HANE LERDEN NUMARALI EV LERE

Transkript

1 HANE LERDEN NUMARALI EV LERE Osman Nuri Ergin den 1927 İstanbul u Bina ve Arazi Cetvelleri İstanbul a hizmet ibadettir İstanbul un Cadde ve Sokak isimlerinin bir kısmı tarihten gelmektedir, bir kısmı da Osman Nuri Ergin in İstanbul a hediyesidir Her daim eksikliklerini duyduğum babam Kore Gazisi Mehmet Ercüment Ölçer ve annem Sevim Ölçer in aziz hatıralarına. Erol Ölçer

2 Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları Kitap No: 36 Yayın Danışmanı Ömer Arısoy Koordinasyon Erdem Z. İskenderoğlu Veli Koç Hane lerden Numaralı Ev lere Osman Nuri Ergin den 1927 İstanbulu Bina ve Arazi Cetvelleri Erol Ölçer Editör Ali Adem Yörük ISBN TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: Baskı İstanbul, Temmuz 2015 Görsel Malzeme Erol Ölçer Sokak Tabelası Arşivi Atatürk Kitaplığı Harita Arşivi Encümen Arşivi Eyüp Belediyesi Arşivi Ara Güler Arşivi İETT Arşivi Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Kitap Tasarım Salih Pulcu Tasarım Uygulama Recep Önder Baskı-Cilt Seçil Ofset Matbaacılık Yüzyıl Mh. Matbaacılar Sitesi 4. Cadde No: 77 Bağcılar İstanbul Sertifika No:

3 HANE LERDEN NUMARALI EV LERE Osman Nuri Ergin den 1927 İstanbul u Bina ve Arazi Cetvelleri EROL ÖLÇER

4

5 TAKDİM Kıymetli okurlar; Bilindiği gibi tarih konusundaki çalışmalar bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de giderek gelişiyor ve çeşitleniyor. Özellikle sosyal tarih çalışmaları, geçmiş hayatımızın kökenlerine eğilerek bizlere her gün yeni bilgiler getiriyor. Bizler, o bilgilerle bugünkü hayatımızın niteliğini ve gelişim çizgisini daha net görebiliyoruz. Bugün burada olan hayatımızın, nerelerden geçip buraya kadar geldiğini bütün canlılığıyla tespit edebiliyoruz. Böyle olunca, hayatımızın bundan sonra nasıl ilerleyebileceğine dair fikirler ve projeksiyonlar da geliştirebiliyoruz. Zeytinburnu Belediyesi olarak bizler, kültür yayıncılığımızın önemli bir unsuru olan sosyal tarih çalışmalarımızı daima bu perspektifle ele aldık. Bu alanda artık hacimli bir kütüphaneye doğru ilerliyoruz. İstiyoruz ki, geçmişimizin renkli hayat safhaları tarihin tozlu raflarında kalmasın. Gün yüzüne çıksın. Sosyal tarihimizin ulaşılabilen en derin noktalarını bulup gün yüzüne çıkaralım ve kültür-sanat kamuoyunun dikkatine sunalım. Bu arada akademi hayatımızın da kaynak birikimine katkıda bulunalım yılında ilk kez gerçekleştirilen nüfus sayımında, sayımın önemli bir unsuru olan evlerin numaralandırılması çalışması aynı zamanda oldukça ilginç toplumsal ve kentsel manzaralar da içeriyor. Bu çalışmada, dönemin ünlü siması Mektupçu Osman Bey olarak tanınan Osman Nuri Ergin in üstlendiği görev kritik bir öneme sahip. Ekibiyle birlikte bütün İstanbul u, bu arada Zeytinburnu nu da gezerek sokakları ve binaları kayıt altına alan Mektupçu nun çalışmaları, sıra dışı bir kültür tarihi yolculuğu anlamına gelmektedir. Zeytinburnu Belediyesi olarak kütüphanemize önemli bir kaynak eser kazandırmanın gururunu yaşarken, okurlarımızı bu renkli ve maceralı yolculuğa davet ediyoruz. Bu vesileyle çalışmanın sahibi Sn. Erol Ölçer beyefendiye minnettarız. İyi okumalar. MURAT AYDIN Zeytinburnu Belediye Başkan

