Editörler: Doç. Dr. Mustafa METİN Yrd. Doç. Dr. Tufan AYTAÇ EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ ISBN

Transkript

1

2 Editörler: Doç. Dr. Mustafa METİN Yrd. Doç. Dr. Tufan AYTAÇ EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın e satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayıneimize bilgi ermesini e bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Mart 2015, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Tunç Kapak Tasarımı: Yılmaz Yücel Baskı: Ayrıntı Basım Yayın e Matbaacılık Ltd. Şti İedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınei Yayınei Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Zaman, sınır, mesafe karamlarının ortadan kalktığı, hızlı değişim e akışın olduğu, metaforların sürekli değiştiği, farklılık e rekabetin önemli olduğu yeni bir bin yılın içerisindeyiz. Eğitim sistemleri e özellikle okullarda bu değişim sürecinden etkilenmektedir. Yeni bin yılda eğitimden beklentiler artmakta e çeşitlenmektedir. Bireyi özgürleştirmeden meslek sahibi yapmaya, mutlu insan olmadan yaratıcı birey yetiştirmeye kadar eğitimden beklentiler artmaktadır. Bu süreçte okul e öğretmenin rolü değişmektedir. Bir eğitim sisteminin niteliğinin öğretmenlerin niteliğinin üzerinde olmasının söz konusu olamayacağı anlayışıyla öğretmenlerin yetiştirilmesi e yeterlikleri konusu son yıllarda sıklıkla gündeme gelmektedir. Eğitim bilimleri alanı ile ilgili öğretmen adaylarına temel karamları tanıtmak, eğitime sistem yaklaşımıyla bakmalarını sağlamak e mesleği ile ilgili temel bilgi e becerileri kazandırmak amacıyla okutulan derslerden biri de Eğitim Bilimine Giriş tir. Bu ders kapsamında; eğitime ilişkin temel karamlar e eğitimin tarihî, psikolojik, toplumsal, hukuki, politik, felsefi, ekonomik, teknolojik, bilimsel araştırma temellerine yer erilmiştir. Ayrıca Türk Eğitim Sistemi e Okul Yönetimi, öğretmenin rolü e mesleki yeterlikleri, program geliştirmede, öğretim ilke e yöntemlerinde, öğretim teknolojilerinde, ölçme e değerlendirmede e sınıf yönetiminde yeni yaklaşımlar konularına yer erilerek güncel bilgiler sunulmuştur. Her bölüm sonunda Hayatımız Eğitim Bölümü ile gerçek yaşamla ilişkiler kurulmaya çalışılmıştır. Bu kitap, öğretmen adaylarına öğretmek ten ziyade bir sistem yaklaşımıyla eğitime bakış açısı kazandırmayı amaçlamaktadır. Kitabın bölümleri, eğitim bilimlerinin çeşitli disiplinlerinde tamamı öğretim üyesi e alan uzmanları olan akademisyenler tarafından hazırlanmıştır. Kitap hazırlanırken günümüzün değişen eğitim yaklaşımları, öğretmenlik meslek bilgisi (pedagojik formasyon) yeterlikleri e değişen program içerikleri dikkate alınmıştır. Bu kitabın okuyucular ile buluşmasını sağlayan Pegem Akademi takımına teşekkür eder, öğretmen adaylarına e okuyuculara yararlı olmasını dileriz. Mart, 2015 Doç. Dr. Mustafa METİN Yrd. Doç. Dr. Tufan AYTAÇ

