinde çalışanlar. Maden ocakları (elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocakları hariç), kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yer altında yapılan işlerde çalışanlar. 60 gün 60 gün 60 gün 60 gün 180 gün 36 Ocak 2009

18 Kapsamdaki İşler/ İşyerleri 11) Radyoaktif ve radyoiyonizan maddelerle yapılan işler 12) Su altında veya su altında basınçlı hava içinde gerektiren işler 13) Türk Silâhlı Kuvvetleri nde 14) Emniyet ve polis mesleğinde Milli İstihbarat Teşkilâtı nda 15) İtfaiye veya yangın söndürme işleri Doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler veya bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları ile yapılan işlerde çalışanlar. 1) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işlerden metreye kadar derinlik veya 2-3,5 kg/ cm 2 basınçta yapılan işlerde çalışanlar. 2) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işlerden (40 hariç) m. derinlik veya 3, (3,5 hariç) kg/cm 2 basınçta yapılan işlerde çalışanlar. 3) Dalgıçlık işinde çalışanlar Subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma ve uzman erbaşlar Asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen süreler dahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve derecelerdeki emniyet mensupları, Milli İstihbarat Teşkilâtı mensupları. Yangın söndürme işlerinde çalışanlar Kapsamdaki Sigortalılar Eklenecek Gün Sayısı 60 gün 60 gün rının iyileştirilmesi nedeniyle zamanla yıpratıcı olmaktan çıkmış, artık bu işlerde çalışanlara fazladan hizmet ilavesi yapılması, diğer kesimlerde çalışanlar aleyhine bir adaletsizlik oluşturmaya başlamıştır 51. Bu doğrultuda, 5510 sayılı Kanun un 40. maddesinde 5754 sayılı Kanun la yapılan yeni düzenlemeyle sadece Anayasa Mahkemesi nin iptal ettiği hususlar değil, 40. maddedeki tablonun tamamı yeniden ele alınmıştır. Anılan düzenlemeyle, 5510 sayılı Kanun un 40. maddesinin ilk şeklindeki tablonun 1. sırasında sayılan fabrika, atölye, havuz ve depolarda, trafo binalarında çalışanlara ilişkin düzenlemeler oldukça geniş tutulmuş olup, 40. maddenin 5754 sayılı Kanun la değişik şeklindeki tablonun ilk 9 sırasındaki işlerin neredeyse tamamı bu tür işlere ayrılmıştır. Diğer taraftan, 5510 sayılı Kanun un 40. maddesinin ilk şeklindeki tablonun 1. sırasında yer alan demir, çelik, döküm, zehirli, boğucu, yakıcı, öldürücü, patlayıcı gaz ve asit, boya işleri ile gaz maskesi ile çalışmayı gerektiren işler hariç olmak üzere patla- yıcı maddeler yapılması, lokomotif ve gemi kazanı onarılması ve temizlenmesi, gemilerin sintine ve kapalı sarnıçlarında yapılan boya ve raspa işleri fiili hizmet süresi zammı kapsamı dışında tutulmuştur. Ayrıca, ilk defa bu Kanunla kapsama alınmakla birlikte uygulama imkanının dar olması ve uygulamada sıkıntı yaşanacağı gerekçesiyle 5510 sayılı Kanun un 4. maddesinin 1. fıkrasının b bendine tabi sigortalılar kendi adına ve bağımsız olarak çalışanlar) da kapsam dışında bırakılmıştır. 40. maddenin ilk şeklinde yer alan, ancak günümüz şartlarında fiili hizmet zammı mantığına uygun düşmeyen havayollarının uçucu personeli ve lokomotif makinistleri, basın kartı sahibi olmak suretiyle gazetecilik yaparken kamu kurumlarına giren ve bu kurumlarda meslekleriyle ilgili görevde istihdam edilenler, infaz koruma memurları, baş memurları ve diğer personeli ve PTT dağıtıcıları, Tarım Bakanlığı Zirai Mücadele ve Karantina Teşkilatı ile 51) Yusuf Alper, Türk Emeklilik Sisteminde Reform, MERCEK, S. 37, Y. 10, Ocak 2005, s.118; Gerek, s

