TÜRKİYE DE KÜLTÜR BALIKÇILIĞININ GELİŞİMİ, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Transkript

1 TÜRKİYE DE KÜLTÜR BALIKÇILIĞININ GELİŞİMİ, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Yunus Emre TERZİ Mehmet AYDOĞAN Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Samsun ÖZET Bu çalışma Türkiye de kültür balıkçılığı sektörünün yıllara göre gelişimini, yaşanan gelişmelerin beraberinde getirdiği sorunları ve bu sorunlara çözüm önerileri sunmak için yapılmıştır. Bu araştırma Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) veri tabanlarından elde edilen ikincil verilerle hazırlanmıştır. Mevcut balık üretiminin yaklaşık %44 ü kültür balıkçılığı ile elde edilmektedir ve iç sularda yetiştiricilikle elde edilen üretim denizlerde yapılan yetiştiriciliğe oranla azalmaktadır. İç sularda yetiştiricilik yapan işletmelerin büyük bir çoğunluğunu küçük aile işletmeleri oluşturmaktadır. Denizde yetiştiricilik yapan işletmeler ise iç sularda yetiştiricilik yapan işletmelere oranla daha büyük ölçekli üretim yapmaktadırlar yılları arasında kg başı verilen üretim teşvikleri değişmemiştir. Kültür balıkçılığı sektöründe dünden bu güne işletme sayısı, ürün deseni, üretim, tüketim, ihracat ve ithalat rakamları çeşitli sebepler nedeniyle değişmektedir. Çalışmada değişim gösteren konular hem birbiriyle hem de avcılık yolu ile yapılan üretim ile karşılaştırılıp tartışılmıştır. Zamanla değişen bu konuların değişimle beraber getirdiği problemlerin tespiti ve çözüm önerileri üreticilere, sektöre yeni girecek olan girişimcilere ve konuyla ilgili yeni çalışma yapacak araştırmacılara yön gösterme niteliği taşımaktadır. Anahtar Kelimeler: Kültür balıkçılığı, su ürünleri, balık avcılığı, gelişme, Türkiye, DEVELOPMENT, PROBLEMS AND SOLUTIONS OF TURKISH AQUACULTURE SECTOR ABSTRACT This study is carried out in order to present the annual progress of aquaculture, the problems which appear as a result of the improvements and to offer solutions to these problems. This research is prepared with the informations which are obtained from TÜİK (Turkey Statistics Foundation), FAO (Food and Agriculture Organization) and Ministry of Food, Agriculture and Livestock. 44 percent of total fish production is obtained from aquaculture and the production rate of inland water decreases when it is compared with the rate of sea production. Small family operations constitute the major number of inland aquaculture operations. On the other hand, sea aquaculture operations have much more productions than the inland water operations..production encoragements for each kilo didn t change between the years The number of operations, product diversity, production, consumption, exportation and 1625

2 importation in aquaculture sector changes from yesterday because of different reasons. The changing matters in the study are both compared and discussed with each other and the product that is obtained from hunting. The determination of changing problems and solution offers to these problems are important as it will lead producers, searchers and entrepreneurs Keywords: Aquaculture, eea productions, fish hunting, improvement, Turkey 1.GİRİŞ Balıkçılık sektörü dünyada önemli bir sektör olduğu gibi ülkemizde de hem insan gıdası hem de ticaret hacmi açısında önemli bir sektördür. Türkiye deki tüketim malları ihracatının %1,04 ünü balıkçılık sektörü ( $) gerçekleştirmektedir. Tüketim mallarının 2014 ihracatın ithalatına oranı 2,24 iken su ürünlerinde ise bu oran 3,42 dir. Oranlar