4 BÖLÜMLER VE YAZARLARI 1. KISIM 1. BÖLÜM: EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Doç. Dr. Mustafa METİN (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) Dr. Ahmet ÖZCAN (Bozok Üniersitesi Yabancı Diller Bölümü) 2. BÖLÜM: EĞİTİMİN TARİHSEL TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Nazike KARAGÖZOĞLU (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 3. BÖLÜM: EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Haktan DEMİRCİOĞLU (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 4. BÖLÜM: EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Mehmet SAĞLAM (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 5. BÖLÜM: EĞİTİMİN HUKUKİ TEMELLERİ Doç. Dr. Kamile DEMİR (Mehmet Akif Ersoy Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 6. BÖLÜM: EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ Doç. Dr. Leent ERASLAN (Kırıkkale Üniersitesi Eğitim Fakültesi) Araş. Gör. Gonca BABADAĞ (Celal Bayar Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 7. BÖLÜM: EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Tufan AYTAÇ (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 8. BÖLÜM: EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ Dr. Ali ERDEN (Yakındoğu Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 9. BÖLÜM: EĞİTİMDE BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEMELLERİ Doç. Dr. Aykut Emre BOZDOĞAN (Giresun Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 10. BÖLÜM: EĞİTİMİN TEKNOLOJİK TEMELLERİ Doç. Dr. Bayram AKARSU (Erciyes Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 2. KISIM 1. BÖLÜM: TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKUL YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Tufan AYTAÇ (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 2. BÖLÜM: EĞİTİMDE ÖĞRETMENİN ROLÜ VE MESLEKİ YETERLİKLER Yrd. Doç. Dr. Segi AYDIN (Yüzüncü Yıl Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 3. KISIM 1. BÖLÜM: PROGRAM GELİŞTİRMEDE YENİ YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç. Dr. Mehmet ŞAHİN (Karatekin Üniersitesi Edebiyat Fakültesi) 2. BÖLÜM: ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç. Dr. Gül KALELİ YILMAZ (Bayburt Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 3. BÖLÜM: ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE YENİ YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç. Dr. Hatice KUMANDAŞ (Artin Çoruh Üniersitesi Eğitim Fakültesi) 4. BÖLÜM: ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç. Dr. Mehmet ŞAHİN (Karatekin Üniersitesi Edebiyat Fakültesi) 5. BÖLÜM: SINIF YÖNETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç. Dr. Hilmi SÜNGÜ (Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi)

5 İÇİNDEKİLER Ön Söz...iii Bölümler e Yazarları KISIM 1. BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Giriş...5 Öğrenme...6 Daranış...8 Öğrenme Ürünü Olmayan Daranışlar...9 Öğrenme Ürünü Olan Daranışlar...9 Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler...9 Öğrenenle İlgili Faktörler...11 Öğrenme-Öğretme Süreci ile İlgili Faktörler...14 Öğrenilecek Konu ile İlgili Faktörler...15 Öğretme e Öğretim...16 Öğretim-Öğrenme e Öğretim-Öğretme Karamları Arasındaki İlişki...17 Eğitim...18 Eğitimin Türleri...19 Eğitim, Öğretim e Öğrenme İlişkisi...21 Eğitimin İşleleri...22 Eğitim-Kültür İlişkisi...23 Tartışma Soruları...26 Hayatımız Eğitim Bilimi...26 Bir Anı...26 Özet...27 Kaynakça...28

6 iii Eği m Bilimine Giriş 2. BÖLÜM EĞİTİMİN TARİHSEL TEMELLERİ Giriş...32 Türklerde Eğitim...32 İslamiyet ten Önce Kurulan Türk Deletlerinde Eğitimin Özellikleri...33 Hunlar...33 Göktürkler...33 Uygurlar...33 İslamiyet ten Sonra Kurulan Türk Deletlerinde Eğitimin Özellikleri...34 Arupa da Eğitim...47 Tartışma Soruları...52 Fatih Sultan Mehmet in Eğitimi...52 Özet...53 Kaynakça BÖLÜM EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ Giriş...58 Psikolojinin Temelleri...58 Gelişim Psikolojisi e Eğitim...59 Fiziksel Gelişim...60 Büyüme...60 Deinsel Gelişim...61 Bilişsel Gelişim...61 Duyusal (Sensöri) Motor Dönem (0-2)...62 İşlem Öncesi Dönem (2-7)...62 Somut İşlemler Dönemi (7-11)...63 Soyut İşlemler Dönemi (12 Ve Üstü)...63 Psikososyal Gelişim...63 Temel Güene Karşı Güensizlik (0-1,5 Yaş)...64 Özerkliğe Karşı Kuşku e Utanç (1,5-3 Yaş)...64 Girişimciliğe Karşı Suçluluk Duygusu (3-6 Yaş)...64

