Bir Üniversite Hastanesinin Cerrahi Kliniğinde Yatan Hastaların Uyku Kalitesi ve Uyku Durumunu Etkileyen Faktörler

Transkript

1 ORİJİNAL ARAŞTIRMA Bir Üniversite Hastanesinin Cerrahi Kliniğinde Yatan Hastaların Uyku Kalitesi ve Uyku Durumunu Etkileyen Faktörler Nurdan YALÇIN ATAR, a Ebru KIRBIYIK, b Nurten KAYA, a Hatice KAYA, a Nuray TURAN, a Aylin PALLOŞ, a Zehra ESKİMEZ a a Hemşirelik Esasları AD, İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi, b Genel Cerrahi AD, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, İstanbul Ge liş Ta ri hi/re ce i ved: Ka bul Ta ri hi/ac cep ted: Ya zış ma Ad re si/cor res pon den ce: Nurten KAYA İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi, Hemşirelik Esasları AD, İstanbul, TÜRKİYE/TURKEY nurka@istanbul.edu.tr ÖZET Amaç: Bu araş tır ma, bir üni ver si te has ta ne si nin cer ra hi kli ni ğin de ya tan has ta la rın uy ku ka li te si - ni de ğer len di re rek uy ku du ru mu nu et ki le yen et men le ri be lir le mek ama cı ile ta nım la yı cı ve ke sit sel tür - de ya pıl mış tır. Ge reç ve Yön tem ler: Araş tır ma kap sa mı na, İstan bul ilin de bir üni ver si te has ta ne si nin cer ra hi kli ni ğin de Ni san 2010-Ni san 2011 ta rih le ri ara sın da ya tan has ta lar ara sın dan rastgele ör nek le me yön te mi ile se çi len 107 has ta alın mış tır. Ve ri ler, Has ta Ta nı tım For mu, Pitt sburgh Uy ku Ka li te si İndek si (PU Kİ) ve Uy ku Dü ze ni ni Et ki le yen Et men ler For mu (UDE EF) ara cı lı ğı ile yüz yü ze gö rü şü le rek top lan - mış tır. Ve ri le rin ana li zin de, fre kans, yüz de, arit me tik or ta la ma, stan dart sap ma, or tan ca, mi ni mum, maksi mum, Mann-Whit ney U, Krus kal Wal lis, Bon fer ro ni Ad jus ted Mann-Whit ney, Spe ar man s rho Ko re las yon test le ri kul la nıl mış tır. Bul gu lar: Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın %52,3 ü ka dın olup yaş yı lı or ta la ma sı 55,57 yıl dır (SS=14,43). Has ta la rın %55,1 inin uy ku ka li te si nin PU Kİ ye gö re kö tü oldu ğu, PU Kİ nin bi le şen le ri olan; or ta la ma ola rak uy ku bo zuk lu ğun dan 1,38 (SS=0,59), uy ku la ten sin den 1,22 (SS=0,90), öz nel uy ku ka li te sin den 1,19 (SS=0,81), uy ku sü re sin den 0,85 (SS=1,24), gün düz iş lev bozuk lu ğun dan 0,54 (SS=0,87), alı şıl mış uy ku et kin li ğin den 0,45 (SS=0,86), uy ku ila cı kul la nı mın dan 0,10 (SS=0,31) pu an alın dı ğı ve UDE EF den ise or ta la ma 80,59 (SS=16,75) pu an al dık la rı be lir len miş tir. Has ta - la rın has ta ne or ta mın da uy ku la rı nı olum suz et ki le yen ilk üç sı ra da ki fak tö rün ağ rı nın ol ma sı (%37,4), oda nın ha va sız ol ma sı (%32,7) ve çev re de ki gü rül tü ler (%24,3) ol du ğu sap tan mış tır. Has ta la rın has ta ne - de yat tı ğı gün sa yı sı nın glo bal Pİ KU pu a nı nı et ki le di ği be lir len miş tir. So nuç: Has ta ne ye ya tış ve has ta lık sü re ci nin uy ku ak ti vi te si ni et ki le yen baş lı ca et men ler ol ma sı nın ya nı sı ra has ta ne ye ya tış sı ra sın da has ta - la rın uy ku su olum suz bir çok fak tör den et ki len mek te ve has ta ne de ya tış sü re si uza dık ça uy ku ka li te si kötü leş mek te dir. Bu ne den le hem şi re ler baş lan gıç/ka bul ta nı la ma sı nın ya nı sı ra sü rek li ta nı la ma ya pa rak uy ku so run la rı nı sap ta ma lı ve çö züm le me li dir. Anah tar Ke li me ler: Cer ra hi bö lü mü, has ta ne; has ta lar; uy ku ABS TRACT Ob jec ti ve: The des crip ti ve and cross-sec ti o nal study was do ne to eva lu a te pa ti ents sle ep qu - a lity and to de ter mi ne fac tors af fec ting sle ep in sur gery cli nics. Ma te ri al and Met hods: The samp ling gro - up was for med by 107 pa ti ents who we re se lec ted with random samp ling met hod in a sur gery cli nic of a uni ver sity hos pi tal in Is tan bul bet we en Ap ril 2010 and Ap ril Da ta we re col lec ted by fa ce to fa ce inter vi ews with the Pa ti ent In for ma ti on Form, Pitt sburgh Sle ep Qu a lity In dex (PSQI) and The Form of The Fac tors Af fec ting Sle ep. Da ta analy sis was per for med with fre qu ency, per cen ta ge, arith me tic me an, standard de vi a ti on, me di an, mi ni mum, ma xi mum, Mann-Whit ney U, Krus kal-wal lis, Bon fer ro ni Ad jus ted Mann-Whit ney Spe ar man's rho cor re la ti on tests we re used. Re sults: It was fo und that 52.3% of the pa ti ents in re se arch we re fe ma le, the ave ra ge age was ye ars. 55.1% of the pa ti ents' sle ep qu a lity was po or accor ding to PSQI. In the com po nent of PSQI; sub jec ti ve sle ep qu a lity sco re was 1.38 (SD=0.59), sle ep la tency sco re was 1.22 (SD=0.90), sle ep dis tur ban ce sco re was 1.19 (SD=0.81), sle ep du ra ti on sco re was 0.85 (SD=1.24), day ti me dysfunc ti on sco re was 0.54 (SD=0.87), sle ep ef fi ci ency sco re was 0.45 (SD=0.86), use of sle ep me di - ca ti on sco re was 0.10 (SD=0.31). It was fo und that The Form of The Fac tors Af fec ting Sle ep sco re of (SD=16.75) po ints. It was de ter mi ned that pa in (37.4%), po or ven ti la ti on of hos pi tal ro oms (32.7%) and no - i se (24.3%) we re in the first thre e fac tors af fec ting pa ti ents sle ep du ring hos pi ta li za ti on. Va ri ab le the number of pa ti ents' hos pi ta li za ti on day af fec ted glo bal PSQI sco re. Conc lu si on: Hos pi ta li za ti on and the di se a se pro cess was the ma in fac tors af fec ting pa ti ents sle ep ac ti vity as well as pa ti ents sle ep was af fec ted from many ne ga ti ve fac tors du ring hos pi ta li za ti on and the lon ger pa ti ents sta yed in hos pi tal, the wor se the ir sle - ep qu a lity had. For this re a son, the nur ses sho uld do ini ti al and con ti nu o us as sess ment abo ut sle ep ac ti vity and they sho uld di ag no se and sol ved sle ep prob lems. Key Words: Sur gery de part ment, hos pi tal; pa ti ents; sle ep Cop yright 2012 by Tür ki ye Kli nik le ri :

