TÜRKİYE ve AVRUPA BİRLİĞİ ARASINDAKİ HİZMET TİCARETİNİN ÖNÜNDEKİ ENGELLER

Transkript

1 TÜRKİYE ve AVRUPA BİRLİĞİ ARASINDAKİ HİZMET TİCARETİNİN ÖNÜNDEKİ ENGELLER 1995 yılı sonu itibariyle uygulamaya koyulan Gümrük Birliği, Türkiye nin AB ye 4-5 yıllık bir süre içerisinde üye olacağı öngörülerek imzalanmıştır. Ancak 2017 yılına gelindiğinde halen Türkiye nin AB üyelik hedefi gerçekleşmemiş olup, henüz üye olmadan AB nin ortak ticaret politikasına uyum sağlama gereği uygulamada sorunlara yol açmaktadır li yılların başından bu yana ülkeler küresel ticarette ikili veya bölgesel anlaşmalara yönelmeye başlamıştır. AB de bu eğilime katılarak dış pazarlara açılabilmek için 2006 yılından itibaren üçüncü ülkelerle ticaret anlaşmaları imzalamaya başlamıştır. AB nin üçüncü ülkelerle imzaladığı bu STA lara Türkiye taraf olamamakta, dolayısıyla söz konusu ülkelerin ihraç malları gümrük birliği nedeniyle Türkiye pazarına avantajlı koşullarla ulaşırken ülkemiz diğer ülke pazarında aynı avantaja sahip olamamaktadır. Türkiye den AB ülkelerine mal taşıyan kamyonlara getirilen kısıtlamalar ve Türk vatandaşlarının kısa süreli seyahat için vize alma zorunluluğu gibi diğer engeller de Gümrük Birliği nin etkin işlemesini engellemektedir. Diğer yandan küresel ekonomik konjonktür hızla değişmekte ve yeni ticari koşullar oluşmaktadır. Bu sebepler nedeniyle Gümrük Birliği Türkiye açısından sistematik sorunlar içeren bir ortaklığa dönüşmüş ve güncelleme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bunun temel nedeni ise Türkiye nin Gümrük Birliği ile ilgili alanlarda AB nin karar alma süreçlerinde yer almamasıdır. 12 Mayıs 2015 tarihinde AB ile imzalanan mutabakat zaptıyla Türkiye ile AB Gümrük Birliği nin güncellenmesine ilişkin anlaşmaya varılmıştır. Gümrük Birliği nin güncellenmesi hem bu sorunların çözümlenmesini hem de birliği yeni alanları kapsayacak şekilde genişletilmesini içermektedir. Bu şekilde malların serbest dolaşımının yanı sıra, tarım ürünlerinin liberalizasyonu ve hizmetlerin serbest dolaşımı hedeflenmektedir. Güncelleme sürecine ilişkin resmi müzakerelerin 2017 yılı içerisinde başlaması beklenmektedir. TÜRKİYE DE HİZMETLER SEKTÖRÜ Devletler ekonomik yönden kalkındıkça hizmet sektörünün ülke ekonomisi içerisindeki payı da artmaktadır. Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda ülkemizde tarım sektörü çok daha ön planda yer alıyordu. Sanayileşmenin artmasıyla birlikte tarım sektörünün Türkiye ekonomisi içerisindeki payı zamanla azalmıştır. İlerleyen dönemlerde sanayiye bağlı üretimin artması, ticaretin gelişmesine önemli oranda katkı sağlamış ve bunun sonucunda da hizmet sektörü giderek büyümüştür. Bugün ülkemiz ekonomisindeki sektörel dağılımda, hizmet sektörünün en büyük payı aldığı görülmektedir.

