SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 8

Transkript

1

2 SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 8 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI

3 Editör Prof. Dr. Hasan BAHAR Editör Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Arş. Gör. Murat TURGUT İnceleyenler Prof. Dr. Bayram ÜREKLİ Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Doç. Dr. Fuat BOYACIOĞLU ISBN Baskı Selçuk Üniversitesi Matbaası Tel: Aralık 2015 Ön Kapak Resmi: Sarayönü Pir Hüseyin Cami önü Arka Kapak Resmi: Başhöyük devşirme malzemeli çeşme ve yazıtın içeriği Bildiri kitabında yer alan yazıların dil ve bilim sorumluluğu yazarlara aittir. ii

4 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI Sempozyum, Türk Tarih Kurumu, Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Demirpolat Şirketler Grubu ve Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğünden (Kongre Proje No: ) destek alınarak gerçekleştirilmiştir. iii

5 iv

6 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 Ekim 2014 Konya) Sarayönü İlçesinin tarihi Tarihöncesi dönemlere kadar inmektedir. İlçede Pazar Höyük, Başhöyük, S. Karatepe, İrmelik Höyük, Ertuğrul Höyük, Akdoğan Höyük, Konar Höyük, Çesmelisebil Höyük, Gamel Höyük, Kuyulusebil Höyük, Kurşunlu Kale Höyük, İbrahim Dede Höyük, Ladik Höyük, Zengi Höyük gibi yerleşmeler, Kalkolitik çağdan Demir çağına kadar uzanan kültürleri temsil etmektedirler. Hitit, Frig, Roma ve Bizans gibi uygarlıklar ise bölgenin siyasi ve idari tarihinde büyük bir rol oynamışlardır. Laodicea (Combusta) olarak bilinen Ladik, Roma döneminde önemli bir idari merkez olmakla birlikte, Romanın Efes ten başlayarak Melitea ya (Malatya) uzanan doğu askeri yolunun bağlantısını oluşturmaktaydı. Bölge, Türkiye Selçukluları döneminde Türklerin eline geçmiştir. Sarayönü bulunduğu coğrafi yapı itibarıyla batıdan Konya ya geçişin son durak yeri olduğu için, Selçuklular döneminde Haçlıların yağma ve talanına uğramıştır. Sarayönü Selçukluların son döneminde, güney doğusunda Saidili ile, güneyinde Ladik dağları eteğinde Bozok ili (Öziçi) adı ile bilinen iki kasaba halkından oluşmuştur. Bu kasabalardan göç edenler Sarayönü'nün kuruluşunda öncü olmuşlardır. Sarayönü nü Osmanlılar almadan önce, Karamanoğulları ve Turgutoğulları hakim olmuştur. İlçe önceleri Sarayönü Turgut Bey oğlu Pir Hüseyin Bey Camii çevresinde gelişmiştir. Bugünkü şehir merkezine kayması ise II. Abdülhamit zamanında Anadolu-Bağdat-Hicaz Demiryolları yapımı projesi çerçevesinde demiryolunun geçmesi ile sağlanmıştır (1896). İlçeden geçen demiryolu ve binası bir Alman firmasına yaptırılmıştır. Demiryolunun geçmesi ile ilçeye hareketlilik gelmiş bu durum milli mücadele yıllarında kendini göstermiştir. Halk da yeni yerleşim yerine İskele demeye başlamıştır. Sarayönü nün coğrafi yapısı nedeniyle, ilk ahalisi kervancılık yapmak suretiyle geçimlerini temin ediyorlardı. Cihanbeyli yaylası üzerinden geçirilerek Tuz Gölü havzasından alınan tuz, kira ile İzmir e uzanan yol boyunca taşınırdı. İlçede halk geçimini bugün tarım ve hayvancılıktan sağlamaktadır. Son yıllarda modern büyükbaş hayvancılığın yapıldığı bölgelerden biri haline gelmiştir. Ayrıca modern tarım araçları ile buğday, arpa, çavdar ve yulafın yanında özellikle devlet teşvikleri ile yem bitkisi olan fiğ ekimi yapılmaktadır. Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu adıyla düzenleyeceğimiz sempozyumumuzda, Sarayönü ilçesinin özelliklerini ve problemlerini bütün yönleriyle istiyoruz. Prof. Dr. Hasan BAHAR (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) v

7 KONU BAŞLIKLARI 1 Tarih Öncesinden Günümüze Sarayönü Tarihi, 2- Sarayönü nde Folklor, Edebiyat, Kültür, Sanat 3- Sarayönü nde Dini ve Toplumsal Hayat, 4- Sarayönü Bölgesi Florası, 5. Sarayönü nde Tarım ve Ziraat 5- Sarayönü Bölgesi nde Eğitim ve Öğretim, 6- Sarayönü nde Sosyo- ekonomik ve Sosyo- politik, Sosyo- kültürel yapı, SEMPOZYUM ONURSAL BAŞKANLIĞI Selçuk Üniversitesi Rektörlüğü Konya Valiliği Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı Türk Tarih Kurumu Başkanlığı SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (Düzenleme Kurulu Bşk. SÜ Türkiyat Araştırmaları Ens. Md.) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Süleyman Soylu (Sarayönü Meslek Yüksekokulu Md.) Harun Yücel (Sarayönü Kaymakamı) Nafiz Solak (Sarayönü Belediye Başkanı) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Dr. H. Gül. Küçükbezci (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yastı (Necmettin Erbakan Ün. Beşeri Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bl.) vi

8 BİLİM KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Bayram Ürekli (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Sachiho Omura (Japanese Institute of Anatolian Archaeology) Prof. Dr. Rainer Czichon (Freie Universität) Prof. Dr. Thomas Drew Bear (Fransız Anadolu Arş. Enst./French Anat. Search Inst.) Prof. Dr. Lisa Kealhofer (Santa Clara University, America) Prof. Dr. Raşit Hatiev (W. Humboldt Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Şamanov (Rusya Federasyonu) Prof. Dr. Tahsin Cemil (Babes-Bolyai University, Romania) Prof. Dr. Muhittin Tuş (Kıbrıs Uluslararası Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Boran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Kalendar (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Demirci (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ufuk Tavkul (Ankara Üniversitesi) Prof. Dr. Hakan Kırımlı (Bilkent Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Taşağıl (Mimar Sinan Üniversitesi) Prof. Dr. Remzi Duran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Baş (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Aydın (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Alaattin Aköz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Varol Kurtoğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İzzet Sak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Özdemir Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Hasan Basri Karadeniz( Dumlupınar Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Küçükdağ (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Öz (Kırıkkale Üniversitesi) Prof. Dr. Fehmi Karasioğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Osman Öztürk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Prof. Dr. Emrullah Eken (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Bayram Sade (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kuddusi Ertuğrul (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kerim Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Solak (Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi) Prof. Dr. Yaşar Semiz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ferudun Ata (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Caner Arabacı (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Doç. Dr. Mikail Altan (Selçuk Üniversitesi ) Doç. Dr. Aznavur Demirpolat (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi) Doç. Dr. Ömür Harmansah (Brown University) Doç. Dr. Ali Temizel (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Osman Kunduracı (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Doğan Yörük (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Sinan Gönen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Ali Meydan (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi) vii