6 ÖNSÖZ İstanbul un, çocukluğumun geçtiği, bazı mekanları bende pek çok derin izler bırakmıştır. Baba evimin bulunduğu Ayvansaray daki Yatağan Hamam Sokak, anneannemin evinin bulunduğu Zincirlikuyu daki Büyükdere Caddesi, kayınvalidemin şu anda dahi oturduğu Samatya daki Sancaktar Tekkesi Sokağı, ailemin Eminönü nde alışverişe gidip geldiği Mısır Çarşısı ve Yemiş İskelesi civarı, Unkapanı yolu hayalimde hâlâ hoş anıları olan yerlerdir. Bugün bu mekanlara baktığımda pek çok değişiklikler olduğunu, hatta bazı yerlerin yok olup gittiğini görüyorum. Benim için en acı olanı ise çeşitli nedenlerle yok edilen sokak ve caddelerdir. İstanbul da oturanların mutfak erzakı, aşurelik ve kuruyemiş aldığı Eminönü Meydanı, Yemiş İskelesi ve civarı sokakları bugün yoktur, hiç uğruna yok edilmiştir lı yıllarda rehabilitasyon adı altında yol ve meydan çalışmalarında sokaklar yok edilmiş, sokakta bulunan tüm binalar, tarihi eserler de yitip gitmiştir. Örneğin Eminönü Balık İskelesi civarında, Peynirci Akif Sokağı ndaki Balık İskelesi Mescidi (İzzet Paşa Mescidi) yol genişletme çalışmaları adı altında yok yere yıkılmıştır. Peynirci Sokağı 1985 senesinde tüm binalarıyla yıkılıp tarihe gömülmüştür. Bugün arsası otopark olarak kullanılmaktadır yılındaki 1. Haliç Nazım Planı ile Haliç kıyıları temizlenecek denilerek, bütün Haliç kıyıları yıkılmış, 1 milyon kilometrekare alan açılmıştır. Aynı zamanda Haliç le özdeşleşmiş birçok tarihi eser ve bina yıkılmış, sokaklar yok edilmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren 1985 yılına kadar İstanbul Sokak envanterinde yerini almış, bu arada ismi değişmemiş birçok sokak 1985 yıkımlarına kurban gitmiştir. Bu sokaklarda doğup büyüyen, iş hayatı olan, bir şekilde bu sokaklarda yaşanmışlıkları bulunanların adeta hafızaları boşaltılmıştır. Peynirci Akif Sokağı, Yoğurtçu Hüseyin Sokağı, Yemiş İskelesi Sokağı, Çardak Caddesi, Soğancıbaşı Sokağı, Duygu Sokağı, Demiryol Sokağı, Tuğlacı Rüstem Sokağı, Parmak Üzümü Sokağı, Yavuz İskelesi Sokağı, Cibali İskelesi Sokağı, Fener İskele Caddesi, Simitçi Veli Sokağı, Balat Kayık İskelesi Sokağı, Karabaş Hüseyin Sokağı, Marangoz Rüştü Sokağı, Karbon Sokağı, Cacık Sokağı ve Abdülvedut Çeşmesi Sokağı bu sokaklardan sadece birkaçıdır. Son dönem Osmanlı tarihi ve Cumhuriyet tarihi, İstanbul daki imar faaliyetleri bakımından incelendiğinde buna benzer sayısız örnek bulunacaktır. Bu aynı zamanda şehrin hafızasının silinmesi demektedir. Günümüzde de kentsel dönüşüm çalışmaları veya başka şekillerde şehrin dokusunu etkileyecek faaliyetlerin bu bakımdan tekrar düşünülmesi, ciddiyetle tartışılarak ondan sonra adımlar atılması önümüzde duran tarihi bir vecibedir. Sokaklar şehirlerin hafızasıdır hakikatini tekrar hatırlamalı ve akılda tutmalıyız.

