HӘDӘF KURSLARI IX-X SİNİF I QRUP

Transkript

1 1. Nümunədə iltisaqiliyin pozulduğu neçə söz var? Olan olub, keçәn keçib, bәlkә dә, İndi daha kövrәlmәyin yeri yox. Ömrüm boyu belә gәlib mәnimki, Әvvәlindәn biri vardı, biri yox. (N. Kəsəmənli) A) 2 B) 3 C) 5 D) 1 E) 4 Nümunədə iltisaqiliyin pozulduğu sözlər bunlardır: kövrəlməyin, mənimki, ömrüm. Kövrәlmәyin və ömrüm sözlərində sözün kökündəki dəyişikliyə görə, mәnimki sözündə isə qrammatik şəkilçi leksik şəkilçidən əvvəl gəldiyi üçün iltisaqilik pozulub. 2. Cümlələrin birində morfoloji və sintaktik sualı fərqli olan söz işlənib. A) Qərənfil cəsarətlə danışırdı. B) Rayonda böyük mağaza açdılar. C) Çoxun da çox dərdi var. D) Bu ərazidə yeni binalar tikiləcək. E) Dünənki hadisə heç vaxt unudulmayacaq. Çox sözün morfoloji olaraq neçә? sualına cavab verir. C) variantında həmin söz hallanıb sintaktik olaraq sualını dəyişib. 3. Su içmәlidir cümləsində su sözü təsirlik halda düşünülsə içməlidir ifadəsi haqqında doğru fikrləri seçin. 1. İsmi xəbərdir. 2. Quruluşca sadədir. 3. Təsriflənən feildir. 4. Vurğusu dördüncü hecaya düşür. 5. Tərkibindəki şəkilçilər qrammatik omonimliyə malikdir. A) 1, 3, 4 B) 2, 4, 5 C) 1, 3, 5 D) 1, 2, 4 E) 2, 3, 5 Nümunədə su sözü təsirlik halda düşünülsə içilmәlidir sözü feilin vacib şəklində olar. Bu zaman quruluşca sadə təsriflənən feil olar. -malı 2 şəkilçisi feili sifət və feilin vacib şəklinin şəkilçisi, -dır 4 şəkilçisi isə xəbərlik və feilin qrammatik məna növ şəkilçisi olaraq omonimliyə malikdir. 4. Sözlərdə buraxılmış hərflərin düzgün ardıcıllığın müəyyən edin. Prod...ser, uvert...ra, әjd..ha, fövq..ladә A) ü, i, ə, a B) ü, ü, ə, ə C) ü, ü, a, ə D) u, ü, a, ə E) ü, u, a, ə Sözlərin düzgün yazılışı: prodüser, uvertüra, əjdaha, fövqəladə. 5. O, kitabı mәnә verdi cümləsində o əvəzliyindən sonra vergül qoyulmasa, sintaktik əlaqələrin sayı və növü neçə olar? A) 1 uzlaşma, 2 idarə B) 2 yanaşma, 1 idarə C) 1 uzlaşma, 1 idarə, 1 yanaşma D) 2 idarə, 2 yanaşma E) 1 yanaşma, 2 idarə O kitabı (yanaşma) kitabı verdi ( idarə) mənə verdi (idarə) 6. Biri yanlışdır. A) mənimsət(mək) əmr şəkli B) gülümsəyək arzu və əmr şəkli C) tanıyırsa şərt şəkli D) oxudum əmr və xəbər şəkli E) bitirdi indiki və keçmiş zamana aid xəbər şəkli Tanıyırsa sözü feilin indiki zamanda isә hissəciyi ilə işlənən xəbər şəklindədir. 7. Feillərdən biri fərqli qrammatik məna növündədir. A) məktublaşmaq B) halallaşmaq C) oxumaq D) salamlaşmaq E) vidalaşmaq A), B), E) variantları adlardan düzələn feil olduğu üçün, C) variantında isə sadə feil olduğu üçün məlum növdədir. Salamlaşmaq sözü isə qarşılıq növdədir. Təsirli feil olan salamla(maq) sözünə -ş şəkilçisini artırmaqla qarşılıq növ yaranıb. MQT 3 2 www. hedef. edu. az

