HUKUKA GİRİŞ. Giriş: HUKUK DERSLERİNİN İŞLETME YÖNETİMİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMLARI İÇİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Transkript

1 HUKUKA GİRİŞ Giriş: HUKUK DERSLERİNİN İŞLETME YÖNETİMİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMLARI İÇİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ Hukuk dersleri, işletme programlarında ana dersler arasında yer alır. Çünkü gerek iktisadi, siyasi ve idari yaşam ve gerekse işletme yaşamı belli bir hukuksal çerçeve içinde geçer. Bu çerçeve bilinmeden bu alanın kavranması mümkün değildir. Bu nedenle hukukun çeşitli dalları okutulur. I. Hukuk, İktisat ve İşletme İktisat ve İşletmenin ayrı birer bilim dalı olduğu kuşkusuzdur. Ancak bu bilim dallarının konusunu oluşturan nesnel yaşam ilişkileri hukuksal bir çerçeve içinde cereyan eder. Çünkü hukuk, bir yandan topluluk halindeki insanların düzen ve istikrar gereksinimlerini karşılama, diğer yandan onların hak ve özgürlüklerini koruma ve güvence altına alma işlevlerini yerine getirir. Bu işlevin yerine getirilmesi iktisadi ve sosyal alanın da bir gereksinimidir. En katı anlamıyla liberal ekonomilerde bile, en azından liberal düzenin bozulmasını önlemek için hukuka ihtiyaç duyulur. Çağımızın sosyal hukuk devleti ise, iktisadi ve sosyal yaşamın belli bir hukuki çerçeve içinde düzenlemesiyle sağlanır. II. Hukuk, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Genel Kamu Hukuku ve Anayasa Hukuku siyaset biliminin genel çerçevesini oluşturur. Siyasal olaylar, anayasanın çizdiği genel hukuksal çerçeve içinde cereyan eder. Burada yalnız Anayasa değil, siyaseti ilgilendiren tüm hukuksal düzenlemeler anayasa hukukunun ilgi alanına girer. Parlamento İç Tüzüğü, Siyasal Partiler Kanunu ve Seçim Kanunu, kişilerin hak ve özgürlüklerini ilgilendiren diğer yasalar bunların başında gelir. Öte yandan siyasi olguların nesnel özellikleri kavranmadan Anayasa ve ilgili yasaları kavramak mümkün değildir. Aynı şekilde uluslararası ilişkiler de uluslararası hukukun çizdiği hukuksal çerçeve içinde yürütülür. Uluslararası hukukun ana kaynağı olan uluslararası antlaşmalar, Anayasamıza göre kanun hükmündedir. Bunlardan kendiliğinden uygulanabilir nitelik taşıyanlar, iç hukukumuzda bir yasa gibi geçerli olur. III. Hukuka Giriş Dersinin İşlevi Bu kısa açıklama, hukuka giriş dersinin işlevi hakkında yeterli bir fikir vermektedir. Hukuka giriş dersi daha sonra okutulacak olan hukuk dallarının kavranabilmesi için gerekli temel kavramları ve ön bilgileri sunar. Böylece öğrencilerin diğer hukuk derslerine daha kolay bir geçiş yapması sağlanmış olur.

2 Birinci BÖLÜM HUKUK KAVRAMI I. KAVRAM Toplum halinde yaşamak insanlar arasındaki ilişkilerde bazı kurallara uyulmasını zorunlu kılar. Her toplumda bireylerce uyulması beklenen kurallara toplumsal davranış kuralları denir. Hukuk kuralları bunların yalnızca bir bölümünü oluşturmaktadır. Toplumda hukuk kurallarının (hukuk düzeninin) yanı sıra başka kurallar (düzenler) de vardır. Din, ahlâk ve görgü kuralları gibi. Hukuk kurallarına aykırı davranışlar, devletin zorlayıcı gücü ile karşılaşır. Buna karşılık din kurallarına uyup uymama, insanın din karşısındaki kişisel tutumuna göre kendisinin karar vermesi gereken bir konudur. Bunun laik bir devlette devletin zorlayıcı gücüyle bir ilgisi yoktur. Ahlâk ve görgü kuralları bakımından da durum farklı değildir. Ahlâk ve görgü kurallarına aykırı davranan kimseler, beğenilmeyen, hoş karşılanmayan, ilişki kurulması istenilmeyen kimseler sayılabilir. Ama bu durum devleti ilgilendirmez, devletin zorlayıcı gücünü gerektirmez. Kişiyi hukuk kurallarına uymaya, aykırı davranıştan çekinmeye zorlayan devlet gücü uygulamalarının tümünü kapsamak üzere hukuki yaptırım (müeyyide) deyimi kullanılır. Bir toplumsal davranış kuralına uyulmasını sağlamak için devlet gücü işe karışıyorsa, o kural hukuk kuralıdır. Bu açıklamalara göre, hukuku belli bir zamanda, belli bir toplumda yürürlükte olan, devletçe yaptırıma bağlanmış toplumsal davranış kuralları bütünü olarak tanımlayabiliriz. Devletçe yaptırıma bağlanmış olma niteliği hukuk kurallarını öteki toplumsal davranış kurallarından ayıran temel özelliktir. Başka bir deyişle hukuk kuralları, uyulması zorunlu kurallardır. Kişi hukuk kuralına