Vezir-i Azam Sinan Paşa dan gelen kitabdır sene 999

Transkript

1 Lale Uluç Vezir-i Azam Sinan Paşa dan gelen kitabdır sene 999 tenin en üstünde yer alır. En baştaki Kuran nüshalarını diğer kitaplar izler.1 Resimli Osmanlı tarih yazmalarında sıkça görülen Safevi şahının yolladığı hediyeleri Osmanlı sultanına sunan elçilik heyetlerini betimleyen tasvirlerde de, uzun bir sıra halinde hediyeleri taşıyan görevlilerin en başındakilerin ellerinde büyük ve zengin bezemeli ciltleriyle kitaplar dikkati çeker.2 Fars klasikleri, politik ve kişisel ilişkilerde hediye vermeyi elzem kabul eden Osmanlı seçkinlerinin birbirlerine verdiği hediyeler arasında da yer almıştır. Osmanlı yöneticilerinin dönemin sultanına bayramlarda, saray şenliklerinde, görev dönüşü huzura kabullerinde, terfi veya atama gibi durumlarda hediye sunmalarının adet olduğu kaynaklardan anlaşılmaktadır.3 Resimli Fars klasikleri, bu gibi durumlarda da Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi ndeki (TSMK) bir Şahnâme-i Firdevsî nüshasının (R. 1544) ön yan kağıdında bulunan bu ibareden, bu yazmanın 999 ( ) yılında Sinan Paşa tarafından devrin sultanı III. Mehmed e sunulduğu anlaşılmaktadır. Bu kitap gibi zengin malzeme kullanılarak hazırlanmış, gösterişli ve resimli Safevi elyazmaları gerek Safevi elçileri tarafından Osmanlılara verilebilecek, gerek Osmanlı bürokratları tarafından sultana sunulabilecek hediyeler arasında en makbulleri arasında olmuşlardır. Osmanlı yazılı kaynaklarında zengin bezemeli, lüks yazmaların Safevi elçileri tarafından Osmanlı sarayına getirilen en itibarlı hediyeler arasında olduğuna işaret eden ipuçları bulunur. Dönemin Osmanlı tarihlerinde ya da arşiv belgelerindeki hediye listelerinde eğer kitap isimleri varsa, bunlar her zaman lis TSMK H.749, Cilt dış kapağı. Hamse-i Nizâmî, (1591). 2- TSMK H.749, Cilt iç kapağı ve y. 1a, Hamse-i Nizâmî, (1591).

2 Gelenek, Kimlik, Bireşim: Kültürel Kesişmeler ve Sanat Tradition, Identity, Synthesis: Cultural Crossings and Art 3- TSMK H.749, y. 1b Hamse-i Nizâmî (1591) 4- TSMK H.749, y. 2a Hamse-i Nizâmî (1591) 4 3 makbul ve itibarlı hediyeler olmuşlardır. Sultan II. Bayezid in (sal ) yılları arasında verdiği in am ve ihsanlarını listeleyen bir in amat defterinde Sultan a hediye olarak kitap sunup karşılığında ihsan almış olan çok sayıda şahıs bulunur.4 Seyyid Lokman Hünernâme sinde 1539 da Kanuni Sultan Süleyman ın oğulları için düzenlenen sünnet şenliklerini anlatırken şehir halkından da çok sayıda kişinin Sultan a hediyeler sunduğunu kaydeder.5 Mustafa Âli de Şehzade Mehmed in 1582 deki sünnet şenliklerini anlattığı eserinde hediyeler konusuna ayırdığı üçüncü babında Osmanlı vezirlerinin hediyeleri arasında Farsça kitap isimleri de sayar.6 Topkapı koleksiyonundaki 16. yüzyıla ait resimli İran elyazmalarına sonradan eklenen notlardan Yemen Fatihi olarak bilinen Sinan Paşa nın, beşi Şiraz üslubunda olan sekiz resimli Safevi dönemi yazmasının eski sahibi olduğu anlaşılır.7 III. Murad ve oğlu III. Mehmed in saltanatları sırasında ( ; ), 1579 yılından, vefat ettiği 1596 senesine kadar beş dönem sadrazamlık görevinde bulunmuş olan Sinan Paşa, 16. yüzyılın dördüncü çeyreğinde yaşayan en üst düzey, zengin ve güçlü Osmanlı bürokratlarındandır. Şehzade Mehmed in 1582 yılında yapılan ve kutlamaları 52 gün devam eden sünnet düğünü