Sürdürülebilirlik ve Yapısal Dönüşüm Günümüzde küresel metropoller, sanayi üretiminde yoğunlaşmayı bırakmış olup, bilgi ve teknoloji üretimine

Transkript

1 Sürdürülebilirlik ve Yapısal Dönüşüm Günümüzde küresel metropoller, sanayi üretiminde yoğunlaşmayı bırakmış olup, bilgi ve teknoloji üretimine ağırlık vererek, üst düzey hizmetler, finans ve bilişim sektörlerinde küresel pazarın en rekabetçi öğelerini geliştirmektedirler. Bu doğrultuda, İstanbul un, küresel platformda rekabet üstünlüğü sağlamak üzere kapsamlı bir dönüşüm gerçekleştirmesi, mevcut sektörel yapısının değişmesi hedeflenmektedir. Plan yılında çalışan oranının % 40 a çıkacağı öngörülmekte, 2000 yılı itibariyle, % 31 i sanayi, % 59 u hizmet olarak görülen istihdam yapısının % hizmet, %15-20 sanayi olarak değişmesinin doğru olacağı kanısı taşınmaktadır. Böylece istihdam yapısındaki sanayi baskınlığının hizmetlere çekilmesi öngörülmektedir. Bu doğrultuda, öncelikle, metropoliten alandaki arazi kullanımının hizmetler sektörünün etkin işleyişini sağlayacak çok merkezli bir yapı içinde şekillendirilmesi ve kentsel hizmetlerin, hizmet kalitesi ve mekansal standartlar yönüyle çağdaş standartlara ulaştırılması gerekmektedir. Yapısal dönüşümün gerçekleşmesine yönelik olarak öne çıkan diğer bir husus ise bilgiyi sınırlı biçimde transfer eden patent ve lisanslarla üretim yapan bir ekonomiden, bilgi üreten bir yapıya yönelinmesi gerekliliğidir. Bu doğrultuda ülkenin lokomotifi, itici gücü, ekonominin motoru olan İstanbul un, bilgiyi üretecek ihtisas ve doktora düzeyinde üniversite mezunları yetiştirmesi, yeterli sayıda üniversiteler açması, bilginin uygulamaya dönüşmesi süreci için küvezler (inkübatörler), laboratuarlar, teknoparklar, bilim parkları vb. ortamların oluşturulması gerekmektedir. Bu ortamlarda bilişim, uzay, malzeme teknolojileri, nano teknoloji, biyoteknoloji, genetik vb. araştırma ve geliştirme teknolojileri çalışmaları yürütülecektir. Bunun yanında, bilgi teknolojilerini geliştiren ve kullanan üretim tiplerinin geleneksel üretimin yerini alması gerekmektedir. Post-fordist olarak da adlandırılabilecek bu üretim yapısının tamamlayıcısı olan destek sistemlerinin geliştirilmesi; bu kapsamda, talebe anında cevap verebilen eş zamanlı üretim için bilişim sistemleri desteği, ileri iletişim sistemleri, lojistik destek, finansman, hukuki destek ve organizasyonel kapasite geliştirilmesi gibi sistemlerin ve unsurların yeni ekonomide yerlerini alması gerekmektedir. Bu doğrultuda, mevcut sanayi yapısının altyapısını, örgütlenme becerisini ve İstanbul un bölgelerarası konumundan gelen avantajları kullanan, buna ek olarak Ar-Ge desteğiyle teknoloji üreten ve yeni teknoloji kullanan, etkin bir lojistik sistemle bölgesel ve küresel pazara açılan bir sektörel yapının kurulması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Yukarıda bahsi geçen sektörler ve gelişmelerin yanında, yine bilgi, fikir ve tasarıma dayalı olan kültür endüstrilerinin de İstanbul un sektörel yapısında yerini alması hedeflenmektedir. Katma değer payları ve rekabetçilik nitelikleri yüksek olan bu sektörler küresel ekonominin yükselen değerleri arasında olup, bunların temelinde bilginin kendisinin üretilmesi ve transfer edilmesi vardır. Bilgi transferinin piyasanın işleyişini hızlandırıcı bir etken olmasından ötürü iletişim sektörü, dijital, görsel, işitsel, grafik ve basılı biçimlerde sunulan üretimler yeni ekonomide paylarını arttırmaktadır. Bu sektörler kendi başlarına tüketime yönelik üretim ve hizmet sundukları gibi, üretim etkinliklerini destekleyen ürün ve hizmetlerle de ekonominin içinde yer almaktadır. Yukarıda anlatılan sektörel yapının hizmetler yönünde gelişimine yönelik hedeflerin gerçekleştirilebilmesi, sanayi politikalarının bu hedefleri destekler nitelikte olmasına bağlıdır. Kent içinde kalan sanayi alanlarının desantralizasyonu, sanayinin bir çalışma alanı olarak kirleticilik boyutunun, çevresine çektiği nüfusun ve bu nüfusun 46