9 Doç. Dr. Necmi Uyanık (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Hüseyin Muşmal (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Çiğdem Ulusoy (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Yaşar Erdemir (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yılmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Sefer Solmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Dinç (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Fatih Berk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mustafa Arslan (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. A. Deniz Oktaç Beycan (Selçuk Üniversitesi) Öğr. Gör. Ruhi Gül (Selçuk Üniversitesi) Christopher S. Lightfoot (Metropolitan Museum of Art) Gunne Eiche Johnsen ( Asya Lale Floreks İhr. Müd.) Marie- Henriette Gates (Bilkent Üniversitesi) Amélie Royer, (Fransız Anadolu Arş. Enst) İsabella Caneva (Üniversité de Venese) Margaret Arslan (Babes-Bolyai University, Romania) Dariusz Chiocki (Waršova) Linda Murray (Ted Koleji) Kate Clow (Antalya) viii

10 SUNUŞ Üniversitemiz, bünyesinde bulundurduğu akademik birimlerde deneyimli eğitici kadrosu ile meslekî alanda eğitimli, üretken ve gelişimi isteyen bireyler yetiştirmek maksadıyla ülke kalkınmasında üzerine düşen görevi başarıyla sürdürmektedir. Bu amaca hizmet etmek üzere Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de Atatürk ün hedef gösterdiği çizgide Türk tarihi, dili, edebiyatı, sanatı ve kültürü üzerine yayınlar yapmaktadır. Enstitümüzün bu alandaki müstakil kitap yayınları yanında, yapılan sempozyumlar, Güz ve Bahar sayıları olmak üzere yılda iki defa çıkardığı uluslararası Türkiyat Araştırmaları Dergisiyle (Journal of Studies in Turkology) ülkemizde sosyal bilimler alanında Üniversitemizin yüz akları arasına girmesi bizi mutlu etmektedir. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü ayrıca gelenek hâline getirmeye çalıştığı, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar yayınlayarak sosyal bilimler alanındaki geçmiş birikimleri ve tecrübeleri gençlerin önüne koyup geleceğin ilim adamlarına yol göstermekle de önemli bir iş yapmaktadır. Çeşitli konularda sempozyum, paneller düzenleyerek, araştırma konularının detaylı bir şekilde incelenmesini ve bilim insanlarının bir arada olmalarını sağlamaktadır. Bu vesileyle, Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Sarayönü Sempozyumu na katılan ve bu bildiri kitabına katkıda bulunan bilim insanlarımıza ve eserin hazırlanıp basılması aşamasına kadar olan süreçte emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunuyorum. Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Selçuk Üniversitesi Rektörü ix

11 x

12 ÖNSÖZ Türklük Bilimi üzerine çalışmaları amaç edinen Selçuk Üniversitesi bünyesinde kurulan Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü kurulduğu 24 Ocak 1991 tarihinden itibaren bu amaçlar doğrultusunda panel, bilgi şöleni, seminer, konferans, ülke içinde ve dışındaki Türkiyat Enstitüleri ile bilimsel işbirliği çerçevesinde karşılıklı ziyaretler ve işbirliği protokolleri yapmak, Yüksek Lisans ve Doktora programlarının açılması, Türklük bilimi ile ilgili projeleri yönlendirmeyi amaçlamaktadır Yılında Romanya Bolyai-Babeş Üniversitesi Türkoloji Enstitüsü ile karşılıklı bilimsel işbirliği protokolü yapılmış ve ziyaretimize karşılık olarak Üniversitemizi ve Enstitümüzü ziyaret eden Bolyai-Babeş Üniversitesi Rektörü ve Türkoloji Enstitüsü Müdürü ile Üniversitemiz ve Enstitümüz bilimsel işbirliği protokollerine imza atmışlardır. Uluslararası hakemli bir yayın olan dergimiz yılda iki kez güz ve bahar sayıları olmak üzere düzenli olarak yayınlanmaktadır. 32. sayıdan itibaren MLA (Modern Language Association) International Bibliography, Newyork/ABD, Tübitak/Ulakbim SBVT tarafından dizinlemeye başlanmış ve uluslararası hale gelmiştir. Dergimiz, gerekli şartları yerine getirdiğinden ISI-Wos/A&HCI (Arts & Humanities Citation Index)-(Thomson Reuters) e dizinlemesi için müracaat edilmiştir ve takibe alınmıştır. Yazışmalar sonuçlandığında TÜBİTAK tarafından kabul edilen Sosyal Bilgiler alanında B grubu kategorisine dâhil edilebilecektir. Ayrıca dergimiz ASSOS INDEX, EBSCO tarafından da taranmaktadır. Enstitümüz, Türkiyat dergisini sosyal bilimler alanında üniversitemizin yüz akı hâline getirmeye çalışırken, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar çıkarmayı geleneksel hâle getirmiştir. Böylece bu şahsiyetlerin hayatı, eserleri, metodu, Türk tarihine, diline, edebiyatına, kültürüne sağladığı katkılar ortaya konularak, bundan sonra yapılması gereken çalışmaların neler olduğu özellikle gençlere daha isabetli bir şekilde gösterilmiş olacaktır. Bunun için ilk olarak 1999 yılında Prof. Dr. Erol GÜNGÖR ün Anısına Armağan kitabı çıkarılmış idi yılında dergimizin XIII. sayısı Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN a armağan sayısı olarak yayınlanmıştır yılında ise Büyük Selçuklu dan Türkiye Selçuklu Devletine Prof. Dr. Mehmet Altay KÖYMEN e Armağan kitabı yayınlanmış, bu geleneğin bir devamı olarak da üniversitemiz de sosyal bilimler alanında birçok bilim adamı yetişmesinde emeği olan Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ anısına Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ e Armağan adıyla bir kitap yayınlamış bulunuyoruz. Bu geleneğe binaen Türk tarihi, kültürüne hizmet etmiş, özellikle kentlerimiz üzerine çalışmalarıyla bilinen tarihçi İ. Hakkı KONYALI adına Şehirlerin Sevdalısı İbrahim Hakkı Konyalı Armağanı kitabını çıkarmanın mutluluğunu yaşamaktayız. Dergi ve kitap çalışmalarımızın yanında Enstitümüzün bilimsel bilgi şölen, panel, konferans ve seminer gibi faaliyetleri bulunmaktadır. Çin de Türk Dilli Halklar, ( 28 Aralık 2012), İngiltere de Türkçe Yaşamak (21 Mayıs 2013), Kosova da Türkçe Eğitim, Yurt Dışında, Akraba Topluluklarında ve Balkanlarda Türkçe Eğitimi ve Sorunları (07 Ekim 2013), Prof. Dr. Nejat Göyünç, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür (23 Aralık 2013) xi