kendi isteği ile uymazsa, devletçe uymaya zorlanabilir. Bireylerin hukuk kurallarına uygun davranmalarını sağlamak üzere harekete geçebilecek olan devlet tepkisine yaptırım (müeyyide) denir. Hukuki yaptırım, bir hukuk kuralına aykırı davranıldığında, o davranışta bulunan kişi için hukuk düzeninin öngördüğü sonuç olarak tanımlanabilir. Burada önemle belirtilmesi gereken özellik, hukuk kurallarına aykırılıklar için öngörülecek yaptırımların, yine hukukça önceden belirlenmesi ve hukukça belirlenmiş usullerle uygulanması gereğidir. Kişi hukuk kuralına uymadığı takdirde nasıl bir yaptırımla karşılaşacağını önceden bilmeli ya da en azından bilebilecek durumda olmalıdır. Yani burada söz konusu olan yaptırım, uygulayıcısının keyfine göre değişen bir yaptırım olmayıp, hukukça öngörülen ve uygulayıcıyı da bağlayan bir yaptırımdır. Bu özellik, hukuk devleti ilkesinin belirleyici unsurlarından biridir. Aksi takdirde yaptırım, hukuki olmaktan çıkar ve bir kaba kuvvet uygulamasına dönüşebilir.

3 II. YAPTIRIM ÇEŞİTLERİ Yaptırım, hukukça öngörüldüğü durumlarda fiziki zorlama uygulamasını da içerir. Hukuk konusunda fazla bir bilgi sahibi olmayan sade bir vatandaş için ilk akla gelen yaptırım cezadır. Oysa cezanın yanı sıra başka yaptırım çeşitleri olduğu gibi, ceza kavramı da kendi içinde türlere ayrılır. A. Ceza Hukuk kuralına aykırı davranışların bir bölümü suç sayılır ve bu davranışların cezalandırılması öngörülür. Cezalandırma, hukuka aykırı davranan kişinin, bu davranışından ötürü belirli bir çektirmeye ve/veya yoksun bırakmaya tabi tutulmasındır sayılı yeni TCK "cürüm-kabahat", "asli-fer'i ceza" ayırımını kaldırmış; yaptırım olarak cezalar ve güvenlik tedbirlerine yer vermiştir. Güvenlik tedbirleri, belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma, eşya müsaderesi, kazanç müsaderesi, çocuklara özgü güvenlik tedbirleri, akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri, sınır dışı edilme, tüzel kişiler hakkında güvenlik tedbirleri olarak yeni yasada ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. (Yargıtay Ceza Genel Kurulu, E. 2006/9-52, K. 2006/96 K., T.) Somut olayda, daha önce hapis cezasına mahkum olmamış bulunan kişiye verilen 25 gün hapis cezasının 5237 sayılı Yasanın 50/3. maddesi uyarınca aynı maddenin 1. fıkrasında sayılan seçenek yaptırımlardan birine çevrilmesi zorunluluğuna uyulmaması isabetsizdir. Bu nedenle, Özel Dairenin yasa yararına bozma istemini kabul ederek hükmü bu yönden bozması yasaya uygun ise de, bozma nedenine göre Yerel Mahkemede yeniden yargılama yapılması olanaksızdır. (Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2008/8-72 E., 2008/73 K., T.) B. Öngörülmüş Cezalar 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu nun 45. maddesine göre; Suç karşılığında uygulanan yaptırım olarak cezalar, hapis ve adlî para cezalarıdır. 1. Hapis cezaları: Hapis cezaları şunlardır: a) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası: Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası hükümlünün hayatı boyunca devam eder, kanun ve tüzükte belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre çektirilir. b) Müebbet hapis cezası: Müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam eder. c) Süreli hapis cezası: Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hâllerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz. Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır. 2. Adlî para cezası: Adlî para cezası, 5 günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hâllerde 730 günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının,

4 bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılması suretiyle hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet Hazinesine ödenmesinden ibarettir. En az 20 ve en fazla 100 Türk Lirası olan bir gün karşılığı adlî para cezasının miktarı, kişinin ekonomik ve diğer şahsî hâlleri göz önünde bulundurularak takdir edilir. Kararda, adlî para cezasının belirlenmesinde esas alınan tam gün sayısı ile bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ayrı ayrı gösterilir. Satmak amacıyla uyuşturucu madde bulundurmak suçundan yargılanan sanık hakkında, 5237 sayılı TCK'nın 61/8. maddesi uyarınca, temel para cezasının gün olarak belirlenmesi, artırma ve indirimlerin