2 BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNİN CERRAHİ KLİNİĞİNDE YATAN HASTALARIN UYKU KALİTESİ... Nurdan YALÇIN ATAR ve ark. y ku, ye tiş kin bir bi re yin gün lük ya şa mı nın or ta la ma 7-8 sa a ti ni, ya şa mı nın ise üç te biri ni kap sa yan te mel bir ge rek si nim dir. 1,2 Öte yan dan bi yo lo jik rit min önem li bir par ça sı olarak uy ku; in san be de ni nin sa de ce din len me si ni de - ğil, bi yo lo jik dön gü nün sağ lık lı ola rak ta mam lana bil me si ni sağ lar. An cak uy ku sa de ce bi yo lo jik bo yu tu olan bir ak ti vi te ol ma yıp psi ko lo jik ve sosyal bo yut la rı da olan bir kav ram dır. Uy ku, in sa nın ge rek fi zik sel ge rek se ruh sal yön den sağ lık lı ol ma - sı için önem li bir ge rek si nim dir. 1,3,4 Uy ku nun te - mel fonk si yo nu, vü cu dun ken di ni ye ni le me si ni ve ge le cek gü ne ha zır la ma sı nı sağ la mak tır. 5 Bi rey le rin ge rek si nim duy duk la rı uy ku; yaş, cin si yet, bes len me, ak ti vi te dü ze yi, sağ lık du ru mu, çev re sel or tam ve bi rey sel özel lik le ri ne gö re farklı lık gös te re rek ki şi den ki şi ye gö re de ği şir. 6 Bi rey le - rin bu te mel ak ti vi te si nin ger çek leş ti ril me sin de, al kol ve si ga ra kul la nı mı, ilaç lar, has ta lık du ru mu gi bi bi yo lo jik fak tör ler; ank si ye te gi bi psi ko lo jik fak tör ler; gü rül tü, ışık, ısı vb. gi bi çev re sel fak tör - ler rol oy nar. 7 Uy ku dü ze nin de ki bo zul ma, ge nel sağ lık du ru mu nu ve do la yı sı ile gün lük ya şam ak ti - vi te le ri ni doğ ru dan et ki le ye bil mek te dir. 8 Ye ter siz uyu yan in san lar da fi zik sel, bi liş sel ve du yuş sal be ceri ler olum suz et ki len mek te; bi rey de yor gun luk, bez gin lik, dik kat te azal ma, ağ rı ya kar şı du yar lı lı ğın art ma sı, kon füz yon, ir ri ta bi li te, si nir li lik, man tık dı - şı dü şün ce ler, ha lü si nas yon lar, iş tah sız lık ve bo şal - tım da güçlük gi bi du rum lar gö rü le bil mek te dir. 9,10 Nor mal uy ku ve din len me nin sağ lan ma sı ve sür dü rül me si, sağ lık tan sap ma du rum la rın da da ha faz la önem ta şır ve bi re yin iyi leş me sü re ci ni hızlan dı rır. 7,11,12 Has ta ne de yat ma ve has ta lık lar; normal uy ku sey ri ni de ğiş ti ren, uy ku ka li te si ni olum suz yön de et ki le yen baş lı ca et men ler dir. 13 Has ta ne ye ya tan bi rey, alı şık ol du ğu çev re den ve alış kan lık la rın dan uzak laş ma nın ver di ği kay gı ve ra hat sız lık lar ne de ni ile uy ku gi bi te mel ge rek si - nim le ri ni kar şı la ma da güç lük çe ker. 1 Ül ke miz de ya pı lan araş tır ma lar da has ta ne de ya tan bi rey le rin uy ku ve din len me ye yö ne lik tu - tum, dav ra nış ve alış kan lık la rı nın; ağ rı, gü rül tü, stres ve kay gı, ka la ba lık, ya tak, ya ta ğın te miz lik ve dü ze ni, ışık gi bi fak tör le rin et ki siy le de ğiş ti ği belir len miş tir. 1,5 Ay rı ca has ta ne ler de ki ba kım, ta nı ve te da vi gi ri şim le ri ge nel lik le has ta la rın uy ku/uya - nık lık dön gü sü ne gö re ayar lan ma mak ta dır. Has ta - ne de uy gu la nan ru tin iş lem ler uy ku nun bö lün me si ne ne den ol mak ta ya da has ta la rın alışkın ol duk la rı za man di li min de uy ku ya dal ma la rı nı ön le mek te dir. 5 Özel lik le cer ra hi kli nik le rin de ya - tan has ta lar da ağ rı, ame li yat ön ce si ve son ra sı dönem de ol ma du ru mu ve ha re ket kı sıt lı lı ğı na bağ lı ola rak uy ku ka li te le ri nin olum suz et ki len di ği saptan mış tır. Ay rı ca cer ra hi has ta la rı, ya şa mları ve gele cekleri ko nu sun da bü yük bir en di şe ve kor ku için de dir ler ve cer ra hi gi ri şim ler, has ta/ai le ya şa - mın da bek len me dik, olum suz bir ya şam de ne yi mi - dir. Alı şı la gel miş ya şam or ta mı ve tar zın dan fark lı lık gös te ren bu dö nem, az ya da çok ağ rı duya cak la rı, iş lev ve gö rü nüm le rin de ba zı de ği şik lik - le rin ola bi le ce ği, ki şi sel say gı ya da be den sel bü tün lük le ri ni teh li ke ye so ka bi le cek olay la rın yaşan ma sı nı be ra be rin de ge ti re bil mek te dir. 1,5 Ola ğan uy ku/uya nık lık dön gü sü nü sür dür me - de ki ba şa rı sız lı ğın has ta bi rey ler de da ha faz la gergin lik ya ra ta ca ğı, ya ra iyi leş me si ni ge cik ti re ce ği, ağ rı la rı art tı ra ca ğı ve gün lük ak ti vi te le ri ye ri ne getir me de güç lük ya ra ta ca ğı be lir til mek te dir. 1,5,14 An - cak bi rey le rin uy ku ye ter siz li ği ve ya uy ku ha lin de ar tış tan şikâ yet et me le ri sağ lık ça lı şan la rı ta ra fın - dan di ğer tıb bi so run lar kar şı sın da ko lay ca göz ar - dı edi le bil mek te ve na di ren te da vi edil mek te dir. 1,15 Bi rin cil ama cı te mel ge rek si nim le ri ni kar şı la ya ma - yan bi re ye yar dım et mek olan hem şi re; bi re yi bütün cül bir yak la şım la ele ala rak bi re yin uy ku ka li te si ni de ğer len dir me li ve uy ku du ru mu nu et ki - le yen fak tör le ri ta nı la ma lı, bu doğ rul tu da hem şi re - lik ta nı sı nı ko ya rak uy gun gi ri şim le ri plan la ma lı ve uy gu la ma lı dır. Hem şi re lik gi ri şim le ri ile kon trol altı na alı na bi le cek uy ku so run la rı nı be lir le me nokta sın dan ha re ket le araş tır ma, bir üni ver si te has ta ne si nin cer ra hi kli ni ğin de ya tan has ta lar da uy ku ka li te si ni de ğer len di re rek uy ku du ru mu nu et ki le yen et men le ri be lir le mek ama cı ile ta nım la - yı cı ve ke sit sel ola rak ger çek leş ti ril miş tir. GE REÇ VE YÖN TEMLER ARAŞ TIR MA NIN EV RE Nİ VE ÖR NEK LEM SE Çİ Mİ Araş tır ma İstan bul İlin de ki bir üni ver si te has ta ne - si nin cer ra hi kli ni ğin de ya pıl mış tır. Bu kli ni ğe, yıl - 75

