ĠÇĠNDEKĠLER. BAġLARKEN 1. Bölüm II

Transkript

1 DÜNYA EKONOMİSİ Küreselleşmenin yoğunlaştığı günümüz koşullarında milli ekonomik sorunları, küresel tehdit ve fırsatları dikkate almadan, küresel meseleleri de milli problemleri yerinde çözmeden, halledebilmek mümkün gözükmemektedir. Ayrıca, iktisadi kalkınma ekseninde iktisat teorisinin yeniden sorgulanması bağlamında, sosyal bir disiplin olan iktisadın genel geçerliliğinin olmayışı, her milleti döneminin ve şartlarının gereği olan bağımsız iktisat politikalarını oluşturmaya zorlamaktadır. Özellikle sermaye olgusunu, kapital merkezli bir anlayıştan arındırarak, insana dayalı; beşeri ve sosyal sermayeyi de içine alacak tarzda yenide tanımlanması zorunluluğu bulunmaktadır. İlgili kaygılarla kaleme alınan bu kitapta, Dünya nın kahir ekseriyetine hâkim olan azgelişmişlik ve yoksulluk problemlerinin çözümü için alışılmışın dışındaki iktisadi yaklaşımları ve çözüm önerilerini bulmanız mümkündür.

2 ĠÇĠNDEKĠLER BAġLARKEN 1 Bölüm I DÜNYA EKONOMĠSĠNĠN KISITLARI VE FIRSATLARI 1.1. NÜFUS TEHDĠT MĠ YOKSA FIRSAT MI? 5 A. Dünya Nüfusunun GeliĢimi 7 B. Nüfus, Doğal Kaynak ve Üretim ĠliĢkisi 12 C. Nüfusun Pozitif Etkileri ve Malthus a Cevap 14 D. Nüfus ArtıĢının Olumsuz Etkileri 15 E. Nüfus ArtıĢı ve Göç Olgusu 16 a. 19. yy da Avrupa dan Sömürge Ülkelere Göç 17 b. 20. yy da GeliĢmekte Olan Ülkelerden Avrupa ya Göç 18 c. Nüfus ArtıĢının Diğer Etkileri 21 F. Nüfusu Etkileyen Faktörler 23 G. Uygulanabilecek Nüfus Politikaları DOĞAL KAYNAKLARIN SINIRLILIĞI VE ĠKTĠSADĠ GELĠġME 27 A. Doğal Kaynak Nedir? 29 B. Doğal Kaynak ve Üretim ĠliĢkisi 30 C. Doğal Kaynakların Çoğalabilme Özelliği 31 D. Kullanımına Göre Doğal Kaynak ÇeĢitleri 32 a. Dünyada Beslenme Sorunu ve Gıda Arzı 37 b. Enerji Kaynakları 40 c. Gıda ve Enerji Kaynağı Olarak Su 42 d. Sanayi Ham Maddeleri ve Madenler 45 E. Ekonomik Kaynaklarla Ġlgili Temel Problemler 48 a. Doğal Kaynaklar Biter mi? 48 b. Doğal Kaynak Dağılımı ve Kullanımındaki Farklılık 49 c. Doğal Kaynakların Belli Tekellerde Toplanması SÜRDÜRÜLEBĠLĠR KALKINMA/HAYAT, ÇEVRE SORUNLARI VE KÜRESEL ISINMA 51 A. Sürdürülebilir Kalkınma 51 B. Sürdürülebilir Kalkınmayı Tehdit Eden Algılar 53 a. Sınırsız Olan Ġhtiyaçlar Değil, Ġhtiraslardır 53 b. Ġktisadi Amaç; Kârı Değil, Faydayı Çoğaltır 54 C. Sürdürülebilir Kalkınma/Hayat ve Ġklim DeğiĢikliği 55 a. Küresel