7 Bende İstanbul a ilişkin hassasiyetlerin doğması çocukluk yıllarına kadar geri gitmektedir; ancak Osman Nuri Ergin in eserleriyle tanıştıktan sonra bu konularda ciddi seviyede bilgi sahibi olmanın gerekliliğini hemen anladım. Gençlik yıllarımdan itibaren, Osman Nuri Ergin in eserleri ve çalışmalarının izini hayranlıkla sürdüm. Son yıllarda bu gayretlerim meyve vermeye başladı. İstanbul un eski ve yeni sokak adlarına dair çalışmamı Şehir Sokak Hafıza- Kuyulu dan Biçkiyurdu na Osman Nuri Ergin le İstanbul Sokak Adları adıyla yayınlamak nasip oldu. Elinizdeki kitap ise, yine Osman Nuri Ergin in büyük emekleriyle gerçekleştirilmiş olan, 1927 senesi İstanbul bina sayımına ait istatistikleri konu almaktadır. Çalışmamızın ana kaynağı, 1927 Nüfus Tahriri hazırlık çalışmaları kapsamında İstanbul da yapılan nümerotaj esnasında, başında Osman Nuri Ergin in bulunduğu Şehremaneti Nümerotaj Hey eti nin hazırladığı bina ve arazi istatistik cetvelleridir. Bu cetvellerde 90 mıntıka, küsur sokak ve caddede bulunan binalar mahiyet, kat adedi ve yapı türü bakımından sıralanmıştır yılında, İstatistik Umum Müdürü Camille Jacquart, esas müfredât cedâvili semt, mıntıka ve sokak itibariyle Emanet-i aliyyeleri tarafından tab ve neşr edilirse çok kıymetdâr ve müfîd bir hizmet ifa edilmiş olacaktır, bu cedvellerdeki metodik tedkikat mahsulü olan malumat-ı adediye; İstanbul şehrinin topoğrafyası, sıhhî şerâiti, inkişâfı ve idaresi ile alakadâr olan her nev teşkilat ve erbâb-ı ilm için pek yüksek bir ehemmiyet arz eder ifadeleriyle bunların İstanbul araştırmaları bakımından önemine dikkat çekmiş ve basılmasının gerekliliğine işaret etmişti. Jacquart ın dileği 87 yıl sonra yerini bulmaktadır. Çalışmamız esas itibariyle bu istatistik cetvellerinin yeni harflere aktarılmasından ibarettir. İstanbul Bina Kütüğü ne Dair Birkaç Söz başlıklı giriş yazısında, kaynağımızın güvenilirliğini ispat sadedinde cetvellerin hazırlanma süreci anlatılmış ve çalışmamızda takip edilen usulle ilgili hususlar sıralanmış; nümerotaj ve Osman Nuri Ergin le ilgili önemli vesikalara yer verilmiştir. Giriş yazısından sonra, kronolojik olarak nüfus tahriri çalışmalarının aşamalarını belirten gazete haberleri gelmekte; peşi sıra kitabın gövdesini oluşturan, 90 mıntıkaya ait istatistik cetvelleri teker teker sıralanmaktadır. Eski sokak levhaları, haritalar; çeşme, cami, karakol, hamam, mezarlık veya sokağın genel görünümünü veren eski ya da yeni fotoğraflarla bu bölümü renklendirmeye çalıştık. Bu çalışmamıza da tamamlayıcı nitelikte bazı eklerin konulmasını uygun gördük. Tahrir Memurlarına Mahsus Mufassal Talimatname ve İstanbul Şehremaneti nden gönderilmiş istatistiki verilerin 1928 yılına ait İhsâî Yıllık ta yer alan hulasaları, 1927 nümerotaj çalışmaları çerçevesinde önem taşıyan vesikalardır. İstatistik cetvellerindeki kayıtlar esas alınarak ve mümkün mertebe bugünkü durumları da belirtilerek hazırlanmış 1927 senesi itibariyle İstanbul hamamları ve İstanbul karakollarına ait listeler, be-