2 yerleşmeyi seçtiği alanlar itibariyle İstanbul un sürdürülebilirliği açısından oluşturduğu tehdidin yanında, İstanbul un sektörel yapısının dönüşümü hedefi bağlamında da büyük önem teşkil etmektedir. Taşınacak yapıların boşalttığı alanların, İstanbul un yapısal dönüşümü sürecinde yeniden yapılanan sektörler ve iş alanlarının yer taleplerine cevap verebilmesi için, bu alanlar anılan hedef çerçevesinde bütünsel bir şekilde değerlendirilecektir. Bunun yanında İstanbul dışına taşınacak sanayi birimlerinin yönetim merkezlerinin geçmişte olduğu gibi İstanbul da kalacağı kabul edilmektedir. Böylelikle İstanbul un daha da ağırlıklı olarak, bölgesinin ve ülkenin ekonomik yönetim merkezi olma özelliği devam edecektir. Bu bağlamda İstanbul daki sanayi desantralizasyonu, istihdam yapısının hizmetler yönünde geliştirilmesinde öne çıkan bir politika olmaktadır. Sanayi alanlarının İstanbul dan desantralize edilmesi aynı zamanda İstanbul un nüfus artışını kontrol etmeye yönelik nüfus politikalarını da desteklemektedir. İstanbul un ekonomik dönüşümünde alana ve mekana ilişkin iki ana politika oluşturulmuştur. Bunlardan birincisi, merkezde sanayi alanlarının boşaltılmasıyla oluşacak alan kapasitesinin bilgi ekonomisi, kültür endüstrileri ve hizmetler sektörüne yönelik kullanılmasıdır. Bu kapasitenin yoğunlaştığı alanlar, MİA nın gelişme alanı olarak belirlenmekte ve İstanbul un yönetim merkezi fonksiyonlarının buralardan yürütülmesi öngörülmektedir. Diğeri ise, metropolün iki ucunda yer alan Silivri ile Kurtköy ve Ağva bölgelerinde sınırlı da olsa bilgi ekonomisinin bileşenlerinin gelişebileceği çekim merkezleri ve gelişme alanlarının sağlanmasıdır. Bu bölgelerde yer alacak kullanımların başlıcaları, üniversiteler, bilim ve teknoloji geliştirme alanları, sağlık alanları, kongre, konferans merkezleri vb.dir. Yığılma ekonomilerinden yararlanılarak oluşturulacak üretim hizmetleri yoğunlaşmaları, orta ölçekli sanayi yatırımlarının İstanbul dan bölgeye desantralizasyonunun gerçekleşmesi için köprü görevi görecektir. MİA ve çevresinin dönüşümü olarak adlandırabileceğimiz ilk politika, İstanbul un metropoller kademelenmesinde yükselmesi ve küresel bölgesel üst merkez kimliği kazanması hedefi doğrultusunda, MİA nın ve kentsel merkezlerin gelişme biçimini ve yönlerini belirlemeyi amaçlamaktadır. İstanbul Dünya Kentleri arasında, mevcut kademelenme sisteminde, alt kademe finans merkezi olarak tanımlanmakta olup planlama döneminde alınacak çok yönlü kararlar ile kademelenme sisteminde yükselmesinin koşulları sağlanmaktadır. Desantralize edilecek sanayi birimlerinin boşalttığı alanların dönüşümü plan hedeflerinin gerçekleştirilmesinde lokomotif görevi görmektedir. Boşaltılan alanlarda kültür endüstrileri, eğitim, bilişim, finans sektörü ve diğer üst düzey hizmetlerin yer seçmesi, prestij alanları, otel bölgeleri, kültür ve kongre merkezleri, festival ve fuar alanlarının gelişmesi gerekli görülmektedir. Yeni akslar ve mevcut aksların yeni yönelimleri ise 1/ ölçekli plan çalışmalarında kullanım kararları ve ulaşım bağlantıları ile bütünlük arz edecek şekilde ele alınmıştır. Sanayinin yerine gelen hizmet istihdamı, bu istihdamın niteliği, uzmanlık derecesi, küresel pazarla ilişkisi, İstanbul un sektörel yapısının değişiminin en temel göstergesini oluşturacaktır. Yapısal dönüşüm amacı çerçevesinde alınan tüm plan kararları sürdürülebilirlik ilkesi temel alınarak oluşturulmuştur. MİA, insan çekme ve şehrin gelişimini yönlendirme özelliğiyle, alan büyüklüğüne oranla çok daha önemli ve etkili bir kent parçasıdır. Dolayısıyla, sürdürülebilirlik ilkesinin sağlanmasında MİA nın yöneliminin belirlenmesi önemli bir rol oynamaktadır. Mevcutta Tarihi Yarımada dan başlamak üzere, 47