7 İçindekiler ix Başarıya Karşı Aşağılık Duygusu (6-12 Yaş)...65 Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası (12-18 Yaş)...65 Yakınlığa Karşı Yalıtılmışlık (18-30 Yaş)...65 Üretkenliğe Karşı Durgunluk (30-60 Yaş)...65 Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk (60 Ve Üstü)...65 Öğrenme Psikolojisi Ve Eğitim...66 Motiasyon (Güdülenme)...66 Psikolojiyi Bilmenin e Anlamanın Bir Öğretmen İçin Değeri...68 Daranışı Ortaya Çıkaran Tetikleyici Faktörler...68 Fiziksel e Psikolojik Gereksinimlerin Giderilme Düzeyi...68 Geçmiş Yaşantılar...70 Akılcı Olmayan (İrrasyonel) Düşünceler...70 Benlik Karamı...71 Tartışma Soruları...72 Hayatımız Eğitim Bilimleri...72 Özet...73 Kaynakça BÖLÜM EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Giriş...78 Eğitim...78 Sosyoloji (Toplumbilim)...79 Eğitim Sosyolojisi...80 Eğitimin Temel Sosyolojik Teorileri...81 İşlesel Teori...81 Çatışmacı Teori...84 Yorumcu Teori...87 Hayatımız Eğitim Bilimleri...90 Özet...91 Kaynakça...93

8 x Eği m Bilimine Giriş 5. BÖLÜM EĞİTİMİN HUKUKİ TEMELLERİ Hukuk e Eğitim...98 Eğitim Hakkı Eğitimin Hukuksal Temelleri Anayasada Eğitim Yasalarda (Kanunlar) Eğitim Türk Millî Eğitiminin Temel İlkeleri Uluslararası Sözleşmelerde Eğitim Eğitimle İlgili Kanun Gücünde Kararnameler Eğitimle İlgili Tüzükler Eğitimle İlgili Yönetmelikler Eğitimle İlgili Genelgeler Eğitimle İlgili Yönergeler Tartışma Soruları Hayatımız Eğitim Bilimleri Özet Kaynakça BÖLÜM EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ Giriş Eğitimin İşleleri Politika Tanımı Politik Sosyalleşme Politikanın Eğitime Etkileri Eğitimin Politikaya Etkileri Eğitim Politikalarının Belirlenmesi Politik Sistem e Eğitim Eğitim Politikasının Ulusal Kaynakları Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nda Eğitim Eğitime İlişkin Yasalarda Eğitim...129

9 İçindekiler xi 3. Kalkınma Planlarında Eğitim Milli Eğitim Şuralarında Eğitim Hükümet Programları Eğitim Politikasının Uluslararası Kaynakları Küreselleşme e Eğitim Eğitim Politikalarında Yeni Yönelimler Eğitim Politikaları e Siil Toplum Kuruluşları (Stk) Tartışma Soruları Özet Kaynakça BÖLÜM EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ Giriş Felsefe Karamı Felsefe Alanları Eğitim e Felsefe İlişkisi Felsefe Akımları İdealizm Realizm Pragmatizm Varoluş ç uluk (Existantializm) Eğitim Felsefesi Akımları Daimicilik Esasicilik İlerlemecilik Yeniden Kurmacılık Eğ itim Felsefesi Akımlarının Genel Ö zellikleri Tartışma Soruları Hayatımız Eğitim Bilimleri Özet Kaynakça...163