sırasında sadrazam olan Sinan Paşa nın adı hediye listelerinde, Şehzade ye sünnet hediyesi olarak takdim ettiği bir Külliyat-ı Sadî ve bir Hamse-i Nizamî ile birlikte kaydedilmiştir.8 Topkapı koleksiyonundaki, üzerlerinde Sinan Paşa ibaresi bulunan Şiraz üslubunda resimlenmiş 978 ( ) tarihli bir Külliyat-ı Sadî (R. 924) ile 980 ( ) tarihli bir Hamse-i Nizamî (H. 780) büyük bir ihtimalle 1582 sünnet düğününün hediyeleri arasında adı geçen bu Paşa nın Şehzade Mehmed e hediye etmiş olduğu nüshalar olmalıdır. Sinan Paşa 1596 yılında ölmüş ve kayda değer büyüklükteki tüm mal varlığı devlete intikal etmiştir.10 Sinan Paşa nın oğlu da, büyük ihtimalle babası gibi kitaplara düşkün biri olmalıdır; zira Topkapı koleksiyonundaki 1580 civarına tarihlenebilen bir Firdevsî Şahnâmesi nin (H. 1487) üzerinde [10] 55 Sinan Paşa vezir-i azam oğlu getirdiği Şehnâme dir ibaresi yer almaktadır.11 Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi nde 16 yüzyıl Safevi dönemine ait yaklaşık iki yüz adet resimli elyazması bulunmaktadır.12 Bu yazmaların yaklaşık yarısı Şiraz da üretilmiştir. Osmanlı kitap listelerinde en sık rast230

3 Vezir-i Azam Sinan Paşa dan Gelen Kitabdır Sene 999 Lale Uluç lanan Farsça kitap isimleri olan klasikler dikkate alındığında, Şiraz kökenli elyazmalarının sayısı artmakta ve bu kategori dahilindeki kitapların yüzde altmışının Şiraz atölyelerinde hazırlandığı görülmektedir. 13 Topkapı Sarayı Müzesi koleksiyonundaki resimli 16. yüzyıl Safevi yazmalarının yaklaşık yüz tanesinin üzerinde, eserin Osmanlı Sarayı Hazinesi ne girmeden önce Osmanlı yönetici sınıfı mensuplarına ait olduğunu belirten ipuçları (notlar, derkenarlar, kayıt ve mühürler gibi) bulunur. Sözü edilen yüz eserin yine ellisi Şiraz kökenlidir. 16. yüzyılda Osmanlı topraklarına çeşitli nedenlerle yollanan Safevi elçilerinin sayısının oldukça fazla olması, bu tür lüks kitaplara olan talebi artırmış olmalıdır. Hatta bazı yazmalar belli bir zamanda hediye edilebilmeleri için kimi zaman aceleyle tamamlanmış veya daha albenili bir görünüm almaları için yeniden elden geçirilmiştir. Günümüzde minyatürlü yaprakları çıkartılarak değişik koleksiyonlara dağılmış olan bir Firdevsî Şahnâmesi nin metninin son iki sayfası ve karşılıklı sayfalara yerleştirilmiş bitiş tasviri Boston Museum of Fine Arts da (BMFA ), 14 karşılıklı çift sayfaya yerleştirilmiş bir metin arası minyatürü de New York Metropolitan Museum of Art da korunmaktadır (MMA a-d). 15 Eserin Boston da korunan metninin son sayfalarındaki ketebesi ünlü Şirazlı hattat Muhammed el-kıvam el-şirazî imzalıdır ve yazmanın istinsahının tamamlandığı 970 (1562) tarihini verir. Ancak eserin boyutlarını büyütmek için vassale yöntemiyle eklenen sayfa kenarı üzerinde, on satırda düzenlenen tezhipli kartuşlar içine yazılmış olan ikinci ketebesinde 991 (1583) tarihi ve Muhammed bin Taceddin Haydar Müzehhib Şirazî nin adı bulunur. Eserde bulunan bu birbirinden 21 yıl farklı iki tarih yazmanın üretimine ilişkin bir kronolojik çatı oluşturur. Eserin müzehhibi Muhammed Haydar burada, 970 (1562) yılında istinsahı tamamlanan eserin, vassale, tezhip ve resimlerinin, 991 (1583) senesinde, adı zikredilmeyen bazı şahısların himayesinde eklendiğini belirterek bu görkemli nüshanın hazırlanmasının iki etapta gerçekleştirildiğine işaret etmektedir. 