arasındaki fark su ürünleri sektörünün ne kadar önemli bir sektör olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Son yıllarda su ürünleri yetiştiriciliğinin önemi anlaşılmış ve son 10 yıl içerinde sektör çok ciddi bir şekilde gelişme göstermiştir. Yaşanan hızlı gelişme ile beraber küçük işletme sayısının artması, piyasa da küçük işletmelerinin büyük işletmelerle rekabet edememesi, ürün pazarlanması, işlenmesi, üretim deseninin kısıtlı olması, teknolojik gelişmelere ayak uydurulamaması, yanlış girdi kullanımı, yem ile ilgili problemler vb. konularda sorunlar ortaya çıkmıştır. Geçmişten günümüze su ürünleri ağırlıklı olarak avcılık yapılarak elde edilmiştir. Avcılıkla elde edilen ürünler deniz ekosistemine ağır bir darbe vurmaktadır. Ayrıca avcılık ile elde edilen ürünler belirli bir üretim miktarını garanti edememektedir. Elde edilecek ürünlerin deseni de belirsizdir. Ayrıca avcılık yasalar çerçevesinde yedi buçuk ay sürmektedir. Aşırı avlanma sebebiyle elde edilen ürünlerde depolama maliyetlerini arttırmaktadır. Dolayısıyla su ürünleri piyasasında yüksek seviyelerde fiyat dalgalanmaları meydana gelmektedir. Tüm bu durumlar insanların ucuz, güvenilir ve yeterli miktarda su ürünlerine ulaşmasını olumsuz etkilemektedir. Diğer bir ifade ile su ürünleri üretimi gıda güvencesinin sağlanması bakımından önem arz etmektedir. Türkiye de tam kullanılamayan kapasite sorunu mevcuttur yılında tonluk kültür balığı yetiştiriciliğine karşı (TÜİK, 2015) Gıda, Tarım ve Hayvancılık bakanlığının 2014 yılı verilerine göre toplam üretim kapasitesi /ton dur. Bu rakamlara göre kapasite kullanımı yaklaşık %49,8 de kalmıştır. Dünya da su ürünleri arzı talep edilen miktarı karşılayamamaktadır. Üç tarafı denizlerle çevrili olması, mevcut akarsu, göl, gölet ve barajların varlığı ile Türkiye bu talebe önemli miktarda cevap verecek potansiyele sahiptir. Türkiye de güncel rakamlarla kültür balıkçılığının mevcut durumunu ortaya koyacak bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma ile kültür balıkçığının yıllar itibari ile gelişimi ortaya konulacaktır Bu çalışma kültür balıkçılığı sektörünün ülkemizde geldiği noktayı ve Türkiye nin yerini ortaya koyacaktır. Kültür balıkçılığı işletmelerinin karşılaştıkları problemleri ve bu problemlerin çözüm önerileri ortaya konulacaktır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma verileri FAO (Gıda ve Tarım Örgütü), TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) ve GTHB (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı) veri tabanlarından elde edilmiştir. Konu hakkında daha önce yapılmış araştırma sonuçlarından da yararlanılmıştır. Araştırmada kültür balıkçılığı sektörü dünyada ve Türkiye de meydana gelen gelişmeler olmak üzere iki ana bölüm halinde incelenmiştir. Kültür balıkçılığı sektörünün mevcut durumunun ortaya konulmasında üretim, tüketim, fiyat ve ticaret göstergeleri kullanılmıştır. Araştırmada incelenen değişkenlere ait son 15 yılı kapsayan zaman serisi verileri kullanılmıştır. 1626