8 nim özel ilgimden kaynaklanmaktadır. Cetvellerdeki ev, ahır, baraka, bekar odası, dükkan gibi binaların günümüzde takibi neredeyse imkansızdır veya uzun soluklu özel çabalara muhtaçtır. Cami, han ve mektepler ise tüketici olmamakla beraber çeşitli çalışmalara konu olmuştur. İstatistik cetvellerine göre 1927 yılında İstanbul da 140 hamam, 143 karakol bulunmaktaydı yılına ait İhsâî Yıllık ile 1934 tarihli İstanbul Şehri Rehberi nde de aynı sayılar verilmiştir. İstanbul hamamları listesini hazırlarken Hamamcı Şinası lakaplı Şinasi Akbatu ( İstanbul Hamamları, 1967 ve 1973 İstanbul İl Yıllığı) ile M. Nermi Haskan ın İstanbul Hamamları (İstanbul, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 1995) çalışmalarını istatistik cetvellerinden çıkardığım kayıtlarla karşılaştırdım. İstanbul karakolları konusunda Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü nden Doç. Dr. Aynur Çiftçi Hanımın yardımlarını gördüm. Kendisi yüksek lisans tezi ile çeşitli ansiklopedi ve dergilerde yazdığı yazıları paylaştığı gibi sözlü bilgiler de verdi. Ahşap, kargir veya yarı kargir olarak yapılan karakol binalarının bir kısmı zaman içerisinde yıkılmış, aynı yere yine karakol yapılmıştır. Bazı karakolların isimleri ve polis karakolu mu, belediye zabıta karakolu mu, nokta karakolu mu olduğu bilinmemektedir. Eklere İstanbul un imar meselesiyle ilgili ufuk açıcı birkaç yazıyı da aldık. Bunlar, Mimar Kemaleddin Bey in Eski İstanbul ve İmar-ı Belde Belâsı ve İmar-ı Belde Fikrinin Yanlış Tatbikinden Mütevellid Tahribat başlıklı kıymetli yazıları ile Celal Esad Bey in (Arseven) Yarınki İstanbul: İstanbul u Nasıl İmar Etmeli başlıklı kıymetli tefrikasıdır. Kitabımızın son eki Osmanlı Devleti döneminde, İstanbul da bina numaraları ve sokak levhalarıyla ilgili yapılmış çalışmalara dair muhtelif arşiv vesikalarından oluşmaktadır: Mösyö P. Duran ın 1854 yılındaki tarihi girişiminin bütün ayrıntıları, çıkan sorunlar, sokak levhası muharrirlerinin haftalıkları, yıpranan levhaların değiştirilmesi, merkezi Viyana da bulunan lirwerke adlı şirketin teklifi; Selanik, İzmir, Beyrut, Suriye ve Bağdat vilayetleri merkez kazalarındaki müsakkafatın tahrir ve tahmini Şehir Sokak Hafıza adlı kitabımızın devamı niteliğindeki İstanbul Bina Kütüğü nü hazırlarken çok büyük bir zevkle çalıştım. Bildiğim, yaşadığım yerlere ait kısımlarda hissettiğim mutluluğun tarifi mümkün değil!. Ümidim odur ki, İstanbul Bina Kütüğü İstanbul sevdalılarının hafızasını canlandıracaktır. Hele o sokaklarda hatıraları olan insanların gözlerindeki ışıltıyı şimdiden görebiliyorum. Tüm İstanbul sevdalılarına bir nebze hizmette bulunabildimse ne mutlu bana! Camille Jacquart ın da belirttiği gibi, İstanbul Bina Kütüğü; İstanbul un topoğrafyası, sıhhî şartları, inkişafı ve idaresi ile alakadar her tür kurum ve bilim adamı için büyük öneme sahiptir. İstanbul Bina Kütüğü nün İstanbul araştırmaları için temel başvuru kitaplarından biri olacağına inanıyorum.

