ETYOLOJİ. Avian İnfluenza(AI) viruslarının doğal ve pandemik siklusu BULAŞMA. -İnfekte hayvanların sekresyonları ile, özellikle dışkı ile direk temas,

Transkript

1 Avian influenza (AI) evcil ve yabani kanatlılar ile memeli hayvanların çoğunda solunum ve sindirim sistemine ait belirtilerle birlikte yüksek morbidite ve mortalite ile seyreden, insanlardaki grip benzeri bir hastalıktır. İnfekte tavuklarda yüksek mortalite ile seyreden bu hastalık olgusu ilk kez 1878 yılında İtalya da belirlenmiş ve hastalık "tavuk vebası" olarak adlandırılmıştır. Bu hastalığın etkeninin bir virus olduğu 1901 yılında ortaya konulmuş olmasına karşın, etkenin 1930'lu yıllarda ilk kez izole edilen memeli influenza A virusları ile ilişkili olduğu ancak 1955 yılında gösterilebilmiştir. Hindilerde ise ilk izolasyon 1963 yılında Kuzey Amerika da yapılmıştır ETYOLOJİ Hastalık etkeni Orthomyxoviridae familyasından Influenza gurubuna ait, tek sarmallı, RNA karakterinde genetik madde taşıyan Influenza A virusudur. Influenza viruslarının 3 tipi identifiye edilmiştir. Bunlar Influenza A,B ve C tipleridir. A Tipi influenza virusunun yüzey antijenik protein yapısına göre iki grup altında toplam 144 alt tipte sınıflandırılmıştır. Birinci grup hemagglutinin protein (HA) 16 farklı alt tip (H1-H16), diğer grup neuraminidase protein (NA) yapısına göre farklı 9 alt tip (N1-N9) tespit edilmiştir. Influenza virusunun patojenitesi alt tiplere göre değişiklik gösterir. Günümüzde patojenik izolatlar influenza A viruslarının H5 ve H7 alt tipleri olarak belirlenmiştir. Bu suşlar % 100'lere varan düzeyde ölümlere sebep olabilirler. Diğer suşlar ya çok az hastalık belirtisine sebep olurlar ya da hiç farkedilmezler. Fakat bununla beraber bu ailede yer alan Influenza viruslarının antijenik yapılarının hızla değişim eğilimleri vardır. Düşük patojeniteye sahip suşlar değişime uğrayarak hızla gerçek öldürücü suşlar haline dönüşebilir. İnfluenza virusları ılıman ve kutuplara yakın bölgelerdeki insan, domuz ve at populasyonlarında belirli zamanlarda, özellikle kış mevsiminde, tropikal ve subtropikal bölgelerde ise bütün yıl boyunca görülmektedir. Bununla beraber kanatlı ve deniz memelilerinde herhangi bir zamanda influenza salgınları çıkabilir. Kıtalar arası çıkan salgınlarda, virusun alttiplerinde bir benzerlik yoktur. Bu da şunun önemini vurgular; yatay enfeksiyonların yanında, genetik mutasyonlarda hastalığın etkisi ve şiddeti üzerinde büyük bir rol oynamaktadır. Avian İnfluenza(AI) viruslarının doğal ve pandemik siklusu BULAŞMA -İnfekte hayvanların sekresyonları ile, özellikle dışkı ile direk temas, -Kontamine yem, su, ekipman ve kıyafetlerle, -Klinik olarak hastalık belirtilerini göstermeyen su ve deniz kuşlarıyla, -Kırık ve çatlak kontamine yumurtalar civcivleri kuluçka makinasında iken infekte edebilir.