3 İlgilenilen değişkenler için coğrafik farklılıkların ortaya konulması için bölgesel düzeyde değerlendirmeler yapılmıştır. Elde edilen veriler öncelikle tanımlayıcı istatistikler (yüzde, ortalama, standart sapma vb.) yardımıyla özetlenmiştir. Araştırmada incelenen her bir değişken için incelenen zaman dilimi içindeki eğilimler ortaya konulmuş ve gerekçeleri irdelenmiştir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1. Dünya da su ürünleri sektörünün mevcut durumu Dünya da su ürünleri üretimi Dünyada 2013 yılında iç sularda hem avcılık hem de yetiştiricilik yolu ile elde edilen toplam üretim 56,3 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Denizlerde yapılan hem avcılık hem de yetiştiricilik yöntemi ile elde edilen toplam üretim ise yaklaşık 105 milyon ton olarak gerçekleşmiştir yılında dünyada toplam su ürünleri üretimi yaklaşıl 161,5 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Çizelge 3.1. Dünya da 2013 yılında gerçekleşen toplam su ürünleri üretimi (FAO, 2015) Üretim (milyon ton) % İç su toplam 56,3 34,9 Deniz toplam 105,2 65,1 Toplam 161,5 100 Dünya su ürünleri üretimi 2001 de yaklaşık 130 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu üretimin sadece 37,8 milyon tonu kültür balıkçılığı ile elde edilmiştir (Bozoğlu ve ark., 2005). Toplam balık üretiminin %29 u kültür balıkçılığı geriye kalanı %71 i ise avcılık ile elde edilmektedir. Son yıllarda kültür balığı üretiminin toplam balık üretimi içindeki payı artmış olup, %43,5 e yükselmiştir. Avcılıkla elde edilen balık miktarı toplam üretimin %56,5 ini oluşturmaktadır. Çizelge 3.2. Kaynağına göre dünya balık üretimi (FAO, 2015) Üretim miktarı (milyon ton) % Kültür Balıkçılığı 70,2 43,5 Avcılık 91,3 56,5 Toplam 161,5 100 Her ne kadar iç sularda ve denizlerde yapılan kültür balığı üretimi yıllara göre artış gösterse de iç sularda yapılan üretim denizlerde yapılan üretime göre daha hızlı artış göstermiştir. Toplam kültür balığı üretimi içinde denizlerde yapılan kültür balığı üretiminin payı nispi olarak azalış göstermektedir. Çizelge 3.3. Dünya kültür balığı üretimi (milyon ton) İç sular % Deniz % Toplam ,5 58,47 17,4 41,53 41, ,20 19,3 40,80 47, ,4 61,25 20,5 38,75 52, ,8 62,27 22,3 37,73 59, ,16 24,5 36,84 66, ,7 63,68 25,5 36,32 70, Dünya su ürünleri üretim değeri Dünya da 2013 yılında yetiştiricilikle elde edilen su ürünlerinin toplam değeri yaklaşık 157 milyar dolardır. Bu değerin yaklaşık 94,1 milyar doları kültür balıkçılığına aittir. Toplam 1627

4 kabuklu üretim değeri 31,9 milyar dolar, yumuşakça üretim değeri ise 20,7 milyar dolardır. Besin değeri taşıyan su ürünlerinin toplam üretim değeri yaklaşık 150,3 milyar dolardır. Çizelge 3.4. Su ürünleri üretim değeri (FAO, 2015) İç su (milyon $) Deniz (milyon $) Toplam (milyon $) Yüzgeçli Kabuklular Yumuşakçalar Diğer Gıda değeri taşıyan su ürünleri toplamı Su Bitkileri Toplam Türkiye su ürünleri sektörünün mevcut durumu Türkiye de su ürünleri tüketimi Türkiye de son yıllarda kişi başına balık tüketimi son yıllarda düşüşe geçmiştir. Günümüzde kişi başı su ürünleri tüketimi 5,4 kilogramdır. Çizelge 3.5: Türkiye de yıllara göre kişi başı su ürünleri tüketimi (GTHB, 2015) Yıllar Tüketim (kg) 8 7,5 6,7 6,7 7,8 7,2 8,1 8,6 7,8 7,6 6,9 6,3 7,1 6,3 5,4 Endeks ,75 85,75 83,75 97,50 90,00 101, ,5 0 97,50 95,00 86,25 78,75 88,75 78,75 67,50 Dünya da kişi başı su ürünleri tüketimi 16,3 kg/yıl olarak gerçekleşmekte olup, bu oran gelişmiş ülkelerde 23,8 kg/yıl iken gelişmekte olan ülkelerde 14,3 kg/ yıldır (BAKA,2013). Dünyada kişi başı su ürünleri tüketimi Dünya ile Türkiye yi kıyasladığımız zaman kişi başına düşen su ürünleri tüketimi çok düşük kalmaktadır Türkiye de su ürünleri üretimi Türkiye de su ürünleri üretimi geçmiş yıllardan günümüze dalgalı bir eğilim sergilemektedir. Ancak son 3 yılda sürekli bir azalış söz konusudur. Yıllar itibariyle kültür balıkçılığında ciddi bir üretim artışı gözlenirken avcılıkta ise çok ciddi azalma söz konusudur. Çizelge 3.6. Türkiye de yıllara göre su ürünleri üretimi (GTHB, 2015) Yıllar Deniz (ton) İç su (ton) Toplam (ton) Türkiye de üretimin büyük bir kısmı denizlerde yapılmaktadır. Gıda, tarım ve hayvancılık bakanlığının verilerine göre 2014 yılında gerçekleşen su ürünleri üretiminin %26,9 u iç sularda geriye kalan %73,1 lik kısmı ise denizlerde gerçekleştirilmiştir. 1628

