K FARKLI KÜLTÜRDE D KKAT EKS KL AfiIRI HAREKETL L K BOZUKLU U VE KARfiI GELME BOZUKLU U BEL RT LER N N KARfiILAfiTIRILMASI

Transkript

1 K FARKLI KÜLTÜRDE D KKAT EKS KL AfiIRI HAREKETL L K BOZUKLU U VE KARfiI GELME BOZUKLU U BEL RT LER N N KARfiILAfiTIRILMASI Hakan Erman*, Bedriye Öncü**, Tümer Türkbay***, Özlem Erman*, Teoman Söhmen****, Atilla Turgay*****, Özgür Yorb k*** ÖZET AMAÇ: ki farkl kültürde dikkat eksikli i afl r hareketlilik bozuklu u (DEHB) tan s konmufl çocuklarda dikkat eksikli i, afl r hareketlilik, dürtüsellik ve karfl gelme belirtilerinin da l m n karfl laflt rmakt r. Yöntem: DSM-IV tan ölçütlerine göre DEHB tan s konmufl olan 103 Kanadal ve 97 Türk çocuk çal flmaya al nm flt r. Her iki gruptaki çocuklar n ailelerinin DSM-IV tan ölçütlerine dayal olarak gelifltirilen ölçeklere vermifl olduklar yan tlar karfl laflt r lm flt r. Bulgular: Türk örneklemini 77 erkek (%79.38), 20 k z (%20.62), Kanada örneklemini 81 erkek (%78.64), 22 k z (%21.36) oluflturmaktad r. ki grup aras nda yafl ortalamalar ve cinsiyet da l m aç s ndan fark yoktur. Dikkatsizlik ölçütlerinden dikkatini ayr nt lara veremez ya da dikkatsizce hatalar yapar maddesi Türk grubunda anlaml olarak yüksek oranda fazla ya da çok fazla olarak belirtilmifltir, di er ölçütlere verilen yan tlar aç s ndan iki grup aras nda anlaml fark yoktur. Afl r hareketlilik ve dürtüsellik maddelerinin tümünde Türk çocuklar n aileleri, Kanada l ailelere göre anlaml olarak fazla ya da çok fazla yan t - n kullanm fllard r. Karfl t olma bozuklu u ölçütlerinden kurallara ve isteklere karfl ç - kar ya da reddeder ve k zg n ve güceniktir maddelerine Türk aileler di er gruba oranla daha yüksek oranda fazla ya da çok fazla yan t n vermifllerdir. Tart flma: DSM- IV ölçütlerine göre ailelerin yapt klar de erlendirmelerde iki grup aras nda dikkat eksikli i belirtileri aç s ndan belirgin fark bulunmazken, Türk çocuklar Kanada l çocuklara göre daha fazla afl r hareketli ve dürtüsel olarak de erlendirilmektedirler. Anahtar Sözcükler: Kültürler aras, DEHB, çocuklar. SUMMARY: A COMPARATIVE STUDY: THE CROSS-CULTURAL DIFFERENCES OF SYMPTOMS IN ATTENTION DEFICIT HYPERACTIVITY DISORDER AND OPPOSITIONAL DEFIANT DISORDER Objective: In this study, we aimed to compare the disturbition of symptoms of inattention, hyperactivity, impulsivity, and symptoms of oppositional defiant disorder (ODD) in children, who had received a clinical diagnosis of attention deficit hyperactivity disorder (ADHD), in two societies which have different cultural values. Method: 103 Canadian and 97 Turkish children, who met DSM-IV criteria for a clinical diagnosis of ADHD, were included in the study. Inattentiveness, hyperactivity, impulsivity, and ODD symptoms were evaluated with the Child and Adolescent Behavior Problems Rating Cale, which their parents were asked to fill up. Results: Turkish samples consisted of 77 boys (79.38%) and 20 girls (20.62%), and Canadion sample 81 boys (78.64%) and 22 girls (21.36%). There were no difference between two groups according to age and sex. In attention subscale, often fails to give close attention to details or make careless mistakes items were answered more frequently as often or very often by Turkish parents than Canadians, but other items in this subscale, often or very often were answered by Turkish parents on all items were more frequent than