2 TÜRKIYE GSYH, SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (2016) Tarım Sanayi Hizmetler Hazırlayan: Hande TÜRKER 9% 64% 27% Kaynak: CIA World Factbook Hizmet sektörünün tarım ve sanayi dışındaki tüm faaliyetlerden oluştuğunu söylemek mümkündür. Genel kamu hizmetleri, özel sektör hizmetleri, dinlenme ve eğlence hizmetleri ile kişisel hizmetleri de yine hizmet sektörü içerisinde yer almaktadır. Ayrıca mesleki hizmetler olarak nitelendirilen; gümrük müşavirliği, hukuk müşavirliği, mali müşavirlik, yazılım, emlakçılık, reklam, danışmanlık işleri ile, eğitim hizmetleri; posta, kurye ve telekomünikasyon hizmetlerini kapsayan haberleşme hizmetleri, taşımacılık ve depolama hizmetlerini içerisine alan lojistik sektörü, çevre hizmetleri, sigortacılık, bankacılık, mali hizmetler, müteahhitlik ve ilgili mühendislik hizmetleri, sosyal ve sağlıkla ilgili hizmetler, eğlence, kültür, spor hizmetleri, turizm ve seyahat ile ilgili hizmetler, yurt içi dağıtım ve distribütörlük hizmetleri, tüm mağazacılık ve perakende sektörleri, alışveriş merkezleri ve turizm sektörü olarak bakıldığında hizmet sektörünün büyüklüğünü anlaşılmaktadır. Dünya hizmetler sektörü ihracatının büyüme hızı mal ihracatından fazladır. Türkiye de bu alanda yükseliş trendini yakalamıştır yılında 14,9 milyar dolar olan hizmet ihracatı, 2015 yılında 46,3 milyar dolara yükselmiştir yılı hedefi ise 150 milyar dolar olarak belirlenmiştir. Hizmet sektöründe net ihracatçı olan Türkiye, geçen yıl 24 milyar dolarlık dış ticaret fazlası elde etmiştir. Sektör, Türkiye'nin cari işlemler dengesine olumlu katkı vermekte ve yüksek katma değer sağlamaktadır. Girişim sayısı ve istihdamda ise en yüksek payı hizmet sektörü oluşturmuştur yılında faal olan girişimlerin %41,7 si hizmet sektöründe, %38,8 i ise ticaret sektöründe yer aldı. İstihdamda ise hizmet sektörü toplam istihdamın %36,8 ini oluştururken; sanayi sektörünün istihdam payı %28,8 olmuştur. Ticaret sektörü ciroda %41,7 lik pay ile ilk sırada yer almıştır. Girişimlerin en fazla yer aldığı ve istihdam payı en yüksek olan hizmet sektörünün ciro payı %15,7 iken sanayi sektörünün ciro payı %35,1 olmuştur.

3 Girişim sayısı, istihdam ve cironun sektörlere göre oransal dağılımı, 2015 Hazırlayan: Hande TÜRKER Kaynak: TUİK AB Pazarı ve Hizmetler sektörü AB, her ne kadar 2008 yılındaki küresel krizden etkilenmiş olsa da yaklaşık 510 milyon tüketici kapasitesi ve yaklaşık $ dolarlık kişi başı geliri ile dünyanın en büyük ekonomileri arasında olmayı sürdürmektedir. AB nin 16,3 trilyon dolarlık Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (GSYH) ile dünya ekonomisinden aldığı pay yaklaşık %22 olup, ABD nin 18 trilyon dolarlık GSYH den sonra, Çin in 11 trilyon dolarlık GSYH sinden önce gelmektedir. AB tek bir blok olarak düşünüldüğünde dünya mal ihracatından %15,2 dünya mal ithalatından ise % 14,3 oranında pay alarak dünya mal ticaretinde ikinci sırada yer almaktadır. Hizmet ticaretinde de 162 milyar ticaret fazlasıyla AB, dünyanın en büyük ihracat ve ithalatçısı konumundadır. Son derece derin ve çeşitlendirilmiş bir pazar yapısına sahip olan AB, yatırım malları, kimyasal ürünler ve muhtelif tüketim malları imalatı ve ithalatının yanı sıra tarım ürünleri, ham madde ve enerji gibi ana ürünleri de ithalat ederek değer zincirinin her aşamasında ihracatçılarımıza sayısız fırsatlar sunmaktadır. Yaklaşık 1,7 trilyon avroluk bir ithalat hacmine sahip olan AB birçok sektördeki ithalat hacmini günden güne artırmaktadır. Bu ithalat büyüklüğü ile söz konusu sektörler ihracatçılarımıza büyük bir pazar fırsatı sunmaktadır. İKTİSADİ KALKINMA VAKFI ANKET ÇALIŞMASI RAPORU İktisadi Kalkınma Vakfı Gümrük Birliği nin güncellenme sürecinde ele alınması öngörülen hizmetler sektörünü incelemek amacıyla anket formatında bir araştırma yapmıştır. Bu anket ile Türk şirketlerinin ve Türk hizmet sunucularının AB ile ticari ilişkilerin karşılaştıkları engellerin tespit

