TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN GERİYE ETKİSİ

Transkript

1 Yard. Doç. Dr. Ercüment ÖZKARACA Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalı TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN GERİYE ETKİSİ

2 II Yayın No. : 3099 Hukuk Dizisi : Baskı Nisan 2014 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı-Cilt : Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No ) Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyoğlu/İstanbul (0-212) Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu -İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 III Sevgili Gülses e

4 IV

5 V ÖNSÖZ İş Hukuku kaynakları arasında çalışma düzeninin ve iş barışının kurulmasını etkili şekilde sağlayabilen toplu iş sözleşmelerinin makul bir süre içinde bağıtlanamaması, bu sözleşmeden beklenen faydaların elde edilememesine yol açmaktadır. Toplu iş sözleşmesinin bağıtlanma sürecinde yaşanan gecikmelerin yarattığı sakıncaları gidermek amacıyla sözleşmenin yürürlük başlangıcı imza tarihinden önceki bir tarih olarak belirlenerek sözleşme geriye etkili kılınmaktadır. Toplu iş sözleşmesinden ve bu kapsamda sözleşmenin geriye etkili kılınan hükümlerinden yararlanma koşulları Türk Toplu İş Hukukunun en tartışmalı konuları arasında yer almaktadır. Bu nedenle, Hocalarımızın yönlendirmesiyle yüksek lisans tezi olarak Sosyal Güvenlik Hukuku, doktora tezi olarak Bireysel İş Hukuku alanında çalıştıktan sonra, Toplu İş Hukuku alanındaki çalışmamızı bu alanın tartışmaların yoğun yaşandığı bir kurumu üzerinde yapmaya karar verdik. Bununla birlikte, doçentlik tezi olarak hazırlanan toplu iş sözleşmesinin geriye etkisi konulu bu çalışmayı da yine Bireysel İş Hukuku, Sosyal Güvenlik Hukuku ve iş yargılamasına etkilerini de kapsayacak şekilde İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku na ilişkin tüm yansımalarıyla birlikte incelemeye çalıştık. Akademik çalışmaların sürdürülebilmesinin azim ve disiplin kadar huzurlu çalışma ortamını gerektirdiği açıktır. Bu kapsamda katkıları ve yarattıkları huzurlu çalışma ortamı için tüm Hocalarım ve arkadaşlarıma teşekkürü borç bilirim. Başta sevgili anne ve babam olmak üzere tüm aileme, Hocalarıma, arkadaşlarıma bugüne kadarki emekleri ve bu süreçte verdikleri destek için şükran borçluyum. Sevgili eşim Gülses Özkaraca, bu süreçte de bir eğitimci bilinciyle çok büyük fedakarlıklarda bulundu, sevgi ve desteğiyle bana güç verdi. Oğlum Ali, tüm sevimliliği ile bana yaşamak ve çalışmak için umut verdi. En büyük teşekkürüm şüphesiz onlara. Çalışmanın basım ve dağıtımını üstlenen Beta Yayınevinin değerli yöneticisi Seyhan Satar a, kitabı baskıya hazırlayan Gülgonca Çarpık a ve emeği geçen tüm çalışanlara titiz ve özverili çalışmaları için teşekkür ederim. İstanbul, Nisan 2014 Ercüment Özkaraca