gün üzerinden yapılması, adli para cezasının sonuç gün ile 5237 sayılı TCK'nın 52/2. maddesine göre saptanan gün karşılığı miktarın çarpılması suretiyle bulunması gerekir. (Yargıtay 10. C.D. nin 2006/8375 E., 2006/11225 K. Sayılı kararı) 3. Suç ve Cezalara İlişkin Anayasal Hükümler Suçlar için öngörülen çeşitli ceza yaptırımları, kişi dokunulmazlığını, kişi hürriyeti ve güvenliğini çok yakından ilgilendirdiğinden, Anayasanın 38. maddesinde suç ve cezalara ilişkin özel güvence hükümleri yer almıştır. Bunlardan bazılarına göre: Kimse işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez. (AY m.38, 1.fıkra) Suç ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkûmiyetinin sonuçları konusunda da yukarıdaki fıkra uygulanır (AY m.38, 2.fıkra). Ceza ve ceza yerine geçecek güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur. (AY m.38/3.fıkra). Bu hükümler Kanunsuz suç ve ceza olmaz (suçta ve cezada kanunilik) ilkesinin somutlaştırılmış kurallarıdır. Bu hükümler karşısında cezaları ağırlaştıran yasa değişiklikleri geriye yürütülemez. Buna karşılık cezaları azaltan yasa değişiklikleri daha önce işlenmiş suçlar hakkında da uygulanır. Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. (AY m.38/4.fıkra). Bu fıkra suçsuzluk karinesini somutlaştırmaktadır. Sanığın kesin mahkûmiyet hükmüne kadar suçsuz sayılması, kendisinin suçsuzluğunu kanıtlamakla yükümlü olmaması anlamına gelir. Suç iddiası savcı tarafından makul ve kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kanıtlanmadıkça ve bu iddia mahkemenin kesin hükmüne bağlanmadıkça sanık suçsuzdur. Aynı ilkenin bir ürünü olarak ceza yasalarının yorumunda in dubio pro reo ( Şüpheden maznun müstefit olur ya da kuşku halinde sanık lehine yorum ) ilkesi geçerli olur.

5 Ceza sorumluluğu şahsidir. (AY m.38/7.fıkra). Cezaların şahsiliği ilkesi, failden başka kişilerin bir suç sebebiyle cezalandırılamayacağını ifade eder. Yargıtay Ceza Genel Kurulu (Esas : 2005/6-157Karar : 2006/21Tarih : ) Elektrik abone sözleşmesinde taraf olmak hukuki sorumluluk için yeterli olabilir. Ancak sadece adına abone kaydı bulunması herhangi bir şahıs tarafından işlenen suçtan sorumlu olmaya neden olamaz. Aksini kabul, ceza sorumluluğunun şahsi olduğu kuralına aykırı olur. Kanuna Aykırı Delil Anayasa m. 38/5. fıkra Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez. Hukuka Aykırı Elde Edilmiş Delil tarihinde yürürlüğe giren 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu m. 189/2. fıkra Hukuka aykırı olarak elde edilmiş olan deliller, mahkeme tarafından bir vakıanın ispatında dikkate alınamaz. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu E. 2002/2-617 K. 2002/648 T Ortak yaşanan evde bulundurulan not defterinin elde edilmesinde, hukuka aykırılık yoktur. Hukuka aykırı olarak elde edilen delilin değerlendirilmesi konusunda Medeni Usul Hukukunda da geçerli olan dürüstlük kuralı esas alınarak karar verilmeli ve bu konuda her somut olayda değerlendirme yapılmalıdır. Bu konuda ihlal edilen kanun hükmü ile ispatlanmak istenen menfaat arasında amaca uygunluk hususu da esas alınmalıdır. Diğer taraftan gizli şekilde ele geçirilen tüm deliller hukuka aykırı delil olarak değerlendirilmemelidir. Örneğin, bir telefon görüşmesinde, telefondaki ses yükseltici veya ikinci bir dinleme aleti sayesinde tarafların söylediklerinin duyulması sonucu yapılan açıklamalar ve bu konudaki tanıklık geçerli olmalıdır. Yargıtay 8. Ceza Dairesi Esas: 2009/9930 Karar: 2009/13934 Tarih : Sanığın tanıklık yaptığı dosyadaki hazırlık ve mahkeme beyanları arasında çelişki bulunmadığı, katılan ile yaptığı konuşmanın katılan tarafından gizli olarak kasete kaydedildiğinden hukuka aykırı delil niteliğinde olup, hükme esas alınamayacağı şeklindeki mahkeme gerekçesi yerindedir. 4. Disiplin Cezaları Yukarda açıklanan ceza türleri Türk Ceza Kanunu nda yer almış olup, durumu ve statüsü ne olursa olsun herkes için uygulanabilecek niteliktedir. Disiplin cezaları ise