Canadian s. In ODD subscale, often actively defies of refuses to comply with adults requests or rules and is often angry and resentful items were frequently answered as often or very often by Turkish parents than Canadian s. Conclusions: We concluded that Turkish children were portrayed more hyperactive and impulsive than Canadian s parents evaluatin, according to DSM-IV, but not prominent differences were found in inattention. Key words: Cross-cultural, ADHD, children. * Uzm. Dr., mge Ruh Sa l ve Dan flma Merkezi, Ankara ** Uzm. Dr., Ankara Üniv. T p Fak. Psikiyatri AD, Ankara *** Uzm. Dr., Gülhane Askeri T p Fak. Çocuk Ruh Sa l ve Hastal klar AD, Ankara **** Prof. Dr., Gülhane Askeri T p Fak. Çocuk Ruh Sa l ve Hastal klar AD, Ankara ***** Prof. Dr., Scarborough General Hospital Child and Family Clinic, Toronto Kanada Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi : 7(2)

2 ki Farkl Kültürde DEHB G R fi Dikkat eksikli i afl r hareketlilik bozuklu u (DEHB), çocu un yafl na ve geliflim düzeyine uygun olmayan afl r hareketlilik, atakl k (impulsivite) ve dikkat süresinin k sal ile kendini gösteren bir bozukluktur (APA 1994). DEHB nun s kl genifl ölçekli alan çal flmalar nda %6 (Anderson ve ark. 1987) ve %9 (Bird ve ark. 1988), DSM-IV de ise %3-5 olarak bildirilmektedir (APA 1994). Epidemiyolojik çal flmalarda kültürlere ve kullan lan tan araçlar na göre farkl sonuçlar elde edilmektedir. Amerika Birleflik Devletleri nde her 100 çocuktan biri DEHB tan s nedeniyle ilaç tedavisi kullanmaktayken ngiltere de bu oran 1/2000 dir. Bu farkl l n kullan lan ölçeklerden ve tan ölçütlerindeki farkl l klardan kaynakland öne sürülmektedir. Ancak bu iki ülkede ayn ölçekler kullan larak yap lan çal flmalarda farkl belirli da - l mlar n n oldu u saptanm flt r: ngiliz çocuklar nda Amerikal lar n tersine, afl r hareketlilik puanlar n n daha düflük, duygu durum bozuklu u puanlar n n ise daha yüksek oldu u belirlenmifltir (Taylor 1987). Shen ve arkadafllar (1985) ile Luk ve Leung (1989), Conners ve Rutter ölçeklerini kullanarak yapt klar kültürler aras çal flmalarda Çin li ve Hong Kong lu çocuklarda afl r hareketlili in ngiliz çocuklar na oranla daha fazla oldu unu saptam fllard r. Bu çal flmalarda Çinli çocuklar n, afl r hareketlilik için belirlenmifl olan kesim noktas n ngiliz çocuklar ndan üç kat daha fazla geçtikleri belirlenmifltir. Benzer farklar ngiltere ve Kanada da flehir merkezi ile taflra aras nda da ortaya ç kmaktad r. Özellikle afl r hareketlilik, dikkatsizlik ve di er y k c davran m bozukluklar flehir merkezlerinde daha s k olarak tan mlanmaktad r (Boyle ve ark 1987). Y k c davran m bozukluklar n n kültürler aras farkl l klar konusunda ülkemizde yap lm fl çal flmalar son derece azd r. Özden ve arkadafllar n n (1995) Türk ve Amerikal çocuklarda davran m bozuklu u belirtilerini karfl laflt rd klar çal flmada, Amerikal olgular n daha a r belirtiler gösterdikleri ve daha sorunlu olduklar n bildirmifllerdir. Bu çal flma, kültürel özellikleri farkl iki ülkedeki çocuklarda DEHB belirtilerinin da l mlar n karfl laflt rmak ve kültürün DEHB belirtilerine etkisini de erlendirmek amac yla planlanm flt r. YÖNTEM Bu çal flma, Gülhane Askeri T p Fakültesi Çocuk Ruh Sa l Anabilim Dal ve Toronto Scarborough Devlet Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Bölümü, DEHB Tedavi, E itim ve Araflt rma Enstitüsünde (Kanada) yap