3 Nurdan YALÇIN ATAR ve ark. BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNİN CERRAHİ KLİNİĞİNDE YATAN HASTALARIN UYKU KALİTESİ... da or ta la ma 600 has ta yat mak ta dır. Araş tır ma ya baş la ma dan ön ce, cer ra hi kli ni ği nin ana bi lim da lı baş kan lı ğı na, araş tır ma nın amaç ve kap sa mı nı içeren bir bil gi for mu ile baş vu rul muş ve izin alın mıştır. Ör nek lem gru bu nun sa yı sı nı be lir le mek amacıy la ev ren ara sın dan 20 ki şi se çi le rek bir ön ça lış - ma ya pıl mış tır. Bu pi lot ça lış ma ve ri le rin den Glo bal Pitt sburg Uy ku Ka li te si in dek si pu an or ta - la ma sı nın 5,21, stan dart sap ma sı nın ise 2,98 ol du ğu be lir len miş tir. Bir yıl da kli ni ği ya tı rı lan has ta sa yı - sı ev ren ola rak ka bul edil miş ve bu na gö re ya pı lan ör nek lem he sa bın da 107 ki şi lik bir ör nek lem gru - bu üze rin de araş tır ma ger çek leş ti ril di ğin de; 0,55 pu an lık ha ta ora nı ve 0,95 gü ven le ger çek ora nın yan sı tı la bi le ce ği so nu cu el de edil miş tir (t, 19, 0,05=2,093). Araş tır ma nın ve ri le ri Ni san 2010-Ni san 2011 ta rih le ri ara sın da yüz yü ze gö rüş me tek ni ği ile toplan mış tır. Ol gu la rın ör nek le me alın ma yön te mi rastgele ör nek le me olup se çim kri ter le ri; en az üç gün has ta ne de yat ma, uy ku dü ze ni üze rin de doğ rudan et ki li (al kol alış kan lı ğı, psi ko lo jik so run lar, demans vb.) ek has ta lık la rın ol ma ma sı, yer, za man or yan tas yo nu so ru nu nun bu lun ma ma sı, an ket soru la rı nı ce vap la ya bi le cek du rum da ol ma sı ve araştır ma ya ka tıl ma yı ka bul et me si ola rak be lir lenmiş tir. VE Rİ TOP LA MA ARAÇ LA RI Has ta Ta nı tım For mu Form ko nu ile il gi li li te ra tür reh ber li ğin de ha zır - lan mış olup; sos yo-de mog ra fik özel lik le ri ve uy ku du ru mu na yö ne lik de ğiş ken le ri içe ren 14 mad de - den oluş mak ta dır. 1,5,6,14,16 Bu de ğiş ken ler; cin si yet, yaş, me de ni du rum, eği tim, ça lış ma ve eko no mik du ru mu, sos yal gü ven ce, has ta ne ye ya tış en di kas - yo nu olan has ta lı ğı nın dı şın da kro nik bir has ta lı - ğın olması, da ha ön ce has ta ne ye ya tış de ne yi mi nin olup ol ma dı ğı, bu ya tış ta has ta ne de kaç gün yat tı - ğı, has ta ne ye yat tık tan son ra uy ku so ru nu nun geliş me du ru mu, uy ku so ru nu nun ge liş ti ği ni ifa de eden le rin uy ku so ru nu tür le ri, ame li yat ol ma duru mu ve ame li yat olan la rın ame li yat tan son ra ki kaçın cı gün de ol duk la rı dır. Pitt sburgh Uy ku Ka li te si İndek si Pitt sburg Uy ku Ka li te si İn dek si (PU Kİ), 1989 yı lın - da Buy se ve ar k. ta ra fın dan ge liş ti ril miş, Tür ki ye de ge çer li lik ve gü ve ni lir lik ça lış ma la rı Ağar gün ve ar k. ta ra fın dan 1996 yı lın da ya pıl mış tır. 17 Li te ra - tür de PU Kİ sa ye sin de uy ku ka li te si nin gü ve ni lir, ge çer li ve stan dart bir öl çü mü nün sağ la na bil di ği be lir til mek te dir. 17 PU Kİ uy ku su iyi olan lar (go od sle e pers) ve uy ku su kö tü olan lar (po or sle e pers) ara sın da is te ni len dü zey de gü ve ni lir bir ay rım yapa bil mek te dir. Öl çek top lam 24 so ru içe rir, bu soru la rın 19 u ken di ni de ğer len dir me so ru su dur. Beş so ru ise bi re yin eş ve ya bir oda ar ka da şı ta ra fın dan ya nıt la nır ve yal nız ca kli nik bil gi için kul la nı lır, pu an la ma ya ka tıl maz. Ay rı ca ken di ni de ğer len dir - me so ru la rın dan 19. so ru bir oda ar ka da şı nın ya da eşin bu lu nup bu lun ma dı ğı ile il gi li dir ve bu so ru da öl çe ğin top lam ve bi le şen pu an la rı nın sap tan ma - sın da dik ka te alın maz. Bu araş tır ma da, kli nik değer len dir me ama cı ile bu 6 so ru ya iliş kin ve ri top lan mış, fa kat araş tır ma ra po ru na dâ hil edil me - miş tir. Uy ku ka li te si ni sap ta yan öl çek so ru la rı, uy - ku ka li te si ile il gi li de ği şik fak tör le ri içe rir. Bu so ru lar, uy ku sü re si ni, uy ku la ten si ni ve uy ku ile il gi li özel so run la rın sık lık ve şid de ti ni sap ta mak için dir. Pu an la nan 18 mad de, 7 bi le şen pu a nı şeklin de grup lan dı rıl mış tır. 17 Bu bi le şen ler (1) Öz nel uy ku ka li te si, (2) Uy ku la ten si, (3) Uy ku sü re si, (4) Alı şıl mış uy ku et kin li ği, (5) Uy ku bo zuk lu ğu, (6) Uy ku ila cı kul la nı mı ve (7) Gün düz iş lev bo zuk lu - ğu dur. Her bi le şen 0-3 ara sın da pu an la de ğer len di - ri lir. Bu bi le şen pu an la rı nın top la mı öl çek pu a nı nı ve rir. Top lam pu an 0-21 ara sın da dır ve bu pu an glo bal PU Kİ ola rak ifa de edi lir. Top lam öl çek pu a - nın yük sek olu şu uy ku ka li te si nin kö tü ol du ğu nu gös te rir. Öl çek, uy ku bo zuk lu ğu olup ol ma dı ğı nı ya da uy ku bo zuk luk la rı nın yay gın lı ğı nı gös ter mez. An cak top lam pu a nın 5 ve üze rin de ol ma sı nın kö - tü uy ku ka li te si ni gös ter di ği be lir til mek te dir. Baş - ka bir de yiş le ve ri ler top lam da uy ku ka li te si iyi (0-4 pu an), uy ku ka li te si kö tü (5-21 pu an) ola rak sı nıf - lan dı rı lır. PU Kİ nin ta nı sal du yar lı lı ğı %89,6 ve özgül lü ğü %86,5 tir. Öl çe ğin dol du rul ma sı or ta la ma 5-10 dk sü rer. Ağar gün ve ark., öl çe ğin Cron bach iç tu tar lı lık kat sa yı sı nı 0,80 ola rak be lirt miş ler - dir

4 BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNİN CERRAHİ KLİNİĞİNDE YATAN HASTALARIN UYKU KALİTESİ... Nurdan YALÇIN ATAR ve ark. Uy ku Dü ze ni ni Et ki le yen Et men ler For mu To su noğ lu ta ra fın dan 1997 yı lın da ge liş ti ri len ve ge çer li lik, gü ve ni lir li ği ya pı lan Uy ku Dü ze ni ni Etki le yen Et men ler For mu (UDE EF), uy ku dü ze ni ni etki le yen et men le ri içe ren 24 so ru luk beş li li kert ti pi bir öl çek tir. 5 UDE EF nin de re ce len di ril me si; çok et ki li yor (5), et ki li yor (4), ka rar sı zım (3), et ki le mi - yor (2), hiç et ki le mi yor (1) şek lin de dir. Öl çek ten alı na bi le cek en yük sek pu an 120, en dü şük pu an 24 tür. Has ta la rın öl çek ten al dık la rı pu an la rın yüksel me si, has ta la rın uyu ma la rı nı et ki le yen olum suz et men le rin faz la ol du ğu nu ve do la yı sı ile uy ku sorun la rı nın art tı ğı nı gös ter mek te dir. VE Rİ LE RİN ANA Lİ Zİ VE DE ĞER LEN Dİ RİL ME Sİ Araş tır ma da an ket form la rın dan el de edi len ve ri - ler, Stas ti cal Pac ka ge for So ci al Sci en ce for Windows (SPSS 17,0) pa ket prog ra mı kul la nı la rak oluş tu ru lan ve ri ta ba nı na kay de dil miş ve bu program ile ve ri le rin ana li zi ya pıl mış tır. Ve ri ana li zin - de, or di nal de ğiş ken ler arit me tik or ta la ma ve stan dart sap ma, mi ni mum, mak si mum, or tan ca değer ler ola rak, no mi nal de ğiş ken ler ise fre kans ve yüz de ola rak de ğer len di ril miş tir. Or di nal de ğiş - ken ler ara sın da ki iliş ki nin be lir len me sin de Spe ar - man s rho ko re las yon Tek ni ği, iki grup or ta la ma sı ara sın da ki far kın be lir len me sin de Mann-Whit ney U, iki den faz la grup la rın or ta la ma la rı ara sın da ki far kın be lir len me sin de Krus kal Wal lis yön tem le ri