9 Cumhuriyetin ilk yıllarında, İstanbul sokaklarıyla ilgili çalışmaların en önemli şahsiyeti İstanbul a tarifsiz pek çok hizmeti bulunan Osman Nuri Ergin dir. Hangi kaynağa uzansanız, hangi gazeteyi karıştırsanız, hangi arşivi yoklasanız, hangi sokağın başına varsanız eğer katman katman İstanbul a bakmayı öğrenmişseniz karşınıza Mektupçu Osman Bey çıkacaktır. Çalışmalarının bir kısmını anlatmaya çalıştığım Şehir Sokak Hafıza da belirttiğim gibi, adeta İstanbul sokaklarına imzasını atmıştır. İstatistik cetvellerinin hazırlanmasında da onun fikirleri ve emeklerinin ilk sırada sayılması gerekliliği her türlü izahtan varestedir. Şehir Sokak Hafıza dan sonra, onun büyük emekler verdiği başka bir faaliyetin neticesinde ortaya çıkmış bina kütüğünü de yayınlamaktan büyük bir kıvanç duymaktayım. İstanbul a hizmetlerini minnet ve şükranla yad ediyorum. Ruhu şâd ü handan olsun. Her daim rahmetle anılsın. Kitabın bu haliyle ortaya çıkması birçok İstanbul muhibbinin yardımlarıyla mümkün olmuştur. İstatistik cetvellerinden beni haberdar edip çalışmaya başlamama vesile olan Sinan Sümbül e ve Selahattin Öztürk e, teşviklerinden dolayı Gökhan Yörük e, İstanbul karakollarına dair bilgilerini paylaşan Doç. Dr. Aynur Çiftçi Hanım a, kitabın adı konusundaki kanaatimizi pekiştiren Serhat Aslaner e teşekkürü borç bilirim. Her türlü desteğinden dolayı bir Osman Nuri Ergin sevdalısı olan İsmail Kara ya, Av. Ömer Arısoy a, elinizdeki kitaba benimle birlikte emek veren Ali Adem Yörük e, mizanpaj aşamasındaki emeklerinden ötürü Salih Pulcu ve Recep Önder e müteşekkirim. Tabii ki son olarak, hayatımda bulunduğu her zaman tüm çalışmalarımda olduğu gibi, bu çalışmamda da desteğini benden esirgemeyen, varlığı ile güç aldığım eşim Güneser e minnetdarlığımı ifade etmeliyim. Her birine sonsuz teşekkürler. Erol Ölçer 29 Ekim 2014, İstanbul.

10 İÇİNDEKİLER Başlangıç: İstanbul Bina Kütüğü ne Dair Birkaç Söz Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka İstanbul Mıntıkası Mıntıka Sur Harici Balıklı Takkeci ve Civarı Mıntıkası Mıntıka Kazlıçeşme Mıntıkası Mıntıka Bakırköy Mıntıkası Mıntıka Osmaniye Mıntıkası Mıntıka Yeşilköy Mıntıkası Mıntıka Yeşilköy - Rami Arası Mıntıkası Mıntıka Küçükköy Mıntıkası Mıntıka Alibeyköyü Mıntıkası Mıntıka Silahtarağa Mıntıkası Mıntıka Kağıthane Köyü Mıntıkası Mıntıka Darülaceze - Abide-i Hürriyet Civarı Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Mecidiyeköyü Mıntıkası Mıntıka Boğazın Rumeli Ciheti Sırtları Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Beyoğlu - Galata Mıntıkası Mıntıka Yıldız la Nişantaşı Arasındaki Dikilitaş Mıntıkası Mıntıka Galata Mıntıkası Mıntıka Ortaköy Mıntıkası Mıntıka Kuruçeşme Mıntıkası Mıntıka Arnavutköy Mıntıkası Mıntıka Bebek Mıntıkası Mıntıka Rumelihisarı Mıntıkası Mıntıka Boyacıköy - Emirgan Mıntıkası Mıntıka İstinye Mıntıkası Mıntıka Yeniköy Mıntıkası Mıntıka Tarabya Mıntıkası Mıntıka Kireçburnu - Kefeliköy Mıntıkası Mıntıka Büyükdere Mıntıkası A Mıntıka Sarıyer Mıntıkası B Mıntıka Sarıyer Maden Mıntıkası Mıntıka Yenimahalle Mıntıkası 642