lm flt r. Çal flman n verileri klinik de erlendirme sonucunda DEHB tan s alm fl olgulara iliflkin kay tlar n n geriye dönük olarak incelenmesiyle elde edilmifltir. DEHB tan s alm fl olgular n belirti da l mlar, Y k c Davran m Bozukluklar için DSM-IV e Dayal Tarama ve De erlendirme Ölçe i (Turgay 1995) kullan larak saptanm flt r. Y k c Davran m Bozukluklar için DSM-IV e Dayal Tarama ve De erlendirme Ölçe i bu merkezlerde DEHB tan s alma olas l olan tüm olgulara rutin olarak verilmektedir. Her iki merkezde klinisyen(ler) taraf ndan DSM-IV ölçütlerine göre DEHB tan s konan olgular n kay tlar geriye dönük olarak incelenmifl ve anne ve babalar n Y k c Davran m Bozukluklar için DSM- IV e Dayal Tarama ve De erlendirme Ölçe ine verdikleri yan tlar karfl laflt r lm flt r. Y k c Davran m Bozukluklar için DSM-IV e Dayal Tarama ve De erlendirme Ölçe i, DSM- IV ölçütlerine göre gelifltirilen, dikkatsizli i sorgulayan 9, afl r hareketlili i sorgulayan 6, dürtüselli i sorgulayan 3 ve karfl gelme bozuklu unu sorgulayan 8 madde ile davran m bozuklu unu sorgulayan 15 maddeden oluflmaktad r. Ölçek, DSM-IV ölçütlerinin anlam de ifltirilmeden soru flekline dönüfltürülmesi fleklinde gelifltirilmifltir. DEHB düflünülen çocuklar n anne veya babalar taraf ndan doldurulmaktad r. Ölçe in geçerlik ve güvenirlik çal flmas halen sürmekte olup henüz tamamlanmam flt r. Bu çal flmada ölçek ADHD tan s koymak amac yla de il, belirtilerin her iki kültürde ne yo unlukta bildirildi ini sorgulamak amac yla kullan lm flt r. Verilerin istatistiksel olarak de erlendirmesinde Student-t ve Khi kare testleri kullan lm flt r. alt ndaki sonuçlar istatistiksel olarak anlaml olarak de erlendirilmifltir. BULGULAR Denekler, Türkiye örneklemi 97, Kanada örneklemi 103 olmak üzere toplam 200 çocu un ailesinden oluflmaktad r. Türk çocuklar n n yafl or- 93

3 ERMAN VE ARK. talamas 9.34 ± 2.53 y l, Kanadal çocuklar n ise 9.29 ± 3.13 y ld r. Türkiye örnekleminin 77 si erkek (%79.38), 20 si k z (%20.62), Kanada örnekleminin 81 i erkek (%78.64), 22 si k z (%21.36) d r (Tablo 1). Gruplar aras nda yafl ortalamalar ve cinsiyet da l m yönünden istatistiksel fark yoktur. Yafl ve cinsiyet da l mlar Tablo-1 de gösterilmifltir. Tablo 1: Yafl ve cinsiyet da l m YAfi (Ort.±SD) TÜRK YE KANADA P 9.34 ± ± 3.13 C NS YET (N) ERKEK 77 (%79.38) 81 (%78.64) KIZ 20 (%20.62) 22 (%21.36) Her iki grubun Y k c Davran m Bozukluklar için DSM-IV e Dayal Tarama ve De erlendirme Ölçe i nden ald puanlar üç ana bafll k alt nda incelenmifltir: 1. Dikkatsizlik ile ilgili (1.-9.) maddeler: Birinci madde olan Dikkatini ayr nt lara veremez, okul ödevlerinde, iflinde ya da di er etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapar d fl ndaki tüm maddeler için, her iki grup birbirine çok yak n de erler alm flt r ve aralar ndaki fark istatistiksel olarak anlaml de ildir (). Birinci madde ise Türk aileleri taraf ndan, istatistiksel olarak anlaml derecede yüksek oranda fazla ya da çok fazla fleklinde iflaretlenmifltir (Tablo 2, flekil 1). Tablo 2: Türk ve Kanadal ailelerin dikkatsizlik ile ilgili maddelere verdikleri yan tlar KANADA YOK* TÜRK YE YOK P 1. Dikkatini ayr nt lara veremez ya da okul ödevlerinde, iflinde ya da di er etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapar. 2. Üzerine ald görevlerde ya da oynad oyunlarda dikkatini sürdürmede zorluk çeker. 