13 Panelleri ve Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından, Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) tarihlerinde düzenlemiştir. Selçuk Üniversitesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Tarih Kurumu, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı ve Sarayönü Belediyesi nin katılımlarıyla gerçekleştirdiğimiz Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) nu yayım haline getirmenin mutluluğu içindeyiz. Zira bu tür il, ilçe, kasaba, köy ve küçük yerleşim alanları üzerinde yapılacak yerel, ulusal ve uluslararası bilim heyetlerinin yoğunlaşması fen ve sosyal alanlarındaki farklı disiplinlerdeki bilim insanlarının belli bir noktada odaklaşmasını sağlayarak disiplinler arası bir çalışma ortamı sağlamaktadır. Bu nedenle bu tür sempzoyum ve çalıştaylardaki katılımcıları bilim insanı ve izleyenleri ile alana taşımak ve alanla buluşturmak projelerimiz olmaktadır. Uluslararası Sarayönü Sempozyumumuz bu türden çalışmalara iyi bir örnek olmuştur. Bilim insanları önceden alanda çalışmaları desteklenmiş bölgedeki yerel mimari, halk kültürü ve arkeolojik yerleşmeler önceden incelenmiş ve sempozyum sırasında alanla ilgili bilgiler konferans salonlarında ve alanında değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmalarımızı bir kitap haline getirerek yayımlama mutluluğundayız. Kuşkusuz Bilimsel bir sempozyumun hazırlanmasından uygulanmasına ve yayımına kadar 3 yıllık bir süreç geçmektedir. Bu süreçte bilim insanından öğrencisine, bürokrasiden vatandaşına, sanayicisinden işçisine birçok emekçinin emeği görülmektedir. Burada aklımıza gelenleri söylemekle birlikte daha birçok emeği geçen insan vardır. Burada bir kısım kurum, kuruluş ve kişiden söz etmek istiyoruz. Sempozyumumuzda bize yardımcı olan katılımcı kurumlar Selçuk Üniversitesi, Türk Tarik Kurumu, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı, Sarayönü Belediyesi ne, İnli Mahallesi Muhtarı Kamil Akmaz ve Demirpolat Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Üyesi Hayrettin Demirpolat a, Sarayönü belgeselini hazırlayan ve sunumunu sempozyum esnasında bizimle paylaşan Öğr. Gör. Ruhi Gül ve ekibine, sempozyum hazırlık aşamasında afiş ve davetiyelerin dizgisini yapan Harun Yıldız a, afiş ve davetiyelerin basımını yapan Mustafa Özer e, sempozyum Boyunca sempozyumumuzu takip eden Sarayönü Kaymakamı Harun Yücel ve Belediye Başkanı Nafiz Solak a, Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Alim Gür e, sempozyum katılımcılarının ve izleyicilerinin Ladik ziyaretinde ev sahipliği yapan Prof. Dr. Ahmet Kalender ve her zaman bu çalışmalarda yanımda olan eşim öğretmen Kadriye Bahar a ve Sarayönü nden katılan Belediye mensupları ve sakinlerine gösterdikleri ilgi ve destekten dolayı şükranlarımı sunarım. Ayrıca alandaki antik Grekçe kitabeleri katılımcılara açıklayan Prof. Dr. Thomas Drew-Bear, Osmanlıca kitabelerin açıklanmasında Prof. Dr. İzzet Sak a, biyolojik botanik açıklamalarında Doç. Dr. Cengiz Akköz e, Rusya Federasyonu Karaçay-Çerkez Özerk Cumhuriyetinden katılan Karaçaylı bilim adamlarının konuşmalarındaki ve yayımlarındaki Karaçay Türkçesindeki ifadeleri Türkiye Türkçesine aktaran Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı ya, Sempozyum Kayıt Kabul ve Organizasyonda görev alan S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim elemanları Doç. Dr. Hüseyin Muşmal ve kayıt xii

14 kabuldeki fedakâr ekibi öğrencilerime, Arş. Gör. Rahim Kızgut, Arş. Gör. Rıza Özbölük, Arş. Gör. Onur Kabak, Arş. Gör. Hatice Aksoy, Arş. Gör. Hasan Aksoy ve S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Öğrencileri ve Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü personelinden sempozyum tarihinde enstitüsü müdür yardımcımız olan Doç. Dr. Mehmet Ali Hacıgökmen, Sekreter Cengiz Ateş, Özkan Yorgancılar ve Mustafa Ülük e teşekkür ederiz. Bu kitabın yayım aşamasına gelişindeki çabalarından dolayı yardımlarını gördüğümüz Enstitümüz Müdür Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan Kuyumcu, Yrd. Doç. Dr. Çağatay Benhür e; Dergimizin editör yardımcıları Dr. Hatice Gül Küçükbezci, Arş. Gör. Fatih Numan Küçükballı, Arş. Gör. Murat Turgut a ve Enstitü Personelimiz Mustafa Ülük e teşekkürlerimi bildiririm. Prof. Dr. Hasan BAHAR SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü xiii