6

7 VII İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V KISALTMALAR... XIII 1. GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN GERİYE ETKİSİNE İLİŞKİN TEMEL ESASLAR 2. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN SÜRESİNE İLİŞKİN YASAL ESASLAR... 9 I. Toplu İş Sözleşmesinin Belirli Süreli Olması... 9 II. Toplu İş Sözleşmesinin Süresi Kural İstisna III. Sürenin Değiştirilememesi TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN YÜRÜRLÜĞE GİRMESİNE İLİŞKİN GENEL ESASLAR I. Genel Olarak II. Toplu İş Sözleşmesinin İmza Tarihinde Yürürlüğe Girmesi Temel Kural Olarak Teşmil Edilmiş Bir Toplu İş Sözleşmesi Uygulanmaktayken Yapılan Toplu İş Sözleşmesinin En Erken İmza Tarihinde Yürürlüğe Girmesi III. Toplu İş Sözleşmesinin İmza Tarihinden Sonra Yürürlüğe Girmesi Yasal Zorunluluk Nedeniyle Tarafların İradesiyle IV. Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesi Kavram Dayanakları a) 275 sayılı Kanun döneminde b) 2822 sayılı Kanun döneminde c) 6356 sayılı Kanun döneminde Geriye Etkinin Açıkça Kararlaştırılması Zorunluluğu Geriye Etki Süresinin Toplu İş Sözleşmesinin Süresine Dahil Olması... 37

8 VIII 4. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN GERİYE ETKİSİNİN SINIRLARI I. Genel Olarak II. Geriye Etkinin Zaman Bakımından Sınırları Genel Olarak Önceki Toplu İş Sözleşmesinin Süresinin Sona Erme Tarihi Yetki Tespiti İçin Başvuru Tarihi III. Geriye Etkinin İfa Edilebilirlik Ölçütü Açısından Sınırları İfa Edilebilirlik (Impossibilium nulla obligatio est) Toplu İş Sözleşmesi Hükümlerinin İfa Edilebilirlik Ölçütü Açısından Değerlendirilmesi a) Normatif hükümler aa) İş sözleşmesinin yapılmasına ilişkin hükümler aaa) Genel olarak bbb) İş sözleşmesinin yapılmasını emreden hükümler ccc) İş sözleşmesinin yapılmasını yasaklayan hükümler ddd) İş sözleşmesinin şekline ilişkin hükümler bb) İş sözleşmesinin muhtevasına ilişkin hükümler aaa) Genel olarak bbb) Ücrete ilişkin hükümler ccc) Ayni nitelikteki ücret eklerine ilişkin hükümler i) Genel olarak ii) Ayni olarak sağlanan servis ve yemek yardımlarına ilişkin hükümler ddd) Çalışma süresine ve yıllık izin sürelerine ilişkin hükümler cc) İş sözleşmesinin sona ermesine ilişkin hükümler aaa) İş sözleşmesinin sona ermesine ilişkin hükümler ve uygulama örnekleri bbb) Feshin hukuka uygunluğu açısından sona ermeye ilişkin hükümlerin geriye etkisi ccc) Konuya ilişkin Yargıtay içtihadının değerlendirilmesi ddd) Feshin hukuka uygunluk durumunu etkilemeyen hükümler b) Toplu iş sözleşmesinin borç doğurucu hükümleri IV. Geriye Etkili Hükümlerin İş Sözleşmesi Hükümleri ve Art Etkisini Sürdüren Hükümlerle İlişkisi Geriye Etkili Hükümlerin İş Sözleşmesi Hükümleri İle İlişkisi Geriye Etkili Hükümlerin Art Etkisini Sürdüren Hükümlerle İlişkisi... 93