39 % % % % % % %80.4 % Kendisine do rudan hitap edildi inde dinlemiyormufl gibi görünür. % % % % Yönergeleri gerekti i gibi izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek iflleri ya da iflyerindeki görevlerini tamamlayamaz. 5. Görev ve etkinliklerini düzenlemekte güçlük çeker. 33 % % % % %32.0 % %68.0 % Uzun süreli dikkat gerektiren ifllerden okul ödevi, ev ödevi gibi) kaç n r, bunlardan hofllanmaz ve bunlara karfl isteksizdir. 7. Üzerine ald görev ya da etkinlikler için gerekli olan eflyalar (kalem, kitap, oyuncak, araç-gereç gibi) kaybeder. 8. Dikkati kolayca da l r. 30 % % % % % % % % % %82.5 % % Günlük etkinliklerde unutkand r. 48 %.5 %50.5 * Yok (0 ve 1) Var (2 ve 3) 94

4 ki Farkl Kültürde DEHB fiekil 1: Türk ve Kanada l ailelerin dikkatsizlik ile ilgili maddelere verdikleri yan tlar maddelerinde Kanadal ailelere oranla, fazla ve çok fazla yan t n daha s k iflaretlemifllerdir. ki grup aras ndaki fark istatistiksel olarak anlaml bulunmufltur () (Tablo 3, flekil 2). fiekil 2: Türk ve Kanada l ailelerin afl r hareketlilik ile ilgili maddelere verdikleri yan tlar Kanadal Kanada l 1,0-,9-,8-,7-,6-,5- Türk,4- M1* M2* M3* M4* M5* M6* M7* M8* M9* 2. Afl r Hareketlilik ( ) ve Dürtüsellik ( ) ile ilgili maddeler: Türk aileleri tüm afl r hareketlilik ve dürtüsellik Kanada l Kanadal,9-,8-,7-,6-,5-,4- Türk,3- M10* M11* M12* M13* M14* M15* M16* M17* M18* Tablo 3: Türk ve Kanadal ailelerin afl r dikkatsizlik ve dürtüsellik ile ilgili maddelere verdikleri yan tlar KANADA TÜRK YE YOK YOK P 10. Elleri ayaklar k p r k p rd r ya da oturdu u yerde k p rdan r % % % S n fta ya da oturmas gereken di er durumlarda yerinde oturamaz. 48 %46.6 % % % Uygun olmayan durumlarda sa a sola koflturur ya da t rman r (gençlerde ya da eriflkinlerde huzursuzluk ile s n rl olabilirler.) 13. Sakince oyun oynamakta ya da bofl zaman etkinliklerine kat lmakta güçlük çeker. % % %29.9 % %70.1 % Hep hareket halindedir ya da sanki motor tak lm fl gibi davran r. 30 % % Çok konuflur. 60 % %.7 23 % % Sorulan soru tamamlanmadan yan t verir. 66 % % % % S ras n beklemekte güçlük çeker. 57 %.3 46 % % % Baflkalar n n sözünü keser ya da yapt klar n n aras na girer, baflkalar n n konuflmalar na ya da oyunlar na burnunu sokar. 42 % % % %77.3 * Yok (0 ve 1) Var (2 ve 3) 95

5 ERMAN VE ARK. 3. Karfl Olma ile ilgili ( ) maddeler: 21 nci (kurallara ve isteklere karfl ç kar ya da reddeder) ve 25 nci (k zg n ve güceniktir) sorulara Türk aileleri Kanadal ailelere oranla daha yüksek oranda fazla ya da çok fazla yan t n vermifllerdir. Fark istatistiksel olarak anlaml düzeydedir (P<0.05). Di er maddelere verilen yan tlar iki grup aras nda fark göstermemektedir (Tablo 4, flekil 3). Tablo 4: Türk ve Kanadal ailelerin karfl gelme ile ilgili sorulara verdikleri yan tlar KANADA YOK TÜRK YE YOK P 19. Kontrolünü kaybeder. 40 %38.8 % % Eriflkinlerle tart fl r. 45 % %56.3 % % Kurallara ve isteklere karfl ç kar ya da reddeder. 51 %.5 % %35.1 % Baflkalar n isteyerek rahats z eder. %.7 43 % Hatalar ya da yanl fl davran fllar için baflkalar n suçlar. 24. Al ngand r ve baflkalar taraf ndan kolayca k zd r l r. 25. K zg n ve güceniktir. 39 % %45.6 % % %.4 40 % % % %44.3 % %67.0 % Ço u zaman kincidir ve intikam almak ister. 67 % % % %33.0 fiekil 3: Türk ve Kanada l ailelerin karfl gelme ile ilgili sorulara verdikleri yan tlar Kanada l Kanadal,7-,6-,5-,4- Türk,3- M19* M20* M21* M22* M23* M24* M25* M26* 96