19 Veteriner Teşkilatı görevlileri, Devlet Tiyatrosu sanatçıları ile Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası üyeleri, dalgıçlar hariç gemi adamları da kapsam dışında tutulmuştur. Yine, aynı tablonun diğer bazı sıralardaki işyerlerinin kapsamı daraltılmış ve prime ödeme gün sayılarına eklenecek prim ödeme gün sayılarında da indirime gidilmiştir 52. Görüleceği üzere fiili hizmet süresi zammı, Anayasa Mahkemesi nin iptal gerekçesi ve üretim teknolojisinde meydana gelen yenilikler dikkate alınarak sadece hizmet akdi ve kamu görevlisi olarak çalışan sigortalılar için ağır, yıpratıcı ve zehirleyici işler bakımından yeniden düzenlenmiştir. Örneğin, tablolar incelendiğinde daha önce fiili hizmet süresi zammından yararlanma hakkı bulunmayan itfaiyeciler bu kapsama alınmışlardır. Fiili hizmet süresi zammından yararlanmak için üç koşulu birden gerçekleştirmek gerekmektedir. Bu zamdan yararlanmak isteyen kişinin 5510 sayılı Kanun un 4. maddesinin 1. fıkrasının a ve c bentlerine tabi olarak (hizmet akdiyle çalışanlar ve kamu görevlileri) sigortalı olması ve Kanunun 40. maddesindeki tablonun orta sütunundaki sigortalılardan olması ilk koşuldur. İkinci olarak, sigortalının çalışmasının fiili hizmet süresi zammı kapsamında değerlendirilebilmesi için, anılan tablonun 13. ve 14. sıralarında belirtilenler hariç sigortalının kapsamdaki işyerleri ve işlerde fiilen çalışması ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalması gerekmektedir ) Çoşkun Saraç, Son Tasarı Işığında 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun Başlıca Yenilikleri, SİCİL, Mart 2008, s.129; Şükran Ertürk, s. 1055; A. Rıza Okur-Hediye Ergin, 5510 sayılı Kanun da Değişiklik Öngören Tarihli Taslağın Değerlendirilmesi, LEGAL İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, C. 4, S.16, Y. 2007, s.1454; htm. 53) Nurşen Caniklioğlu, Prime İlişkin Yükümlülükler, İstihdam Paketi ve Sosyal Güvenlikteki Yeni Düzenlemeler İşletmele- Fiili hizmet süresi zammından yararlanabilmenin üçüncü koşulu ise, sigortalının işinin 40. maddedeki tablonun sol sütununda yer alan işler ve işyerleri arasında olmasıdır. 40. madde çerçevesinde sağlanan bir diğer hak olan yaş indiriminden yararlanabilmek için de söz konusu sigortalıların bu işyerlerinde belirli bir süre prim ödemiş olmaları gerekmektedir. Tablonun 10. sırasındaki madenciler için 1800 gün, diğer sıralardaki sigortalılar için ise 3600 gün prim ödemiş olmak gerekmektedir. Fiili hizmet süresi zammının, 5510 sayılı Kanun un 40. maddesindeki tablonun 13. ve 14. sıralarında yer alan subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma ve uzman erbaşlarla polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve derecelerdeki emniyet mensupları, Milli İstihbarat Teşkilatı mensupları için sekiz yılı, fiili hizmet süresi zammı kapsamındaki diğer sigortalılar için beş yılı geçmemek üzere prim ödeme gün sayısına eklenmesi öngörülmüştür 54. Eklenen sürelerin, üç yılı geçmemek üzere yarısı emeklilik yaş hadlerinden indirilecektir. Tablonun 10. sırasında yer alan yeraltı maden işlerinde çalışanlar için fiili hizmet süresi zammına ilişkin süre sınırı ile yaş haddi indirimindeki süre sınırı uygulanmayacaktır 55. Yaptıkları iş nedeniyle 5510 sayılı Kanun un 40. maddesinde yer alan tabloda belirtilen işyeri ve işlerden aynı anda birden fazlasına tabi olan sigortalılara en yükseğine göre fiili hizmet süresi zammı re Neler Getiriyor? Semineri, TİSK Yayın No:296, s.155; Nüvit Gerek-A. İlhan Oral, Sosyal Güvenlik Hukuku, Açıköğretim Fakültesi Yayını:888, Eskişehir, 2008, s ) 55) Tuncay-Ekmekçi, s Ocak 2009

20 verilir. Anılan tabloda belirtilen sigortalıların ücretsiz izinde geçen süreleri ile tablonun 13. ve 14. sıralarda belirtilen sigortalılar hariç olmak üzere, söz konusu maddede belirtilen işlerde fiilen çalışılmayan ücretli izin, sıhhi izin, yıllık izin, eğitim ve kurs süreleri ile resmi tatil günleri fiili hizmet süresi zammı kapsamında değerlendirilmez İtibari Hizmet Süresi 5510 sayılı Kanun un 5754 sayılı Kanun la değişik 49. maddesine göre, itibari hizmet süresi, bu Kanuna göre bağlanacak aylıklar ve yapılacak toptan ödemelerin hesabında dikkate alınan ancak hiçbir şekilde bu Kanunla tanınan hakları