16 New York daki savaş sahnesinin (MMA a-d) vassale tekniğiyle eklenmiş sayfa kenarlarına doğru genişletilmesi işlemi de son derece özenli bir şekilde gerçekleştirilmiştir yılında istinsahı tamamlandığı zaman bu çift sayfa kompozisyonun, sadece soldaki sayfasındaki metnin içinde, resim için küçük bir alan bırakılmış olduğu dikkati çeker. Eserin boyutlarının büyütülüp son derece görkemli bir görünüm kazandırıldığı 1580 li yıllarda, dönemin en gösterişli yazmalarında olduğu gibi, tam sayfa boyutunda metin arası minyatürlerle bezenmesi için, hem hattat tarafından cedvel içinde bırakılmış olan minyatür alanı, hem de vassale yöntemiyle genişletilen sayfa kenarları resimlenmiş ve karşılıklı çift sayfaya yerleştirilmiş görkemli boyutlarda bir TSMK H. 780, Cilt dış kapağı Hamse-i Nizâmî, 968 ( ). Hattatı: Mîr Muhsin b. Lutfullah Me ad el-hüseynî el Sabzevarî. 6- TSMK H.780, Cilt iç kapağı Hamse-i Nizâmî, 968 ( ). Hattatı: Mîr Muhsin b. Lutfullah Me ad el-hüseynî el Sabzevarî. 231

4 Gelenek, Kimlik, Bireşim: Kültürel Kesişmeler ve Sanat Tradition, Identity, Synthesis: Cultural Crossings and Art 7- TSMK H. 780, y. 1b Hamse-i Nizâmî, 968 ( ). Hattatı: Mîr Muhsin b. Lutfullah Me ad el-hüseynî el Sabzevarî. 8- TSMK H.780, y. 2a Hamse-i Nizâmî, 968 ( ). Hattatı: Mîr Muhsin b. Lutfullah Me ad el-hüseynî el Sabzevarî. 7 8 minyatür oluşturulmuştur. Eseri muhtemelen önemli bir kişiye verilebilecek bir hediye haline getirebilmek için bir yandan vassale tekniğiyle kitap büyütülürken, bir yandan da bu işlemle genişleyecek alanı da kaplayacak büyüklükte bir minyatürün de ince bir kağıda yapıldığı ve sonradan bu çift sayfadaki tüm boş alanların üzerine yapıştırıldığı anlaşılmaktadır. Bu yazmanın bir Osmanlı sultanına hediye edilmek üzere hazırlandığına işaret eden bazı kanıtlar eserin Boston da korunan ve soylu ve muzaffer bir komutanın ordusunun başında, halkın tezahüratı eşliğinde bir şehre girişi betimlenen çift sayfa bitiş tasvirinde de görülür. Bu resmigeçitte hem ordusunun başındaki soylu kumandanın, hem de askerlerinin serpuşları, Osmanlı üniformalarını belli belirsiz anımsatan tuhaf bir tarzdadır. Kumandanın sarığı Safevi tarzı sarıklara pek benzemez, askerlerin serpuşları ise Osmanlı yeniçeri başlıklarını andırır. Ancak, bu Osmanlı yeniçerilerini çağrıştıran Şiraz figürleri, Osmanlı nakkaşlarınca resmedilmiş olan yeniçerilerle karşılaştırıldığında, aslında bunlara pek de benzemedikleri görülür. Bu durum, Şirazlı sanatçıların Osmanlı yeniçerilerinin giysileri hakkında çok da kesin bilgileri olmadığını gösterir. Bitiş tasvirinin üstüne boydan boya yazılmış övgü mısralarının da bir şaha değil de bir sultana hitaben yazılmış olmaları, 18 bu yazmanın bir kitap tutkunu olan Osmanlı Sultanı III. Murad a hediye edilmek üzere büyütülüp zengin süslerle bezendiğini düşündürtür. 19 Eserin ihtişamının arttırıldığı 1583 yılı da önemli bir tarihtir, zira bundan sadece bir yıl sonra Osmanlı başkenti İstanbul a ulaşan Safevi elçisi İbrahim Han, Şah Muhammed Hüdabende nin barış talep eden mektubunu Sultan III. Murad a sunmuştur. 