10 xii Eği m Bilimine Giriş 8. BÖLÜM EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ Giriş Ekonomiyle İlgili Temel Karamlar Ekonomik Büyüme e Kalkınma Eğitim e Ekonomi İlişkisi Eğitimde İstem e Sunum Eğitimin Maliyeti Eğitimin Finansmanı Tartışma Soruları Hayatımız Eğitim Bilimleri Özet Kaynakça BÖLÜM EĞİTİMDE BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEMELLERİ Giriş Bilim, Bilimsel Bilgi, Bilimsel Bilginin Özellikleri Bilimsel Yöntem Bilimsel Araştırma Süreci A. Problem Durumu Problemin Tanımlanması e Oluşturulması Değişkenlerin Belirlenmesi Literatür Taraması Hipotezlerin (Denence) Oluşturulması Varsayımların e Sınırlılıkların Belirlenmesi B. Yöntem Araştırma Türünün Belirlenmesi Eren e Örneklemin Oluşturulması Veri Toplama Araçları e Geliştirilmesi Veri Analizi C. Genel Değerlendirme Bulgular e Sonuç Tartışma e Öneriler Tartışma Soruları Özet Kaynakça...218

11 İçindekiler xiii 10. BÖLÜM EĞİTİMİN TEKNOLOJİK TEMELLERİ Giriş Teknoloji Nedir? Eğitimde Teknolojinin Dünü e Bugünü Bilgisayar Kullanımı Türkiye de Ne Kadar Yaygındır? Okullarda Kullanılan Güncel Teknolojiler Öğretmenler İçin Teknoloji Öğrenciler İçin Teknoloji Uzaktan Eğitim Eğitim Teknolojisi Öğretim Teknolojisi Öğretim Teknolojilerinin Faydaları e Sınırlılıkları Eğitim e Öğretim Teknolojileri Arasındaki Farklar Eğitim e Öğretim Teknolojilerinin Tarihsel Gelişimi Bilgisayar Destekli Eğitim Eğitimde Teknolojinin Geleceği Tartışma Soruları Hayatımız Eğitim Bilimleri Özet Kaynakça...238

12 xi Eği m Bilimine Giriş 2. KISIM 1. BÖLÜM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKUL YÖNETİMİ Giriş Millî Eğitim Bakanlığının Vizyonu e Misyonu Millî Eğitim Bakanlığı Örgüt Yapısı Millî Eğitim Bakanlığı Merkez Örgütü Bakan Müsteşar e Müsteşar Yardımcıları Yurtdış ı Eğ itim Teş kilâ tı Taşra Teşkilatı İl Maarif Müfettişleri Okul Örgütü Okul Yönetimi e İşleleri Eğitim-Öğretim Hizmetleri Boyutu Genel Hizmetler Boyutu Personel Hizmetleri Boyutu Öğrenci Hizmetleri Boyutu Okul-Çere İlişkisi Boyutu Türk Eğitim Sistemine Eleştirel Bir Bakış Tartışma Soruları Hayatımız Eğitim Bilimleri Özet Kaynakça BÖLÜM EĞİTİMDE ÖĞRETMENİN ROLÜ VE MESLEKİ YETERLİKLER Öğretmen Rolleri Öğretmen Yeterlikleri Mesleki Yeterlikler Türkiye de Gerçekleştirilen Öğretmen Yeterlilikleri Çalışmaları Yılında Yürürlüğe Girmiş Olan İlk Yeterlik Tanımları Temel Eğitime Destek Projesi (TEDP) ile Tanımlanan Öğretmen Yeterlikleri...273

13 İçindekiler x Tartışma Soruları Hayatımız Eğitim Bilimleri Özet Kaynakça KISIM 1. BÖLÜM PROGRAM GELİŞTİRMEDE YENİ YAKLAŞIMLAR Giriş Eğitim Programı Karamı Program Geliştirme Süreci Eğitimde Program Geliştirmenin Önemi Program Geliştirme Alanında Yeni Uygulamalar e Yönelimler Yeni Eğitim Programlarının Özellikleri Öğretim Programlarındaki Ortak Temel Beceriler Tartışma Soruları Hayatımız Eğitim Bilimleri Özet Kaynakça BÖLÜM ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Öğretim Teknolojilerinin Amacı e Önemi Öğretim Teknolojileri e Materyal Tasarımı Dersinin İçeriği Öğretim Teknolojilerindeki Son Gelişmeler Fatih Projesi Karma-Harmanlanmış Öğrenme (Blended Learning) Web 2.0 Teknolojileri Tartışma Soruları Hayatımız Eğitim Bilimleri Özet Kaynakça...316