kazanma bakımından gerekli prim ödeme gün sayısı, yaş ve emeklilik ikramiyesinin hesabında dikkate alınmayan bir süredir. Bazı olağanüstü durumlarda, sigortalıların belirli görevlerde 57 geçen zamları hariç, fiili 56) RG, 27010, T.28, , Fiili Hizmet Süresi Zammı Uygulamasının Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, m.9 57) 5510 sayılı Kanun un 49. maddesi uyarınca, sigortalıların aşağıda yazılı görevlerde geçen zamlar hariç, fiili hizmet sürelerinin her yılı için; a) Subay (yedek subay dahil), astsubay, uzman jandarma ve uzman erbaşlardan; 1) Harbi doğuran genel ve kısmi seferberliğe katılanların, harbin ilanından seferberliğin bitim tarihine, 2) Seferberliği gerektiren iç tedip hareketlerine fiilen katılan birliklerde görevli olanların, çarpışmaların başlangıcından seferberliğin sona erdiği tarihe, 3) Harp veya seferberlik ilan edilmeden, Anayasanın 92. maddesi veya Türkiye nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca, yabancı ülkelere gönderilen Türk Silahlı Kuvvetleri nde görev yapanların çarpışma meydana gelmesi halinde, çarpışma süresince veya çarpışma bitmeden dönenler için Türkiye ye dönüş tarihine, kadar geçen tutsaklık süreleri dahil fiili hizmet sürelerinin, b) 4. madde gereği sigortalı sayılanlardan bu fıkranın (a) bendinin (1), (2) ve (3) numaralı alt bentlerinde yazılı hareketlere sivil görevli, er veya erbaş olarak katılanların, bu durumlarda geçen fiili hizmet sürelerinin, bu tarihlerden sonra devam eden tutsaklık sürelerinin, c) Harp halinde düşmana tutsak düşen veya düşman tarafından enterne edilen sigortalılardan Kanunları gereğince, aylıkları ödenmek suretiyle, sözleşmeli personel hariç olmak üzere kurumları ile ilgileri kesilmeyenlerin, bu durumlarda geçen fiili hizmet sürelerinin, her yılı için altı ay itibari hizmet süresi olarak eklenir. Bu nedenlerle eklenecek itibari hizmet sürelerinin toplamı, üç yıldan fazla olamaz. hizmet sürelerinin her yılı için altı ay itibari hizmet süresi eklenir. Bu nedenlerle eklenecek itibari hizmet sürelerinin toplamı, üç yıldan fazla olamaz 58. Burada hemen belirtmeliyiz ki, itibari hizmet süresi uygulaması 5510 sayılı Kanun un 4. maddesinin, 1. fıkrasının c bendi kapsamındaki sigortalılar için geçerlidir. 1.3.Fiili Hizmet Süresi Zammı ve İtibari Hizmet Süresinin 5510 sayılı Kanun Kapsamındaki İştirakçilere Sağladığı Haklar Fiili hizmet süresi zammı ve itibari hizmet süresi sigortalının prim ödeme gün sayısına (aylıkların ve toptan ödemenin hesabına) ve yaş hadlerine etki etmektedir Fiili Hizmet Müddeti Zammı ve İtibari Hizmet Müddetinin Prim Ödeme Gün Sayısına ve Aylığa Etkisi 5510 sayılı Kanun un 40. maddesi uyarınca, fiili hizmet süresi zammından yararlanacak sigortalının prim ödeme gün sayılarına, kapsamdaki işler ve işyerlerinde çalışan geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için karşılarında gösterilen gün sayıları, fiilî hizmet süresi zammı olarak eklenir. 360 günden eksik sürelere ait fiilî hizmet süresi zammı, 360 gün için eklenen fiilî hizmet süresi ile orantılı olarak belirlenir. Çalışmanın fiili hizmet süresi zammı kapsamında değerlendirilebilmesi için, tablonun 13. ve 14. sıralarında belirtilen sigortalılar hariç sigortalının kapsamdaki işyerleri ile birlikte belirtilen işlerde fiilen çalışması ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalması gerekmektedir 59. Kamu idarelerinde pilot olan ve olmayan uçucu, denizaltıcı, dalgıç, kurbağa adam ve paraşütçülerin bu görevlerde geçirdikleri fiili hizmet sürelerinin her yılı için üç ay itibari hizmet süresi eklenir. Bunlardan 49. maddenin 1. fıkrasının (a) bendinin (1) ve (2) numaralı alt bentlerinde gösterilenler için itibari hizmet süresi zamları ayrıca eklenir. 58) Okur- Ergin, s ) Vahap Ünlü, Yeni Sosyal Güvenlik Sistemimizde Fiili Hizmet Süresi Zammı Uygulaması, MESS İşveren Gazetesi, Y. 45, 39