3 Büyükdere aksı boyunca Maslak a kadar uzanan ve üst düzey hizmetlerin yoğunlaşma eğilimi yüksek tek merkezli çekim noktası olarak gelişen MİA, kentin doğal alanlarını tehdit eden kuzey gelişiminin temelini oluşturduğu gibi, iki kıta arası kentsel trafiğin yoğunluğunu arttırmaktadır. MİA nın Maslak aksından kuzeye doğru ilerlemesi sürdürülebilirlik ilkesi ile ters düşmektedir. Bu çerçevede, bu merkezin rahatlatılması, merkezi kentsel dokulardaki fonksiyonların yer seçim süreçlerinin yeniden tanımlanması ve köprü geçişlerinin azaltılması politikası benimsenmektedir. Bu nedenle, Maslak aksında daha fazla gelişmeye izin verilmemesi ve mevcut yüksek yoğunluklu yapısının rehabilite edilmesi öngörülmektedir. Planda MİA gelişimi ve bağlantılı yol ağı, tarihi merkezden daha batıya, coğrafi merkeze ve yoğunluk merkezine doğru çekilmektedir. Bu karar ormanların korunması yönünde temel bir araç olduğu gibi, MİA nın rahatlatılması, Tarihi Yarımada ile Boğaziçi üzerindeki baskının azaltılması ve tarihi dokunun korunması hedefini de desteklemektedir. Planın yapısal dönüşüm hedefi doğrultusundaki ikinci önemli politikası ise tek merkezli yapıdan çok merkezli bir yapıya geçerek, nüfus- istihdam dengeleri adına kent merkezlerinin yeniden kademelenmesi ve alt bölgelerin belirlenmesi amacıyla, Anadolu ve Avrupa yakasında çekim merkezleri ve gelişme alanları oluşturmaktır. Avrupa Yakası nda Çekmece nin batısında, Anadolu Yakası nda ise Sabiha Gökçen Havalimanı nın doğusunda kalan alanlar, yeni çekim merkezleri ve gelişme alanları olarak tanımlanmaktadır. Bu merkezler, İstanbul kentinin yapısal dönüşüm sürecinde itici güç oluşturacak bilgi ekonomisinin altyapısının yer alacağı alanlar olarak görev yapacaktır.metropolün gelişimi ve yapısal dönüşümünde gerekli olan alt ve üst yapı için bu alanların temininde doğal eşiklerden fedakarlık yapılıp yapılamayacağı konusu önem arz etmektedir. Sürdürülebilirlik ilkesi gereği İstanbul kenti için havza ve orman alanlarından fedakarlık yapılması mümkün sayılmazken, batıdaki yeni gelişme alanlarında mutlak korunması gerekli tarım topraklarının sınırlı kullanılması söz konusu olmakta, bu süreçte depremsellik kriterleri de önem kazanmaktadır. Küresel pazarda rekabet gücü yüksek, bilgiye ve teknolojiye dayalı üretimi ve araştırma geliştirme faaliyetlerini desteklemek ve geliştirmek, bunların üniversitelerle ilişkisini güçlendirmek, kaliteli iş gücünü çekecek firmaların aynı mekanda yerleşmeleri sağlanarak yığılma ve kümelenme avantajlarından yararlanmak amaçlanmaktadır. Dolayısıyla, çekim merkezleri ile birlikte geliştirilecek yeni oluşumlarda üniversiteler, teknoloji geliştirme parkları ve sağlık alanları gibi bilgi ekonomilerinin gerektirdiği yapılanmalar yer alacaktır. Kongre merkezleri, fuar ve toplantı alanları, otellerle birlikte düşünülen alanda yığılma ekonomilerinin gerektirdiği iletişim olanaklarının sağlanması, batıda Çorlu Havaalanı doğuda ise Sabiha Gökçen Havaalanı nın etkisiyle küresel ve ulusal ölçekte güçlü bir ulaşım bağlantısının kurulması öngörülmektedir. Batı çekim merkezinde yer alacak kentsel hizmet fonksiyonlarının, finans ağırlıklı olmadan bölge ekonomisine ve sanayisine hizmet edebilecek nitelik taşıması hedeflenmektedir. Bir önceki planlama döneminde İstanbul sanayisinin Çorlu ve Çerkezköy e desantralize edilmesi hedeflenmiş ve bu doğrultuda sanayi alanlarının bir bölümü kent merkezi dokusundan ayrılarak Çorlu ve Çerkezköy civarında yer seçmiştir. Fakat merkezi dokudan ayrılan sanayicilere yeni taşındıkları bu bölgelerde yeterli ve gerekli kentsel hizmetlerin verilememesi ve kalifiye işgücü bulma gibi sıkıntılar, sanayicilerin taşınmakta çekingen davranmasına neden olmuştur. 48