14 xi Eği m Bilimine Giriş 3. BÖLÜM ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE YENİ YAKLAŞIMLAR Eğitimde Ölçme e Değerlendirmenin Yeri e Önemi Ölçme e Değerlendirmede Temel Karamlar Ölçme e Değerlendirme Anlayışında Yeni Yönelimler Performansa Dayalı Durum Belirleme Otantik Değerlendirme Portfolyo Değerlendirme Öz e Akran Değerlendirme Tartışma Soruları Hayatımız Eğitim Bilimleri Özet Kaynakça BÖLÜM ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Giriş Temel Karamlar Yapılandırmacı Öğrenme Kuramı Beyin Temelli Öğrenme Kuramı Çoklu Zekâ Kuramı Çoklu Zekâ Kuramının Özellikleri İşbirlikli Öğrenme Modeli E Modeli Aktif (Etkin) Öğrenme Yaşam Boyu Öğrenme Kuantum Öğrenme Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi Araştırma - İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi Anlatma Yöntemi...346

15 İçindekiler xii Örnek Olay Yöntemi Tartışma Yöntemi Problem Çözme Yöntemi Proje Yöntemi Bireysel Öğretim Yöntemi Beyin Fırtınası Tekniği Soru Ceap Tekniği Altı Şapkalı Düşünme Tekniği Altı Ayakkabılı Uygulama Tekniği İstasyon Tekniği Balık Kılçığı Tekniği Tartışma Soruları Hayatımız Eğitim Bilimleri Özet Kaynakça BÖLÜM SINIF YÖNETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Giriş Sınıf Yönetimi Karamının Tanımı e Kapsamı Sınıf Yönetiminin Boyutları Sınıf Yönetimi Becerilerinin Öğretmen Eğitiminde Önemi Sınıf Yönetimi Yaklaşımları Sınıf Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar Tartışma Soruları Hayatımız Eğitim Bilimleri Özet Kaynakça...370

16 1. KISIM

17 1. BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Doç. Dr. Mustafa METİN 1 Dr. Ahmet ÖZCAN 2 Kazanımlar Eğitimle ilgili temel karamları bilir. Öğrenme ürünü olan e olmayan daranışları ayırt edebilir. Öğrenmeye etki eden unsurları açıklayabilir. Öğrenme e öğretme karamları arasındaki ilişkiyi açıklayabilir. Öğretim karamı ile öğrenme e öğretme karamları arasındaki farkı karar. Eğitim türlerini e aşamalarını açıklayabilir. Eğitim ile kültür arasındaki ilişkiyi açıklayabilir. Konu Başlıkları Öğrenme Daranış Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Öğretme e Öğretim Öğretimle Öğrenme e Öğretimle Öğretme Arasındaki İlişki Eğitim Eğitim Türleri Eğitim, Öğretim e Öğrenme İlişkisi Eğitimin İşleleri Eğitim-Kültür İlişkisi 1 Bozok Üniersitesi Eğitim Fakültesi 2 Bozok Üniersitesi Yabancı Diller Bölümü

18 4 Eğitim Bilimine Giriş Daranış Öğrenme Ürünü Olmayan Daranışlar Öğrenme Ürünü Olan Daranışlar Eğitimle İlgili Temel Karamlar Öğrenme Öğrenme e Öğretim Eğitim Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Öğretimle Öğrenme e Öğretimle Öğretme Arasındaki İlişki Eğitim Türleri Eğitim, Öğretim e Öğrenme İlişkisi Öğrenenle İlgili Faktörler Öğretilecek Konu İle İlgili Faktörler Formal Eğitim İnformal Eğitim Öğrenme-Öğretme Süreci İle İlgili Daranışlar Örgün Eğitim Yaygın Eğitim Eğitimin İşleleri Eğitim- Kültür İlişkisi Kültürleme Kültürlenme Kültürleşme