9 IX İKİNCİ BÖLÜM GERİYE ETKİLİ TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDEN YARARLANMA 5. YARARLANMAYA İLİŞKİN TEMEL İLKELER I. Kişi ve Yer Açısından Toplu İş Sözleşmesinin Uygulanma Alanında Olmak II. Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamı Dışında Bırakılmamış Olmak İşveren Vekilleri ve İşvereni Temsilen Toplu Görüşmeye Katılanlar Grev Esnasında İşyerinde Çalışmış Olanlar Kapsam Dışı Personel III. Toplu İş Sözleşmesinin Tüm İşçilere Uygulanacak Hükümleri Genel Olarak Tüm İşçilere Uygulanacak Hükümlerin Geriye Etki İle İlişkisi TARAF SENDİKA ÜYESİ İŞÇİLERİN GERİYE ETKİLİ TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDEN YARARLANMALARI I. Genel Olarak II. İmza Tarihinde Üye Olanlar Genel Olarak Toplu İş Sözleşmesinin İmza Tarihi a) Genel olarak b) Hakem kararı ile oluşan toplu iş sözleşmesinin imza tarihi Üyeliğin kazanılması, kaybedilmesi ve üyelik tarihinin tespiti a) Üyeliğin kazanılması b) Üyelikten çekilme c) Üyelikten çıkarılma Yürürlük Başlangıcından İtibaren Sözleşmeden Yararlanabilmek İçin İmza Tarihinde Üye Olmanın Yeterli Olup Olmadığı a) Öğreti görüşleri b) Konuya ilişkin Yargıtay içtihadının gelişimi c) Görüşümüz III. İmza Tarihinden Sonra Üye Olanların Geriye Etkiden Yararlanamaması IV. Yürürlük Tarihi İle İmza Tarihi Arasında İş Sözleşmesi Sona Erenlerin Durumu Genel Olarak Yabancı Hukuklardaki Durum Hukukumuzdaki Durum a) 275 sayılı Kanun dönemi b) 2822 sayılı Kanun dönemi

10 X aa) Öğreti görüşleri bb) Yargıtay uygulaması aaa) Genel olarak bbb) 6356 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden sonraki içtihat c) 6356 sayılı Kanun dönemi aa) Yasal düzenleme bb) Düzenlemenin isabetli olup olmadığı cc) Üyeliğin aranacağı dönem dd) İş sözleşmesi devredilenlerin durumu ee) Aykırı kararlaştırmaların geçersizliği V. Yürürlük Tarihi İle İmza Tarihi Arasında Üyeliği Sona Erenlerin Yararlanamaması TARAF SENDİKA ÜYESİ OLMAYANLARIN GERİYE ETKİDEN YARARLANAMAMALARI I. Taraf Sendikanın Yazılı Rızası İle Yararlanmanın Mümkün Olmaması II. Dayanışma Aidatı Ödeyerek Geriye Etkiden Yararlanmanın Mümkün Olmaması Genel Olarak Dayanışma Aidatı Ödeyerek Yararlanmaya İlişkin Temel Esaslar Yararlanmanın İleriye Yönelik Olması Düzenlemenin Değiştirilmesi Gereği III. Teşmil Edilen Toplu İş Sözleşmesinden Geriye Etkili Yararlanılamaması ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN GERİYE ETKİLİ KILINMASININ DİĞER SONUÇLARI 8. GERİYE ETKİNİN ÜÇLÜ İŞ İLİŞKİLERİNDE İŞVERENLERİN SORUMLULUĞUNA ETKİSİ I. Genel Olarak II. Toplu İş Sözleşmesi İle Geçmiş Dönem İçin Sağlanan Alacakların Doğma ve Muacceliyet Anı III. Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisi Genel Olarak Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisinde İşverenlerin Sorumluluğu Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesi Halinde İşverenlerin Sorumluluğu IV. Geçici İş İlişkisi Genel Olarak