5 Çizelge 3.7. Türkiye de elde ediliş şekline göre su ürünleri üretimi (GTHB, 2015) AVCILIK YETİŞTİRİCİLİK Yıllar Deniz İç su Toplam % Deniz İç su Toplam % Toplam , , , , , , , , , , , , , , , , Türkiye de su ürünleri yetiştiriciliği Dünyada olduğu gibi Türkiye de de kültür balıkçılığı ile üretim miktarı yıllar itibariyle hızla artmaktadır. Ancak aynı durum diğer su ürünleri için ne yazık ki geçerli değildir. Türkiye de kültür balığı dışında su ürünleri üreten işletme sayısı 30 dur. Kara midye üreten işletme sayısı 3, akivades üreten işletme sayısı 1 kurbağa üreten işletme sayısı ise 6 dır. Besin değeri taşımayan su ürünleri üretimine bakacak olursak; su yosunu üreten işletme sayısı 4, tıbbi sülük üreten işletme sayısı 2 ve akvaryum balıkları üreten işletme sayısı 14 tür. İşletme sayısı ve kapasite miktarı incelemeye alınmayacak kadar azdır. Çizelge yılı itibari ile Türkiye de kültür balıkçılığı dışında üretimi yapılan su ürünleri (SUYMERBİR, 2015) Su Ürünü Üretim Kapasitesi (ton, adet) İşletme Sayısı (adet) Kara midye Akivades (kum midyesi) Su yosunu (spirulina) 5 4 Kurbağa Tıbbi sülük 2 2 Toplam Akvaryum balıkları Toplam işletme sayısı 30 Türkiye de kültür balığı işletmelerinin bazıları sadece balık üretimi, bazıları sadece yavru balık üretmektedir. Bazı işletmeler ise kendi yavru balık ihtiyacını dışarıdan almak yerine kendileri üretmektedir. Çizelge 3.9. Kültür balıkçılığı ile uğraşan işletmelerin ürettikleri ürünlere göre dağılımı (SUYMERBİR, 2015) İşletme türü Adet Balık yetiştiren işletme sayısı 2270 Sadece balık yetiştiren işletme sayısı 1835 Yavru üreten işletme sayısı 490 Sadece yavru üreten işletme sayısı 55 Hem yavru hem balık üreten işletme sayısı 435 Toplam işletme sayısı

6 Şekil 3.1: Kültür balıkçılığı ile uğraşan işletmelerin ürettikleri ürünlere göre dağılımı (SUYMERBİR, 2015) Kültür balığı üreten işletmelerin 1874 ü iç sularda üretim yapan işletmeler geriye kalan 396 sı ise denizlerde üretim yapmaktadır. İç sularda üretim yapan işletmelerin toplam işletme kapasitesi 245 bin tonken denizlerde üretim yapan işletmelerin toplam üretim kapasitesi yaklaşık 195 bin tondur. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 2014 yetiştiricilik rakamları ile üretim kapasitelerini kıyasladığımızda denizlerde üretim yapan işletmeler kapasitelerinin yaklaşık %65 ini kullandıkları anlaşılmaktadır. Aynı şekilde iç sularda üretim yapan işletmelerde kapasitelerinin yaklaşık %44 ünü kullanmakta olduğu görülmektedir. Bütün işletmelerin kapasite kullanım oranı ise yaklaşık %53 dür. Çizelge Türkiye de üretim alanlarına göre işletme sayıları ve kapasiteleri İşletme sayısı Toplam işletme kapasitesi (ton) İşletme başı ortalama kapasite (ton) Deniz ,7 İç Su ,8 Toplam ,9 Çizelge 3.11 de kültür balığı üreten işletmelerin kapasitelerine göre dağılımları belirtilmiştir. Çizelgeye göre denizlerdeki üretim kapasitesinin yarısından fazlası yıllık 1000 tonun üzerinde kapasiteye sahip 64 işletme ye aittir. İç sulara baktığımız zamansa 500 ton kapasitenin üzerinde üretim yapan 139 işletme iç mevcut kapasitenin yarısını oluşturmaktadır. Çizelge Türkiye de kültür balığı işletmelerinin üretim kapasitesine göre dağılımı (SUYMERBİR, 2015) Kapasite Deniz İç Su TOPLAM Grubu Kapasite Kapasite Kapasite Kapasite Kapasite Kapasite (ton/yıl) Adet Adet Adet (ton/yıl) (%) (ton/yıl) (%) (ton/yıl) (%) , ,4 1, ,4 0, , , , , , , , , , , , , , , ,63 Toplam , ,4 100, ,4 100, yılında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın verilerine göre yaklaşık 235 bin ton su ürünleri üretimi gerçekleşmiştir. 1630