19 Eği mle İlgili Temel Karamlar 5 Öğretmen senenin ilk dersi öğrencilerine şöyle dedi: Çocuklar; bir çii bir nal, bir nal bir at, bir at bir padişah, bir padişah bir saaş kaybettirir sözünü duymuşsunuzdur. Sizler toplumun en küçük bireyisiniz ama aynen çii örneğinde olduğu gibi, her biriniz kaybetmeyi göze alamayacak kadar çok değerlisiniz. Bu sebeple, hepinizden elinizden gelenin en iyisini yapmanızı bekliyorum, ben de bütün kalbimle gayret edeceğime söz eriyorum. Öğretmenin bu ifadeleri herkeste aynı etkiyi göstermese bile, bir öğrenciyi çok etkilemişti. O zamana kadar derslerde ortalama bir başarı gösteren öğrenci, o eğitim döneminden itibaren daha çok çalışmaya başladı e yıllar sonra ülkenin kaderine etki eden önemli bir kişi oldu. Giriş İnsan hem bireysel hem de sosyal yönü olan bir arlıktır. Birey olmak için öncelikle kendini tanıması, ihtiyaçlarını karşılaması e yaşamını deam ettirmesi gereken insan, bunları öğrenme yoluyla gerçekleştirebilir. İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özelliklerden biri olan öğrenmenin, uzun yıllardır bilim insanlarının üzerinde çalıştığı e insanda nasıl gerçekleştiği hala tam anlamıyla açıklanamayan bir karam olduğu söylenebilir. Bu karmaşık özelliğinden dolayı öğrenmeyi açıklamaya çalışan çeşitli kuramlar ortaya çıkmış e öğrenme hakkında farklı tanımlamalar yapılmıştır. Sosyal yönüyle de insan, içinde yaşadığı topluma uyum sağlamak durumundadır. Bu uyum sağlama süreci, kimi zaman sistemli e düzenli, kimi zaman da herhangi bir plan e programa bağlı olmadan, gelişigüzel şekilde meydana gelen eğitim sayesinde olmaktadır. Belirli bir program dahilinde gerçekleştirilen eğitim e bunun sonucunda meydana gelen öğrenme, bizi öğretim etkinliğine götürmektedir. İnsan, hayat boyu süren öğrenme sürecinde; kimi zaman deneme yanılma yoluyla, kimi zaman başkalarının yönlendirmesiyle, kimi zaman ise yaşantısının olumsuz sonuçlarından edindiği tecrübelerle öğrenebilir. Ancak okulda gerçekleşen öğrenmeler çoğunlukla öğretim yoluyla, yani eğitimin planlı, programlı olarak gerçekleştirilmesiyle meydana gelir. Eğitim tarihi, sosyal, psikolojik, ekonomik, felsefi, siyasi yönleri olan çok boyutlu bir karamdır. Eğitimin çeşitli yönleri kitabın ilerleyen bölümlerinde ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Bu bölümde öğrenme, öğretim e eğitimle ilgili temel karamlara özelden genele olacak şekilde yer erilmiş; ayrıca öğrenme, öğretim e eğitim arasındaki ilişki açıklanmıştır.