2 I QRUP IX-X SİNİF 8. Ara sözlə bağlı uyğunluğu müəyyən edin. 1. Nitqin hissələri arasında əlaqə yaradan. 2. Yəqinlik bildirən. 3. Güman bildirən. a. Deməli, bu işdən heç kimin xəbəri yoxdur. b. Yəqin ki, taxıllar vaxtında yığılar. c. Olsun ki, biz də tədbirə qoşulaq. d. İndiki vəziyyətlə, doğrudan da, barışmaq lazımdır. e. Zənnimcə, hər şey yolundadır. A) 1 a; 2 b; 3 d, c B) 1 b; 2 a; 3 d, c C) 1 a; 2 d; 3 b, c D) 1 a, b; 2 d; 3 c E) 1 c; 2 a; 3 b, d 1. Nitqin hissələri arasında əlaqə yaradan demәli 2. Yəqinlik bildirən doğurdan da 3. Güman bildirən yәqin ki, olsun ki 11. Elmi üslub haqqında doğru fikirləri göstərin. 1. Bədii üslub qədər geniş ifadə imkanları qazanmamışdır. 2. Elmi fikir nə qədər mürəkkəb olursa, elmi üslubu başa düşmək də bir o qədər çətinləşir. 3. Məntiqilik, konkretlik, analitiklik əsas göstəriciləridir. 4. Elm sahələrinin müxtəlifliyinə baxmayaraq, bütün elmlərin dili eyni üslubu təşkil edir. 5. Azərbaycan ədəbi dilinin təbiət və texniki elmlər üzrə elmi üslubu humanitar elmlər üzrə üslubundan daha çox inkişaf edib. A) 1, 2, 3 B) 1, 2, 4 C) 2, 4, 5 D) 3, 5 E) 1, 5 1, 2, 4-cü fikirlər elmi üsluba aiddir. 3-cü cümlədəki analitiklik xüsusiyyəti publisistik üsluba xasdır. Azərbaycan ədəbi dilində humanitar elmlər üzrə elmi üslub daha çox inkişaf edib. 9. Həm kökü, həm də başlanğıc forması çıx olan feil hansıdır? A) çıxara`rsa B) çıxara`r C) çıxa`rmış D) çıxarmalı`dır E) çıxa`rmamışam C) variantında çıxarmış öszündə vurğu qəbul edən heca indiki zaman şəkilçisidir. -mış isə imiş hissəciyidir. Belə olan halda çıx sözün həm kökü, həm də başlanğıc formasıdır. 10. Nümunədə hansı durğu işarələri buraxılmışdır? Tәnha çöllәr çılpaq dağ daş hәr şey dilә gәlir Mahmudun halına ağlayırdı. (Elçin) A) tire, 2 vergül B) 2 tire, 3 vergül C) tire, qoşa nöqtə, 3 vergül D) tire, 3 vergül E) tire, qoşa nöqtə, 2 vergül Cümlədə durğu işarələrini bərpa etsək belə olar: Tәnha çöllәr, çılpaq dağ, daş hәr şey dilә gәlir, Mahmudun halına ağlayırdı. 12. Sәhv yazılmış hansı sözün mənası düzgün göstәrilmişdir? A) müsahibə - bəhs sözündəndir, höcətləşmə mənasında işlənir. B) hövlnak vahiməli, qorxu içərisində C) yeknəsəq eyni rəngdə olan, rəngi bir olan, bir-birinə oxşayan D) mətn yazılı nitqin bir parçası E) monastr din mənsublarının yaşaya bildiyi, təsərrüfatı və ərazisi olan kilsə. A) variantında söz düzgün yazılıb izahı səhvdir. B), C) və D) variantlarında sözlərin yazılışı da izahı da düzgündür. E) variantında isə sözün yazılışı səhvdir (monastır yazılmalı idi), izahı isə düzgündür. 13. Mətndə obrazlılığın hansı səviyyədə göstəricisi var? Sellәr çalxalanıb, çaylar daşanda, Daş qopdu, buz axdı, qaya sürüşdü. Tәbiәt bәzәnib cavanlaşanda, Hәr kәsin gәncliyi yadına düşdü. (H. Arif) A) fonetik, leksik B) yalnız leksik C) yalnız fonetik D) fonetik, qrammatik E) fonetik, leksik, qrammatik Nümunədəki intonasiya obrazlılığın fonetik, bədii təsvir vasitələri isə leksik səviyyədə www. hedef. edu. az 3 MQT 3