7 Yıllar Çizelge 3.12: Türkiye de yıllara göre su ürünleri üretimi (GTHB, 2015) Toplam Yıllık Değişim(%) ,09 77,39 101, ,7 163, ,6 200,8 211,5 238,9 268,8 295,3 297, *(1+x) ( ) = formülünden x=0,081 çıkmaktadır. Bu formüle göre Türkiye de su ürünleri üretimi her yıl ortalama %8,1 büyümektedir Türkiye de denizlerde yapılan su ürünleri yetiştiriciliği Türkiye de denizlerde üretim yapan 396 adet işletme bulunmaktadır. İşletmeler, iç sularda yetiştiricilik yapan işletmelere göre hem daha büyük ölçeklidir hem de mevcut üretim kapasitelerini daha iyi kullanmaktadırlar yılında yaklaşık 127 bin ton üretim gerçekleşmiştir. Çizelge 3.13:Türkiye de denizlerde en çok üretimi yapılan su ürünlerinin yıllara göre üretimi (GTHB,2015) Yıllar Alabalık % Çipura % Levrek % Alabalık, çipura ve levrek % Toplam , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , *(1+x) ( ) = formülünden x=0,0949 çıkmaktadır. Bu denkleme göre denizlerde üretilen su ürünleri miktarı ortalama her yıl %9,49 artmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerine göre 2014 yılında yaklaşık 74,7 bin ton levrek üretilmiştir. Bu üretim denizlerde yapılan yetiştiriciliğin %58,83 ünü oluşturmaktadır. Levreği %33 lük üretimle çipura ve %4,42 ile alabalık takip etmektedir Türkiye de iç sularda yapılan su ürünleri yetiştiriciliği Denizlerde üretilen kültür balığında görüldüğü gibi her yıl iç sularda yetiştirilen kültür balığı üretim miktarlarında da artış gözlenmektedir. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının verilerine göre 2014 yılında iç sularda üretilen kültür balığı miktarı yaklaşık 108 bin tondur *(1+x) ( ) = formülünden x=0,0675 çıkmaktadır. Bu formüle göre iç sularda yapılan üretim miktarı her yıl ortalama %6,75 artmaktadır. Türkiye de üretilen iç su ürünlerinin neredeyse tamamını alabalık üretimi oluşturmaktadır. 1631

8 Çizelge 3.14 Türkiye de yıllara göre iç sularda su ürünleri üretimi (GTHB, 2015) Yıllar Alabalık (İçsu) % Toplam Üretim (ton) , , , , , , , , Türkiye su ürünleri pazarı ve ticareti Türkiye de her ne kadar toplam üretim yılara göre düşse de, ihracat hızla artmaktadır yılında üretilen su ürünlerinin %21,53 ü ihraç edilmiştir. İthal edilen ürün miktarı 2010 yılına kadar ihraç edilen üretim miktarından fazla olsa da 2010 yılından sonra ihraç edilen ürünlerin toplamı ithal edilen ürünlerin üzerinde gerçekleşmiştir. Çizelge 3.15: Türkiye de yıllara göre su ürünleri ticaret miktarı (GTHB, 2015) Yıllar Üretim (ton) Toplam ihracat (ton) % Toplam ithalat (ton) % , , , , , , , , , , , , , ,43 İthal edilen su ürünleri miktarı, yılları arasında ihraç edilen su ürünleri miktarından fazladır. Ancak, ihracatı yapılan ürünlerin üretim değerleri ithal edilen ürünlerin üretim değerlerinden her zaman fazla olduğu gözlenmektedir. Çizelge 3.16: Türkiye de yıllara göre su ürünleri ticareti (GTHB, 2015) Yıllar İhracat ($) İhracat (TL) İthalat ($) İthalat (TL) Son 13 yılda ihraç ettiğimiz su ürünlerinin değeri ithal ettiğimiz ürünlerin üretim değerinden fazla gerçekleşmiştir. Kilogram başı ticaret rakamları Çizelge 3.17 de verilmiştir. Çizelge Türkiye de yıllara göre gerçekleşen ithalat ve ihracatın kg başı değerleri Yıllar Kg Başı İhracat Değeri ($) Kg Başı İhracat Değeri (TL) ,60 5,53 0,83 1, ,50 7,90 0,94 1, ,56 8,02 1,56 2, ,03 9,27 1,89 2, ,68 8,56 1,66 2, ,59 10,07 2,70 4, ,84 12,81 2,56 5,62 Kg Başı İthalat Değeri ($) Kg Başı İthalat Değeri (TL) 1632