20 Şimdi maalesef parçalara ayrılmış olan 1562 ve 1583 tarihli bu muhteşem Şahnâme şüphesiz bu maksada çok uygun bir hediye olmalıydı. Benzer bir işlemle boyutları büyütülmüş olan bir diğer Şiraz yazması da Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi nde korunan (1591) tarihinde tamamlanmış bir Hamse-i Nizamî dir (H.749). Ön yan kağıdında, Sinan Paşa ibaresi görülen bu eserin Osmanlı saray hazinesine girmeden önce, 1596 yılında ölen ve Yemen Fatihi olarak tanınan sadrazam Sinan Paşa ya ait olduğu düşünülür. Tüm mal varlığı ölümünden sonra saray tarafından müsadere edilen bu paşanın zengin kütüphanesi de bu vasıtayla devlete intikal etmiş olmalıdır. 21 Eserin istinsahı tamamlandığında mütevazı boyutlu bir yazma olduğu, ancak sonradan vassale tekniğiyle eklenmiş 232

5 Vezir-i Azam Sinan Paşa dan Gelen Kitabdır Sene 999 Lale Uluç dönemin modasına uygun pembe renkli sayfa kenarlarıyla boyunun büyütülüp zamanın gösterişli yazmalarına benzer boyutlara getirildiği anlaşılır (resim 1-2). Eser ayrıca yeni boyutlarına uygun, göz alıcı lake tekniğinde bezeli bir ciltle kaplanmış, içine karşılıklı sayfalar üzerine düzenlenmiş yeni başlangıç ve bitiş tasvirleri ile metnin başına çift sayfalık tezhipli bir serlevha eklenmiş, ve içerdiği altı ketebenin kenarlarıyla alt kısmındaki boşluklar, insan figürleri de içeren kalem-i siyahî resimlerle bezenmiştir. Ketebe sayfalarındaki mürekkep resimlerin dışında kalan eklemelerin tümünün üslup özellikleri bunların Şiraz da yapıldığına açıkça tanıklık eder. Horasan bölgesinde daha yaygın olan bir üslubu çağrıştırmakta olan kalem-i siyahî desenler ise muhtemelen Şiraz da çalışmış Horasanlı bir sanatçıya ait olmalıdır. 22 Yazmanın boyutlarının büyütülmesi sırasında eklenen ve Şiraz üslubunda oldukları bir bakışta anlaşılabilen takdim ve bitiş tasvirleri bu eser için özel olarak yapılmak yerine, mevcut malzemeden seçilmiş olmalıdır. Her biri farklı ebatlarda olan bu dört tasvir aynı boyutlarda iki çift resim oluşturacak şekilde büyütülmüş, yazmanın başlangıç ve bitişinde karşılıklı sayfalara yerleştirilmiş ve etraflarına çerçeve tezhip yapılarak sayfaların bir bütünlük göstermesi sağlanmıştır. Tasvirlerdeki olaylar da Nizamî nin Hamse sindeki konulardan seçilmediği gibi, olağan takdim ve bitiş tasvirlerinde sıklıkla görülen, saray eğlencesi yada bir soylunun avlanması gibi karakteristik saray konularından da değildir. Takdim tasvirinin sol sayfası Nizamî nin Hamse sinin başına eklenmiş olmasına rağmen Câmî nin Yusuf ile Züleyha sında anlattığı şekilde, zincire vurulmuş Züleyha yı etrafında hizmetkarlarıyla betimler; sağ sayfasında ise bir hükümdarın huzurunda oturan, kaplan derisi kaftanı ve leopar başlığıyla kolayca tanınan Rüstem, bu resmin Firdevsî nin Şahnâme sinin bir nüshası için hazırlanmış olduğunu gösterir (resim 3-4). Hem orijinal resimler hem de yapılan ilaveler dönemin tipik Şiraz üslubundadır. Eserin tezhibi de keza Şiraz ın karakteristik özelliklerini yansıtır. 23 Eserin zengin malzemeyle bezeli seçkin bir yazma haline getirilmesi için geçirdiği değişikliklerden en göz alıcısı olan cildinin saray işine tıpatıp benzeyen lake tekniğinde bezemeli dış kapaklarına, 16. yüzyılın ikinci yarısında Şiraz da yapılan tüm ciltlerde bulunan tipik Şiraz işi, deri ve bol altın yaldızlı iç kapaklar eşlik ettiği için bu cildin de Şiraz ürünü olduğu anlaşılır. Bütün bu özellikler eserin aceleyle bir Osmanlı yüksek memuruna, muhtemelen Yemen Fatihi vezir-i azam Sinan Paşa ya, hediye edilmeye uygun hale getirilmek için büyütülüp zenginleştirilmiş olduğunu düşündürür TSMK, R. 1544, Cilt dış kapağı Şahnâme-i (1576). 10- TSMK R.1544, Cilt iç kapağı Şahnâme-i (1576). 233