6 ancak belirli statülerde bulunan kişilere uygulanabilen özel bir yaptırım çeşidini oluştururlar. Örneğin devlet memurluğu sıfatını taşıyan kişilerin, görev ve sorumlulukları ile ilgili kusurlu davranışları için Devlet Memurları Kanunu nda çeşitli disiplin cezaları öngörülmüştür. Kusurun ağırlığına göre bu disiplin cezaları şöyle sıralanmaktadır: Uyarma (memura görevinde ve davranışlarında daha dikkatli olması gerektiğinin yazı ile bildirilmesi); kınama (memura görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun bildirilmesi); aylıktan kesme (memurun brüt aylığından 1/30, 1/8 arasında kesinti yapılması); kademe ilerlemesinin durdurulması (memurun bulunduğu kademede belli bir süre (1-3 yıl) ilerlemesinin durdurulması); devlet memurluğundan çıkarma (bir daha devlet memurluğuna atanmamak üzere memurluktan çıkarma). ( 657 sayılı D.M.K. m.125). Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu Esas: 2006/2042 Karar : 2010/448 Tarih : Yetkiyle ilgili idare hukuku ilkelerine göre alt kademedeki bir makamın üst kademedeki bir makamın yerine karar alması işlemi yetki yönünden hukuka aykırı hale getireceği gibi, üst kademedeki bir makamın, alt kademedeki bir idari makamın görevine giren bir konuda karar alması da yine işlemi yetki yönünden hukuka aykırı kılacağı; bu bağlamda, araştırma görevlisine aylıktan kesme cezasının disiplin amiri olan dekan tarafından verilmesi gerekirken, rektör tarafından verilen cezada yetki yönünden hukuka uyarlık bulunmadığı hakkında. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu Esas : 2008/853Karar : 2009/2845Tarih : Resmi Gazete'de yayımlanmayan yönetmeliğe dayanılarak kurulan aylıktan kesme cezasında hukuka uyarlık bulunmadığı, aynı yönetmeliğe dayanılarak yetkisiz disiplin amiri tarafından davacıya verilen kınama cezasının iptali isteminin ise Anayasa'nın 129. ve 657 sayılı Kanun'un 135. ve 136. maddelerinde yer alan uyarma ve kınama cezalarının veya itiraz üzerine verilen kararların kesin olduğu ve bu kararlar aleyhine idari yargı yoluna başvurulamayacağı hükmü uyarınca esasının incelenme olanağının bulunmadığı hakkında.

7 Bunun gibi üniversite öğrencilerinin öğretim kurumlarının düzenine aykırı davranışları için uyarma, kınama, bir haftadan bir aya kadar veya bir veya iki yarı yıl için kurumdan uzaklaştırma veya yüksek öğretim kurumundan çıkarma cezaları verilmesi söz konusu olabilir. (2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu m. 54). Ayrıca Barolar ve diğer meslek odaları üyeleri veya asker kişiler gibi farklı statüde bulunanlar için de yasalarda mesleğin niteliğine göre farklı disiplin ceza sistemleri öngörülmüştür. Ceza hukuku alanındaki cezalar, ancak mahkemelerce karara bağlanabilir. Buna karşılık disiplin cezaları bu konuda yasa ile yetkili kılınmış kurul veya kişilerce, yine yasaca öngörülen belli soruşturma usullerine uyularak verilebilir. Gerek bu nedenle ve gerekse disiplin cezalarının memurlar ve diğer kamu görevlilerinin ve ilgili meslek mensuplarının güvenceleri bakımından taşıdığı büyük önem dolayısıyla Anayasada özel güvence hükümleri yer almıştır. Anayasanın 129. maddesinin 2. fıkrasına göre: Memurlar ve diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları mensuplarına savunma hakkı tanınmadıkça disiplin cezası verilemez. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu Esas : 2007/1846Karar : 2011/66Tarih : Savunma alınmadan disiplin cezası verilemeyeceği; savunma hakkının kullandırılması amacıyla ilgili hakkındaki iddiaların, bu iddiaların dayandığı delillerin, üzerine atılı fiillerin hukuki nitelendirmesinin ve önerilen disiplin cezasının bildirilmesinin zorunlu olduğu hakkında C. Tazminat (Ödence) Tazminat türündeki yaptırım, bir hukuk kuralını çiğneyerek başkasının zarara uğramasına neden olan kişiye uygulanır. Tazminatın amacı, bir kimsenin malvarlığında haksız olarak yol açılan eksilmenin veya manevi varlığına yapılan saldırının giderilmesi, yani zarar verici olaydan önceki durumla sonraki durum arasındaki farkın kaldırılmasıdır. 1) Haksız Eylemden Doğan Tazminat Tazminat borcuna yol açan nedenlerin başında haksız eylem (haksız fiil) gelmektedir. İki kişi arasında daha önce bir borç bağlantısı yokken, bunlardan biri zarara uğramakta ve bu zarar diğerinin bir eyleminden ileri gelmekte ise, haksız eylem söz konusudur. Borçlar Kanununun 49. maddesi, bir kimseyi ister bile bile (kasten), ister savsama yoluyla (ihmal ve teseyyüp yahut tedbirsizlikle) haksız olarak zarara uğratan kişinin, bu zararı ödemekle yükümlü olduğunu belirtmiştir. Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür.