9 4. TÜRKİYE DE KÜLTÜR BALIKÇILIĞI SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI İşletmeler, üretim yerleri ve yetiştirdikleri ürünlere göre farklılık gösterebilen bir takım problemler yaşamaktadır. İşletmelerin bünyesinde genellikle idari bina, dinlenme havuzu, kapalı taşıma sistemi, arıtma tesisi gibi temel alt yapı eksiklikleri bulunmaktadır (Bozoğlu ve ark., 2005) Kültür balıkçılığı ile uğraşan işletmelerin planlanması konusunda birçok eksiklik bulunmaktadır. Projeli tesislerin, projeden kaynaklanan bir takım eksiklileri bulunmaktadır. Yapılan projelerin bir kısmı uygulanacağı arazi ve suyun özellikleri ile uyum sağlamamaktadır (Ural ve Balcı, 2007) Türkiye de bulunan kültür balığı işletmeleri genellikle küçük aile işletmeleridir. Ayrıca işletmeler genellikle tam kapasite ile çalışmamaktadır. İşletmelerin genellikle küçük aile işletmeleri olduğu için soğuk hava depoları bulunmamaktadır. Bu durum da yetiştirilen ürünler pazara götürülünceye kadar geçen süre zarfında kafeslerde bekletilmekte, uzayan besi süresi balık maliyetlerini arttırmaktadır. (Bozoğlu ve ark., 2005). İşletmeler genelde küçük aile işletmeleri olduğu için teknik personel de istihdam edememektedirler. Üretim tesisi kurmak isteyen işletmeler mevzuat problemi ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Yetiştiricilik tesisi kurmak isteyen işletmeler yaklaşık 11 bakanlıktan izin almak durumundadırlar. Bu işlemler, yaklaşık 2 yıl almaktadır (Özdemir ve Sincan, 2006). Kültür balığı üreten işletmeler tam kapasite ile çalışmamaktadır. Denizlerde yetiştiricilik yapan işletmeler mevcut kapasitelerinin %65 i, iç sularda üretim yapan işletmeler ise mevcut kapasitelerinin %44 ünü kullanmaktadırlar. Tüm işletmelerin ortalama kapasite kullanım oranı ise %53 tür. İşletmelerin mevcut kapasitelerinin altında üretim yapması birim üretime düşen sabit masrafı arttırmaktadır. İşletmelerde çalışan personel genellikle kültür balığı yetiştiriciliği hakkında fazla bilgiye sahip değillerdir. Bilgi yetersizliği ve uygulama yanlışlıkları, işletmelerde balık üretim miktarı ve kalitesi ile karlılığı azaltmaktadır (Bozoğlu ve ark., 2005). 5. SONUÇ Balık hem içerdiği besin elementleri hem de kırmızı ve beyaz et ile ikame edebilen bir besindir. Ayrıca ülkemiz ticareti açısından da çok büyük potansiyele sahip stratejik bir üründür. FAO verilerine göre hem avcılık hem de yetiştiricilik ile elde edilen su ürünlerinin değeri 157 milyar dolardır. 3 tarafı denizlerle çevrili ve mevcut iç su kaynakları ile Türkiye çok ciddi yetiştiricilik potansiyel oluşturmaktadır. Mevcut üretimin arttırılması için gerekli olan işletme sayısının artışı için öncelikli olarak girişimcilerin karşılaşmış oldukları bürokratik mağduriyet giderilmelidir. Yapılacak olan yasal düzenlemeler ile işlem karmaşası ortadan kaldırılmalıdır. Ülkemizin sahip olduğu yetiştiricilik potansiyelinin dışında mevcut işletmelere ait kullanılmayan bir potansiyel de söz konusudur. Bugün mevcut işletmeler sahip oldukları üretim toplam üretim potansiyelinin yaklaşık yarısını çeşitli sebeplerden dolayı kullanmamaktadır. Türkiye de kültür balıkçılığı yapan işletmelerin büyük çoğunluğunu küçük aile işletmeleri oluşturmaktadır. Bu işletmeler maddi olanaksızlıklardan