11 XI 2. Geçici İş İlişkisinde İşverenlerin Sorumluluğu Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesi Halinde İşverenlerin Sorumluluğu V. İşyerinin Devri İşyeri Devrinin Toplu İş Sözleşmesine Etkisi İşyeri Devrinde İşverenlerin Hukuki Sorumluluğu Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesi Halinde İşverenlerin Sorumluluğu VI. İş Sözleşmesinin Devri Genel Olarak İş Sözleşmesi Devrinde İşverenlerin Sorumluluğu İş Sözleşmesi Devrinin Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanmaya Etkisi Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesi Halinde İşverenlerin Sorumluluğu TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN GERİYE ETKİSİ VE AİDAT ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ I. Yürürlük Başlangıcının Geriye Götürülmesinin Üyelik ve Dayanışma Aidatlarına Etkisi Üyelik Aidatına Etkisi Dayanışma Aidatına Etkisi II. Check-Off Sistemi ve Geriye Etki Genel Olarak Üyelik Aidatı Farklarının Check-Off Sistemi İle Tahsili Yürürlük Başlangıcının Yetki Belgesi Alınmasından Önceki Bir Tarih Olarak Belirlenmesinde Aidatların İşverence Kesilmesi GERİYE ETKİNİN SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNA İLİŞKİN SONUÇLARI I. Genel Olarak II. Prime Esas Kazanç Kavramı ve Toplu İş Sözleşmesi İle Geçmiş Dönem İçin Sağlanan Hakların Prime Esas Kazanç Niteliğinde Olup Olmadığı III. Toplu İş Sözleşmesi İle Geçmiş Dönem İçin Sağlanan Hakların Hangi Ayın Prime Esas Kazancına Dahil Edileceği Genel Olarak sayılı Kanun Dönemi sayılı Kanun Dönemi IV. Aylık Prim ve Hizmet Belgesi Verme ve Sigorta Primlerini Ödeme Yükümlülüğü Aylık Prim ve Hizmet Belgesi Verme Yükümlülüğü Sosyal Sigorta Primlerini Ödeme Yükümlülüğü

12 XII 11. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN GERİYE ETKİSİ VE İŞ MAHKEMESİNİN GÖREVİ GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ KAYNAKÇA

13 XIII KISALTMALAR Abs A.O. AP Art AuR AY AYM B BAG BasİşK BDA BetrVG BGB bkz BVerfG : Absatz : Anonim Ortaklık : Arbeitsrechtliche Praxis, Nachschlagewerk des Bundesarbeitsgerichts : Artikel/Article : Arbeit und Recht Zeitschrift für Arbeitsrechtspraxis : Anayasa : Anayasa Mahkemesi : Band : Bundesarbeitsgericht : Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun : Bundesvereinigung der Deutschen Arbeitgeberverbände : Betriebsverfassungsgesetz : Bürgerlisches Gesetzbuch : bakınız c. : cümle C. : Cilt Dan. DenİşK DVO TVG : Bundesverfassungsgericht : Danıştay E. : Esas EÜHFD f. : fıkra H. : Heft HD HGK Hrsg ILO : Deniz İş Kanunu : Verordnung zur Durchführung des Tarifvertragsgesetzes : Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi : Hukuk Dairesi : Hukuk Genel Kurulu : Herausgeber : Internationlal Labour Organization

14 XIV İHD İHU İşK İTO İÜHF İÜİFM : İş Hukuku Dergisi : İş Hukuku Uygulaması : İş Kanunu K. : Karar Kamu-İş karş. LAG : İstanbul Ticaret Odası : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi : İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası : Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası : karşılaştırınız : Landesarbeitsgericht Legal İHSGHD : Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi Legal YKİ m. : madde Nds. NJW No. Nr/N NZA NZA-RR OR RdA RG Rn. Rz. : Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Yargı Kararları ve İncelemeleri Dergisi : Niedersachsen : Neue Juristische Wochenschrift : Numara : Nummer S. : sayı SK SSİY SSK STİSK TBK TBMM TİS TİSK TSGLK : Neue Zeitschrift für Arbeitsrecht : Neue Zeitschrift für Arbeitsrecht - Rechtsprechungsreport Arbeitsrecht : Obligationenrecht : Recht der Arbeit : Resmi Gazete : Randnummer : Randziffer : Sendikalar Kanunu : Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği : Sosyal Sigortalar Kanunu : Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu : Türk Borçlar Kanunu : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Toplu iş sözleşmesi : Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu : Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu

15 XV TTK TVG vd. Yarg. YHK YKD ZfA ZPO : Türk Ticaret Kanunu : Tarifvertragsgesetz : ve devamı : Yargıtay : Yüksek Hakem Kurulu : Yargıtay Kararları Dergisi : Zeitschrift für Arbeitsrecht : Zivilprozessordnung

16 XVI