2 VİRÜSUN DIŞ ORTAMLARDA YAŞAM SÜRELERİ Çevrede: Influenza virusları çevresel ortamda ve özellikle serin ve nemli koşullarda uzun zaman sürelerinde canlılıklarını korurlar. Dışkı materyalinde enfektivite 4 0C de gün, 20 0C de 7 gün sure ile muhafaza olduğu, ayrıca Influenza virusları çok fazla su kuşlarının bulunduğu göllerden ve havuz sularından izole edilmiştir. Karkaslarda: AI virüsü karkaslarda ortam sıcaklıklarında yalnızca birkaç gün canlılığını koruyabilirken buzdolabı sıcaklıklarında 23 güne kadar canlı kalır. Viremik safhada işlenen kuşlar virüs içeren kanları veya dışkı materyali ile diğer karkasları bulaştırırlar. Paketleme ve depolama sırasında oluşabilen damlama da enfekte karkaslardan kontamine olmuş olmaları ihtimalinden dolayı önemlidir. Et ürünlerinde: Merkez iç sıcaklığın 71 C ye ulaştığı bir ısıl işlem uygulamasında 1 saniyelik süre, Tavuk vebası(kuş gribi,avian influenza, HPNAI) virüsünün kanatlı etinde inaktivasyonu için uygundur. AI virusunun kimyasal ve fiziksel etkenlere karşı dayanıklılığı; Temperature ; 560C/3 saat, 600C/30 dakikada inaktive olmaktadır Dezenfeksiyon: Formalin ve iyot bileşikleri ile inaktive olmaktadır ph: Asitik ph larda inaktive olmaktadır Kimyasallar: Oxidising agents, sodium dodecyl sulphate, lipid solvents, ß-propiolactone inaktive olmaktadır İNKÜBASYON SÜRESİ Hastalığın kuluçka süresi 3-5 gündür. Genellikle saatte hastalık kendini gösterir. Hastalar 1-7 gün içerisinde ölürler. KLİNİK BELİRTİLER -Avian İnfluenza enfeksiyonunda klinik semptomlar çeşitlidir ve virus suşlarının virulensi, etkilenen tür, yaş, çevre ve aynı anda seyreden bakteriyal hastalıklar semptomların üzerine etkilidir. -Hasta hayvanlarda vücut ısısı yükselir, tüyler kabarır, iştahsızlık, depresyon, şiddetli ishal, -Yumurta veriminde durma noktasına varacak şekilde şiddetle azalma, yumurta kabuğunun yeterince gelişmemesine bağlı olarak şekilsiz yumurta, -Hasta hayvanların göz kapakları kapanabilir, konjuktiva şişmiş ve kırmızı renktedir. Sakal ibik ve gözlerin çevresinde karakteristik olarak ödem ve siyanoz şekillenir. Ödem boyun ve göğüs bölgesine de yayılabilir. ödem boğulma ile sonuçlanan solunum güçlüğüne neden olur. burun deliklerinden grimsi kanlı bir eksudat gelir. Ayaklarda morarma, özellikle hindi palazlarında solunum yollarının tıkanması ilgi çekicidir. -Kitle halinde ani ölümler (% 100'e varan),

3 -Hastalanan hayvanlar çoğunlukla iki gün içerisinde ölürler. Akut dönemi atlatan hayvanlarda eksitasyon, konvulsiyonlar veya dönme hareketleri ve ataksi dahil olmak üzere sinirsel belirtiler, inkoordinasyon, yürüyememe ve ayakta duramama gibi klinik bulgular gözlenir. Yumurta verimindeki ani düşüşün yanısıra yumurta kabuğunda renk açılması, kalitesinde bozukluk şekillenmesi ve incelme dikkat çekici şekilde artar. Klinik belirtilere bakılarak hastalık teşhis edilemez. Kesin teşhis için laboratuvar teyidi şarttır. Hırıltılı ve güç solunum Gözyaşı akıntısı Deride ve kaslarda kanamalar