4 İstanbul Çevre Düzeni Planı ve Nazım İmar Planı ile batıda önerilen çekim merkezi, geleceğin bilgi ekonomisinin altyapısını oluşturma rolünün yanı sıra, bu alanlarda önerilecek yeni kentsel gelişmenin gerektireceği bütün kentsel fonksiyonları barındırarak; bu alanlarda yaşayacak yaklaşık büyüklüğündeki nüfusun İstanbul merkezi dokusu ile güçlü ve sürekli bir bağlantı kurmasını gerektirmeyecek ölçüde kendine yeterli şekilde planlanmıştır. Bu koşullar sözü edilen bölgenin bir sıçrama tahtası görevi üstlenerek, sanayinin il dışına desantralizasyonu ve Metropoliten Alan ın yapısal dönüşümü için stratejik bir rol oynayabilecektir. Doğuda önerilen çekim merkezinin yapılanması yönünde yatırımlar planlama dönemi öncesi başlamıştır ve günümüzde de devam etmektedir. Bu yatırımlar arasında yer alan; Sabiha Gökçen Havalimanı yakınlarındaki teknoparkın, kendi içinde savunma sanayi geliştirme merkezi de bulunmaktadır. Bir diğer bilgi ekonomisi ağırlıklı hizmet fonksiyonu ise, Gebze deki TUBİTAK İleri Teknoloji Enstitüsü ve benzer diğer birimleridir. Kartal da önerilen sanayiden dönüşümlü alt merkez projesi bu bölgedeki dönüşüm sürecinin tetikleyicisi ve sıçrama odağı olarak ifade edilebilir. Dolayısıyla İstanbul un dönüşümüne yönelik bilgi ekonomilerine ve metropol ölçeğindeki hizmetlere dair kullanımlar doğal eşiklerin el verdiği ölçüde, sınırlı alansal büyüklüklerle önerilmiştir. Yeni çekim merkezleri, hızlı ve yüksek kapasiteli raylı sisteme dayalı ve toplu taşıma öncelikli ulaşım sistemleriyle, nüfusun alana yerleşimini kontrol edebilecektir. Doğuda güçlü bir merkezin önerilmesiyle de iki yaka arasındaki nüfus ve ekonomi dengesizliği hafifletilebilecektir. Makroformu belirleyen çok merkezli kentsel gelişme hedefi doğrultusunda, MİA nın batıya yönlendirilmesi ve iki kanatta raylı sistemlere entegre olmuş önerilen çekim merkezleri ile kent içinde alt kademe merkezlerin oluşturulması, nüfusun dengeli dağılımı, sürdürülebilirlik ve sanayinin desantralizasyonu gibi farklı sorunlara çözüm olanakları sunan bütüncül politikalardır. Çok merkezlilik hizmetlere sosyal ve mekansal olarak eşit erişimin sağlanmasına, konut işyeri ulaşımını da en aza indirerek sağlıklı yaşam çevrelerinin oluşturulmasına katkıda bulunmaktadır. Önerilen ulaşım sistemi, ulaşım sorununun çözümü için arazi kullanımı-ulaşım ilişkisi gözetilerek ve ulaşımla ilgili yatırımların kentin gelecekte öngörülen arazi kullanımının gerçekleşmesi ve makroformun hedeflenen şekilde biçimlendirilmesi için bir araç olarak ele alınmaktadır. Böylelikle, sürdürülebilirlik ilkesi ile uyumlu kentsel gelişmeye olanak sağlayan ulaşım kararları getirilmektedir. Ulaşım sisteminin oluşturulmasında raylı sistemlere öncelik veren toplu taşımacılığın yaygınlaştırılması, deniz taşımacılığının etkinleştirilmesi, kent içi yolcu ve yük taşımacılığında karayolu, demiryolu, deniz ve havayolunun birbirlerini tamamladığı entegre bir sistem bütünlüğünün sağlanması ilkeleri ile hareket edilmiştir. Taşıtlardan önce insanların ekonomik, hızlı ve güvenli bir şekilde ulaşımına öncelik verilerek planlanan ulaşım sistemi, makroform şekillendirmesinde büyük etkisi olan köprü geçişleri ile konut-işyeri mesafesinin en aza indirilmesi, kuzeydeki ormanlar ile su toplama havzalarının mutlak şekilde korunması yönünde arazi kullanım kararları ile desteklenmektedir. Öngörülen yapısal dönüşüm kuşkusuz ulaşım sisteminin işlerliğiyle doğrudan ilişkilidir. Küreselleşme dinamikleri doğrultusunda yeniden yapılandırılacak olan MİA, yığılma ekonomilerinin mekanı olarak uzmanlaşmış bir istihdam kitlesini çekmeye yönelen çekim merkezleri ve alt merkezlerin birbirleriyle ve sanayi, lojistik alanları ve 49