6 Gelenek, Kimlik, Bireşim: Kültürel Kesişmeler ve Sanat Tradition, Identity, Synthesis: Cultural Crossings and Art 11- TSMK R.1544, y. 1b Şahnâme-i (1576). 12- TSMK R.1544, y. 2a Şahnâme-i (1576). 13- TSMK R.1544, y. 201b Şahnâme-i (1576). Rüstem in Bijen I kuyudan kurtarması Sinan Paşa ibaresi Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi nde bulunan ve tamamlanmasından sonra bir alıcıya daha çekici görünmesi için zenginleştirilmiş ikinci bir Hamse-i Nizamî nüshasının (H. 780) ön yan kağıdında daha görülür (resim 5-8). 968 ( ) yılında Mîr Muhsin b. Lutfullah Me ad el-hüseynî el Sabzevarî hattıyla istinsah edilmiş olan eserde minyatürlü bazı sayfaların kenarları Sabzevar da kullanıldığı düşünülen, kalıpla püskürtme (aks) tekniğinde bezenmiştir li yılların Şiraz üslubunda olan minyatürlerin ise metinle ilgisi yoktur ve mesnevilerin başındaki boş yapraklara yapıştırılmıştır. Ön yan kağıdında vezir-i azam Sinan Paşa dan gelen kitabdır sene 999 ibaresi bulunan 16 Zilkade 983 (16 Şubat 1576) tarihli Şahnâme-i Firdevsî nüshasında (R. 1544) hattat adı, ya da hazırlandığı merkeze dair herhangi bir bilgi bulunmaz. Şiraz da hazırlanmadığı açıkca görülen bu yazmanın cildinin gerek iç, gerek dış kapakları Sabzevarlı bir hattat tarafından istinsah edilmiş, ve Sinan Paşa nın mülkiyet kaydını taşıyan Hamse-i Nizamî nüshasının (H. 780) cildinin iç ve dış kapaklarına benzer (resim 9, 10). Ancak gerek 36.5 x 23.8 cm. boyutlarıyla, gerek zengin be234

7 Vezir-i Azam Sinan Paşa dan Gelen Kitabdır Sene 999 Lale Uluç 14- TSMK R.1544, y. 487a Şahnâme-i Firdevsî, 983 (1576). İskender in ölümü. 15- TSMK R.1544, y. 486b Şahnâme-i Firdevsî, 983 (1576). İskender in ölümü zemeleriyle bu dönemde Şiraz da hazırlanan büyük boyutlu ve değerli malzemeler kullanılarak hazırlanmış resimli kitapları andıran bu Şahnâme nüshasında da Şiraz da özellikle Safevi saray yazmalarına benzetilerek hazırlanan bol tezhipli elyazmaları gibi karşılıklı sayfalara yerleştirilmiş çift sayfalık bir takdim tasviri (y. 1b2a) (resim 11, 12) ve bunu takip eden yine çift sayfalık bir serlevha yer alır (y. 2b-3a). Ayrıca kitabın ön kapağı açılır açılmaz görülen ön yan kağıdı da (y. 1a) silme altın yaldız halkâr motifleriyle bezelidir ve serlevhasından sonra tezhipli madalyonların bulunduğu bir çift sayfa (y. 3b-4a) daha bulunur. Horasan daki bir merkezde hazırlanmış olabileceği düşünülen ve 19 adet metin arası minyatürü de (resim 13) içeren bu gösterişli Şahnâme nüshası, bütün bunlara ilaveten, sayfa kenarları altın yaldız halkar bezemeli bir bitiş tasviriyle (resim 14-15) sona erer. Bu durum 16. yüzyılın son çeyreğinde Safevi saray yazmalarını model alan gösterişli yazmaların Şiraz haricindeki başka merkezlerde de hazırlandığını ve bu yazmaların Osmanlıların kütüphanelerinde, belki de baş köşelerde, yer aldığını gösterir. 235