İbik ve sakallarda ödem Siyanoz ve kanamalar Boyunda ödem ve deri altında eksudat Otopsi Bulguları Patolojik bulgular virusun virulensine ve kanatlı türlerine göre değişkenlik gösterir. Ölüm sertliği ölümü takiben hemen şekillenir. Ani ölümlerde herhangi bir lezyon belirlenemezken ileri safhalarda; Tavuklarda Kaslarda şiddetli (ağır)kanamalar, Dehidrasyon, Baş ve boyun bölgesinde subcutan ödemler, Burun ve ağız boşluğunda irinli akıntı, Konjuktiva'da şiddetli kanamalar, bazen peteşiler, Tracheanın lumeninde yoğun mukoz exudatı, ya da şiddetli hemorajik tracheitis, Sternum'un iç kısmında serosada ve abdominal yağlarda, serosal yüzeylerde ve vücut boşluğunda peteşiyal kanamalar Böbreklerde ağır kanamalar, bazen tubuluslarda ürat birikintileri ile birlikte ovaryumlarda hemorajiler ve dejenerasyon, Proventrikulusun mukozal yüzeyinde, özellikle taşlık ile birleşme yerinde hemorajiler, Taşlık'ın iç tabakasında hemorajiler ve erozyonlar (ülserler),

4 Bağırsak mukozasındaki lenfoid dokularda hemorajik odaklar, Yumurta tavuklarında yumurtalıklarda kanamalar veya nekrotik odaklarla birlikte dejenerasyonlar Hindilerde; lezyonlar tavuklarda görülenlerle benzerdir, fakat aynı derecede belirgin olmayabilir. Ördeklerde; HPAI ile infekte olabilir ve virusu saçabilir, klinik semptomları ya da lezyonları göstermeyebilir. TEŞHİS, AYIRICI TEŞHİS Klinik semptom, anemnez, otopsi bulguları kesin teşhis için yeterli değildir. Hastalığın kesin teşhisi laboratuvarda virusun izolasyonu ve identifikasyonu ile mümkündür. Avian İnfluenza klinik olarak; İnfeksiyöz Bronşitis, İnfeksiyöz Laryngotracheitis, Tavuk kolerası, Newcastle hastalığı, Mikoplazma enfeksiyonları ve Marek hastalığının bazı formları ile karışabilmektedir. Teşhis için laboratuvara gönderilecek materyaller (örnekler) Tipik hastalık belirtisini gösteren yeni ölmüş kanatlı hayvanlar ile hasta olup numune olarak gönderilmek üzere öldürülen hayvanlar (Hindi, devekuşu, kaz gibi iri cüsseli hayvanların bütün gönderilmesinde sıkıntı olması halinde, boyun dahil olmak üzere sadece baş bölgesi), Yeni ölmüş/öldürülmüş hayvanlardan, antibiyotik içeren taşıyıcı sıvı içinde aseptik olarak alınmış trachea, kloaka veya bu dokulardan alınan swaplar, beyin, karaciger, dalak, akciğer, mide ve bağırsak içeriği, Üst düzeyde alınmış biyo güvenlik tedbirleri ile ortalama olarak alınan 3-5 adet numune; soğuk zincir kuralına uygun, en seri vasıta ile laboratuvara gönderilir Laboratuar Teşhis Yöntemleri Etkenin identifikasyonu 9-11 günlük embriyolu SPF tavuk yumurtasına inokulasyonu izleyerek hemagglutinin görülmesi immundiffüzyon testi Influenza A virusunun varlığını teyit eder, Monospesifik antiserumlarla alttiplerin ortaya konulması, Suş virulensinin değerlendirilmesi: 4-8 haftalık yaştaki piliçlerde IVPI'nin değerlendirilmesi Serolojik Testler Agar Gel Presipitasyon (AGP), Hemaglutinasyon Inhibisyon (HI), Virus Nötralizasyon (VN) Enzym Linked Immuno Sorbent Assay (ELISA) testlerinden yararlanılmaktadır. Özellikle ilk izolasyonda Newcastle hastalığının elimine edilmesi yönünden HI testi pratik öneme sahiptir. Serolojik testler bilhassa epidemiyolojik çalışmalarda ve saha koşullarındaki salgınların belirlenmesinde kullanılır AI nin teşhisinde kullanılan mevcut test metotları ve sürecleri