kul la nıl mış ve an lam lı far kın bu lun du ğu du rum - lar da Bon fer ro ni Ad jus ted Mann-Whit ney yön te - min den ya rar la nıl mış tır. BUL GU LAR Bu bö lüm de has ta la rın bi rey sel ve has ta lık özel lik - le ri ne, uy ku ka li te si ve uy ku du ru mu nu et ki le yen et men le re iki alt baş lık ha lin de yer ve ril miş tir. HAS TA LA RIN Bİ REY SEL, HAS TA LIK ÖZEL LİK LE Rİ, UY KU KA Lİ TE Sİ VE UY KU DU RU MU NU ET Kİ LE YEN ET MEN LER Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın bi rey sel özel lik le ri ço ğun lu ğu oluş tu ran grup lar açı sın dan in ce len di ğin de; %52,3 ünün ka dın, %38,3 ünün yaş gru bun da, %79 unun ev li, %40,2 si nin il k- öğ re tim me zu nu ol du ğu ve %74,8 inin ça lış ma dı ğı, %55,1 inin eko no mik du ru mu nu ge li ri nin gi de ri ni kar şı la dı ğı şek lin de ifa de et ti ği, %90,7 si nin sos yal gü ven ce si nin bu lun du ğu be lir len miş tir. Has ta la rın has ta lık özel lik le ri ço ğun lu ğu oluş tu ran grup lar açı sın dan in ce len di ğin de ise; %55,1 inin kro nik has ta lı ğı bu lun ma dı ğı, %72,0 si nin da ha ön ce hasta ne ye ya tış de ne yi mi nin ol du ğu, %57,9 unun bu has ta ne ye ya tış ta ki gün sa yı sı nın 3-11 gün ol du ğu, bir gru bu nun kıs men uy ku so ru nu nun ge liş ti ği ni (%37,4) ifa de et me siy le bir lik te %66,4 ünün has ta - ne ye yat tık tan son ra uy ku so ru nu nun ge liş ti ği, %59,8 inin ame li yat ol du ğu, ame li yat olan has ta la - rın %57,8 inin ame li ya tın dan 7 ve da ha az gün geçti ği gö rül müş tür. Öte yan dan has ta ne ye yat tık tan son ra uy ku so ru nu ge li şen has ta la rın (N=71) ilk üç sı ra da be lirt tik le ri uy ku so run la rı nın; uy ku ya geçmek te zor lan ma, sık sık uyan ma, sa bah çok er ken uyan ma ol du ğu be lir len miş tir. Ay rı ca yaş yı lı or ta - la ma sı nın 55,57 (SS=14,43), has ta ne de ya tı lan gün sa yı sı or ta la ma sı nın 16,31 (SS=27,59) ve ame li yat olan has ta la rın ame li yat üze rin den ge çen gün sa yı - sı nın or ta la ma 10 (SS=14,48) gün ol du ğu sap tan - mış tır (Tab lo 1). Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın %55,1 (n=59) inin uy ku ka li te si nin PU Kİ ye gö re kö tü oldu ğu be lir len miş tir (Şekil 1). Öte yan dan po tan si - yel pu an sı nı rı 0-21 olan glo bal PU Kİ pu a nı nın, bu araş tır ma kap sa mın da ki has ta lar da or ta la ma 5,74 (SS=3,19) ol du ğu sap tan mış tır. Ay rı ca alı na bi le cek pu a nın en dü şük 24, en yük sek 120 olan UDE EF - den ise has ta la rın or ta la ma 80,59 (SS=16,75) pu an al dık la rı be lir len miş tir (Tab lo 2). Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın uy ku dü ze ni ni et ki le yen et men ler, UDE EF mad de le ri ile in ce len di ğin de: - Çok et ki li yor ve et ki li yor se çe nek le ri nin topla mı dik ka te alı na rak ya pı lan sı ra la ma da has ta la rın ŞEKİL 1: PUKİ ye göre uyku kalitesi iyi ve kötü olan hastaların dağılımı (n=107). 77

5 Nurdan YALÇIN ATAR ve ark. BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNİN CERRAHİ KLİNİĞİNDE YATAN HASTALARIN UYKU KALİTESİ... TABLO 1: Hastaların bireysel özelliklerine göre PİKU ve UDEEF den aldıkları puanların dağılımı (n=107). PİKU UDEEF Bireysel özellikler n % Ort.±SS Ort.±SS Cinsiyet Kadın 56 52,3 5,25±2,96 82,02±14,78 Erkek 51 47,7 6,27±3,36 79,02±18,70 Z=-1,53 p=0,127 Z=-0,23 p=0,815 Yaş grupları (yıl) ,4 3,78±1,92 82,00±15, ,8 6,21±3,71 79,18±17, ,3 5,61±3,03 84,07±12, ,4 6,04±2,90 76,04±21,53 χ 2 =4,33 p=0,228 χ 2 =1,68 p=0,641 Yaş (Ortalama±SS) 55,57±14,43 r=0,122 p=0,210 r=-0,016 p=0,869 Min=22; Maks=85 Medeni Durumu Bekâr/ Dul/ Boşanmış 28 26,2 4,89±2,77 76,82±20,47 Evli 79 73,8 6,04±3,29 81,92±15,14 Z=-1,53 p=0,125 Z=-1,21 p=0,227 Eğitim Durumu Okur-yazar değil 15 14,0 5,73±2,52 81,20±14,06 Okur-yazar 10 9,3 5,80±3,33 81,50±17,56 İlköğretim mezunu 43 40,2 6,35±3,24 80,67±16,72 Ortaöğretim mezunu 29 27,1 5,28±3,49 78,48±19,18 Yükseköğretim ve üzeri mezunu 10 9,3 4,40±2,72 84,50±14,36 χ 2 =4,86 p=0,301 χ 2 =0,51 p=0,973 Çalışma durumu Çalışıyor 27 25,2 5,11±3,41 79,44±19,11 Çalışmıyor 80 74,8 5,95±3,10 80,98±15,99 Z=-1,58 p=0,115 Z=-0,37 p=0,712 Gelir durumu Geliri gideri karşılıyor 59 55,1 5,42±3,16 80,07±18,05 Geliri gideri karşılamıyor 48 44,9 6,13±3,21 81,23±15,16 Z =-1,32 p=0,187 Z =-0,15 p=0,878 Sosyal güvence Var 97 90,7 5,64±3,26 80,77±17,30 Yok 10 9,3 6,70±2,21 78,80±10,39 Z=-1,49 p=0,137 Z=-0,86 p=0,392 en çok ağ rı nın ol ma sı, çev re de ki gü rül tü ler ve odanın ha va sız ol ma sı et men le rin den et ki len dik le ri ve bu ne den ler le uy ku suz kal dık la rı, - Et ki le mi yor ve hiç et ki le mi yor se çe nek le ri - nin top la mı dik ka te alı na rak ya pı lan sı ra la ma da has ta la rın en az ya nın da re fa kat çi ol ma sı, oda nın ka ran lık ol ma sı, oda da yal nız ol ma et men le rin den et ki len dik le ri ve do la yı sı ile bu et men le rin uy ku du rum la rı nı et ki le me di ği, bel ki de uyu ma la rı nı kolay laş tır dık la rı sap tan mış tır (Tab lo 3). HAS TA LA RIN Bİ REY SEL VE HAS TA LIK ÖZEL LİK LE Rİ NİN UY KU KA Lİ TE Sİ VE UY KU DU RU MU NU ET Kİ LE YEN ET MEN LER ÜZE Rİ NE ET Kİ Sİ Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın cin si yet, yaş, me de ni, eği tim, ça lış ma ve ge lir du ru mu, sosyal gü ven ce si gi bi bi rey sel özel lik le ri nin PU Kİ ve UDE EF pu an la rı nı is ta tis tik sel an lam lı lık la et ki le - me di ği sap tan mış tır (p>0,05, Tab lo 1). Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın kro nik has ta lı ğı nın bu lun ma sı du ru mu, ön ce ki has ta ne de- 78