15 xiv

16 İÇİNDEKİLER Sunuş Özsöz IX XI Hasan BAHAR İLKÇAĞ DA SARAYÖNÜ 1 Mehmet KURT Hatice Palaz ERDEMİR Mustafa ARSLAN Alaattin AKÖZ Doğan YÖRÜK Ayşe PUL İzzet SAK Mehmet MERCAN D. Ali ARSLAN Sadettin BAŞTÜRK Kadir ULUSOY Gülten ARSLAN HELLENİSTİK VE ROMA DÖNEMLERİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ CLAUDIO LAODICEIA (LAODICEIA COMBUSTA) DAN ELE GEÇEN BAZI ANTİK SİKKELER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ANTİK EPİGRAFİK MALZEMELER IŞIĞINDA SARAYÖNÜ ÇEVRESİNİN SOSYO-KÜLTÜREL DURUMU XV. YÜZYILDA ILGIN VE ÇEVRESİNİN İDARESİ, YERLEŞİM VE NÜFUS ÖZELLİKLERİ XVI. YÜZYILDA SARAYİNİ KÖYÜ NÜN SOSYAL VE EKONOMİK YAPISI KUYUCU MURAD PAŞA NIN CELÂLİ MÜCADELESİ SÜRECİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ KONYA ŞER İYE SİCİLLERİNDE BULUNAN SA ÎD-İLİ NÂHİYESİ İLE İLGİLİ BAZI KAYITLAR ( ) 1830 SAYIMINA GÖRE SARAYÖNÜ NÜN NÜFUSU YEREL SEÇİM SONUÇLARI TEMELİNDE, DÜNDEN BUGÜNE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ (KONYA) YÖRESİ BAZI 217 Alparslan SANTUR GELENEKSEL KÜLTÜR DEĞERLERİ İLE İLGİLİ BİR TASNİF DENEMESİ Fatih USLU KONYA VE SARAYÖNÜ ÇEVRESİNDE 225 BULUNAN YÖRÜKLER Melek HİDAYETOĞLU SARAYÖNÜ ÇEŞMELİSEBİL YÖRÜKLERİNDE 231 DOKUMA GELENEĞİ Aynur KARADOĞAN YOKOLAN BİR SANAT: LÂDİK HALISI Ergün VEREN Sefer SOLMAZ SARAYÖNÜ YÖRESİ KÜLTÜRÜNDE SEREN (ÇINGIRAKLI KUYU) BAŞHÜYÜK KARAÇAY-MALKAR TÜRKLERİNDE EVLİLİK VE DÜĞÜN GELENEKLERİ xv

17 Selma ÇETİNKAYA Necmi UYANIK Murat TURGUT Fatih Mehmet BERK Ali BORAN Şengül BAYAR Atilla KARTAL Sinan GÖNEN Ali Osman ÖZTÜRK Mehmet YASTI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Mehmet YASTI Aziz AYVA Mehmet AKÇAR A. Yasin ÜLKER Gunne Eicke JOHNSEN Yaşar SEMİZ Mevlüt MÜLAYİM İbrahim SARIALTUN Süleyman SOYLU Aliye SEFLEK Burak GÜRBÜZ Mehmet AKÖZ GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SARAYÖNÜ 297 DÜĞÜNLERİ BÜYÜK KONYA ANSİKLOPEDİSİ VE 321 CUMHURİYET ARŞİVİNDEKİ BİLGİLER ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ ÇEVRESİ HİTİT DAĞ VE SU 335 KÜLTÜ KUTSAL MEKANLARI HIRİSTİYANLIĞA YÖNELİK BASKILAR VE 351 MARCUS JULIUS EUGENIUS SARAYÖNÜ DİNİ YAPILARI 367 AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ LÂDİKLİ AHMET AĞA İLE İLGİLİ KÜLTÜREL HAYATTA SON YILLARDA GÖRÜLEN ALGISAL DÖNÜŞÜM VE ÇEŞİTLENME KONYA TÜRKÜLERİNDE SARAY KELİMESİNİN ANLAM KATMANLARI ADBİLİM ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ YERLEŞKE ADLARI SARAYÖNÜ YÖRÜK VE TÜRKMEN AĞIZLARININ BELİRGİN DİL ÖZELLİKLERİ SARAYÖNÜ (KONYA) BAŞHÜYÜK KASABASINDA YAŞAYAN KARAÇAY TÜRKLERİNİN HALK EDEBİYATI SARAYÖNÜ MEZAR TAŞLARINA HALK EDEBİYATI AÇISINDAN BİR YAKLAŞIM ORGANİC AGRİCULTURE DEVELOPMENT AT SARAYÖNÜ REGİON A SHORT EXCURSİON İNTO HİSTORY AND OUTLOOK İNTO FUTURE SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ SARAYÖNÜ NDE ÇAYIR MERA VE YEM BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNİN DURUMU PROBLEMLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ İLÇESİ NİN BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ YERİ, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ NDE HAYVANCILIK VE HAYVANSAL ÜRETİM Bilal ÖZEL Ahmet AY Mustafa GERÇEKER DÜNYADA TURİZM GELİŞMELERİ; TÜRKİYE VE KONYA YA YANSILAMARI xvi 589

18 Hayati AKMAN Ali TOPAL ARPA VE BUĞDAY ÇEŞİTLERİNDE BAZI KÖK VE SÜRGÜN BÜYÜME PARAMETRELERİNİN BELİRLENMESİ Hayati AKMAN SARAYÖNÜNDE TARLA BİTKİLERİ TARIMI 601 Şenol ŞAHİN SARAYÖNÜ İLÇESİNDE FAALİYET 603 GÖSTEREN İŞLETMELERİN YAPISI VE GELİŞİMİ Kenan ARIBAŞ SARAYÖNÜ İLÇESİNİN (KONYA) 605 Ali MEYDAN Şenay GÜNGÖR DEMOGRAFYASI Mehmet YILMAZ TANZİMAT TAN CUMHURİYET E SARAYÖNÜ HAVALİSİNDE NÜFUS 621 HAREKETLERİ Şamil BATÇAYEV BAŞHÜYÜK KÖYÜNÜN GÖÇ HİKAYESİ 657 Raşid HATUYEV KONYA DAKİ KARAÇAY SÜLALELERİNİN 663 ATAYURTLARINDA SUFİLER Vladimir BİCİYEV TÜRKİYE YE GÖÇMÜŞ AİLELERİN 669 KARAÇAY DAKİ ARAZİLERİ Merve Karaçay TÜRKAL KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY-MALKAR 673 TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ Qasımlı Gülnar Vaqif Qızı AZƏRBAYCANLILARIN KÖÇÜRÜLMƏSININ POEMADA TƏZAHÜRÜ Tuncay Ercan SEPETÇİOĞLU Necat ÇETİN KONYA DA BİR KIRIM TATAR MUHACİR YERLEŞKESİ: SARAYÖNÜ KONAR KÖYÜ 695 Ömer AKDAĞ ÇEŞMELİSEBİL DE LAKAPLAR VE LAKAP KANUNU 599 xvii