Isınma 56 b. Kyoto Protokolü 57 c. Kyoto Protokolünü Ġmzalamamak 58 D. Sürdürülebilir Kalkınma ve YaĢlı Dünyamız 59 E. Türkiye de Sürdürülebilir Kalkınma 60 F. Sürdürülebilir Kalkınma ve Çevrecilik Ġkilemi 62 G. Sürdürülebilir Kalkınma Ġçin Muhtemel Politikalar 64 a. Sosyal Ġçerikli Politikalar 64 i. Sosyal Sorumluluk Bilincinin GeliĢimi 65 ii. Sürdürülebilir Kalkınma Yerine Sürdürülebilir Hayat 65 b. Maddi Kaynak Ġçerikli Politikalar 66 i. Doğaya KarĢı Genel Tutumumuz 67 ii. Alan Politikaları 68 Bölüm II AZGELĠġMĠġLĠK, YOKSULLUK VE MÜCADELE POLĠTĠKALARI 2.1. AZGELĠġMĠġ ÜLKELERĠN ĠKTĠSADĠ VE SOSYAL SORUNLARI ĠLE EKONOMĠK ÖZELĠKLERĠ 72 A Az GeliĢmiĢlik Kavramı 72 B. Az GeliĢmiĢlik Sorunu 75

3 C. Az GeliĢmiĢlik Teorileri 80 a. Kapalı Çember Kuramı: R. Nurkse 80 b. Büyük ĠtiĢ Kuramları: P. R. Rodan 81 c. Ġkili Yapı Kuramları: J. Boeke - W. Lewis 82 d. Tarihsel Büyüme AĢamaları Kuramı: W. Rostow 82 i. Geleneksel Toplum 83 i. KalkıĢa Hazırlık 83 iii. KalkıĢ 83 iv. Olgunluğa GeçiĢ 83 v. Kitle Tüketim Çağı 83 e. Dengesiz Büyüme Modeli: A.O. Hirschman 84 f. GiriĢim Yeteneği ve DavranıĢ Tercihlerine Dayalı Kuramlar 84 g. Uluslararası Bağımlılık Teorisi 85 h. Marksist Ġktisat 85 D. Az GeliĢmiĢ Ülkelerin Özellikleri 86 a. Ekonomik Özellikler 86 i. KiĢi BaĢına DüĢük Gelir 86 ii. Dengesiz Gelir Dağılımı 86 iii. Büyük Oranlı Yoksulluk 87 iv. Yüksek Oranlı ĠĢsizlik ve Eksik Ġstihdam 87 v. Tarım Sektörünün Hakim Niteliği 88 b. Az GeliĢmiĢ Ülkelerde Sosyal Yapı 89 i. Nüfus 89 ii. Eğitim 90 iii. Sağlık 90 iv. Az GeliĢmiĢ Ülkelerde Sosyal ĠliĢki ve Güven Düzeyi 91 c. Az GeliĢmiĢ Ülkelerin Siyasi ve Ġdari Özellikleri 92 d. Az GeliĢmiĢ Ülkelerde Çiftli Yapı KÜRESEL YOKSULLUK VE MÜCADELE POLĠTĠKALARI 94 A. Yoksulluk Nedir? 95 B. Yoksulluğun Nedenleri 96 C. Dünyada Yoksulluğun GeliĢimi 99 D. KüreselleĢme ve Yoksulluk 102 E. Yoksullukla Mücadele Stratejileri 109 a. Liberal YaklaĢımda Yoksullukla Mücadele 110 b. Sosyal Refah Devleti DüĢüncesi ve Yoksulluk 111 i. Vergi Politikası ile Ġlgili Öneriler 111 ii. Kamu Harcamaları Politikasıyla Ġlgili Öneriler 111 c. Yoksullukla Mücadelede Alınabilecek Diğer Önlemler 112 i. Sosyal Ġçerikli Politikalar 112 ii. Ġktisadi Ġçerikli Politikalar ĠKTĠSADĠ KALKINMA POLĠTĠKALARININ ĠKTĠSADĠ OLMAYAN DĠNAMĠKLERĠ 114 A. Ġktisadi Kalkınma ve Coğrafya 115 B. Tarihi Süreç ve Milletlerin Ġktisadi