3 göstəricilərdir. Nümunədə qrammatik səviyyədə göstərici yoxdur. Cavab: A) 14. Tələffüz şəklində verilmiş cümlələrdən birində idi hissəciyi işlənməyib. A) [Ətraf əlvan güllərə bürünürdü] B) [Dərdini gizlincə mənə deyibdi] C) [Uzaxda dayanan dosdum Əliydi] D) [Əsərdi ruhuma sərin bir küləx`] E) [Yanımda igid əsgər durmuşdu] Digər variantlarda idi hissəciyi işlənsə də B) variantında idi hissəciyi yoxdur. Deyibdi sözü deyibdir sözünün tələffüz şəklidir. 15. Həmcins mübtədalı cümləni müəyyənləşdirin. A) Ayaqlarında qısa boğazlı çəkmə, başında iri, tüklü papaq var idi. B) Bağlar arasından cığırla, izlə məktəbə getdiyim günlər olaydı. C) Saxta gülüşlərdən, təbəssümlərdən acığım gəlir. D) Çəltik də gətir, arpa da, buğda da, əkinçi! (M. Ə. Sabir) E) Müdrik adam yetişir, püxtələşir, amma qocalmır. A) variantında çəkmə və papaq sözləri həmcins mübtədalardır. B), C) və D) variantlarında tamamlıq, E) variantında isə xəbərlər həmcinsdir. Cavab: A) 16. Bunlardan biri mürəkkəb xitabın ifadə vasitəsi ola bilər: A) mürəkkəb feili sifət B) qoşma ilə işlənən məsdər C) isimləşmiş sıra sayı D) ismi birləşmələr E) atributivləşmiş isim A), B), C) və E) variantları sadə xitabın ifadə vasitələridir. İsmi birləşmələr isə mürəkkəb xitab ola bilir. 17. Suallardan yalnız birinə təsdiq bildirən ədatla cavab vermək olar: A) İsә hissəciyi feilin əmr şəkli ilə işlənə bilərmi? B) Qeyri-müəyyən təsirlik halda olan isimlərə ədat qoşularmı? C) İmiş hissəciyi feilin şühudi keçmiş zamanı ilə işlədilərmi? D) İdi hissəciyindən sonra imiş hissəciyi artırılarmı? E) Hal şəkilçisindən sonra cəm şəkilçisi gələ bilərmi? A), C), D) və E) variantlarında suallara inkar ədadı ilə cavab vermk olar. B) variantı isə təsdiq inkarı tələb edir. Məs.: Qardaşın maşınmı alıb? 18. Bir cümlədə mübtəda mürəkkəb adla, bir cümlədə mürəkkəb sözlə, iki cümlədə isə məsdər tərkibi ilə ifadə olunmuşdur. Bu halda neçə cümlədə mürəkkəb mübtəda olacaqdır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Mürəkkəb söz sadə cümlə üzvü olur. Mürəkkəb ad və məsdər tərkibi isə mürəkkəb cümlə üzvu yaradır. 1 mürəkkəb ad, 2 məsdər tərkibi 3 mürəkkəb mübtəda deməkdir. 19. Birinci misrada yazılışından fərqli tələffüz olunan sözün fonetik təhlili ilə bağlı düzgün fikirləri seçin. Elә gözәl var bunların içindә, Әlә düşmәz hәrgiz Çinü Maçindә. (M.P. Vaqif) 1. Ahəng qanununa tabedir. 2. Samitərin hamısının qarşılığı vardır. 3. Üçhecalı sözdür, vurğu son hecadadır. 4. Sözdəki saitlərin hamısı qalın və qapalıdır. 5. Sözdə üç [n] səsi vardır. A) 2, 4, 5 B) 1, 2, 3 C) 2, 4 D) 1, 3, 5 E) 2, 5 Nümunədə tələffüzü fərqlənən söz bunların sözüdür. Həmin sözlə bağlı 1, 3 və 5-ci fikirlər doğrudur. MQT 3 4 www. hedef. edu. az

4 I QRUP IX-X SİNİF 20. Budaq cümlənin növünü tapın. Hamı elә fikirlәşirdi ki, mәn yalan danışıram. A) zaman budaq cümləsi B) tamamlıq budaq cümləsi C) təyin budaq cümləsi D) yer budaq cümləsi E) mübtəda budaq cümləsi Nümunə tamamlıq budaq cümləsidir: Hamı elә fikirlәşirdi ki, (nәyi?) mәn yalan danışıram. Mәtni oxuyun vә ci tapşırıqları yerinә yetirin. Nil çayı sahilində yerləşən Heraklion şəhəri əvvəllər Misirin qapısı hesab edilirmiş. Bu liman şəhərindən keçərək hər