dolayı birçok problemle karşı karşıya gelmektedir. Bu sorunların başında teknik kısıtlar gelmektedir. Bu teknik kısıtların başında da idari bina, soğuk hava depoları ve ürün işleme tesisi eksikliği gelmektedir. Tarım ve Kırsal Yaşamı Destekleme Kurumu işletmenin geliştirilmesi ve yeni işletme kurulması için yaklaşık 1 milyon ya kadar %65, su ürünlerinin işlenmesi için yaklaşık 3 milyon ya kadar %50 hibe destek vermektedir. Mevcut üreticiler ve girişimciler ile Tarım ve Kırsal Yaşamı Destekleme Kurumu bir araya getirilmelidir. Bu yüzden kültür balıkçılığı yetiştiriciliği için yüksek potansiyele sahip olan TKDK İl Koordinatörlükleri ile İl ve İlçe Gıda, 1633

10 Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri daha koordineli çalışarak yeni girişimci ve mevcut işletme sahiplerini cesaretlendirici yayım faaliyeti yapmalıdır. Özellikle mevcut işletmeler bu desteklerle teknik kısıtlarını gidererek işletme kapasitesini arttırabilir. Küçük işletmeler ekonomik sıkıntılarından dolayı teknik personel de istihdam edememektedir. Ziraat odalarının çiftçi danışmanı olarak istihdam ettiği ziraat mühendisleri gibi su ürünleri yetiştiriciliği birlikleri ve su ürünleri yetiştiriciliği kooperatifleri devlet desteği ile su ürünleri mühendisi istihdam etmelidirler. Böylelikle işletmeler teknik bilgi eksikliği ile ilgili sıkıntıları ortadan kaldırarak kapasite kullanım oranlarını arttırabilirler. Türkiye iç piyasasında 2014 yılında kişi başı balık tüketimi 5,4 kg a kadar düşmüştür. Dünyada gelişmiş ülkelerde bu rakam kişi başına 24 kg civarındadır. Devlet, üretici birlikleri ve üretici kooperatifleri kamu spotu olarak yayınlanabilecek reklam kampanyaları ile balık tüketimine olan talebi arttırmalıdır. Böylelikle kültür balığı üreten işletmeler artan talebe karşılık mevcut kapasitelerini daha fazla kullanma eğilimi gösterecektir. Gıda üretimi için mevcut arazi varlığını sabit olması, avcılık ile elde edilen su ürünlerinin her geçen yıl azalması ve bir yandan da sürekli artış gösteren nüfus ile kültür balıkçılığı her geçen gün daha önemli bir hal almaktadır. Sonuç olarak politika yapıcılar kültür balığı yetiştiriciliği üzerine önemli ve hızlı politikalar üretmelidirler. 7. KAYNAKLAR Bozoğlu, M., Ceyhan, V., Cinemre, H.A., Demiryürek, K., Kılıç, O., Karadeniz Bölgesinde Kültür Balıkçılığını Geliştirme Olanakları, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Teknolojik Araştırma Projesi Sonuç Raporu Proje No: TAB011, SAMSUN Özdemir, N. Ve Dirican, S., Muğla İlinde Kültür Balıkçılığı ve Sorunları. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, Cilt 23, (1/2): Kaldırım, K., Yılmaz, M., Su Ürünleri ve Balıkçılık Sektör Raporu, Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Altun, S., Dünden Bu Güne Balıkçılık Tarihi, Dünya Gıda Dergisi 2011/10 ISSN X BAKA,2012 Su Ürünleri Sektör Raporu Su Ürünleri Yetiştiriciliği Merkez Birliği, Ural, M. Ve Balcı, M., Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki Su Ürünleri Sektörünün Gelişimi Mevcut Yetiştiricilik Tesisleri ve Sorunları Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi 19(4), FAO, The State of World Fisheries and Aquaculture 2015 ftp://ftp.fao.org/fi/stat TÜİK, 2015 Su Ürünleri İstatistikleri. Türkiye İstatistik Kurumu, ANKARA GTHB, 2015 Su Ürünleri İstatistikleri. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, ANKARA TKDK, 2015 Çiftlik Faaliyetlerinin Geliştirilmesi ve İş Geliştirme Tedbir No: 302 Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu, ANKARA 1634