6 BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNİN CERRAHİ KLİNİĞİNDE YATAN HASTALARIN UYKU KALİTESİ... Nurdan YALÇIN ATAR ve ark. TABLO 2: Hastaların PUKİ ve UDEEF den aldıkları puanların dağılımı (n=107). PUKİ Bileşenleri ve UDEEF Potansiyel Dağılım Minimum Maksimum Ortanca Ort.±SS Öznel uyku kalitesi 0-3 0,00 3,00 1,00 1,19±0,81 Uyku latensi 0-3 0,00 3,00 1,00 1,22±0,90 Uyku süresi 0-3 0,00 3,00 0,00 0,85±1,24 Alışılmış uyku etkinliği 0-3 0,00 3,00 0,00 0,45±0,86 Uyku bozukluğu 0-3 0,00 3,00 1,00 1,38±0,59 Uyku ilacı kullanımı 0-3 0,00 1,00 0,00 0,10±0,31 Gündüz işlev bozukluğu 0-3 0,00 3,00 0,00 0,54±0,87 Global PUKİ ,00 15,00 5,00 5,74±3,19 UDEEF ,00 115,00 83,00 80,59±16,75 ne yi mi, has ta ne ye yat tık tan son ra uy ku so ru nu - nun ge liş ti ği ne yö ne lik ifa de le ri, uy ku so ru nu geliş ti ği ni söy le yen has ta la rın uy ku so ru nu tü rü, bu ya tış ta ame li yat ol ma du ru mu ve ame li yat olan hasta la rın ame li ya tı üze rin den ge çen gün sa yı sı gi bi has ta lık özel lik le ri nin PU Kİ ve UDE EF pu an la rı nı is ta tis tik sel an lam lı lık la et ki le me di ği be lir len miş - tir (p>0,05, Tab lo 4). Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın has ta - ne de yat tı ğı gün sa yı sı de ğiş ke ni nin UDE EF pu an - TABLO 3: Hastalarda uyku düzenini etkileyen etmenler (n=107) Çok etkiliyor Etkiliyor Kararsızım Etkilemiyor Hiç etkilemiyor Maddeler n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) 1. Yatağın rahatsız edici olması 20 (18,7) 48 (44,9) 7 (6,5) 18 (16,8) 14 (13,1) 2. Yastığın rahatsız edici olması 24 (22,4) 49 (45,8) 5 (4,7) 16 (15,0) 13 (12,1) 3. Yatak takımlarının kirli ve düzensiz olması 44 (41,1) 30 (28,0) 7 (6,5) 17 (15,9) 9 (8,4) 4. Odanın havasız olması 35 (32,7) 49 (45,8) 4 (3,7) 11 (10,3) 8 (7,5) 5. Odanın fazla ışıklı olması 19 (17,8) 49 (45,8) 9 (8,4) 22 (20,6) 8 (7,5) 6. Odanın karanlık olması 8 (7,5) 19 (17,8) 7 (6,5) 54 (50,5) 19 (17,8) 7. Odanın ısısı (çok sıcak veya soğuk) 21 (19,6) 57 (53,3) 9 (8,4) 16 (15,0) 4 (3,7) 8. Odanın kalabalık olması 26 (24,3) 51 (47,7) 5 (4,7) 16 (15,0) 9 (8,4) 9. Odada yalnız olma 9 (8,4) 18 (16,8) 9 (8,4) 56 (52,3) 15 (14,0) 10. Yanında refakatçi olması 10 (9,3) 9 (8,4) 6 (5,6) 48 (44,9) 34 (31,8) 11. Odaya sık sık girilip çıkılması 25 (23,4) 55 (51,4) 4 (3,7) 15 (14,0) 8 (7,5) 12. Uyku saatinde yapılan girişim ve tedaviler 22 (20,6) 51 (47,7) 4 (3,7) 23 (21,5) 7 (6,5) 13. Ağrının olması 40 (37,4) 51 (47,7) 7 (6,5) 7 (6,5) 2 (1,9) 14. Vücuda takılı tıbbi cihazlar 29 (27,1) 49 (45,8) 7 (6,5) 14 (13,1) 8 (7,5) 15. Çok aç ya da çok tok olmak 20 (18,7) 53 (49,5) 9 (8,4) 19 (17,8) 6 (5,6) 16. Hastalıkla ilgili kaygıların olması 23 (21,5) 53 (49,5) 12 (11,2) 15 (14,0) 4 (3,7) 17. Yapılacak girişimler ve hastalıkla ilgili yeterli bilgi verilmemesi 22 (20,6) 50 (46,7) 10 (9,3) 19 (17,8) 6 (5,6) 18. Evdekileri ya da işlerini düşünme 17 (15,9) 52 (48,6) 9 (8,4) 22 (20,6) 7 (6,5) 19. Kendinizi güven ve emniyette hissetmeme 10 (9,3) 48 (44,9) 6 (5,6) 32 (29,9) 11 (10,3) 20. Çevredeki gürültüler 26 (24,3) 53 (49,5) 2 (1,9) 19 (17,8) 7 (6,5) 21. Spor ve egzersizleri uygulayamama 6 (5,6) 18 (16,8) 14 (13,1) 38 (35,5) 31 (29,0) 22. Gündüzleri yapacak faaliyet olmaması ve sürekli yatma 23 (21,5) 45 (42,1) 11 (10,3) 18 (16,8) 10 (9,3) 23. Uyku öncesi alışkanlıklarını uygulayamama 13 (12,1) 35 (32,7) 11 (10,3) 37 (34,6) 11 (10,3) 24. Hastanenin uyuma ve uyanma saati 17 (15,9) 27 (25,2) 7 (6,5) 48 (44,9) 8 (7,5) 79

7 Nurdan YALÇIN ATAR ve ark. BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNİN CERRAHİ KLİNİĞİNDE YATAN HASTALARIN UYKU KALİTESİ... TABLO 4: Hastaların hastalık özelliklerine göre PİKU ve UDEEF den aldıkları puanların dağılımı (n=107). Hastalık özellikleri n % PİKU UDEEF Ort,±SS Ort,±SS Kronik Hastalık Var 48 44,9 6,46±3,60 78,69±18,44 Yok 59 55,1 5,15±2,70 82,14±15,23 Z=-1,73 p=0,084 Z=-0,78 p=0,432 Önceki hastaneye deneyimi Var 77 72,0 5,51±3,15 79,96±17,45 Yok 30 28,0 6,33±3,26 82,20±14,96 Z=-1,22 p=0,221 Z=-0,49 p=0,625 Hastanede yatış günü ,9 5,27±3,11 83,48±15, ,6 7,24±3,03 76,81±16, ,4 5,63±3,24 76,42±18,87 χ 2 =7,37 p=0,025 χ 2 =4,49 p=0,106 Hastanede yatış günü (Ort,±SS) 16,31±27,59 Min=3, Maks=240 r=0,193 p=0,047 r=-0,152 p=0,118 Hastaneye yattıktan sonra uyku sorununun gelişme durumu Evet 31 29,0 7,26±3,89 84,42±16,15 Kısmen 40 37,4 5,78±2,80 77,93±16,44 Hayır 36 33,6 4,39±2,27 80,25±17,42 χ 2 =2,42 p=0,299 χ 2 =0,81 p=0,668 Uyku sorunu gelişenlerin sorunları* Uykuya geçmekte zorlanıyorum 27 38,0 6,33±3,82 77,81±17,03 Sabah çok erken uyanıyorum 11 15,5 5,27±3,13 81,27±16,21 Uykuya dalma saatim gecikiyor 6 8,5 9,00±1,41 84,33±17,05 Sık sık uyanıyorum 19 26,8 6,05±2,88 80,89±18,92 Hiç uyuyamıyorum 3 4,2 7,33±3,21 90,67±5,86 Uyandığımda dinlenmiş hissetmiyorum 5 7,0 7,20±4,38 84,80±8,50 χ 2 =6,07 p=0,298 χ 2 =2,49 p=0,780 Ameliyat olma durumu Evet 64 59,8 5,94±3,19 81,55±16,29 Hayır 43 40,2 5,44±3,19 79,16±17,50 Z=-0,94 p=0,347 Z=-0,73 p=0,465 Ameliyattan sonra kaçıncı günde olduğu** 7 ve 37 57,8 5,81±3,44 82,41±17,15 8 ve 27 42,2 6,11±2,87 80,37±15,28 Z=-0,74 p=0,461 Z=-1,09 p=0,277 Ameliyattan sonra kaçıncı günde olduğu (Ort,±SS)** 10,00±14,48 Min=1, Maks=90 r=0,135 p=0,164 r=0,045 p=0,647 * Bu soruyu hastaneye yattıktan sonra uyku sorununun geliştiğini söyleyen 71 kişi yanıtlamıştır. ** Bu soruları ameliyat olan 64 kişi yanıtlamıştır. la rı nı is ta tis tik sel ola rak et ki le me di ği (p>0,05), fa - kat PU Kİ pu an la rı üze rin de is ta tis tik sel ola rak anlam lı şekil de et ki si ol du ğu (p<0,05) be lir len miş tir. Has ta ne de ya tış gü nü de ğiş ke ni nin uy ku ka li te si üze rin de ki et ki si hem gün sa yı sı sı nıf la ra ay rı la rak (no mi nal ola rak), hem de doğ ru dan gün sa yı sı (ordi nal ola rak) ile PU Kİ pu an la rı nın iliş ki si araş tı rı - la rak in ce len miş tir. Has ta ne de ki ya tış gü nü de ğiş - ke ni no mi nal ve ri ola rak de ğer len di ril di ğin de; PU - Kİ pu an la rı nın en yük sek has ta ne de gün dür ya tan lar da ol du ğu, da ha son ra 21 ve üs tü gün, en son da 3-11 gün dür ya tan lar da ol du ğu ve grup puan la rı ara sın da ki far kın is ta tis tik sel an lam lı olduğu gö rül müş tür (Tab lo 4). Bu fark ile ri is ta tis ti ki ana- 80