11 58. Mıntıka Rumeli Kavağı Mıntıkası Mıntıka Anadolu Kavağı Mıntıkası Mıntıka Beykoz Mıntıkası Mıntıka Akbaba - Dereseki Köyleri Mıntıkası Mıntıka Paşabahçesi Mıntıkası Mıntıka Çubuklu Mıntıkası Mıntıka Kanlıca Mıntıkası Mıntıka Anadoluhisarı Mıntıkası Mıntıka Kandilli Mıntıkası Mıntıka Vaniköy Mıntıkası Mıntıka Çengelköy Mıntıkası Mıntıka Beylerbeyi Mıntıkası Mıntıka Kuzguncuk Mıntıkası Mıntıka Üsküdar Mıntıkası Mıntıka Üsküdar Mıntıkası Mıntıka Üsküdar Mıntıkası Mıntıka Üsküdar Mıntıkası Mıntıka Üsküdar Mıntıkası Mıntıka Üsküdar Mıntıkası Mıntıka Üsküdar Mıntıkası Mıntıka Üsküdar Mıntıkası Mıntıka Üsküdar Mıntıkası Mıntıka Çamlıca Mıntıkası Mıntıka Kadıköy Mıntıkası Mıntıka Kadıköy Mıntıkası Mıntıka Kadıköy Mıntıkası Mıntıka Kadıköy Mıntıkası Mıntıka Kalamış - Göztepe Mıntıkası Mıntıka Erenköy - Bostancı Mıntıkası Mıntıka Kınalıada Mıntıkası Mıntıka Burgazada Mıntıkası Mıntıka Heybeliada Mıntıkası Mıntıka Büyükada Mıntıkası 800 İstanbul Bina Sayımı Mıntıkalar Yekünü 810 İstanbul Bina Sayımı 1. Grup Mıntıkalar Yekünü 816 İstanbul Bina Sayımı 2. Grup Mıntıkalar Yekünü 818 İstanbul Bina Sayımı 3. Grup Mıntıkalar Yekünü 820 İstanbul Bina Sayımı 4. Grup Mıntıkalar Yekünü 822 İstanbul Bina Sayımı 5. Grup Mıntıkalar Yekünü 824 İstanbul Bina Sayımı 6. Grup Mıntıkalar Yekünü 826 İstanbul Bina Sayımı 7. Grup Mıntıkalar Yekünü 828 İstanbul Bina Sayımı 8. Grup Mıntıkalar Yekünü 830 İstanbul Bina Sayımı Grup Mıntıkalar Yekünü 832 EKLER EK 1: Tahdid ve Tahrir Talimatnamesi 836 EK 2: Tahrir Memurlarına Mahsus Mufassal Talimatname 851 EK 3: Coğrafi Mıntıkalar İtibariyle İstanbul Şehremaneti Binalar İstatistiği 859 EK 4: Osman Nuri Ergin in İstanbul Hamamları nı anlattığı ansiklopedi maddesi ve 1927 yılı itibariyle İstanbul Hamamları 862 EK 5: 1927 İstanbul Bina Kütüğü nde İstanbul Karakolları 872 EK 6: Mimar Kemaleddin Bey in Eski İstanbul ve İmar-ı Belde Belâsı ve İmar-ı Belde Fikrinin Yanlış Tatbikinden Mütevellid Tahribat başlıklı yazıları 890 EK 7: Celal Esad Bey in (Arseven) Yarınki İstanbul: İstanbul u Nasıl İmar Etmeli başlıklı kıymetli tefrikası 897 EK 8: Osmanlı Devleti döneminde, İstanbul da bina numaraları ve sokak levhalarıyla ilgili çalışmalara dair muhtelif vesikalar 902