8 Zarar verici fiili yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka aykırı bir fiille başkasına kasten zarar veren de, bu zararı gidermekle yükümlüdür. Örneğin komşusuna kızıp camını kıran kişi, onu bile bile kasten zarara uğratmıştır. Buna karşılık aynı kişi taşı bir kuş vurmak amacıyla atsa ve taş sekip komşusunun camını kırsa, bu kez, komşusunu zarara uğratacak bir davranıştan sakınmak için gerekli özeni göstermemekten dolayı kusurlu olur. Başka bir deyişle savsama (ihmal) yoluyla zarara yol açmış olur. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu (E. 2003/4 400, K. 2003/393, T ). Haksız fiil, hukuka aykırı bir eylemle başkasına zarar verilmesidir. Haksız fiilden söz edilebilmesi için, şu dört unsurun birlikte bulunması zorunludur: Öncelikle ortada hukuka aykırı bir fiil bulunmalıdır. İkinci unsur, fiili işleyenin kusurudur. Üçüncü olarak, kusurlu şekilde işlenen ve hukuka aykırı olan bu fiil nedeniyle bir zarar doğmalıdır. Nihayet, doğan zarar ile, hukuka aykırı fiil arasında nedensellik bağı bulunmalıdır. Bu unsurların tümünün bir arada bulunmadığı, bir veya birkaç unsurun eksik olduğu durumlarda, haksız fiilin varlığından söz edilemez. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu E. 2011/7-352 K. 2011/370 T Dava, Haksız fiil hukuksal nedenine dayalı maddi tazminat istemine ilişkindir. Soyut ve salt davacı belgelerine dayanan, hangi yöntemle zararın tayin edildiğine ilişkin açıklama içermeyen ve bu haliyle denetime elverişli olmayan bilirkişi raporu gerçek zararın varlığını ve miktarını tespit edecek nitelikte olmadığından hükme dayanak alınamaz. Davacının gerçek zararının tam ve hiçbir kuşkuya yer vermeyecek bir açıklıkta saptanabilmesi için mahkemece yapılacak iş; tarafların iddia ve savunmaları ile ibraz ettikleri deliller dikkate alınarak, tarafların sıfatına bakılmaksızın, zararın niteliği, kapsamı ve miktarının, zarar görenin haksız eylem sebebiyle yaptığı gerçek masrafların belirlenmesine yönelik; dayanakları gösterilmiş ve tarafların, mahkemenin ve Yargıtay ın denetimine elverişli bir bilirkişi raporu almak olmalıdır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Esas : 2008/4-829Karar : 2009/44Tarih : *DEVLET MEMURLARININ KİŞİSEL SORUMLULUĞU *GÖREV VE SORUMLULUKLAR *DİSİPLİN KOVUŞTURULMASINDA GÜVENCE *MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT Anayasanın 129/5. maddesi gereğince memurların ve diğer kamu görevlilerinin yetkilerini kullanırken meydana gelen zararlara ilişkin davaların idare aleyhine dava açılabilmesinin, eylemin hizmet kusurundan kaynaklanmış olması koşuluna bağlı bulunmasına; dava dilekçesinde sıralanan maddi olguların davalıların salt kişisel kusuruna dayanıldığını göstermesi karşısında öncelikle bu iddia doğrultusunda delillerin toplanıp değerlendirilerek sonuca varılmasının gerekir.