20 6 Eğitim Bilimine Giriş ÖĞRENME İnsan haricindeki tüm canlılar, yaşamlarını en azından belirli bir süre deam ettirecek yeterli içgüdüsel donanıma sahip olarak dünyaya gelmektedir. Ancak insanın hayatını sürdürebilmesi için bir koruyucuya bağımlı bir şekilde yaşaması gerekir e bu bağımlılık diğer canlılara göre daha uzun sürer. Bu süre içinde insan, kendisini diğer canlılardan önemli ölçüde ayıran öğrenme kapasitesi sayesinde, hayatta kalabilmek için çereye uyum sağlar e ihtiyaçlarını karşılamaya başlar. Bu yönüyle öğrenme, insan yaşamında hayati öneme sahiptir. Günlük yaşamda sıklıkla kullandığımız öğrenme karamı, tarihin ilk zamanlarından beri bilim insanlarının ilgisini çekmiştir. Beynin yapısının tam olarak çözümlenememiş olmasının da etkisiyle, günümüzde bile öğrenmenin ne olduğu, nasıl gerçekleştiği konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Özden (1999: 21) öğrenmeyi dinamik bir süreç olarak tanımlar çünkü insanın yaşadığı müddetçe yeni bir şeyler öğrendiğini belirtir. Zira organizma yaşamını sürdürebilmek için, çereye uyum sağlamada etkin olmak e çok değişken çerelerde gereksinimlerini gidermek durumundadır. Organizmaya bu esnekliği ise ancak öğrenme süreci sağlayabilir (Senemoğlu, 2009: 87). Öğrenmenin ülkemizde en yaygın olarak kullanılan tanımlarından birisi yaşantı sonucu kazanılan kalıcı izli daranış değişikliği dir (Erden e Akman, 1997: 119). Benzer bir şekilde Ertürk (1998: 78) öğrenmeyi yaşantı ürünü e nispeten kalıcı izli daranış değişmesi olarak tanımlamıştır. Ayrıca çeşitli filozof e eğitim psikologlarının öğrenmeyle ilgili yaptıkları tanımlardan bazıları şöyledir (Akt. Senemoğlu, 2009: 88): Öğrenme doğuştan getirilen daranışları, eğilimleri, olgunlaşmayı e yorgunluk, ilaç b. etkilerle meydana gelen organizmanın geçici durumlarını kapsamayan, çeredeki etkileşimler yoluyla daranışların oluşması ya da değiştirilmesi sürecidir (Bower e Hilgard, 1981). Bireyin kendisi, başkaları e çeresiyle etkileşimleri sonucundaki yaşantıların bireyde oluşturduğu şeylerdir (Brubaker, 1982). Sadece büyüme sürecine atfedilemeyen, insanın eğilimlerinde e yeterliklerinde belirli bir zaman diliminde oluşan bir değişmedir (Gagné, 1983). Öğrenme, pekiştirmenin sonucu olarak daranış ya da potansiyel daranışta oldukça sürekli bir değişme meydana gelmesidir (Kimble, 1961).

21 Eği mle İlgili Temel Karamlar 7 Öğrenme, ücutta hastalık, yorgunluk ya da ilaç etkisiyle meydana gelen geçici değişmelere atfedilmeyecek, yaşantı sonucunda daranışta ya da potansiyel daranışta meydana gelen nispeten kalıcı izli bir değişmedir ( Hergenhahn, 1988). Lefrançois (2000: 5) öğrenmeyi yorgunluk, olgunlaşma, ilaç alma, yaralanma e hastalık gibi haller dışında yaşantı sonucu (insan eya insan olmayan) organizmada meydana gelen değişiklik olarak tanımlar. Öğrenmenin gerçekleşmiş olması için daranışlarda gösterilmesi eya gösterilme potansiyelinin olması gerekmez, daranışlar öğrenmenin meydana geldiğinin sadece bir kanıtı olabilir. Yukarıdaki tanımlara ek olarak, Ormrod (2012: 4) ise öğrenmeyi yaşantı sonucu zihinsel simge e bağlarda ortaya çıkan uzun süreli bir değişiklik, Özden (1999: 21) öğrenmeyi çeresi ile etkileşimi sonucu kişide oluşan düşünce, duyuş e daranış değişikliği olarak ifade edilmiştir. Yukarıdaki tanımlardan anlaşılacağı gibi öğrenme çok yönlü bir karamdır. Öğrenmenin gerçekleşmiş olarak kabul edilmesi için; daranışların doğuştan getirilen içgüdüsel e refleksif hareketler olmaması, büyüme, olgunlaşma gibi doğal eya hastalık, ilaç, yorgunluk gibi geçici değişimleri kapsamaması, yaşantı sonucu kazanılması e belirli bir süre deam etmesi gerekmektedir. Dolayısıyla öğrenme organizmanın deneyimleri sonucunda zihninde, duygularında eya daranışlarında meydana gelen, belirli bir süre deam eden fakat her zaman gözlemlenmesi mümkün olmayan değişikliktir. Öğrenme karamı ile ilgili birçok tanımlama yapılsa bile, öğrenmenin ne olduğu uzun yıllardır araştırma konusu olmuş e bilim insanları bu konuda çeşitli görüşler ileri sürmüşlerdir. Bunun yanı sıra öğrenmenin nasıl meydana geldiği de farklı şekillerde açıklanmaya çalışılmış e bu durum bir takım öğrenme kuramlarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Aşağıda bu kuramların bazılarına göre öğrenmenin nasıl meydana geldiği incelenecektir. Daranışçı öğrenme kuramları öğrenmeyi organizmanın çeşitli uyarıcılara erdikleri tepkilerle açıklar e sadece gözlenebilen e ölçülebilen daranışların öğrenmenin göstergesi olduğunu saunurlar. Bu kuramın saunucularına göre zihin doğuştan boş bir leha gibidir e zamanla bilgiler oraya yerleştirilir. Öğrenciler pasif durumdadırlar e öğrenmiş kabul edilmek için mutlaka istenen daranışı göstermelidirler.