8 Gelenek, Kimlik, Bireşim: Kültürel Kesişmeler ve Sanat Tradition, Identity, Synthesis: Cultural Crossings and Art The Book from the Grand Vizier Sinan Paşa Year 999 The inscription the book from the grand vizier Sinan Paşa year 999 found on the flyleaf of an illustrated Safavid Shahnama of Firdausi indicates that it was presented to the Ottoman Sultan Mehmed III by the grand vizier of the time, Sinan Paşa. A number of Safavid luxury manuscripts presently in the Topkapı Palace Museum Library bear similar notes, showing that they were owned by various individuals before entering the Ottoman Treasury. Persian luxury manuscripts were among the most desirable diplomatic gifts for the Ottoman sultans that could be presented either by Ottoman officials or by Safavid envoys. The numerous Safavid delegations that were sent to the Ottoman domains in the sixteenth century combined with the desirability of luxury manuscripts at the Ottoman court must have increased the demand for these manuscripts considerably, as a result of which some Shiraz manuscripts may have been completed or transformed into a luxury copy rather in a hurry. Others may have been produced with the Ottoman market in mind. This paper analyzes two sixteenth century Shiraz manuscripts that were enlarged after they were completed possibly to finally belong to an Ottoman library. 1 Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, D. 1546, D. 2211/1, D. 4057, D Seyyid Lokman, Şehnâme-i Selim Hân (Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi A. 3595, y. 53b ve 54a) ve Seyyid Lokman, Şehinşehnâme, C. 1, 989 (1581) (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi F. 1404, y. 41b ve 42a). Bkz. Ivan Stchoukine, La Peinture turque d aprés les manuscrits illustrés. I re Partie: De Sulayman I re à Osman II, , Paris: P. Geuthner, 1966, 1: lev. XXX; S. Blair ve J. M. Bloom, The Art and Architecture of Islam , New Haven: Yale University Press, 1994, s. 246, res. 308; F. Çağman ve Z. Tanındı, Topkapı Sarayı Müzesi İslam Minyatürleri, İstanbul: Tercüman Kültür ve Sanat Yayınları, 1979, res ; N. Atasoy ve F. Çağman, Turkish Miniature Painting, İstanbul: R.C.D. Cultural Institute, 1974, res. 18; Lâle Uluç, Türkmen Valiler, Şirazlı Ustalar, Osmanlı Okurlar: XVI. Yüzyıl Şiraz Elyazmaları, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2006, s , res Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî (Ed. Mehmet İpşirli), 2 cilt, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1989, C. 2, s. 532 yazarın kanun-ı kadim üzre diyerek bu adeti dile getirdiği birçok yerden biridir. Ayrıca bkz. Cornell H. Fleischer, Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire: The Historian Mustafa Ali ( ), Princeton: Princeton University Press, 1986, s İsmail Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi II, Kuruluştan Tanzimat a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988, s. 31, n Seyyid Lokman, Hünernâme (TSMK H.1524, C. 2, y. 94b ve 130b); bkz. Derin Terzioğlu, The Imperial Circumcision Festival of 1582: An Interpretation, Muqarnas 12 (1995), s Mustafa Âli, Câmi u l-buhûr der Mecâlis-i Sûr, 994 ( ) (Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi B. 203, y. 24b-36b); Mustafa Âlî (Gelibolulu), Câmi u l-buhûr der Mecâlis-i Sûr, (Ed. A. Öztekin) Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1996, y ve ; Orhan Ş. Gökyay, Bir Saltanat Düğünü, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllığı 1 (1986): s ; Fleischer, Bureaucrat and Intellectual, s. 107; Mustafa Âli nin zikrettiği listedeki hediyeler Topkapı Sarayı Müzesi Arşivindeki 1582 sünnet düğününün hediye listesindekiler ile hemen hemen aynıdır (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi D. 9614). 