9 2) Ceza Sorumluluğu - Haksız Eylem Sorumluluğu Başkasının hukuk alanına haksız eylem yoluyla saldırıda bulunarak zarara yol açmış kişi iki çeşit yaptırımla karşı karşıya kalabilir: ceza sorumluluğundan doğan yaptırım, haksız eylem sorumluluğundan doğan yaptırım. Bu iki yaptırımı birbiriyle karıştırmamak gerekir. Ceza sorumluluğu bakımından eylemin kamu düzenini sarsmış olup olmadığı ve suç oluşturup oluşturmadığı konusu ağırlık taşır. Eylem suç oluşturmuşsa, eylemi yapan kişi kamu adına yürütülecek bir soruşturma sonunda ceza görecektir. Yani ceza, zarar görmüş kişi adına ve yararına değil, kamu adına verilecektir. Haksız eylem sorumluluğu (hukuki sorumluluk) açısından ise önemli olan haksız eylemin suç oluşturması değil, başkasının hukuk alanında bir zarar meydana getirmesidir. Amaç, zarar görmüş olan kişinin zararının, zarara yol açan kişiye ödettirilmesi, yani zararın giderilmesidir. Ceza sorumluluğu ceza mahkemelerince, haksız eylem sorumluluğu ise hukuk mahkemelerince saptanır. Ceza sorumluluğu ve hukuki sorumluluk aynı olayla ilgili olarak birlikte ortaya çıkabilirler. Başka bir deyişle, kişinin eylemi aynı zamanda hem bir suç, hem de haksız eylem oluşturabilir. Örneğin (A), (B) nin otomobilini kasten tahrip ederse, TCK nın 151. maddesindeki suçu işlemiş olacak ve dört aydan üç yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılacaktır. Ama (A) aynı zamanda otomobile verdiği zararı gidermek üzere BK m. 49 uyarınca tazminat ödemekle yükümlü kılınabilecektir. Böylece (A), tek bir eylemi nedeniyle iki ayrı yaptırımla karşı karşıya kalabilecektir. Ancak, ceza sorumluluğu ile haksız eylem sorumluluğunun bir arada bulunmadığı haller de yok değildir. Örneğin bir kimsenin bir başkasının evine onun rızası hilafına veya hile ile veya gizlice girip hiç bir zarar vermeden çıkması halinde, bu eylem, ortada bir zarar bulunmadığından, haksız eylem sorumluluğu doğurmaz. Oysa aynı eylem başlı başına bir suç oluşturduğundan (TCK m.116), altı aydan iki yıla kadar hapis cezası yaptırımı ile karşılaşır. Buna karşılık yapılan haksız fiil, aynı zamanda bir suç kapsamı içinde değilse, bu kez olayda yalnızca tazminat yaptırımı söz konusu olur. 3) Manevi Tazminat Zarar deyimi bir kimsenin malvarlığında rızası dışında ortaya çıkan azalma yı belirtmekle birlikte, bazen kişinin malvarlığına değil de manevi varlığına yapılan saldırılar da manevi zarar denilen bir zarar türü oluşturabilir. Manevi zarar, kişisel değer ve varlıklardaki parayla ölçülemeyen zedelemeyi belirtir. Kişinin yaşamı, sağlığı, namusu, onuru, saygınlığı gibi değerlerin saldırıya uğraması ve bu yüzden

10 elem ve üzüntüye uğraması, manevi zarar sayılır. Böyle bir durumda yargıç, bu zararın giderilmesi için uygun bir akça tutarının zarar veren tarafından zarar görene ödetilmesine hükmedebilir [BK m.58; MK m.25, 26 MK m. 121, Buna manevi tazminat denir. Hâkim manevi tazminata hükmederken; Mağdurun çektiği acı ve ızdırabı, Failin kusur derecesini dikkate alarak karar verir. Kişilik haklarına saldırının, koşul ve kapsamı Medeni Kanunun 24. maddesinde belirtilmiş. Borçlar Kanununun 49. maddesinde ise saldırının varlığı halindeki yaptırımı düzenleme altına almıştır. Her iki maddenin temel öğesi hukuka aykırılıktır. Eylemin, hukuka aykırılığın varlığı için öz ve biçime ilişkin koşulların irdelenmesi gerekmektedir. Öze ilişkin koşullar gerçeklik, güncellik ve kamu yararıdır. Kamu yararı öğesi toplumsal ilgi olarak da tanımlanabilir. Yayın hakkının sınırlarının en önemlisi "gerçeklik" öğesidir. Haber gerçeğe uygun olmalıdır. Gerçeklik verilen habere ya da anlatılmak istenen amaca ve hedefe konu olan içeriği, yayın sırasında olayla ilgili durumuna uygunluk anlamına gelmektedir. Biçime ilişkin koşul ise anlatımla ve sergilenişteki ölçülülüktür. Bu koşulların varlığı halinde haberin hukuka aykırı olmadığı sonucuna varılmalıdır. (Y. HGK. E. 2005/4-197, K. 2005/189, T ). Yargıtay 15. Hukuk Dairesi (E. 2010/5946 K. 2011/8018 T ) SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK NEDENİYLE MANEVİ TAZMİNAT (Salt Sözleşmeye Aykırılığın Manevi Tazminat İçin Yeterli Olmadığı - Sözleşmeye Aykırılık Nedeniyle Manevi Tazminata Hükmedilebilmesi İçin Kişilik Haklarının Zedelenmesi ve Bu Nedenle Haksız Eylemin Olması Gereği ) KİŞİLİK HAKLARINA SALDIRI (Sözleşmeye Aykırılık - Manevi Tazminat ) Sözleşmeye aykırılık nedeniyle manevi tazminat isteminde bulunulması, salt sözleşmeye aykırı davranış manevi tazminat istemi için yeterli değildir. Sözleşmeye aykırı fiil ve davranışların kişilik haklarını zedelemesi, bu nedenle de haksız eylem olarak değerlendirilmesi gerekir.