5 İmmünofloresan İmmünohistokimya Gerekli Numuneler Taze doku (pankreas) Formolde tespit edilmiş dokular Testin Saptayacağı Etken Viral antijen Viral antijen Sonuç alma süresi 4 saat 2 gün Virüs izolasyonu Dokular Virüs 2 10 gün HI, EM/İmmün EM ve Nörominidaz testi ile ile virüs tanımlaması Sürülerde ve çevre sürülerde seroloji: Alttip spesifik HI, grupspesifik ELISA/ AGID Patojenite testleri: kanatlı eprüvasyonu PCR / Gen sekans tespiti Virüs izolatı Spesifik antijenler 4 gün Serum Antikor 1 gün Virüs izolatı Patojen ve virüsün patojenitesi 2 8 gün virüs izolatı RNA genomunda Virulens markörleri 6-12 saat/ 2-3 gün (işaretleyicileri) KORUNMA Bu hastalığın çok bulaşıcı ve öldürücü bir hastalık olması yanında insanlara da bulaşabileceği dikkate alınarak Biyogüvenlik Tedbirlerini buna göre almaları gerekmektedir. (Detaylı bilgi Kanatlı Yetiştiriciliğinde Biyogüvenlik bölümünde yer almaktadır.) Avian Influenza hastalığına yönelik bir tedavi yoktur. Birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de ihbarı mecburi hastalıklar arasındadır ve devletçe kontrolü esas alınmıştır. Hastalıktan dolayı itlaf edilen hayvanların sahiplerine bedeli ödenmektedir. Medikal profilaksi Geçmişte: HPAI'ya karşı yapılan aşılamaların faydadan çok zarar verebileceği düşünülmekteydi. Aşılanmış hayvanlardan bazılarının enfekte olabileceği ve virusu çevreye saçmaya devam etme riski ve aşının kontrol çalışmalarının engelleme ihtimali nedeniyle aşı uygulamaları yasaklanmış veya kullanımına kısıtlama getirilmişti. Buna rağmen Pakistan ve Meksika'da yaşanan salgınlarda inaktif aşılar yaygın olarak kullanılmış ve hastalığın hızla yayılmasını engelleyerek mücadelede başarı sağlamıştır. Son yıllarda; biyogüvenlik kurallarının tam olarak uygulanmadığı ve kanatlı sayısının yüksek olduğu bölgelerde Avian Influenza salgınının ortaya çıkması durumunda enfeksiyonun yayılımını kontrol altına alabilmek için aşılardan yararlanılmaktadır. Aşılı hayvanlarda klinik belirtiler azalmakta enfeksiyona direnç artmakta ve enfekte hayvanlar tarafından dışkı ile çevreye saçılan virusun miktarında önemli ölçüde azalma olmaktadır. Günümüzde inaktif homolog aşılar, inaktif heterolog aşılar ve rekombinant aşılar Avian Influenza ile mücadele ve korunmada kullanılmaktadır Tavuk Vebası (avian influenza,kuş gribi, HPAI) Hastalığına Müdahale Eden Personelin (Vet. Hek, Tekniker, VST, İşçi v.s ) Kendi Sağlığını Koruması için Alması Gereken Tedbirler a) Mihrak için ayrılmış banyo altyapısı bulunan tek bir oda tahsis edilmelidir b) Bu odalara girecek kişilerin kullanması için Avrupa Birliği EN 149:2001 standartlarında onaylanmış FFP3 solunum maskesi. Kişi bu maskeyi odaya girmeden önce yüz yapısına uygunluğunu test etmelidir. c) Hastalıktan şüpheli veya bulaşmanın muhtemel olduğu vakalara müdahale eden tüm personel sıvı geçirmez özelikte vucudu iyi saran tulum ve elli iyice kavrayan eldivenler kullanmalıdır