19 xviii

20 AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ Atilla KARTAL * Öz Anadolu, pek çok âlim ve evliya yurt olmuştur. Bugün her biri farklı bir diyarda metfun bulunmaktadır. Bu bağlamda Konya en zengin şehirlerimizden biridir. Bu bildirimize de konu olan Aşçı Baba, halk nezdinde velîliği kabul edilmiş kimselerdendir. Ancak ilçe dışında pek fazla tanınmayan bilinilirliği neredeyse Sarayönü ilçesi ile sınırlı diyebileceğimiz bir noktadadır. Yatır ve türbe ziyaretleri Anadolu da yaygın bir kültürdür. Evliyaların gerek hayatta gerekse ölümlerinden sonra kerametleri devam ettiği için halk üzerinde etkileri geniştir. Bu bildirimizde Anadolu nun farklı yerlerindeki türbelerle ilgili anlatılan ortak rüya motifinin Aşçı Baba için de anlatılmakta olduğu görülmektedir. Buradan hareketle rüya motifi çerçevesi içerisinde bir değerlendirme yapılacaktır. İslamiyet, Allah tan başkasından bir şey istemeyi şiddetle yasaklar. Türbelere biçilen roller ve halk inanışlarındaki birtakım beklentilerin kökeni Türklerin İslâm öncesi inançlarıyla doğrudan ilgilidir. Anahtar Kelimeler Aşçı Baba, atalar kültü, inanış, rüya, ziyaret yeri * Araş. Gör., Akdeniz Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü e-posta: atilakartal@akdeniz.edu.tr

21 406 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) GİRİŞ Türk halk kültürünün önemli duraklarından biri de türbelerdir. Aslında türbeler, eskiden beri Türk kültürü içinde var olan din büyüğü, devlet adamı, inanç önderi gibi hayatta iken halkın müşkilini halleden, hastalıklarını tedavi eden, halk için duada bulunan, dinî törenleri yöneten ve daha birçok etkinlik yapan kimselerin ölümünden sonra da toplum üzerindeki etkilerinin devam ettiği inancını gösteren halk dindarlığının önemli çekim merkezleridir. Atalar kültünde atanın ruhunun dünyayı terk etmediği geride kalanları koruduğu veya cezayı hak edenlerin cezalandırıldığı inancı hâkimdir. Eski Türk inançlarında şamanlardan istekte bulunmak ya da şaman vasıtası ile Tanrı ya dileklerinin ulaştırılacağı inancı İslâmiyet le birlikte değişmiştir. Çünkü İslâm, kul ile Allah arasında bir aracı kabul etmemektedir. Buna rağmen büyük çoğunluğu Müslüman olan Anadolu halkı türbelerle olan bağını koparmamıştır. Türlü sebeplerle kapısına gittiği türbelere hiçbir isteği olmasa bile önünden geçerken orada metfun bulunan kişiye bir Fatiha okuyarak duada bulunur. Bunun yanında türbelerde taş yapıştıranlar, bez bağlayanlar, ev-araba resmi çizip atanlar daha pek çok dileği için türbelere gidenler sayıca azımsanacak durumda değildirler. Orta Asya dan Anadolu ya, Anadolu dan Balkanlara sayıları net bir şekilde belirlenmiş olmamakla birlikte binlerce türbenin varlığı ve Türk kültüründe yaşamaya devam etmesi Müslüman Türk topluluklarında karşımıza çıkan bir unsurdur. Eren, evliya, ermiş, abit, zahit, âlim, sofu, seyit, gazi, mübarek, pîr, dede, baba, abdal, şehit gibi adlarla anılan kimselerin yattıkları yerler olarak bilinen yatır, türbe, kümbet, tekke, ziyaret, dede mezarı gibi adlarla anılan kutsal mekânlar sahip oldukları manevî güç ve meziyetler sayesinde çok önemli birer çekim merkezi olarak kalmaya ve türlü dilek ve amaçlar ve belli usullerle ziyaretlere konu olmaya devam etmektedirler (Günay, 2003: 7). Ziyaret kültürü ile ilgili olarak bu tespitlerde bulunan Prof. Dr. Ünver Günay ayrıca Türk coğrafyasındaki türbelerin bir başka fonksiyonuna da dikkat çeker. Aidiyet duygularını ortaya çıkaran ve bu bilinci canlı tutan türbeler, bu yönü ile Orta Asya Türk topluluklarında birleştirici unsurlardan biri olmuştur de Türkmenistan da Ruslara karşı ayaklanmayı yöneten Nakşî şeyhi Kurban Murad ın türbesi başta olmak üzere Hoca Yusuf Hemedanî, Hoca Ahmet Yesevî, Bahaüddin Nakşibend, Zengi Baba, Talhatan Baba, Mânâ Baba, Astane Baba, Çoban Ata, Hoca Ahrar önemli ziyaretgâhlardır. Sovyet yönetimi AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ

22 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) yıllarında türbe ziyaretini yasaklamak suretiyle Türkleri birbirinden ve geçmişinden koparmak yoluna gitmiştir (Günay, 2003: 8). Gerek öteki İslam ülkelerinde gerekse Anadolu da yazılmış evliya menakıpnamelerinde mevcut motifler dikkatle gözden geçirilirse, yüzlerce yıldan beri kaydedilen yüzlerce ve binlerce menkıbe olmasına rağmen kullanılan motiflerin belli bir sınırı aşmadığı çoğu menkıbelerde aynı motiflerin tekrarlandığı gözden kaçmaz. Bu itibarla tek bir motifin pek çok menkıbede kullanıldığına rastlandığı gibi bazen bir menkıbede birkaç motif bulunabilir. Menkıbe yazarları halk arasında hoşa giden ve dolayısıyla çok tutulan menkıbeleri birden fazla veliye uygulamakta sakınca görmemişlerdir (Ocak, 2010: 83). İlk defa Pertev Naili Boratav tarafından yapılan Türk menakıpnamelerindeki motiflerin envanter taslağında A, B, C, D ve E olmak üzere beş ana başlık altında otuz beş motif sıralanmıştır. Menakıpname sayısı arttıkça motif sayısının da artacağını belirten Prof. Dr. Ahmet Yaşar Ocak, incelemiş olduğu on beş menakıpnamede de mevcut pek çok motifin birbirinin tekrarı olduğuna dikkati çeker. Biz bu makalemizde Sayın Ocak ın menakıpnamelerde yapmış olduğu motif tasnifini esas alacağız. Bu tasnifin kısaca başlıklarını şu şekilde vermekte fayda görmekteyim: A) Velinin kendi vücudunda cereyan eden keramet motifleri(15) B) Tabiat varlıkları ve eşya üzerinde cereyan eden keramet motifleri(14) C) Hayvanlar üzerinde cereyan eden keramet motifleri(3) D) Gizli şeyler üzerinde cereyan eden keramet motifleri(6) E) Mukaddes, insanüstü ve gizli güçler üzerinde cereyan eden keramet motifleri(5) F) Biyolojik mahiyette keramet motifleri(6) G) Veliliğini kabul edenlere yönelik keramet motifleri(6) H) Veliliğini kabul etmeyenlere yönelik keramet motifleri(5) Bu sınıflandırmada incelenen on beş menakıpname A, B, C, D, E, F, G ve H olmak üzere toplam sekiz ana grup ve bu ana gruplara ait motif sayılarını parantez() içinde gösterdiğimiz altmış alt başlıkta toplam 60 tane motif ortaya çıkmıştır (Ocak, 2010: 83-92). Türkler İslamiyet öncesi inançlarını gittikleri her bölgeye taşımışlardır. Beraberinde götürmüş oldukları sözlü kültür ürünleri, inançları, uygulamaları değişik coğrafyalarda farklı kelimelerle ifade edilseler de muhteva genel olarak aynıdır. Veli kültü İslâmiyet in Türk dünyasında yaygınlaşmasıyla birlikte gelişip can bulmuştur. Veli kültünün temeli eski Türk inançlarındaki atalar kültüne 407 AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ

23 408 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) kadar uzanmaktadır. Eski Türkler ata saygı değer, sözü geçer ulu kimselerdir. Bu kimseler öldükten sonra geride kalanlar atasının ilahi güce sahip olduğu kendisi beden olarak gitse de ruhunun aileden ayrılmadığı düşüncesi hâkimdir. Bu ruhun aileyi koruduğu gibi duruma göre kendilerini cezalandıracaklarına da inanırlardı. Eski Türk inançlarında bundan dolayı insanlar ölen atalarına ziyarette bulunur, kurbanlar sunar onların ruhlarını yüceltirlerdi. Evliya türbeleri, mezar ve makamları etrafında menakıpnameler, efsaneler, menkıbeler, anlatmalar, inanç ve uygulamalar oluşmuştur. Bu menkıbelerde veliler olağanüstü güçlerle donatılmakta, halk tarafından yüceltilmekte hem hayatta hem de ölümlerinden sonra bu özelliklerinin devam ettirildiği anlatmalarda ve menakıpnamelerde görülmektedir. Konya eren, evliya veli sayısı tam tespit edilmemekle birlikte pek çok evliya bu şehrin topraklarında metfun bulunmaktadır. Bunlardan kimisinin tarihi bilgileri unutulup gitmiş, kimisinin türbeleri bile yıkılıp yok olmuştur. Bu ulu kimseler sayesinde Konya, erenler diyarı olarak anılmaktadır. Halk kültüründe sözlü gelenekte bu velilere ait efsaneler anlatılmakta, inanç ve uygulamalar halk arasında yaşamaya devam etmektedir. Aşçı Baba Türbesi, Konya nın Sarayönü ilçesinin Yukarı Mahalle olarak bilinen günümüzde defne kapalı olan adını da muhtemelen içindeki bu ulu kimsenin türbesinin bulunması dolayısı ile verildiği anlaşılan Türbe Mezarlığı nda bulunmaktadır. Bu mezarlık Sarayönü nün tarihi camii olan 1200 yılında yaptırılan Pîr Hüseyin Camii nin yaklaşık 500 metre kuzeyindedir. Türbe hem batısından hem de güneyinden yolla sınırını da çizen mezarlığın güney-batı köşesinde yer almaktadır. Yaygın türbe anlayışından biraz farklı olan bu türbe dikdörtgen şeklinde betonarme yapılı tavanı dam şeklinde bir yapıdır. Türbenin içinde iki tane sanduka vardır. Bunlardan biri Aşçı Baba ya ait; fakat diğerinin ise kimin olduğu konusunda ne bir bilgi ne de bir rivayet vardır. Aşçı Baba nın da diğer sandukadan çok fazla farkı yoktur. Elimizde ona ait tek yazılı kaynak türbe duvarında bulunan aşırı derecede tahrif olmuş okunamayan kitabesidir. Bu türbede yatan kimsenin tarihi şahsiyeti hakkında kesin bir bilgi yoktur. Bunun yanında ise halk arasında XIII. yüzyılda yaşadığına inanılan Aşçı Baba nın Hz. Mevlanâ nın aşçısı olduğu anlatılmaktadır. Türk kültüründe birçok velinin bilinilirliği defnedildiği toprakların sınırlarını çok aşmıştır. (Yunus Emre, Sarı Saltuk, Şeyh Şucaeddin vb.) bu evliyaların farklı yerlerde türbeleri, makamları ve mezarları inşa edilmiştir. Tarihi hayatı ile birlikte efsanevî şahsiyeti de her yeri dolaşmaktadır. Günümüzdeki şöhreti noktasında Aşçı Baba, neredeyse Sarayönü ilçesi ile sınırlı kalmış bir ziyaret AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ

24 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) yeridir. Buraya nadir de olsa ilçe dışından gelen ziyaretçiler bulunmaktadır. Kaynak şahıslardan edindiğimiz bilgilere göre türbenin çevresi eskiden daha şenlikliymiş, ziyaretçileri daha fazlaymış, çocuklar ramazan ayında teraviden sonra türbe meydanında oyunlar oynar ellerinde mum ile türbe etrafında oyun olsun diye dönerlermiş (KK3). İnsanlar eskiden hasta çocuklarını ve hayvanlarını tedavi amaçlı bu türbeye getirir üç veya yedi defa türbenin etrafında döndürürlermiş (KK2). Bugün türbede sadece bayram, arife, belirli mübarek günler gibi zamanlarda bu türbeye gelinir ve buradaki evliyanın ruhuna Fatiha bağışlanmaktadır(kk3, KK4). İnsanoğlunun var olduğu günden beri rüya ilgisini çekmektedir. Bunun üzerine farklı kültürlerde güçlü düşünürler araştırmalar yapmıştır. Doğuda İbn Haldun, İbn Arabî, Gazalî; batıda ise Freud gibi isimler yetişmiştir. Türklerin İslâmiyet e geçişleri ile birlikte rüyaya kattıkları anlamlarda değişmiştir. Özellikle Kur an ve Hadislerde geniş yer bulması ile rüya, Türk kültür hayatında edebiyattan sanata, şiirden inanışa her alanda kendisine rastladığımız bir motif olmuştur. Rüya, uyku halinde iken görülen görsel, işitsel algı ve duygulardır. İnsanlar eskiden beri rüya üzerine kafa yormuşlar, farklı görüşler ileri sürmüşler, çeşitli yorumlar yapmışlardır. Rüya batılı ve doğulu âlimlerin, felsefecilerin, din adamlarının ilgi odağı olmuştur. Biz bu makalemizde İslam âlimlerinin farklı görüşleri neticesinde hem fikir oldukları genel kabul gören rüya tasnifini vererek Müslüman toplulukların rüyaya bakış açısını açıklamayı hedefliyoruz. Rüyalar genel olarak üçe ayrılmaktadır: 1- Rahmanî Rüya: Bu rüya tipinin aracısı melektir ve doğrudan Allah tarafından gönderilir. Bu rüya herkeste gerçekleşmez. Peygamberler, sıdıklar, sadıklar, veliler, evliyalar ve ulu kimseler tarafından görülebilen rüyalardır. Onun için rüya-yı sadıka, rüya-yı saliha, rüya-yı hasene gibi adlarla anılır. Bu guruptaki rüyaların müjdeci, haber verici fonksiyonları olabileceği gibi insanların hayatına yön vermede etkili olan uyarıcı ve korkutucu yönleri de vardır. 2- Nefsanî Rüya: Tamamen kişi kaynaklı rüyalardır. Bu rüyalar insanın gün boyu ya da uyku öncesinde geçirmiş olduğu meşguliyetin zihnî karışıklık neticesinde uykuda gördüğü hallerdir. Bu rüyaların halk inanışlarında bir kıymeti yoktur. 3- Şeytanî Rüya: Bu rüya tipinin aracısı da şeytandır. Şeytan tarafından telkin edilen bu tip korkunç rüyalara batıl gözü ile bakıldığı için pek 409 AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ

25 410 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) itibar edilmez. Karışık ve yalancı rüya olarak görülen bu rüyalar ahlâm veya adgâs ü ahlâm olarak da adlandırılır. Rüyaları tasnif noktasında adlandırmada farklılıklar olabilir; fakat içerik büyük çoğunlukla aynıdır (Yüksel, 1996: ). Türk kültüründe, edebiyatında rüya önemli bir yer edinmektedir. Pek çok konuda sayfalarını karıştırma ihtiyacı hissettiğimiz Seyahatname, Evliya Çelebi nin görmüş olduğu bir rüya neticesinde onu yollara düşürmüş ve sonucunda bu eşsiz eser ortaya çıkmıştır. Halk edebiyatında, halk inanışlarında, tekke şiirinde, divan şiirinde rüya önemli bir motiftir. Biz bu bildirimizde Aşçı Baba için de anlatılan bir menkıbeden yola çıkarak Anadolu dan farklı örneklerle yaygın olarak karşımıza çıkan bu motifi incelemeye çalıştık. Bu menkıbelerimizi kısaca tanıtmak istiyoruz böylece hem ortaklıklar hem de farklılıklar ortaya çıkmış olacaktır. 1- Aşçı Baba (Konya - Sarayönü) Sarayönü nün önceki belediye başkanlarından biri Aşçı Baba nın türbesinin önündeki yolu genişletmek ister. Bu yol çalışmaları esnasında türbenin yola değen duvarını da yıkarlar. Belki türbenin devamını da yıkacaklar veya kabri mezarlıkta başka bir yere nakledeceklerdir bu bilinmez. Ama türbenin dört duvarından biri yıkılmıştır. O döneme kadar türbenin duvarları kerpiçten, üstü de toprak dammış. Türbenin duvarı yıkılınca belediye reisini yatırmamışlar, rüyasında ikaz etmişler. Bunun üzerine belediye başkanı türbeyi restore ettirip üstünü de betonarme yaptırmıştır. Yıkıldığı sene yağmur yağmadı, üstü kapatıldı ondan sonra yağmur yağdı(kk3, KK4, KK5). 2- Kadı Burhaneddin (Sivas - Merkez) Halk Kadı Burhaneddin i devlet adamlığı, şairliği ve âlimliğinin ötesinde bir velî olarak kabul etmiştir. Sivas ın eski valilerinden birisi türbesini olduğu yerden yol geçirmek isteyince, Kadı Burhaneddin valinin rüyasına girmiş ve onu türbesine dokunmaması hususunda ikaz etmiştir. Vali, bu rüyadan sonra düşüncesinden vazgeçmiştir. Türbesi açıldığında cesedin bozulmadığı ve eli de yumruk şeklinde sıkılı olarak görülmüştür. Bugünkü türbesi,1966 da vali M. Vefik Kitapçıgil in gayretleriyle yapılmıştır(kaya: 2012:120). 3- Garip Mezarı(Nevşehir Kozaklı/Doyduk Köyü) Doyduk köyünün güneybatısında bulunan yolun sol tarafında bir tarla içerisinde ve etrafı yarım metre seviyesinde taslarla çevrili olan bu mezar AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ

26 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) hakkında köy halkının çok fazla bilgisi yoktur. Fakat içerisinde mezar tası bulunan bu mezarın yaklaşık otuz yıl kadar önce köy halkı tarafından bozulması üzerine köyden bir kadın rüyasında burada yatan şahsı gördüğünü ve kendisine : Yuvamı bozmayın, ben de sizin yuvanızı bozarım. dediğini söylemesi üzerine köy halkı bu mezarın etrafını tekrar taslarla çevirmiştir. Aktarıldığına göre bunun hemen akabinde o dönemde yağmur yağmayan köye bardaktan boşanırcasına yağmur yağmıştır. Köy halkı buraya daha çok dileklerinin gerçekleşmesi için gelmektedirler. Yine bu dilekler için de taşlara bez bağlayarak bunları mezarın ortasında bulunan büyükçe bir taşın üzerine bırakmaktadırlar ( Kozan, 2009: 69). Örnek metinlerde de görüldüğü üzere benzer motifli bu menkıbelerin sayısını arttırabiliriz. Bu menkıbelerin ortak motifi velinin ilgili kişilerin rüyalarına gelerek türbelerinin, mezarlarının yıktırılmasına engel olmalarıdır. Temel yapı olarak aynı olan bu menkıbelerimizi pek çok ilimizde belki de Türk dünyasında görebileceğiz. Benzer bir anlatma da Konya da Sarraflar Yer altı Çarşısı için anlatılmaktadır. Alâeddin Sarayı ve Mevlâna Türbesi güzergâhı üzerine inşa edilen bu çarşı için Saray ve Türbe arasında var olduğuna inanılan yer altı geçidinin bu çarşı yüzünden yok edildiğine inanılır. O sıralarda dönemin Konya valisi ölür ve yerine geçen vali yardımcısı da vefat eder. Bu yüzden halk arasında onların cezalandırılmış olduğu düşünülür (KK1). Farklı coğrafyalarda yaşayan velilerin menkıbelerindeki bir motifin Konya nın diğer ilçelerinde bile duyulmamış bir veli olan Aşçı Baba için de anlatılması halk muhayyilesinin bir ürünüdür. Çevremizde de gördüğümüz pek çok yatır ve ziyaret yerinde oluşan inanç ve uygulamaların hem İslamî geleneğe dayandığı hem de İslâm öncesi inançlara kadar uzandığı ortaya çıkmaktadır. 1 ve 2 numaralı menkıbede muhatap uyarılan yöneticilerdir. 1 de belediye başkanı, 2 de validir. 3 numaralı menkıbede ise ikaz edilen bir köy halkının tamamıdır. Yağmur yağmaması ile cezalandırıldıklarına inanmaktadırlar. Bu menkıbelerdeki motifler, veliliği kabul edilen kimselere ait keramet motifleridir. Ulu kimselerin öldükten sonra da kerametlerinin devam ettiğini gösterir karinelerdir. Yaşandığına inanılan bu olaylarda rüya, veli ve ilgili kişi arasında bir iletişim aracı olmuştur. Rüya yoluyla veli ilgili kişiden mezarının yerini tespit etmesini ister, Türbesinden alınan bir eşyanın geri getirilmesini ister, mezarının üstüne türbe yaptırılmasını ister, bizim örnek metinlerimizde olduğu gibi türbesinin yıkılmamasını ister. 411 AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ

27 412 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) Yıllardan beri efsaneler üzerinde çalışmalarına devam eden Prof. Dr. Saim Sakaoğlu nun tespitlerini tekrar etmenin yararlı olacağı kanaatindeyim. Bu tür efsaneleri topluluk huzurunda okuduğunuz zaman şu iki tepkiyi alırsınız: a. Bilgin meslektaşlarınız o efsanenin benzerlerinin başka nerelerde anlatıldığını ve kimlere, hangi adlarla bağlandığını hatırlayıverirler, b. Varsa, dinleyiciler arasındaki vatandaşlar da, o efsanenin benzerinin kendi köyünde veya kasabasında da anlatıldığını bildirirler. Hatta bunların bazıları, kendi beldesinin efsanesinin, belki de ona göre hikâyesinin veya rivayetinin başka başka yerlere ve adlara bağlanmasını da şüpheyle karşılar, âdeta beldesinin bir zenginliğinin ellerinden alındığını söylerler. Birinci gruptakilerin, yani bilginlerin hatırlamaları son derece yararlı olur; onların vereceği örneklerle çalışma daha da zenginleşecektir. Gerçi ikinci gruptaki vatandaşların verecekleri örneklerle de bir zenginleşme olacaktır. Ancak onların kafalarındaki bir düşünce de yıkılmış olacaktır. Bazen bu tür vatandaşlar, asıl hikâyenin kendi beldelerine ait olduğunu, öbürlerinin kendilerininkinden alındığını da ileri sürmekten geri kalmazlar. Biz de bildirimizin okunması sırasında hem bilginlerimizden, hem de varsa vatandaşlarımızdan aynı ilgiyi bekleyeceğiz(sakaoğlu, 2009: 200). Anadolu nun neresinde bulunursa bulunsun, çok gösterişli veya mütevazı bir yapı da olsa halk muhayyilesinde bu mekânların bir kutsallığı vardır. Neticesinde de buraların dokunulmazlıkları oluşmuştur. Türbeler çevresinde şekillenen inançlarda kasıtlı ya da kaza ile türbelere zarar verenlerin çeşitli yollarla uyarıldığı duruma göre cezalandırıldığı halk arasındaki yaygın inanış ve anlatmalardandır.. AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ

28 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI KAYNAKÇA SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) 413 Günay, Ünver (2003/2), Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dinî Ziyaret Yerleri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 15, s Kaya, Doğan (2012), Sivas ta Yatırlar ve Ziyaret Yerleri, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları. Kozan, Serap (2009), Nevşehir Yöresindeki Ziyaret Yerleri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Kayseri. Ocak, Ahmet Yaşar (2010), Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Sakaoğlu, Saim (2009), Efsane Araştırmaları, Konya: Kömen Yayınları. Schimmel, Annemarie (2000), Sayıların Gizemi, çev. Mustafa Köpüşoğlu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Yüksel, Hasan Avni (1996), Türk-İslâm Tasavvuf Geleneğinde Rüya, İstanbul: MEB Yayınları. KAYNAK KİŞİLER (KK) KK1: Prof. Dr. Saim Sakaoğlu, Konya, 75 yaş, emekli KK2: Musa Zeybek, Sarayönü, Sarayönü Belediyesi, Yazı İşleri Müdürü KK3: Veysel Top, 83 yaş, Sarayönü, emekli KK4: Cafer Çınar, 62 yaş, Sarayönü, emekli KK5: Seyit Ahmet Potuk, 65 yaş, Sarayönü, emekli. AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ

29 414 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