5 yerleşmelerle aralarındaki ulaşım bağlantılarının etkinliği, kentsel yaşam kalitesini ve sektörel yapının dönüşüm hızını belirleyecek bir olgudur. Konut işyeri mesafesinin ve yolculuk zamanının kısalması, çalışanların rekreasyon ve kişisel gelişim etkinliklerine daha çok vakit ayırmalarına, dolayısıyla daha doyurucu bir kentsel yaşantı sürerek daha verimli çalışmalarına olanak sağlayacaktır. Önerilen çok merkezli gelişme, konut işyeri mesafesini kısaltan kilit bir etken olarak görev yapmakta olup yol yüzeyinin sınırlılığına ve sürdürülebilir kentsel gelişmenin koşullarına bağlı olarak önerilen raylı sistem çözümü ise bu hedefin anahtarını oluşturmaktadır. Ulaşıma ek olarak diğer sektörlerle de birlikte ele alınması ve planlanması gereken, Metropoliten Alan daki işleyişin verimliliğini doğrudan etkileyen bir başka alan da lojistik sektörüdür. Türkiye nin yıllık lojistik hareketlerinin % 60 ı İstanbul da gerçekleşmektedir. Bu pay ve sanayi ile lojistik sektörlerinin işlevsel akrabalığı düşünüldüğünde, İstanbul daki lojistik alan ve yapılarının ülkenin üretim, ulaştırma ve ihracatının işlerliğindeki rolü belirginlik kazanmaktadır. Uluslar arası ekonomik ilişkiler açısından kentin rekabet edebilirlik düzeyinin arttırılmasında, yurt içi ve yurtdışı hammadde, ürün toplama ve dağıtım hareketlerinde sağlıklı, düşük maliyetli, esnek, standart ve kaliteli hizmet sunabilme önem kazanmaktadır. Planlama döneminde, İstanbul un ekonomik gelişimi açısından kentin ve metropoliten bölgenin beklentilerine ilave olarak, bölge ülkelerine de hizmet edebilecek nitelikte bir bölgesel ve ulusal lojistik merkezin gelişmiş olması amaçlanmaktadır. Dolayısıyla kapsamlı bir lojistik planlaması gerekmektedir. Planda lojistik odaklar ile lojistik terminaller arasındaki ilişkinin iyi kurgulanmasına ve yük akışlarının karayollarından demir ve deniz yollarına kaydırılmasına öncelik verilmiştir. Lojistik sektörü İstanbul un sektörel yapısının dönüşümünde önemli bir rol üstlenmek durumundadır. Güçlü bir lojistik sistem, esnek üretime geçmiş, post-fordist sistemlerde önemli bir etken olan şehir içi ulaşım zamanının düşürülmesine dolayısıyla günümüzde önemi giderek artan üretim zamanının kısalmasını sağlamaktadır. İstanbul daki mevcut sanayi yapısında gerçekleştirilecek teknolojik yenilikler, lojistik sektörünün işlerliğine ve üretimle entegrasyon becerisine bağlı olarak küresel pazarda karşılığını bulabilecektir. İstanbul un Avrupa pazarına yakınlık avantajından faydalanmasında, yük ve yolcu hareketlerinin hızı ve etkinliği büyük yer tutmaktadır. Ürün kalitesinin yanında teslim süresinin kısalığı, Çin gibi düşük maliyetlerle üretim yapan diğer dış pazarlarla rekabet etme olanağını arttırmaktadır. Mevcut sanayinin altyapısı ve örgütlenme becerisinin sunduğu olanakların yanında, lojistik sistemine yüksek teknolojinin entegre edilmesi, sistemin organizasyon kapasitesinin arttırılması, anında teslim sisteminin hayata geçirilebilmesiyle kazanılacak zaman ve verimlilik, dolayısıyla düşecek maliyetler, yabancı firmaların Akdeniz, Karadeniz ve Ortadoğu pazarına yönelik üretim ve dağıtımlarında İstanbul u bir lojistik üs olarak kullanmayı tercih etmelerini sağlayacaktır. İstanbul da kent içi ulaşım sistemini olumsuz etkileyerek, iki yaka arasındaki köprü geçişlerini sürekli gündemde tutan yük taşımacılığındaki temel sorun, ağırlıklı olarak karayollarına bağımlı sistemlerin kullanılması ve lojistik odaklarının metropoliten alan içinde kontrolsüz dağınık bir şekilde bulunmasıdır. İlkeler, potansiyeller ve sorunların saptanmasının ardından mevcut lojistik alan ve yapıları, mevcut yük limanları ve hinterlandları incelendiğinde bunların son derece 50