6 d) El temizliğinde genel hijyen tedbirlerine özel bir önem verilmelidir.(eller bol su ve sabun ile en az 30 saniye yıkanacaktır) e) Kuş gribine yakalanmış veya bundan şüpheli hayvanlarla temas eden bütün çalışanların koruyucu gözlük kullanmaları gerekmektedir. f) Bütün hasta, ve hastalıktan veya bulaşmadan şüpheli hayvanlar ile tıbbi attıkların sızdırmaz tıbbı atık torba/çanta/konteynır lara konularak biogüvenlik tedbirleri kapsamında imha edilmesi gerekmektedir. g) Hastalık halinde çevreye bulaşma ihtimali olan mekanların Hypochlorite(formalin, iyot bileşikleride olabilir) ile dezenfekte edilmesi gerekmektedir. h) Hastalığa müdahele eden personelin çamaşırları hastalık bulaşanı olarak kabul edilmelidir. ı) Tavuk vebası hastalığı çıkan bölgede hasta veya ölmüş hayvanlarla temasta olanlardan bu hayvanları yemleyen, sulayan, atıklarını ve barınaklarını temizleyenlerle, gerekli korunma tedbirlerini almadan hayvanların itlafında veya ölü hayvanların bertaraf edilmesinde görev yapanlar Mutlaka İl Sağlık Müdürlüklerine müracatı sağlanmalıdır. Koruyucu materyal giyilirken Eller bol su ve sabun ile en az 30 saniye yıkanacaktır. Koruyucu materyal çıkarılırken Eldivenler çıkarılır, Giysi ve galoş çıkarılır, Eller yıkanır veya dekontamine edilir, Gözlük çıkarılır, Maske veya gaz maskesi çıkarılır, Eller yeniden yıkanır veya dekontamine edilir, El yıkama yerine alkollü el dezenfektanları kullanılabilir Dünyada Kuş Gribi; YIL ÜLKE VİRÜS İTLAF ve ENFEKSİYON SAYISI TİPİ 1959 İskoçya H5N1 2 kuş sürüsü 1961 Güney Afrika C. H5N tavuk 1963 İngiltere H7N hindi 1966 Kanada H5N hindi 1969 Avustralya H7N civciv, tavuk, ördek 1979 Almanya H7N7 Sayı verilmemiştir İngiltere H7N7 3 hindi çiftliği 1983 ABD H5N2 452 çiftçikte 17 milyon tavuk 1983 İrlanda H5N hindi, tavuk, ördek 1985 Avustralya H7N damızlık, civciv, et tavuğu, civcivi 1991 İngiltere H5N hindi 1992 Avustralya H7N damızlık, ördek 1995 Avustralya H7N civciv 1995 Meksika H5N2 360 çiftlik 1995 Pakistan H7N3 3.2 milyon tavuk 1997 Avustralya H7N tavuk

7 1997 Hong Kong H5N1 1.8 milyon tavuk, 18 insana bulaştı ve 6 kişi öldü 1997 İtalya H5N tavuk, hindi, ördek 1999 İtalya H7N1 413 çiftlik, 8 milyon civciv, 2.7 et tavuğu, 1.6 milyon damızlık tavuk, bıldırcın, 387 deve kuşu 2002 Hong Kong H5N1 Sayı verilmemiştir, 2 insana bulaştı 2002 Çin H9N2 Sayı verilmemiştir, 5 insana bulaştı 2002 Hollanda H7N7 Sayı verilmemiştir Hong Kong H5N1 Sayı verilmemiştir, 2 insana bulaştı 2003 Hollanda H7N7 48 milyon tavuk, 82 insana bulaştı, 1 kişi öldü Belçika Almanya 2003 Güney Kore H5N1 3 milyon tavuk 2003 Tayvan H5N2 Sayı verilmemiştir Hong Kong H9N civciv, 1 insana bulaştı Vietnam H5N1 42 Milyon tavuk, 91 insana bulaştı, 41 kişi öldü 2004 Japonya