Kalkınma Çabaları 117 C. Din, Kültür ve Ġktisadi Kalkınma 118 a. Talebe Yönelik DavranıĢlar ve Din 119 i. Ġhtirasların Kontrolünde Değerler Sistemi ve Din 119 ii. Ġhtiyaçların KarĢılanmasında Değerler Sistemi ve Din 120 b. Din Eksenli DüĢüncenin Evrimi ve Üretim 120 i. Avrupa Ġktisadı: Katolik ve Protestanlık ile Ġktisadi Kalkınma ĠliĢkisi 121 ii. Asya Ġktisadı: EĢ arî ve Maturîdî Ġnanç Esasları ile Ġktisadi Kalkınma ĠliĢkisi 123 iii. Anadolu Türklerinin Ġnanç Ekseni 125 c. Özet: Ġktisadi Kalkınma ve Ġktisadi Olmayan Değerler 127 D. Ġktisadi Kalkınma Sürecinde Üretim Faktörlerinin Yeniden Değerlendirilmesi 128 E. Ġktisadi Kalkınma Ekseninde Sermayenin Yeniden Tanımlanması 131 a. BeĢeri Sermaye ve Ġktisadi Kalkınma 132 i. BeĢeri Sermayenin Tanımlanması 132

4 ii. Fiziki ve BeĢeri Sermayenin KarĢılaĢtırılması 133 iii. BeĢeri Sermaye ve Ekonomik Büyüme ĠliĢkisi 134 iv. BeĢeri Sermayenin Etkin Kullanımı 135 b. Sosyal Sermaye ve Az GeliĢmiĢ Ülkelerde Ġktisadi Kalkınma 138 i. Sosyal Sermayenin Tanımlanması ve OluĢumu 138 ii. Sosyal Sermayenin Fiziki-Mali ve BeĢeri Sermaye ile EtkileĢimi 139 iii. Sosyal Sermaye ve Ġktisadi Kalkınma 141 iv. Sosyal ve Ġdari Yapı Ekseninde Ġktisadi Kalkınma 143 c. Az GeliĢmiĢ Ülkelerde Fiziki ve Mali Sermaye ile Ġktisadi Kalkınma ĠliĢkisi 145 F. Özet: Gayri Ġktisadi Değerler ve Ekonomik Kalkınma 146 Bölüm III DÜNYA EKONOMĠSĠNDEN KÜRESEL EKONOMĠYE 3.1. KÜRESELLEġME VE KÜRESELLEġTĠRĠLME TARTIġMALARI 150 A. KüreselleĢmeyi Tanımlamak ve Anlamak 150 B. KüreselleĢme Türleri 153 a. Konusu Ġtibariyle KüreselleĢme Türleri 153 i. Ġktisadi KüreselleĢme 154 ii. Siyasi KüreselleĢme 155 iii. Kültürel KüreselleĢme 156 iv. Askeri KüreselleĢme 157 b. GerçekleĢme ġekline Göre KüreselleĢme 158 i. Doğal KüreselleĢme 158 ii. Yönlendirilen KüreselleĢme 159 C. KüreselleĢme ve BölgeselleĢme 160 D. KüreselleĢirken Etnik ve Dini AyrıĢma 161 E. Milli Devletten, Küresel Devlete mi? 162 a. Devlet Yapılanmasının Amacı ve OluĢumu 162 b. Devlet Yapılanmasının AĢamaları ve Milli Devlet 164 c. Milli Devletin Sonu mu Geliyor? 