6 yetersiz oldukları görülmektedir. Ayrıca, planlama döneminde Haydarpaşa Limanı nın farklı bir kullanıma geçmesinin söz konusu olması, bugün yük hareketlerinin ağırlıklı olarak yürütüldüğü Ambarlı Limanı nın ise mevcut olumsuzlukları ve gelişme kısıtları, İstanbul da, daha büyük kapasiteli ve geniş bir hinterlanda sahip, ilave bir liman yeri tespitinin gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca, bu alanda yer alması düşünülen tüm lojistik hizmetlerin sunumu, denetimi ve gelirlerinin kontrolü açısından öneri limanın İstanbul il sınırları içerisinde kalması önem kazanmaktadır. Dolayısıyla Marmara Ereğlisi nde mevcutta bulunan ve JICA tarafından önerilen limanların İstanbul un idari sınırları içinde olmamasından dolayı, öneri limanın il sınırları içinde Gümüşyaka da yer seçmesi uygun bulunmuştur. Ancak, idari sınırların genişletilmesi durumunda limanın Marmara Ereğlisi nde yer seçmesi önerilmektedir. Bu ihtiyaç doğrultusunda jeolojik etütler ve mevcut planların değerlendirilmesi sonucunda İstanbul merkezi dokusundan desantralize edilecek sanayi alanlarının özellikle Çorlu-Çerkezköy deki kapasitesileri dolduracağı ve sanayi alanlarının kentin batısında yoğunlaşacağı kabulünden hareketle, limanın Gümüşyaka da yer seçmesi öngörülmektedir. Bu limanın raylı sistem ile bütünleştirilmesi, tevsii edilerek etkinleştirilmesi önerilen Çorlu daki Havaalanı ile işlevsel birliktelik sağlanması, lojistik sektörünün tüm fonksiyonlarının örgütlü bir şekilde yer alması ve güçlü bir hinterlanda sahip olması öngörülmektedir. Önerilen liman, sanayinin il sınırları dışına desantralizasyonunu destekleyen bir ulaşım yatırımıdır. Ayrıca, Ambarlı Limanı nın, mevcut durumdaki tüm olumsuzluk ve kısıtlara rağmen, yeni liman kuruluncaya kadarki sürede liman hizmetlerinin karşılanması için hizmet vermeye devam etmesi ve bu hizmetin veriminin arttırılması için sınırlı da olsa geliştirilmesi önerilmektedir. Çekim merkezlerinde kent içinde kalmış olup, sistemsiz bir dağılım gösteren, trafiği olumsuz etkileyen ve konumundan ötürü optimum hızlara ulaşamayan gümrük, depo ve antrepolara bir alternatif oluşturacak Lojistik Bölgeler önerilmektedir. Avrupa yakasında Gümüşyaka da, öneri limanın kuzeyine yerleştirilen lojistik bölgenin yanı sıra, Hadımköy de mevcut sanayi tesislerinin güney ve güney batısında, Anadolu Yakası nda ise Orhanlı da, Tuzla Organize Sanayi Bölgesi yakınında Lojistik Bölgeler ayrılmıştır. Kent çeperinde önerilen bu Lojistik Bölgeler in, raylı sistem, deniz ve karayolu sistemleriyle bütünleşerek şehir trafiğine girmeyi gerektirmeden, köprü geçişlerinde ve merkezde baskı yaratmadan, ürün depolaması ve dağıtımına olanak tanıması amaçlanmaktadır. Genel Değerlendirme İstanbul un işlevsel yapısının tanımlanan amaçlar doğrultusunda dönüştürülmesi için; bugünkü yapısıyla bile il sınırlarını aşan günlük işlevsel bağlantıları bütünsel bir mekanizmayla ele almak, yönetimsel açıdan çıkabilecek sorunlara çözüm getirmek amacıyla idari sınırları yeniden düzenlemek gerekmektedir. Dolayısıyla plan dönemi için, İstanbul un etki alanının değerlendirilerek batıda Çorlu, Çerkezköy ve Marmara Ereğlisi ile doğuda Gebze yi içine alan yeni bir idari alan tanımı yapılması gerekmektedir. Diğer yandan, İstanbul da sürdürülebilirlik ilkesinin hayata geçirilmesi için, mutlak korunması gereken su toplama havza alanlarının bütünsel bir biçimde ele alınarak; bir havza yönetim modeli oluşturulması ve havzaların içinde gerekli boşaltma ve rehabilitasyon etkinliklerinin gerçekleşmesi bir zorunluluktur. Özellikle askeri alanların havza yönetim modeli dahilinde ele alınmaları; boşaltılacak ve rehabilite edilecek alanların takasında kullanılmaları önerilmektedir. 51