22 8 Eğitim Bilimine Giriş Bilişsel öğrenme kuramları öğrenmeyi zihinsel bir faaliyet olarak görürler e öğrenmenin her zaman performansa yansımayabileceğini saunurlar. Öğrenme sürecinde birey aktiftir e algı, dikkat, düşünme gibi zihinsel süreçler önemlidir. Beyin temelli öğrenme kuramı ise öğrenmenin, beyinde meydana gelen kimyasal değişiklikler neticesinde ortaya çıktığını ileri sürmektedir. Öğrenme sürecinde nöronlarda yeni bağlar oluşur e beyindeki her bir bölge belirli daranışları kontrol eder. Yapılandırmacı öğrenme kuramı ise öğrenmede bireyin yaşadıklarına nasıl anlamlar yüklediğine e öğrenme sürecinde hangi zihinsel süreçleri kullandığına odaklanarak öğrenmeyi açıklamaya çalışır. Mecut öğretim programlarında da benimsenen yapılandırmacı öğrenme kuramı, öğrencilerin sınıfa boş bir zihinle değil, çeşitli yaşantı e bilgilerle geldiğini, eskilerin üzerine bina ederek öğrendiklerini e kendilerinin bu bilgileri yeniden oluşturduğunu saunur. Her ne kadar bilişsel öğrenme, yapılandırıcı öğrenme gibi kuramların daha çok kabul gördüğünü söylemek mümkün olsa da, öğrenme tanımlarının en büyük ortak yönü daranıştır (Sünbül, 2011: 15). Aşağıda daranışın ne olduğu, öğrenme ürünü olan e olmayan daranışlar açıklanmıştır. DAVRANIŞ Bütün öğrenme tanımlarında kilit karam daranıştır (Aydın, 2004: 186) çünkü öğrenenin yaptıklarını yani daranışlarını gözlemleyerek öğrenmenin meydana gelip gelmediği konusunda karara arabiliriz (Fidan, 1986: 16). Peki daranış nedir? Senemoğlu (2009: 91) daranışı organizmanın gözlemlenebilen eya gözlemlenemeyen açık ya da örtük etkinliklerinin tümü olarak tanımlamaktadır. Dolayısıyla okuma, yazma, soruya ceap erme, yüzme, bisiklete binmenin yanı sıra düşünme, hissetme, titreme, kalbin çarpması, göz kapaklarının açılıp kapanması birer daranıştır. Bazı daranışları gözümüzle fark edemeyebiliriz ama bir daranışın gözlemlenememiş olması öğrenmenin olmadığını göstermez. O halde öğretmenlerin görei, eğitim sürecinde öğrencilerini iyi tanımak e onlardaki bilişsel e duyuşsal değişiklikleri dikkatle takip etmek olmalıdır. Yukarıda erilen daranış tanımından yola çıkarsak, bütün daranışların öğrenme sonucunda meydana geldiğini söylemek mümkün değildir. Örneğin dünyaya yeni gelen bir bebek emme, nefes alma gibi daranışları öğrenme sürecinin sonunda göstermezken, konuşma e koşma gibi daranışlar öğrenme sonucunda sergilenir. Bu sebeple daranışlar öğrenme ürünü olan e öğrenme ürünü olmayan daranışlar olmak üzere iki grupta incelenir.