165 i. Milli Devleti Tehdit Eden GeliĢmeler 164 ii. Milli Devleti Koruyan Unsurlar KÜRESELLEġME EKSENĠNDE ULUSLARARASI SERMAYE HAREKETLERĠ, ETKĠLERĠ VE OLASI ÖNLEMLER 168 A. Sermayenin Anlamı ve Gerekliliği 169 B. Uluslararası Sermaye Hareketlerinin ÇeĢitleri 171 a. Kullanımına Göre: Doğrudan ve Dolaylı 171 b. Kullananı Ġtibariyle: Resmi ve Özel 172 c. Süresine Göre: Uzun ve Kısa Vadeli 172 C. Uluslararası Sermaye Hareketlerinin Sebepleri 173 a. Döviz Piyasalarındaki Arz ve Talep Dengesizliği 173 b. Merkez Ülkelerde Sermayenin Azalan Marjinal Kârlılığı 174 c. Merkez'in Kirli Ağır Sanayii UzaklaĢtırma Arzusu 175 d. ĠletiĢim Teknolojisindeki Yenilikler 176 e. Milli Ekonomilere Neo Liberal Politika Baskıları 176 D. Küresel Sermaye Hareketlerinin Yansımaları 177 a. Sermaye Hareketlerinin Uzun Süreli Yansımaları 178 b. Sermaye Hareketlerinin Orta Süreli Yansımaları 179 c. Küresel Sermayenin Kısa Süreli ġok Etkileri 180 E. Küresel Sermaye Hareketlerinin Denetimi 181 a. Sermaye Denetiminin Teorik Altyapısı 182 i. Makroekonomik Yönetim ve Ödemeler Dengesi 182 ii. Kurumların ve Finansal Piyasaların GeliĢimi 181 iii. Finansal Piyasalarda Ġstikrarı Sağlama 181 b. Sermaye Denetiminin ÇeĢitleri 183 i. Sermaye Hesabı ĠĢlemleri Kontrolleri 182 ii. Döviz ĠĢlemlerine Yönelik Denetimler 183 iii. Tobin Vergisi ve Sermaye Hareketlerinin Kontrolü 186

5 iv. Faizsiz Zorunlu Rezerv Uygulaması 187 v. Önceden Haber Verme KoĢulu 187 c. Uygulamada Küresel Sermaye Kontrolleri 188 d. Son Söz BÖLGESELLEġME VE KÜRESELLEġME EKSENĠNDE ULUSLARARASI ÖRGÜTLER 191 A. Uluslararası Örgütlerin DoğuĢ Sebepleri 192 B. Milletlerarası Örgütlerin Hedefleri 193 C. Milletlerarası Ġktisadi BütünleĢmeler 196 a. Ġktisadi BütünleĢmelerin Amaçları 196 b. Ġktisadi BütünleĢme AĢamaları 197 i. Serbest Ticaret Alanı 197 ii. Gümrük Birliği 196 iii. Ortak Pazar 196 iv. Ġktisadi Birlik 196 v. Siyasi Birlik 197 c. Ġktisadi BütünleĢmelerin BaĢarı KoĢulları 199 d. Ekonomik BütünleĢmelerin Etkileri 202 D. Ġktisadi BütünleĢme Örgütleri 205 a. Avrupa Birliği 205 b. Karadeniz Ekonomik ĠĢbirliği Örgütü (KEĠ) 207 c. Ekonomik ĠĢbirliği TeĢkilatı (ECO) 209 E. Küresel ĠĢbirliği ve Uyum Örgütleri 210 a. Uluslararası Para Fonu (IMF) 210 b. Dünya Bankası (WB) 213 i. Uluslararası Ġmar ve Kalkınma Bankası 214 ii. Uluslararası Kalkınma Ajansı (IDA) 215 iii. Uluslararası Finans Kurumu (IFC) 216 iv. Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (MIGA) 216 v. Uluslararası Yatırım UyuĢmazlıkları Çözüm Merkezi (ICSID) 217 c. Dünya Ticaret Örgütü (WTO) 218 Bölüm IV SOSYAL VE ĠKTĠSADĠ YAPIDAKĠ DÖNÜġÜMLER 4.1. TARIM TOPLUMUNDAN BĠLGĠ TOPLUMUNA DÖNÜġÜM 220 A. Tarım Toplumu 221 a. Tarım Toplumlarının Ortak Özellikleri 222 b. Tarım Toplumunun Etkileri 222 B. Sanayi Toplumu 223 a. Sanayi Devriminin Alt Yapısı 224 b. Sanayi Toplumunun Özellikleri 225 C. Bilgi Toplumu 226 a. Bilgi ve Enformasyon 226 b. Bilgi Toplumunun Tanımlanması 227 c. Emek-Değer Algısından Bilgi Değer Algısına 229 d. Bilgi Ekonomisi 230 e. Sanayi Ekonomisi ile Bilgi Ekonomisinin KarĢılaĢtırması 232 f. Bilgi Ekonomisi ve Ġstihdam ĠliĢkisi 234 g. Bilgi Ekonomisi ve Kamu MAKRO EKONOMĠ POLĠTĠKALARINDAKĠ EKSEN KAYMASI 238 A. Toprak Değer Sistemi: Feodal Düzen 239 a. Feodal Düzenin OluĢumu 240 b. Feodal Sistemde Siyasi Ġktisadi ve Sosyal Yapı 240 c. Feodalizmin YıkılıĢı 242 B. Altın Değer Sistemi: Merkantilizm 243 a. Merkantilist Sistemin Gün Batımı 244 b. Liberal DüĢüncenin Tan Vakti ve Fizyokrasi 244 C. Klasik Ġktisat: Adam Smith 246 a. Adam Smith ve Milletlerin Zenginliği 247

6 b. Klasik Ġktisadın Ġlkeleri 248 D. Liberal Kapitalizm ve Marksist EleĢtiri 249 a. Liberal Kapitalizmin Temelleri 250 b. Marksist EleĢtirinin Dayanakları 251 c. Marksist EleĢtirinin Etkileri ve Sonuçları 252 E. Politik Ġktisat: Keynesyen Ekonomi 254 a. Keynesyen Ġktisadı Hazırlayan ġartlar 255 b. Keynesyen Ġktisadın Politik Önermeleri 255 F. Klasik Temelli Yeni ArayıĢlar 257 a. Monetaristler/Paracılar 258 b. Rasyoneller/Akılcılar 259 c. Arz Yanlı Ġktisat 260 G. Tek Kutuplu Dünya Düzeni: Neo-Liberal Ġktisat 260 H. Son Söz: Aslında Ġktisat Teorileri KAPĠTALĠZM KRĠZLER VE ALTERNATĠF KALKINMA POLĠTĠKALARI 264 A. Liberal Politikaların Krizler Tarihi 264 a. Merkantilizmin ÇöküĢü: 1750 li Yıllar 265 b Ekonomik Krizi 266 c. Dünya Ekonomik Bunalımı: d. Stagflâsyon: e. Finansal Krizler: i. Asya Krizi: ii. Rusya Krizi 272 iii. Latin Amerika Krizleri 273 iv. Küresel Mali Kriz: v. Türkiye Krizleri: f. Kapitalizm ve Kriz ĠliĢkisi 285 B. Uygulanabilir Kalkınma Politikalarının Kodları 286 a. Her Alanda Önce Üretim 286 b. Ġnsan Öncelikli Yatırım 288 c. Yerli Kaynak Kullanımı 289 d. Borçlanmadan Kaçınma 290 e. Daha Etkin Bir Kamu 290 f. Toplumsal Değer Yargılarının Yeniden Tanzimi 292 i. Tüketim Yerine Üretim 292 ii. Ġktisadi BaĢarı Ölçütlerinin Yeniden Yorumu 292 iii. Mülk Satıp Mal Almak ya da Mal Satıp Mülk Almak 294 g. Dengeli Bir DıĢ Ekonomi Politikası 295 C. Uygulanabilir Kalkınma Politikalarından Uygulama Örnekleri 297 KAYNAKÇA 301