8 BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNİN CERRAHİ KLİNİĞİNDE YATAN HASTALARIN UYKU KALİTESİ... Nurdan YALÇIN ATAR ve ark. liz ile in ce len di ğin de (Bon fer ro ni Ad jus ted Mann- Whit ney); gün dür has ta ne de ya tan has ta la - rın glo bal PU Kİ pu an la rı nın, 3-11 gün dür (Z=-2,75, p=0,006) has ta ne de ya tan lar dan is ta tis tik sel anlam lı lık la yük sek ol du ğu sap tan mış tır gün ve 21-üs tü gün (Z=-0,51, p=0,614), gün ve 21-üs tü gün (Z=-1,74, p=0,083) grup la rı nın pu an - la rı ara sın da ki far kın is ta tis tik sel ola rak an lam lı olma dı ğı be lir len miş tir. Bu so nuç; has ta lar has ta ne ye yat tık tan he men son ra uy ku so ru nu nun ge liş me di - ği ne, ya tış sü re si uza dık ça uy ku ka li te si nin bo zul - du ğu na, ya tış sü re si da ha da uza dık ça uy ku ka li te si nin bi raz dü zel di ği ne işa ret et mek te dir. Öte yan dan has ta ne de ya tış gü nü ile glo bal PU Kİ puan la rı ara sın da ki iliş ki araş tı rıl dı ğın da, has ta ne de - ki gün sa yı sı nın art ma sı ile PU Kİ pu an la rı nın yük sel di ği ya ni uy ku ka li te si nin kö tü leş ti ği ve bu iliş ki nin is ta tis tik sel an lam lı lık ta şı dı ğı (p<0,05) görül müş tür (Tab lo 4). TAR TIŞ MA Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın cin si yet, yaş, me de ni, eği tim, ça lış ma ve ge lir du ru mu, sosyal gü ven ce si gi bi bi rey sel özel lik le ri nin PU Kİ ve UDE EF pu an la rı nı is ta tis tik sel ola rak an lam lı etki le me di ği sap tan mış tır. Bu bul gu Yıl maz ve ar k., El toğ ve ar k. nın araş tır ma sın da ki so nuç lar la benzer lik gös ter mek te dir. 5,12 Uy ku bi rey sel fark lı lık - la rın ön plan da ol du ğu ay nı za man da bi yo lo jik, psi ko lo jik, sos yo-kül tü rel, çev re sel, po li ti k ve ekono mik bir çok fak tör den et ki le nen bir ak ti vi te dir. Do la yı sı ile hem şi re ler uy ku özel lik le ri ni ta nı lar - ken da i ma bü tün cül bir yak la şım ser gi le me li, hemşi re lik ba kı mı nı bi re ye öz gü ola rak plan la ma lı ve uy gu la ma lı dır lar. Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın %66,4 gi bi bü yük bir ço ğun lu ğu has ta ne ye yat tık tan son ra uy ku so ru nu nun ge liş ti ği ni ifa de et miş tir. Yıl maz ve ar k., has ta la rın %77,6 sı nın has ta ne ye yat tık tan son ra uy ku dü zen le rin de de ği şik lik oldu ğu ve uy ku sü re le ri nin azal dı ğı nı be lirt miş tir. 5 Ben zer ola rak Ka ra gö zoğ lu ve ar k., Ka ran ve Aş tı araş tır ma la rın da, has ta ol ma, has ta ne ye yat ma ve has ta ne or ta mı nın bi rey le rin uy ku ya şan tı la rı üzerin de olum suz et ki le re sa hip ol du ğu nu ve uy ku alış kan lık la rı nı önem li öl çü de de ğiş tir di ği ni be lirt - mek te dir. 16,18 Bu araş tır ma bul gu la rın dan, has ta ne - ye yat ma ve has ta lık de ne yi mi nin uy ku yu olum suz et ki le yen bir et men ol du ğu so nu cu çı ka rıl mış tır. Do la yı sı ile hem şi re ler baş lan gıç/ka bul ta nı la ma - sın da uy ku ak ti vi te si ne ge re ken dik ka ti ver me li ve sağ lık ba kı mı hiz me ti ne ge rek si ni mi olan bi re yin uy ku ka li te si ni olum lu yön de ge liş tir mek için ba - kım gi ri şim le ri uy gu la ma lı dır. Has ta ne ye yat tık tan son ra uy ku so ru nu ge li - şen has ta la rın (N=71) ya şa dık la rı uy ku so run la rı in ce len di ğin de ilk üç sı ra da; uy ku ya geç mek te zor lan ma, sık sık uyan ma, sa bah çok er ken uyanma nın yer al dı ğı sap tan mış tır. Ben zer ola rak Yılmaz ve ar k., has ta ne ye yat tık tan son ra has ta la rın sık sık uyan dık la rı nı, uy ku sa at le ri nin azal dı ğı nı, uy ku ya dal mak ta zor lan dık la rı nı or ta ya koy muş - tur. 5 Bu du rum, has ta la rın has ta lı ğı nın ya nı sı ra, fark lı ve ya ban cı bir or tam da bu lun ma, ev den ay rı ol ma ve nor mal ya şam da ki ru tin le rin de ğiş me si nin uy ku yu bü yük öl çü de olum suz yön de et ki le di ği ni dü şün dü re bi lir. Ya ban cı ve ye ni çev re de ki uy ku hem Non REM hem de REM ev re si ni olum suz yön - de et ki le ye bil mek te dir. 16 Ay rı ca sağ lık ba kı mı kurum la rın da ba kım, ta nı ve te da vi gi ri şim le ri nin bi rey le rin uy ku alış kan lık la rı nın dik ka te alı na rak uy gu lan ma ma sı, has ta la rın uy ku la rı nın sık sık bölün me si ne ne den ol mak ta dır. Has ta bi re yin ba kı - mın dan bi rin cil de re ce de so rum lu olan hem şi re nin ya nı sı ra yö ne ti ci hem şi re ler de bu so ru nu çö züm - le me ye yö ne lik po li ti ka lar oluş tur ma lı dır. Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın %55,1 inin uy ku ka li te si nin PU Kİ ye gö re kö tü oldu ğu be lir len miş tir. PU Kİ pu an la rı bi le şen le ri ne gö re in ce len di ğin de; or ta la ma ola rak uy ku bo zuk - lu ğun dan 1,38 (SS=0,59), uy ku la ten sin den 1,22 (SS=0,90), öz nel uy ku ka li te sin den 1,19 (SS=0,81) pu an alın dı ğı be lir len di. Er te kin, uy ku ka li te si ölçe ği bi le şen le ri ni de ğer len dir di ğin de öz nel uy ku ka li te si nin (1,43±0,08), uy ku la ten si nin (1,89±0,09), uy ku sü re si nin (1,43±0,08), uy ku bo zuk lu ğu nun (1,55±0,05) kö tü dü zey de ol du ğu nu be lirt miş tir. 14 Uy ku la ten si nin kö tü ol ma sı has ta la rın uy ku ya dalmak ta güç lük çek tik le ri ni ve uy ku ya dal ma sü re le - ri nin uzun ol du ğu nu gös ter mek te dir. Uy ku sü re si yö nün den has ta lar ye ter siz uyu mak ta dır lar. Bu duru ma ve öz nel uy ku ka li te si nin dü şük lü ğü ne has ta- 81

9 Nurdan YALÇIN ATAR ve ark. BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNİN CERRAHİ KLİNİĞİNDE YATAN HASTALARIN UYKU KALİTESİ... la rın has ta lık özel lik le ri, has ta ne or ta mı nın özellik le ri, or tam ve ya ta ğın de ğiş me si, hem şi re lik uygu la ma la rı ve te da vi ler ne den ola bi lir. Ör ne ğin; Çı nar ve Ol gun, kro nik obs trük tif ak ci ğer has ta lı ğı (KO AH) olan bi rey ler le yap tık la rı araş tır ma da; araş tır ma kap sa mı na alı nan bi rey le rin uy ku so run - la rı ya şa dı ğı nı ve KO AH ın uy ku ka li te si üze rin de et ki li bir has ta lık ol du ğu nu ifa de et miş ler dir. 19 Di ğer bir ör nek ola rak Çi lin gir ve Bay rak tar ın yaptık la rı araş tır ma ve ri le bi lir. Bu araş tır ma da gü nü - bir lik cer ra hi üni te sin de bu run ame li ya tı ge çi ren has ta la rın ame li yat son ra sı ilk üç gün için de ev de uy ku so run la rı ya şa dık la rı be lir til mek te dir. 20 Bu bul gu lar, tü rü ne olur sa ol sun has ta lı ğın bi re yin uy - ku ka li te si ni et ki le di ği ni gös ter mek te dir. Bu neden le hem şi re ler uy ku du ru mu nu ta nı lar ken, sağ lık du ru mun da ki de ği şi mi uy ku üze rin de et ki li önem - li bir et men ola rak ele al ma lı dır. Öte yan dan ya pı - lan bir araş tır ma da, uy gu lan ma sı ko lay bir ta kım ön lem ler le uy ku suz lu ğa yol açan fak tör le rin be lir - le ne rek uy ku ka li te si ni art tır ma nın müm kün ol du - ğu be lir til mek te dir. 21 Alı na bi le cek en dü şük pu a nın 24, en yük sek pu a nın ise 120 ol du ğu UDE EF den has ta la rın or ta - la ma 80,59 (SS=16,75) pu an al dık la rı sap tan mış tır. Ben zer ola rak Yıl maz ve ar k., cer ra hi kli nik ler de ya tan has ta la rın UDE EF top lam pu an or ta la ma sı nı 82,78±19,12 ola rak bul muş tur. 5 Bu so nuç lar cer ra - hi kli ni ğin de ya tan has ta la rın uy ku du ru mu nu olum suz et ki le yen et men le rin yo ğun ol du ğu na işaret et mek te dir. Bu ne den le cer ra hi kli nik le rin de ça lı şan hem şi re ler uy ku so ru nu nu pro vo ke ede cek en kü çük de ta yı bi le göz den ka çır ma ma lı, has ta nın fi zik sel ve psi ko lo jik kon fo ru sağ lan ma lı dır. Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın uy ku du rum la rı nın en çok ağ rı nın ol ma sı, çev re de ki gürül tü ler ve oda nın ha va sız ol ma sı et men le rin den et ki len di ği ve bu ne den ler le uy ku suz kal dık la rı sap tan mış tır. Ben zer ola rak Ön ler ve Yıl maz, Yılmaz ve ar k., Ka ra gö zoğ lu ve ar k. da has ta la rın uy ku la rı nın en çok bu ne den ler le et ki len di ği ni belirt miş ler dir. 1,5,16 Yurt dı şın da ya pı lan araş tır ma lar - da; Ba ric hel lo ve ar k. kan ser li has ta la rın uy ku ka li te si nin uy ku ya dal ma sü re si nin uzun ol ma sı, ge ce uyan ma la rı, ban yo ya sık git me ih ti ya cı ve gün düz şeker le me le rin den olum suz et ki len di ği ni ve Me ne fe e ve ar k. ağ rı nın, uy ku ka li te si ni et ki le - yen önem li bir et men ol du ğu nu be lirt mek te dir. 22,23 Ay nı za man da ağ rı son yıl lar da be şin ci ya şam bulgu su ola rak ele alın mak ta dır. Do la yı sı ile has ta birey le rin hem ni tel hem de ni cel ola rak iyi bir uy ku uyu ya bil me le ri için ağ rı la rı sık lık la ta nı lan ma lı ve ağ rı yı gi der me ye yö ne lik hem şi re lik gi ri şim le ri bi - rey öz gü uy gu lan ma lı dır. Le i ve ar k.nın yap tı ğı araş tır ma da; has ta la rın has ta ne ye ya tış la rı sı ra sın - da bir çok ne de ne bağ lı ola rak uy ku so run la rı ya şa - dık la rı, fa kat hem şi re le rin bu so run la rın far kın da ol ma dık la rı be lir til mek te, hem şi re le rin has ta ne ye ya tan bi re yin uy ku so run la rı ve et ki le yen et men ler ko nu sun da eği til me le ri ge rek ti ği öne ril mek te dir. 24 Bu araş tır ma da ki has ta la rın uy ku du rum la rı - nın en az ya nın da re fa kat çi ol ma sı, oda nın ka ran - lık ol ma sı, oda da yal nız ol ma et men le rin den et ki len di ği ve do la yı sı ile bu et men le rin uy ku durum la rı nı et ki le me di ği be lir len miş tir. Ön ler ve Yılmaz da ben zer so nuç la ra ulaşmış tır. 1 Bi rey le rin ge nel lik le uyu mak için ses siz, sa kin or tam la rı tercih et me le ri ve ya ban cı bir or tam da ve ya ban cı - lar la uyu ma nın te dir gin edi ci ol ma sı ne de niy le ya kın la rı nın ya nın da bu lun ma sı nın uyu ma la rı nı ko lay laş tır ma sı bek len mek te dir. Yar dı ma ge rek si - nim du yu lan bir du rum da ve ya ban cı bir or tam da has ta nın ya nın da ta nı dık bi ri nin bu lun ma sı, has ta - nın or ta ma uyu mu na ve ken di ni gü ven de his set - me si ne kat kı da bu lu na rak bi rey için ra hat la tı cı do la yı sı ile uy ku sü re ci ni ko lay laş tı rı cı bir et ki ye sa hip ol du ğu dü şü nül mek te dir. Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın kro nik has ta lı ğı nın bu lun ma sı du ru mu, ön ce ki has ta ne dene yi mi, has ta ne ye yat tık tan son ra uy ku so ru nu nun ge liş ti ği ne yö ne lik ifa de le ri, uy ku so ru nu ge liş ti - ği ni söy le yen has ta la rın uy ku so ru nu tü rü, bu yatış ta ame li yat ol ma du ru mu ve ame li yat olan has ta la rın ame li ya tı üze rin den ge çen gün sa yı sı gi - bi has ta lık özel lik le ri nin PU Kİ ve UDE EF pu an la - rı nı is ta tis tik sel an lam lı lık la et ki le me di ği sap tan dı. Do ğan ve ar k. nın has ta ne de ya tan has ta la rın uy ku ka li te si ni de ğer len dir di ği araş tır ma sın da ben zer sonuç la ra ula şıl mış da ha ön ce has ta ne ye yat ma de neyi mi ve PU Kİ pu an or ta la ma la rı ara sın da an lam lı bir fark bu lu na ma mış tır. 14 Bi rey le rin de ne yim le di - ği bir du rum la da ha son ra tek rar kar şı laş tı ğın da bu 82

10 BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNİN CERRAHİ KLİNİĞİNDE YATAN HASTALARIN UYKU KALİTESİ... Nurdan YALÇIN ATAR ve ark. du rum la baş et mek te zor lan ma ya ca ğı, do la yı sı ile bi re yin has ta ne de ne yi mi nin uy ku ak ti vi te si ni etki le me si bek le ne bi lir. An cak has ta ne ile il gi li olum suz de ne yim ler ve her has ta ne ye ya tı şın ay rı bir stres ne de ni ol ma sı, araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın bu ko nu da ki so nuç la rı nı açık la ya bi le ce - ği dü şü nül mek te dir. Bu araş tır ma nın so nuç la rı na ben zer şekil de Yıl maz ve ar k. araş tır ma la rın da hasta la rın ame li yat ol ma du ru mu nun uy ku ka li te le ri - ni et ki le me di ği ni sap ta mış tır. 5 Fa kat ame li yat son ra sı dö nem de ağ rı ve ha re ket kı sıt lı lı ğı nın uy ku ka li te si ni olum suz yön de et ki le di ği bi lin mek te dir. An cak ame li yat ön ce si dö nem de ya şa nan kay gı lar, has ta ne or ta mı, has ta ne or ta mı na uyum sü re ci vb. et men le rin bi rey de ki et ki si ne bağ lı ola rak, ame li yat ol ma de ğiş ke ni uy ku ka li te si ni et ki le yen bir et men ola rak sap tan ma mış tır. Cer ra hi kli nik le ri dı şın da ki di ğer kli nik ler de de uy ku so run la rı nın be lir len miş ol ma sı ame li yat ol ma dı şın da ki di ğer et men le rin uy ku üze rin de ki et ki le ri ni vur gu la mak ta dır. 15,16,19 Araş tır ma kap sa mı na alı nan has ta la rın has ta - ne de yat tı ğı gün sa yı sı de ğiş ke ni nin PU Kİ pu a nı nı is ta tis tik sel ola rak et ki le di ği be lir len miş ve araş tır - ma nın en çar pı cı so nu cu nun bu bul gu ol du ğu dü şü nül müş tür. El de edi len so nuç lar ana liz edil di - ğin de has ta lar has ta ne ye yat tık tan he men son