11 Yargıtay 13. Hukuk Dairesi (E. 2012/11165 K. 2012/23974 T ) ÇİKOLATADAN KIL ÇIKMASI (Çocuklarının Yediği Çikolatadan Kıl Çıkması Sebebiyle Üretici Firma Aleyhine Manevi Tazminat Davası , 00 TL Manevi Tazminata Hükmedilmesinin Hukuka Uygun Olduğu ) MANEVİ TAZMİNAT (Çocuklarının Yediği Davalı Firma Tarafından Üretilen Çikolatanın İçinden Kıl Çıkması Sebebiyle/Öncesinde Tespit Yaptırdıkları - Talebin Kısmen Kabulüne Karar Verildiği ) MANEVİ TAZMİNAT (Çocuklarının Yediği Çikolatadan Kıl Çıkması Sebebiyle Çocuklarının Zarar Gördüğünü Belirterek , 00 TL Manevi Tazminata Hükmedilmesinin Hukuka Uygun Olduğu ) Davacılar; çocuklarının yediği, davalı firma tarafından üretilen çikolatanın içinden kıl çıktığı için manevi olarak çocuklarının zarar gördüğünü, çikolataya ilişkin tespit yaptırdıklarını belirterek, tespit masrafı ile manevi tazminatın tahsilini istemişlerdir.1.000,00 TL manevi tazminata hükmedilmesi hukuka uygundur. Yargıtay 4. Hukuk Dairesi (E. 2010/4474 K. 2011/1347 T ) KİŞİLİK HAKKININ ZEDELENMESİ İLE MANEVİ TAZMİNAT ( Sanık Vekili Olan Davalı Tarafından Ceza Dosyasına Verilen Dilekçedeki İfadeler Nedeniyle Davacının Kişilik Hakları İle Mesleki Haysiyet ve Onurunun Zedelendiği - Geçirdiği Tahkikatla Ağır Psikolojik Baskıya Maruz Kaldığı ) MÜDAFİİ TARAFINDAN VERİLEN DİLEKÇEDEKİ İFADELER ( Kişilik Hakkının Zedelenmesi İle Manevi Tazminat Talebi/Davacının Kişilik Hakları İle Mesleki Haysiyet ve Onurunun Zedelendiği Geçirdiği Tahkikatla Ağır Psikolojik Baskıya Maruz Kaldığı - Takdir Edilen Tazminatın Hukuka Uygun Olduğu ) MANEVİ TAZMİNATIN BELİRLENMESİNDE HAKİMİN TAKDİR HAKKI ( Kişilik Hakkının Zedelenmesi Nedeni İle - Takdir Edilen Tazminat Miktarının Hukuka Uygun Olduğunun Gözetileceği ) Dava, kişilik hakkının zedelenmesi ile manevi tazminata ilişkindir. Ceza dosyasına sanık vekili olan davalı tarafından verilen dilekçedeki ifadeler nedeniyle davacının kişilik hakları ile mesleki haysiyet ve onurunun zedelendiği, geçirdiği tahkikatla ağır psikolojik baskıya maruz kaldığına karar verilmiştir. Manevi tazminatın tutarı her olaya göre değişebileceğinden yargıç, bu konuda takdir hakkını kullanır. Takdir edilen tazminat miktarı hukuka uygundur. 4) Borca Aykırılıktan Doğan Tazminat Borcu Aralarında önceden kurulmuş bir borç ilişkisi bulunan, yani birbirlerine karşı alacaklı ve borçlu durumunda bulunan iki kişiden biri, ötekine karşı yükümlülüğünü yerine getirmiyorsa, bu yüzden ötekinin uğradığı zararı gidermek zorundadır. Böyle bir eylemin aynı zamanda bir suç konusu olması ve cezai sorumluluk doğurması ilke olarak mümkün değildir. Nitekim 2001 Anayasa Değişikliği ile, Anayasanın 38. maddesine 8. fıkra olarak aşağıdaki kural eklenmiştir:

12 Hiç kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz. D. Zorla Yaptırma (cebri icra) Borcunu kendi rızasıyla yerine getirmeyen borçlu, alacaklının istemi ve başvurusu üzerine, devlet gücü kullanılarak borcunu ödemeye zorlanabilir. Bu durumda devletin zorlayıcı gücü, örneğin icra dairesi aracılığı ile borçlunun mallarına el koyar, bu malları satar ve satış bedelinden alacaklıya alacağını öder. Kişi, kendi alacağını kendi gücüyle ya da başka güçlerle elde etme yoluna gidemez. Ayrıca belirtmek gerekir ki cebri icra sadece borçlunun malvarlığı üzerinde uygulanabilir. Yani cebri icra organları sadece borçlunun malvarlığına el koyabilir. Çağdaş hukuk sistemlerinde alacağın tahsili için borçlunun hapsi yoluna gidilemez. (Mal beyanında bulunmayan borçlunun hapisle tazyiki gibi yaptırımlar istisnadır.) 2001 Anayasa Değişikliği ile Anayasanın 38. maddesine 8. fıkra olarak eklenen kural burada da geçerlidir. Para borcu dışındaki ödev ve yükümlülüklerini yerine getirmekten kaçınanlar için de özel zorlama usulleri vardır. Örneğin mahkemenin kesinleşmiş tahliye kararına rağmen evi boşaltmayan kiracı, icra yolu ile çıkartılır; askerlik ödevini yerine getirmekten kaçınan kişiye askerlik ödevi zorla yaptırılır; ruhsatsız inşaat yıktırılır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Esas : 2011/12-177Karar : 2011/300Tarih : *HACZEDİLMEZLİK ŞİKAYETİ Borçlu Mersin Büyükşehir Belediyesinin mahkemeye başvurusu haczedilmezlik şikayetine yöneliktir. Mahkemece "icra dosyasının infaz edildiği ve davanın konusu kalmadığından bahisle konusu kalmayan dava hakkında karar verilmesine yer olmadığına" şeklinde karar verilmiş ise de; açıkça itirazdan vazgeçilmeksizin, borcun cebri icra tehdidi altında ödenmesi şikayeti konusuz kılmaz. Her dava (şikayet), davanın açıldığı (şikayetin yapıldığı) andaki şartlara göre değerlendirilir. Mahkemece tüm şikayet konuları, şikayet tarihine göre ve 5393 Sayılı Kanunun 15/son maddesi hükmü gereğince değerlendirilip oluşacak sonucuna göre karar verilmesi gerekirken, eksik incelemeyle yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsizdir. İstek, haczedilmezlik şikâyetine ilişkindir. Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Komutanlığının Özel Kanun ve Yönetmeliklerle düzenleme altına alınmış kuruluş biçimi, çalışma sahası, işleyişi, idari denetiminin genel Kurmay Başkanlığına bağlı olup, bütçesinin de Milli Savunma Bakanlığı bütçesine bu amaçla konulan ödeneklerle, döner sermaye faaliyetlerinden elde edilecek kârlar, bağış ve yardımlardan oluşması, saymanlığının Maliye Bakanlığı İstanbul Defterdarlığına doğrudan bağlı olup, bağımsız kişilik taşımaması da gözetilerek döner sermaye hesabının devlet malı niteliğinde ele alınması gerektiği, bu nedenle haczedilmezlik şikayetinin yerinde olduğu sonucuna varılmıştır. (Yargıtay Hukuk genel Kurulu, 2008/12-50 E., 2008/8 K., T.)

13 Borçlu haciz aşamasına gelinmeden emekli maaşının tamamının haczine muvafakat ettiği için, anılan kabul beyanı İİK.nun 83/a maddesi gereğince sonuç doğurmaz. (Yargıtay 12. HD, 2007/6970 E., 2007/9174 K.) Borçlunun yabancı ülkeden aldığı emekli maaşının haczedilemeyeceğine ilişkin özel bir kanun hükmü bulunmadığına göre, şikayetin reddi gerekir. (Yargıtay 12. HD, 2007/2752 E., 2007/5620 K., T.)