4 edilmesi ve Gümrük Birliği nin güncellenme sürecini nasıl değerlendirdiklerinin ortaya koyulması amaçlanmıştır. Ankete Türkiye nin 24 ilinden 152 şirket, banka ve kuruluş katılmıştır. Anket Sonuçlarının Özeti ve Öneriler 1. Son yıllarda Türkiye çok sayıda yabancı pazara açılıyor olsa dahi AB ülkemizin en önemli ticaret ortağı olmaya devam etmektedir. Anket katılımcılarının % 32,8 i AB yi öncelikli ihracat pazarı olarak görmektedir. Katılımcılara göre AB'nin ihracatta önceliği (%) 30% 37% 33% Evet Hayır Belirtilmedi 2. Ankete katılanların %26,3 ü AB ile ticaretinde engellerle karşılaştığını belirtmiştir. %17,1 i ise engeller yüzünden AB ye ihracat yapmadıklarını belirtmiştir. 3. Türkiye ve AB arasında e-ticaret ilişkisi çok sınırlıdır. Ankete katılanların %86,8 i AB ile e- ticaret yapmamaktadır. Bu anlamda Gümrük Birliği güncelleme müzakerelerinde e-ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik altyapının geliştirilmesi konusu ele alınmalıdır. 4. Karşılıklı uygulanan tarife dışı engeller, Türkiye ve AB arasındaki ticaretin, potansiyelinin altında kalmasına neden olmaktadır. Bu bağlamda, güncelleme müzakereleri ile birlikte AB pazarına giriş koşullarının kolaylaştırılması önem taşımaktadır. AB Pazarına Giriş Engelleri Birleşme ve satın almalara ilişkin kısıtlamalar 7 Yabancı sermayeye yönelik oransal veya miktar bazında azami kısıtlamalar Şube şeklinde faaliyet göstermeye izin verilmemesi, şirket/bağlı ortaklık kurma şartı Piyasada faaliyet gösterebilecek hizmet sağlayıcılarının sayısının kısıtlanması Yönetim Kurulu Üyeleri ve şirket müdürlerine yerleşik olma veya vatandaşlık şartları Gayrimenkul edinimine ilişkin yasaklar ve/veya kısıtlamalar Piyasada faaliyet gösterebilmek için lisans, izin veya yetkilendirme şartı 26 Lisans ve izinlerin ekonomik ihtiyaç testine tabi tutulması 15 Kota uygulamaları (görsel-işitsel, mali hizmetler vb.) 24 Kabotaj Uygulamaları Türk şirketlerinin ve hizmet sunucularının AB pazarında en çok karşılaştıkları engeller, kişilerin serbest dolaşımı ve mesleki yeterliliklerinin tanınması alanında yoğunlaşmaktadır.