ra uy ku so ru nu nun ge liş me di ği, ya tış sü re si uza dık ça uy ku ka li te si nin bo zul du ğu, ya tış sü re si da ha da uza dık ça uy ku ka li te si nin bi raz dü zel di ği gö rül - müş tür. Bu so nu cun ör nek le min özel li ği ne bağ lı bir bul gu ola bi le ce ği dü şü nül mek le bir lik te araş tır ma - nın ger çek leş ti ril di ği kli nik te bu ve ri nin ay rın tı lı ir de len me si ge rek ti ği ön gö rül müş tür. Öte yan dan kalp ame li ya tı ge çi ren bi rey le rin uy ku ka li te si nin in ce len di ği bir araş tır ma da ame li yat tan 4-8 haf ta son ra uy ku ka li te si nin iyi leş ti ği be lir til mek te dir. 25 Bu so nuç lar has ta la rın uy ku özel lik le ri nin uzun süre li ola rak iz len me si nin öne mi ni or ta ya koy mak - ta dır. SO NUÇ VE ÖNE Rİ LER Araş tır ma mız dan el de edi len ve ri ler so nu cun da; Araş tır ma kap sa mın da ki bi rey le rin ya rı dan bi raz faz la sı nın uy ku ka li te si nin kö tü ol du ğu, Has ta ne ye ya tış ve has ta lık sü re ci nin uy ku ak ti vi te si ni et ki le yen baş lı ca et men ler olmasının, ya nı sı ra has ta ne ye ya tış sı ra sın da bi rey le rin uy ku - su nun olum suz bir çok fak tör den et ki len di ği, Bi rey le rin uy ku yu et ki le yen et men ola rak en faz la ağ rı nın ol ma sı, çev re de ki gü rül tü ler ve oda nın ha va sız ol ma sın dan ya kın dık la rı, En faz la de ne yim le nen uy ku so run la rı nın uy ku ya geç mek te zor lan ma, sık sık uyan ma, sa bah çok er ken uyan ma ol du ğu sap tan mış tır. El de edi len bu so nuç lar doğ rul tu sun da, baş langıç/ka bul ta nı la ma sı nın ya nı sı ra sü rek li ta nı la ma - nın uy ku ak ti vi te si ni sağ lık lı bir şekil de sağ la ma da önem li bir rol oy na dı ğı söy le ne bi lir. Ay rı ca hem şi - re le rin uy ku ta nı la ma sı nı ya par ken has ta ne ye ya tış sü re si ni dik ka te al ma la rı, bi re ye öz gü ba kı mı planla ma la rı ve uy gu la ma la rı, çev re dü zen le me si ne özen gös ter me le ri, ba kım, ta nı ve te da vi gi ri şim le - rin de ge nel uy ku ri tim le ri ni gö z ö nü ne al ma la rı ve oluş tu ru la cak ku rum sal po li ti ka lar da be lir le yi ci olma la rı öne ri le bi lir. 1. Önler E, Yılmaz A. [The sleep quality of the patients in surgical units]. İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2008;16(62): Özgür G, Baysan L. [Sleep disorders in elderly]. Journal of Ege University School of Nursing 2005;21(2): Erol Ö, Enç N. [Sleep problems of patients taking critical care and nursing interventions]. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci 2009;1(1): KAYNAKLAR 4. Kaymak SU, Peker S, Cankurtaran EŞ, Soygür AH. [Sleep problems in the geriatric population]. Journal of Academic Geriatrics 2010;2(2): Yılmaz E, Kutlu AK, Çeçen D. [The factors those affect sleeping status of the patients hospitalized in surgical clinics]. New Journal of Medicine 2008;25(3): Taşkıran N. [Pregnancy and sleep quality]. J Turk Soc Obstet Gynecol 2011;8(3): Potter PA, Perry AG. Sleep. Fundamentals of Nursing. 7 th ed. Toronto: Mosby Company; p Üstün Y, Yücel ŞÇ. [The investigation of sleep quality of nurses]. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi 2011; 4(1): Boysan M, Güleç M, Beşiroğlu L, Kalafat T. [Psychometric properties of the Insomnia Severity Index in Turkish sample]. Anatolian Journal of Psychiatry 2010;11(3):

11 Nurdan YALÇIN ATAR ve ark. BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNİN CERRAHİ KLİNİĞİNDE YATAN HASTALARIN UYKU KALİTESİ Fadıloğlu Ç, İlkbay Y, Yıldırım YK. [Sleep quality among nursing home residents]. Turkish Journal of Geriatrics 2006;9(3): Ay FA, Ertem ÜT, Özcan NK, Güneş B, Işık RD, Savran S. [What is theory? Theories related to nursing and nursing theorists]. Ay FA, editör. Temel Hemşirelik Kavramlar, İlkeler, Uygulamalar. 1. Baskı. İstanbul: İstanbul Medikal Yayıncılık; p Elitoğ N, Öztürk Ö, Menteş D, Zeytun B, Kahraman H, Kırdağ G, et al. [Factors affecting sleeping during post-operative staying of patients who had cardiac surgery and examining changings in daily sleeping pattern]. Acıbadem Hemşirelik Dergisi 2010; 25(8): Parlar S. [Sleep disturbances and nursing management in parkinson s patients]. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences 2007;10(2): Dogan O, Ertekin S, Dogan S. Sleep quality in hospitalized patients. J Clin Nurs 2005;14(1): Kelleci M, Doğan S. [The examination of nurses approaches to the individuals who had depression associated with other physical diseases]. Anatolian Journal of Psychiatry 2001; 2(3): Karagözoğlu Ş, Çabuk S, Tahta Y, Temel F. [Some factors influencing the sleep of hospitalized adult patients]. Turkish Thoracic Journal 2007;8(4): Ağargün MY, Kara H, Anlar Ö. [The validity and reliability of the Pittsburgh Sleep Quality Index]. Turk Psikiyatri Derg 1996;7(2): Karan İ, Aştı T. [Physical environmental conditions of the hospital and its effect on patients]. İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2003;13(50): Çınar S, Olgun N. [Determining of fatigue and sleep disturbance in patients with chronic obstructive pulmonary disease]. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci 2010;2(1): Çilingir D, Bayraktar N. [The problems the patients who had a nose surgery are exposed to at home following the postoperative in three days and the solutions to the problems]. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci 2009;1(2): Tembo AC, Parker V. Factors that impact on sleep in intensive care patients. Intensive Crit Care Nurs 2009;25(6): Barichello E, Sawada NO, Sonobe HM, Zago MM. Quality of sleep in postoperative surgical oncologic patients. Rev Lat Am Enfermagem 2009;17(4): Menefee LA, Frank ED, Doghramji K, Picarello K, Park JJ, Jalali S, et al. Self-reported sleep quality and quality of life for individuals with chronic pain conditions. Clin J Pain 2000; 16(4): Lei Z, Qiongjing Y, Qiuli W, Sabrina K, Xiaojing L, Changli W. Sleep quality and sleep disturbing factors of inpatients in a Chinese general hospital. J Clin Nurs 2009;18(17): Redeker NS, Ruggiero JS, Hedges C. Sleep is related to physical function and emotional well-being after cardiac surgery. Nurs Res 2004;53(3):