6 ki Farkl Kültürde DEHB TARTIfiMA DEHB ile ilgili uluslararas çal flmalara iliflkin veriler, farkl tan ölçeklerinin kullan lmas nedeniyle ço u kez karfl laflt r lamamaktad r. Karfl laflt r labilir ölçeklerin kullan ld az say daki çal flmada DEHB nun s kl ve yayg nl konusundaki farklar daha azalmaktad r (Holborow ve Berry 1986). Ancak önceden kaydedilmifl video kay tlar n n izlenmesi ve ayn tan ölçütleri kullan larak videodaki olgulara tan konmas yöntemiyle yap lan çal flmalarda da klinisyenler aras nda farkl görüfller oluflmaktad r. Bu farkl - l klar klinisyenler farkl kültürlerden oldu unda daha da artmaktad r (Mann ve ark 1992, Prendergast ve ark 1988). Dikkatsizlik, hareketlilik ve dürtüsellik farkl derecelerde hemen her çocukta bulunabilen özelliklerdir. DEHB ve di er y k c davran fl bozukluklar n n tan s, bu özelliklerin çocuklarda bulunup bulunmamas gibi kesin bir s n rla de il, yafla ve geliflim düzeyine göre uygun olmayan derecede s k, fliddetli ve uzun süreli olmas fleklindeki de erlendirmelerle konmaktad r. Bu tür öznel bir de erlendirme, klinisyenler aras ndaki farkl l klara neden olmaktad r (Mann ve ark 1992). Normal olarak tan mlanan davran fllar belirleyen kültürel standartlar de erlendiricilerin kararlar n etkileyebilmektedir. Psikotik olmayan pskiyatrik bozukluklar ele al nd nda, davran fl n normal ya da patolojik olarak de erlendirilmesinin kültürel zeminden önemli ölçüde etkilendi ini göstermektedir (Tseng ve ark 1986). Çin de ve ngiltere de DEHB olan çocuklar n karfl laflt r ld çal flmalarda Çinliler daha fazla afl r hareketli olarak belirlenmifltir. Çin kültüründe y k c davran fllara çok daha az hoflgörülü bak lmas ve okul baflar s na daha fazla önem verilmesi, Çinli çocuklardan daha kontrollü ve uysal (yumuflak bafll ) davranmalar n n beklenmesine ve araflt r c lar n afl r hareketlilik tan s n daha kolay koymalar - na yol açmaktad r (Taylor 1994). fiehir merkezinde taflraya oranla daha s k olarak afl r hareketlilik tan mlanmas n n (Boyle 1987) benzer etkilerden kaynakland öne sürülmektedir (Taylor 1994). Çal flmam zda Türk anne ve babalar taraf ndan DEHB olan çocuklar n Kanadal çocuklara oranla daha fazla hareketli, düflünmeden etkinlik gösteren ve karfl gelme davran fllar fazla olarak nitelendirilmeleri Türk toplum de erleri ile iliflkili olabilir. Türk kültürü, son y llarda büyük de- iflime u ramas na karfl n, bat kültürü ile karfl - laflt r ld nda, çocuk yetifltirme kurallar ve toplumun çocuktan bekledi i özellikler yönünden farkl l klar göstermektedir (Y lmaz 1999). Türk toplumunda uysal, söz dinleyen, yetiflkinlerle iliflkilerinde dinleyici ve boyun e ici olmak kabul görmektedir. Otoriter çocuk yetifltirme ülkemizde geleneksel olarak, kabul gören yetifltirme tarz olarak tan mlanmaktad r (Karaday 1994). Anadolu da yüzlerce kifli ile yap lan araflt rmas n n sonucunda, geleneksel Türk toplumunda kiflili in Daralm fl Benlik özelli inin belirgin oldu u saptanm flt r. Daralm fl benlik, atakl k, merak, giriflimcilik ve de iflebilmede eksiklik olarak tan mlanmaktad r (Aktaran Öztürk 1965). Türk kültüründe kendini ifade edebilen ve gerekti inde tart flabilen çocuk destek görmemektedir. Buna karfl n geleneksel Türk toplumunda uysall k boyun e ifl, sayg l durufl, konuflmama sistematik bir flekilde ödüllendirilmekte; hareketlilik, canl l k, atakl k, merak, fazla konuflma