7 Kentsel çevre ve yaşam kalitesini belirleyecek unsurlardan biri de İstanbul un üzerindeki deprem tehdidini planlama çerçevesinde yönetme ve denetleme yöntemleridir. 1/ ölçekli Nazım İmar Planı bu yaklaşımdan yola çıkılarak hazırlanmış olup, meskûn alanlar ile gelişme alanları için; bilinen tüm doğal ve sosyal tehlikeler dikkate alınarak, olası riskleri ortadan kaldırma, en aza indirme veya bunların risk oluşmasına engel olacak politikaları içermiştir. II.C.1.b. Mekansal Konumlandırmalar ve Gerekçeler II.C.1.b.i. Çevresel Değerler Koruma-kullanma ilkesi çerçevesinde aktif korumanın sağlanması ve ekolojik dengenin korunması, ekolojik açıdan hassas alanlara yönelecek kentsel gelişme baskılarını azaltacak tedbirlerin alınması planın, temel politikalarıdır. Bu doğrultuda, orman alanlarını gelişme baskısından; içme suyu rezervlerini gelişme ve kirlenme tehlikesinden korumak, tarım alanlarını, maden ve taş ocaklarını sürdürülebilir gelişme bağlamında değerlendirmek büyük önem arz etmektedir. Su Kaynakları ve Havza Alanları Sürdürülebilirlik ilkesi doğrultusunda içme suyu ihtiyacının giderilmesini baki kılmak ve gelecek nesillere taşımak, 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı ile 1/ ölçekli Nazım İmar Planı nın en önemli hedeflerinden biridir. İstanbul İli sınırları içinde yapılan yerbilimi çalışmaları ile su kaynaklarının korunması ve güvenli yerleşim alanlarının seçimi konularındaki çalışmalar değerlendirilmiştir. Yapılan çalışmalara dayanılarak, su havzalarının 1000 metrelik kuşağında kalan alanlar ile havzaları besleyen derelerin koruma kuşaklarını kapsayan alanlarda yapılaşma olmaması doğrultusunda plan kararı verilmiştir. Bunun yanı sıra korunacak tarım alanları, ormanlar ve mevcut köy yerleşik alanları dışında havza çanağına kadar diğer alanlar ise Su Toplama Havza Alanları olarak belirlenmiştir. Öncelikle kamu yararı gözetilmesi gereken bu alanlarda, sportif tesisler, eğitim tesisleri, sosyal tesisler vb. tesislerin yer almasının teşvik edilmesi ve her türlü kirletici unsurun engellenmesi öngörülmektedir. Ayrıca; alt ölçekli planlarda su toplama havzalarına zarar veren plansız ve sağlıksız, yasal olmayan yollarla yapılaşmış alanların yapısal ve sosyal dokuları da dikkate alınarak çözümlerine yönelik kararlar üretilmesi yoluna da gidilmiştir. İstanbul İl sınırları içinde içme suyu amaçlı olarak yararlanılan belli başlı 7 adet içme ve kullanma suyu rezervuarı bulunmaktadır. Bunlar Anadolu Yakası nda Ömerli, Elmalı ve Darlık baraj gölleri ile Avrupa Yakası nda Alibeyköy, Terkos, Sazlıdere ve Büyükçekmece baraj gölleridir. Terkos ve Büyükçekmece oluşum açısından göl olmakla beraber, üzerinde inşa edilen su tutmaya yönelik yapılardan dolayı baraj kategorisinde adlandırılmaktadır. Bunlardan Sazlıdere Barajı, aşırı kirlenme nedeniyle içme suyu olarak kullanılamayan Küçükçekmece Gölü nün su toplama havzası içerisinde yer almaktadır. Adı geçen havzalar, İstanbul a yılda ortalama m 3 su verimiyle kente sunulan suyun % 72,4 ünü sağlamaktadır. İstanbul a sağlanan içme ve kullanma suyunun % 22,7 si Ömerli, %15,6 sı Terkos, % 11,6 sı Büyükçekmece ve % 50 si de diğer havzalardan karşılanmaktadır. İstanbul a içme suları sağlayan bu tesislerin toplama alanları Ömerli (608,7 km 2 ), Elmalı (83,4 km 2 ), Darlık (207,2 km 2 ), Alibeyköy (158,9 km 2 ), Terkos (736,2 km 2 ), Sazlıdere (168,7 km 2 ) ve Büyükçekmece (631,7 km 2 ) dir. İçme Suları Havzaları, il yüzölçümünün (5.400 km 2 ) % 46 sı kadar bir alan kaplamaktadır. 52