5 Bunu pazara giriş engelleri takip etmektedir. Ayrıca hizmet ticaretinde rekabetin önündeki şeffaflıkla ilgili engeller ile karşılaşılmaktadır. 6. Pazara girişe ilişkin karşılaşılan sorunların başında piyasada faaliyet gösterebilmek için lisans, izin veya yetkilendirme şartı ve kota uygulamaları yer almaktadır. 7. AB pazarına girişte yönetim kurulu üyeleri ve şirket müdürlerine yönelik yerleşik olma zorunlulukları ve/veya vatandaşlık şartının uygulanmasının yanı sıra, lisans ve izinlerin ekonomik ihtiyaç testine tabi bırakılması da Türk şirketleri ve hizmet sunucuları için önemli engel oluşturmaktadır. 8. AB pazarına girişte Türk tırlarına yönelik uygulanan kotalar Türk lojistik sektörünü olumsuz yönde etkilemektedir. Kota uygulaması Gümrük Birliği kapsamındaki malların serbest dolaşımı ilkesini aykırıdır. O nedenle Gümrük Birliği nin işleyişinin iyileştirilmesinde bu kotaların kaldırılması öncelikli olmalıdır. 9. AB pazarında kişilerin serbest dolaşımı ve mesleki yeterliliklerin tanınmasına ilişkin karşılaşılan engellerin başında yabancıların çalışma ve oturma izinlerinin ve çalışma vizelerinin alınmasında yaşanan sorunlar gelmektedir. Bu kapsamda Gümrük Birliği nin güncellenmesinin ötesinde Vize Serbestisi Diyalogu nun tamamlanması büyük önem arz etmektedir. AB ile hizmet ticaretinde karşılaşılan engeller *Katılımcılar birden fazla tercih yapmıştır Pazara Giriş Engelleri Kişilerin Serbest Dolaşımı ve Mesleki Yeterliliklerin Tanınmasına İlişkin Engeller Rekabetin Önündeki Engeller Şeffaflık Türk şirketleri açısında rekabetin önündeki engellerin başında yabancılara yönelik ayrımcı uygulama içeren teşvik sistemi, vergi düzenlemeleri ve kamu ihale sisteminin yanı sıra yabancılara yönelik ayrımcı uygulamalar içeren çevre ve güvenlik standartları yer almaktadır. 11. AB pazarında şeffaflıkla ilgili karşılaşılan engellerin başında AB üye devletlerinin sunduğu Pazar koşullarına ilişkin bilgiye erişimde yaşanan zorluklar gelmektedir. Farklı AB ülkelerindeki farklı vergi uygulamaları ve AB düzeyine gerçekleşen mevzuat ve/veya uygulama değişiklikleri ile ilgili bilgilere erişimde zorluklar yaşanmaktadır. Bu zorlukların bir kısmı firma sahiplerinin yabancı dil bilgisinin zayıf olmasından kaynaklanmaktadır. 12. Ankete katılanların %65,8 i Gümrük Birliği nin hizmet sektörüne genişletilmesini desteklemektedir. %71 i ise güncelleme sürecine olumlu bakmaktadır.

6 13. Ankete katılanların %56,6 sı güncelleme süreci hakkında yeterli bilgiye erişemediklerini belirtmişlerdir. Gümrük Birliği'nin Güncellenmesi Süreci Hakkında Bilgiye Erişim Oranı 16% 27% 57% Evet Hayır Belirtilmedi İş dünyamızın Gümrük Birliği nin güncellenmesi konusunda müzakere edilecek maddeler hakkında bilgilendirilmesi gereklidir. Aksi halde önümüzdeki süreçte adaptasyon sıkıntısı çekilebilecektir. Güncelleme müzakerelerinde ülkemizin çıkarlarının korunabilmesi için Türk iş dünyasının AB ile ticaretinde karşılaştıkları sorunların ve mevcut işleyiş ile ilgili görüşlerinin alınması önem arz etmektedir. Müzakerelerde güçlü bir konuma sahip olabilmek adına kamu ve özel sektör arasındaki işbirliği geliştirilmelidir. Yapılacak sektörel etki analizi çalışmaları sayesinde Türkiye nin rekabet gücünün hangi şartlar altında arttırılabileceği anlaşılabilecektir. Bu çerçevede AB ile ticarette karşılaşılan engellerin en iyi şekilde tespit edilmesi ve gerekli tedbirleri alınması için çalışmalar yapılması gereklidir. KAYNAKLAR İktisadi Kalkınma Vakfı, Gümrük Birliği nin Güncellenmesi Yolunca Türkiye-AB Hizmet Ticaretinin Önündeki Temel Engeller Anket Çalışması Raporu Hizmetlerin Serbest Dolaşımı, İktisadi Kalkınma Vakfı Yayını Türkiye İhracatçılar Meclisi web sayfası;