H5N1 2 milyon tavuk Tayland H5N1 63 milyon tavuk, 17 insana bulaştı, 13 kişi öldü 2004 Kamboçya H5N1 Sayı verilmemiştir Endonezya H5N1 10 milyon tavuk 2004 Pakistan H7N9 Sayı verilmemiştir Laos H5N1 Sayı verilmemiştir Çin H5N tavuk ve ördek 2005 Türkiye H5N1 1 milyondan fazla tavuk, ördek, hindi, kaz Kaynak ve detaylı bilgi için Uluslararası Salgın Hastalıklar Teşkilatı (OIE) Tavuk Vebası Hastalığı (Avian Influenza) Mevzuatı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Yönetmeliğinde Genel hükümler dışında Tavuk Vebası Hastalığı (Avian Influenza) hastalığına ait spesifik mevzuat (detaylı bilgi için Genel Müdürlüğümüz Mevzuat bölümüne bakınız) "Madde 116- Tavuk vebası hastalığının çıktığını haber alan hükümet veteriner hekimi hastalık mahallinde gerekli muayene ve incelemeleri yapar, laboratuvar raporuna istinaden hastalık çıkış raporunu düzenler. Hayvan sağlık zabıtası komisyonu hastalık çıkış kararını alır ve ilan eder. a) Tavuk vebası hastalığının çıkmış olduğu yere hükümet veteriner hekimi gelinceye kadar ölen kanatlılara ait kadavralar saklanır. Kokuşanlar yakılarak veya gömülerek imha edilir. Hastalık çıkan yere gelen hükümet veteriner hekimi teşhis için laboratuvara marazi madde gönderir. b) Laboratuvar sonucu gelinceye kadar geçici kordon konularak hasta kanatlılar ile bulaşmadan şüpheli kanatlılar ayrı bir yerde bulundurulur. Hastalıksız kanatlıların hastalarla teması önlenir. c) Hasta ve hastalıktan şüpheli kanatlıların bulunduğu yere bakıcı ve ilgililerden başkasının girmesine izin verilmez, bakıcıların diğer kümeslerle ilişkisi kesilir. Buralarda gerekli dezenfeksiyon tedbirlerinin alınması zorunludur. d) Hastalık çıkan bölgenin giriş ve çıkışlarına tavuk vebası yazılı levhalar asılır. Karantinaya alınan yerlere evcil ve yabani hiçbir kanatlı hayvan sokulmaz ve buralardan başka yerlere de kanatlı hayvan nakline izin verilmez. Hastalık çıkan kümes veya çiftlikteki tüm kanatlılar imha edilir. e) Hastalık sebebi ile karantinaya alınan yerlerden yumurta, kanatlı gübresi, tüyü ve yemlerin dışarı çıkarılması yasaklanır, bu hayvan maddeleri imha edilir.

8 f) Nakliyat sırasında kanatlılarda veba hastalığından şüphe edildiğinde bütün hayvanlar bulunduğu yerin il ve ilçe müdürlükleri tarafından karantinaya alınır. Hastalığın kesin tespiti yapıldığında da tüm kanatlı ve altlıklar imha edilir. g) Hastalık çıkan kümeslerde karantina tedbirleri son imhadan 21 gün sonra gerekli dezenfeksiyonlar yapılarak kaldırılır. h) Yurt dışından hudut giriş kapılarına getirilen tavuklarda veba hastalığı tespit edildiğinde bulundukları yerde imha edilir. i) Tavuk vebası hastalığı mücadelesinde bu Yönetmelik te yer almayan hususlarda Tavuk Vebası Korunma ve Mücadele Talimatnamesi ne göre işlem yapılır." Tavuk Vebası(avian influenza) Mücadele Talimatnamesi Detaylı bilgi için lütfen Bakanlığımız il-ilçe müdürlüğüne başvurunuz. Önemli bazı başvuru kaynakları; Kaynak :Dr. Fethiye ÇÖVEN, Dr. Yıldırım BEYAZIT, OIE, WHO