ve giriflimcilik çeflitli flekillerde k s tlanmaktad r (Öztürk 1965). Ka tc bafl (1970) Türk ve Amerikal gençlerle yürüttü ü karfl laflt rmal çal flmada Türk gençlerinin daha fazla aile denetimi alg lad klar n saptam flt r. Bu nedenlerle bir kültürde normal görülen bir davran fl farkl bir kültürde anormal olarak de erlendirilebilmektedir. Türk ailelerinin çocuklar n Kanadal ailelere göre daha hareketli ve dürtüsel olarak de erlendirmeleri bundan kaynaklan yor olabilir. Buna karfl l k dikkatsizlik kültürden görece ba ms z oldu undan (Mann ve ark 1992) dikkatsizlikle ilgili maddelerde istatistiksel olarak anlaml fark saptanmad düflünülmektedir. Farkl kültürlerdeki çocuklar n de erlendirilmesinde, kültürler aras farkl l klar göz önünde bulundurulmas gerekti i unutulmamal d r. KAYNAKLAR American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Ed (DSM- IV). Washington DC, APA. 97

7 ERMAN VE ARK. Anderson JC, Williams S, McGee R ve ark. (1987) DSM- III disorders in preadolescent children: prevalence in a large sample from the general population. Arch Gen Psychiatry 44: Bird HR, Canino G, Rubio-Stipec M ve ark. (1984) Estimates of the prevalence of childhood maladjustment in a community survey in Puerto Rico. Arch Gen Psychiatry 45: Boyle M, Offord D, Hoffman H ve ark. (1987) Ontario Child Health Study. Arch Gen Psychiatry 44: Holborow P, Berry P (1986) A multimodal, cross-cultural perspective on hyperactivity. Am J Ortopsychiatry 56: Ka tc bafl Ç (1970) Social norms and authoritarianism: A Turkish-American comparison. J Personality Soc Psychol 16, Karaday F (1994) Üniversite gençlerinin alg lanan anababa tutumlar, anababayla iliflkileri ve bunlar n baz kiflilik özellikleri ile ba lant s. Türk Psikoloji Dergisi 9, Luk S, Leung P (1989) Conner s Teachers Rating Scale: a validity study in Hong Kong. J Child Psychol Psychiatry 30: Mann E, Ikeda Y, Mueller C ve ark. (1992) Cross-cultural differences in rating hyperactive-disruptive behaviors in children. Am J Psychiatry 1: Özden A, Erman Ö, Erman H, Canat S, Ortaer N, Ergun U, Devrimci H (1995) Türkiye ve Amerika Birleflik Devletelirnden iki merkezdeki davran m bozuklu u olgular - n n karfl laflt rma çal flmas. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi 2(3): Öztürk O (1965) Toplumsal çocuk yetifltirme tarzlar ve kiflilik geliflmesi. Çocuk Sa l ve Hastal klar Dergisi 2(8): Prendergast M, Taylor E, Rapoport J ve ark. (1988) The diagnosis of childhood hyperactivity: a US-UK cross-national study of DSM-III and ICD-9, J Child Psychol Psychiatry 29: Shen Y, Wong Y, Yang X (1985) An epidemiological investigation of minimal brain dysufunction in six elememantry schools in Beiing. J Child Psychol Psychiatry 26: Taylor E (1994) Syndromes of attention deficit and overactivity. Child and Adolescent Psychiatry Modem Approaches M Rutter (Ed),Blackwell Ltd. London. Taylor E (1987) Cultural differences in hyperactivity. Adv in Dev Behavi Pedi 8: Tseng W, Di X, Ebata K ve ark. (1986) Diagnostic pattern of neuroses in China, Japan and United States. Am J Psychiatry 143: Turgay A (1995) Çocuk ve Erginlerde Davran m Bozukluklar Çin DSM-IV e Dayal Tarama ve De erlendirme Ölçe i (yay nlanmam fl ölçek) Intergrative Therapy Institute Toronto, Kanada. Y lmaz A (1999) Çocuk Yetifltirme tutumlar : Kuramsal yaklafl mlar ve görgül çal flmalar. Türk Psikoloji Yaz lar 3 (1)