7 H. 1481: 950 (1543) tarihli bir Firdevsî Şahnâme si; H. 780: 980 ( ) tarihli bir Nizâmî Hamse si; H. 403: Kazvinî nin Acaib-ül Mahlukat ının 976 ( ) tarihli bir nüshası; R. 924: 978 ( ) tarihli bir Sadî Külliyat ı; H. 749: (1591) tarihli bir Nizâmî Hamse si; R. 1026: Assar ın Mihr ü Müşteri sinin 1580 civarına tarihlenebilen bir nüshası; H. 1505: civarına tarihlenebilen bir Firdevsî Şahnâme si; ve R. 1544: 983 (1576) tarihli bir Firdevsî Şahnâme si. 8 Gökyay, Bir Saltanat Düğünü, s R. 924 un ön yan kağıdındaki ikinci bir notta da Külliyât-ı Sadî, peşkeş-i veled-i Mir Abdullah Mahmud Şehristani (Mir Abdullah Mahmud Şehristani nin oğlunun hediyesi olan Sadî Külliyat ı) ibaresi yer alır. Bu not, elyazmasının Sinan Paşa ya Erzurum daki Doğu Merkezi nde Safevi delegasyonundaki bir şahıs tarafından bir önceki yılda hediye edilmiş olması ihtimalini düşündürür. 10 Selânikî, Tarih-i Selânikî, 2: 585; H. İsmail Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1947, c. 3, s Sinan Paşa nın muhallefatı mevcut olmasına rağmen içinde kitap listesi bulunmaz. Tahsin Öz, Topkapı Sarayı Müzesinde Yemen Fatihi Sinan Paşa Arşivi, Ankara, Sinan Paşa nın hamiliği için bkz. F. Çağman ve Z. Tanındı, Remarks on some Manuscripts from the Topkapı Palace Treasury in the Context of Ottoman-Safavid Relations, Muqarnas 13 (1996), s. 145, n E. Fehmi Karatay, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Kataloğu, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi, 1961; F. Çağman ve Z. Tanındı, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Minyatürlü Yazmalar Kataloğu (yayına hazırlanmakta). 13 Uluç, Türkmen Valiler, s K. Ananda Coomaraswamy, Les Miniatures Orientales de la Collection Goloubew au Museum of Fine Arts de Boston = Ars Asiatica 13, Paris, 1929, s ; Uluç, Türkmen Valiler, s , res Bu çift sayfa minyatür önceki yayınlarda Osmanlı saray atölyelerine atfedilmiştir. Bkz. Ernst J. Grube, Four Pages from a Turkish 16th Century Shahnamah in the Collection of the Metropolitan Museum of Art in New York, Beitrage zur Kunstgeschichte Asiens. In Memoriam Ernst Diez (Ed. Oktay Aslanapa), İstanbul: Sanat Tarihi Enstitüsü, 1963, s ; Ernst J. Grube, The Ottoman Empire, The Metropolitan Museum of Art Bulletin 25 (January 1968), s ; Stchoukine, La Peinture turque, s ; Anthony Welch, Calligraphy in the Arts of the Muslim World, Austin: University of Texas Press, 1979, s Yazmanın Şiraz a atfedilmesini gerektiren sebepler için bkz. Lâle Uluç, A Persian Epic, Perhaps for the Ottoman Sultan, Metropolitan Museum Journal 29 (1994), s ; Uluç, Türkmen Valiler, s. 326, res Coomaraswamy, Collection Goloubew, s , lev. LVI, LVII; Welch, Calligraphy, s Coomaraswamy, Collection Goloubew, lev. LIV, LV. 18 Bu mısraların Fransızca tercümesi için bkz. Coomaraswamy, Collection Goloubew, s Uluç, A Persian Epic, s Selânikî, Tarih-i Selânikî, C. 1, s Danişmend, Osmanlı Tarihi, C. 3, s. 163; Selânikî, Tarih-i Selânikî, C. 2, s. 585; Çağman - Tanındı, Remarks on Some Manuscripts, s. 145, n Leyla Diba, bu elyazmasının ya Horasan ya da İsfahan da büyütülüp, daha gösterişli bir ciltle kaplandığını düşünmektedir: Lacquerwork of Safavid Persia and Its Relationship to Persian Painting, Doktora Tezi, New York University, 1994, kat. no. 49, s Uluç, Türkmen Valiler, s , res