gün Misirə neçəneçə gəmi daxil olarmış. Dəniz səviyyəsindən cəmi bir metr hündürlükdə salınmış Heraklion, iki min ildən çoxdur ki, dənizin dibindədir. Arxeoloqlar deyilənə görə təsadüf nəticəsində Abukir körfəzində qədim şəhərin qalıqlarını tapmışdılar. Britaniya hərbçiləri tərəfindən vurulmuş Napoleona məxsus gəminin hissələrini dənizin dibindən çıxararkən onlar şəhərin qalıqlarına rast gəlmişlər. Tapıntılar içərsində üç yunan allahının Geparisanın İzidanın Anibusun heykəllərinin qalıqları aşkar edilmişdir. Heraklionun mərkəzində Herkules məbədi salınmışdır. Buradakı məbədlərdən birində üzü heroqlif yazılarla bəzədilmiş məqbərə tapılmışdır. Alimlərin fikrincə, bu heroqliflər tam oxunduqdan sonra çox mətləblər aydınlaşacaqlar. 21. Sonuncu abzasda ədəbi dilin hansı norması pozulmuşdur? (tam cavab) A) fonetik, qrammatik B) fonetik, leksik, qrammatik C) leksik, qrammatik D) leksik E) qrammatik Sonuncu abzasda üzü heroqiliflərlə bəzədilmiş ifadəsində leksik, məbədlər aydınlaşacaqlar ifadəsində isə qrammatik norma pozulmuşdur. 22. Hansı sözlə başlayan cümlədə sәhv yazılmış söz vardır? A) Nil B) Tapıntılar C) Dəniz D) Britaniya E) Arxeoloqlar Tapıntılar sözü ilə başlayan cümlədə içәrsindә sözü içәrisindә şəklində yazılmalı idi. 23. Üçüncü abzasdakı sözlərin morfoloji təhlilinə aid sәhv olan fikri müəyyənləşdirin. A) Bütün əsas nitq hissələrinə aid söz vardır. B) İsmə məxsus qrammatik şəkilçilərin hamısına aid nümunələr işlədilmişdir. C) İsmin bütün hallarına aid şəkilçilər işlədilmişdir. D) Feilin həm təsriflənən, həm də təsriflənməyən forması vardır. E) Feilin quruluşca hər üç növünə aid nümunə vardır. III abzasda isimə aid xəbərlik şəkilçisi işlənməmişdir. 24. Üçüncü abzasda hansı durğu işarələri buraxılmışdır? A) dörd vergül B) qoşa nöqtə, üç vergül C) nöqtəli vergül, iki vergül D) qoşa nöqtə, dörd vergül E) üç vergül III abzasda durğu işarələrini bərpa etsək belə olar: Arxeoloqlar, deyilәnә görә, tәsadüf nәticәsindә Abukir körfәzindә qәdim şәhәrin qalıqlarını tapmışdılar. Britaniya hәrbçilәri tәrәfindәn vurulmuş Napoleona mәxsus gәminin hissәlәrini dәnizin dibindәn çıxararkәn onlar şәhәrin qalıqlarına rast gәlmişlәr. Tapıntılar içәrsindә üç yunan allahının: Geparisanın, İzidanın, Anibusun heykәllәrinin qalıqları aşkar edilmişdir. 25. Birinci abzasın leksik təhlili ilə bağlı sәhv fikri müəyyənləşdirin. A) Həm milli, həm də alınma sözlər işlənmişdir. B) Omonimliyi olan söz işlənmişdir. C) Çoxmənalılığı olan sözlər işlənmişdir. D) Frazeoloji birləşmədən istifadə olunmuşdur. E) Leksik mənası olmayan söz işlədilməmişdir. I abzasda həm milli (keçərək, neçə-neçə), həm də alınma (şəhər, liman) sözlər işlənmişdir. Çay omonimliyi olan sözdür. Qapı, keçmək sözləri çoxmənalı sözlər kimi işlənə bilər. Abzasda köməkçi nitq hissəsi işlənməmişdir. www. hedef. edu. az 5 MQT 3

5 Buna görə də A), B), C) və E) variantları doğru fikirlərdir. Abzasda frazeoloji birləşmə yoxdur. MQT 3 6 www. hedef. edu. az