8 Son 50 yıllık hızlı ve plansız kentleşmeden su havzaları önemli ölçüde etkilenmiş ve yer yer yoğun konut ve sanayi alanlarıyla işgal edilerek; amacı içme ve kullanma suyu sağlamak olması gereken bu doğal ortamlar, önemli ölçüde tahrip edilmiştir. Toplam alanı km 2 olan tüm havza alanlarında 145 km 2 lik alan kişilik nüfusun barındığı yerleşim alanları olarak şekillenmiştir. Barındırdıkları nüfus büyüklükleri açısından, en başta Ömerli ( kişi, % 5,2), Elmalı ( kişi, % 3,7) ve Alibeyköy ( kişi, %3,4) Havzaları gelmekte, Büyükçekmece ( kişi, % 1,5), Sazlıdere ( kişi, % 1,3) ve Terkos ( kişi, % 0,4) Havzaları onları takip etmektedir. Nüfus büyüklüklerinin havza alanlarına oranlanarak listelenmesi halinde, başta Elmalı, Alibeyköy, Sazlıdere ve Ömerli Havzaları gelmektedir. Geriye kalan Büyükçekmece, Terkos ve Darlık Havzaları; kente daha uzak olmaları nedeniyle, önemli ölçüde korunmuşlardır. Günümüzde İstanbul kentinin genişlemesiyle; başta Büyükçekmece Havzası olmak üzere, Terkos Havza sında da yapılaşma baskısı hissedilmeye başlanmıştır. Darlık Havzası kente uzaklığı nedeni ile en iyi korunmuş içme ve kullanma suyu havzasıdır (4.344 kişi, <% 0,1). İSKİ İçme Suyu Havzaları Koruma ve Kontrol Yönetmeliği çerçevesinde adı geçen 7 havzadaki koruma kuşaklarının havzalar genelindeki alansal büyüklükleri, Mutlak Koruma Alanları (0-300 m) için 141 km 2 ; Kısa Mesafeli Koruma Alanları ( m) için 218 km 2 ; Orta Mesafeli Koruma Alanları (1.000 m m) için 232 km 2 ; Uzun Mesafeli Koruma Alanı (2.000 m- havza sınırı) için ise km 2 dir. İSKİ İçme Suyu Havzaları Koruma ve Kontrol Yönetmeliği nde adı geçen dereler boyunca uygulanan yapı yasaklı koruma bantları (derenin sağında ve solunda 100 er metre) içerisinde kalan alanların toplamı ise 218,58 km 2 olarak tespit edilmiştir. Belirlenen koruma bantlarının kapladıkları alanlar, havzaların büyüklükleri ve formları ile içinde bulunan göllerin yayılımına göre farklılıklar göstermektedir. Kuraklık, savaş, afet, vb ortaya çıkabilecek olağandışı durumlarda kentin yararlanabileceği stratejik içme ve kullanma suyu kaynakları yok gibidir. Yeraltısuyu rezervleri (akiferler) bu açıdan yaşamsal bir öneme sahiptir. Ancak bugüne kadar kentin yayıldığı alanlardaki yeraltısuyu akiferleri, denetim dışı kullanımlarıyla ya kirletilmiş ya da tüketilmiştir. Elde kalan, sınırlı miktardaki akiferlerin kirlenme ve tükenmeye karşı korunması ve yeraltısuları Yasası nın titizlikle uygulanması çok yerinde olacaktır. İstanbul un tarihi ve kültürel kimliğini kazanmasında memba sularının ayrıcalıklı bir yeri ve önemi vardır. Çatalca Yarımadası nda Hamidiye, Kocaeli Yarımadası nda Taşdelen ve Yakacık membaları, ünlerini tarihsel dönemlerden günümüze kadar sürdüre gelen örneklerdir. Doğuda Aydos, Alemdağ, Kayışdağ, batıda Kemerburgaz yöreleri, içerdikleri jeolojik birimlere bağlı olarak debileri çok fazla olmayan, ancak kaliteleri açısından üstün nitelikli membaların yoğunlaştığı yerlerdir. Orman Alanları ve Ekoloji Planda, orman kadastrosu yapılmış alanlar, özel ormanlar, mevcutta yoğun orman bulunan, orman kadastrosu yapılmamış ancak mescere tipi haritasında orman vasfı bulunan alanlar, Orman Alanları olarak belirlenmiştir. Orman kadastrosu netleşmeyen ve bu nedenle plan kapsamında gösterilmeyen alanlar ise, orman kadastrosuna alınması durumunda ilgili yasalar çerçevesinde yeniden değerlendirmeye alınacaktır. 53

9 Orman alanlarının sürdürülebilirlik çerçevesinde korunması amacıyla planda; MİA nın orman alanlarına yönelik gelişme eğilimlerinin engellenmesi, orman köylerinde doğal gelişimin dışında gelişme konut alanı önerilmemesi hedeflenmektedir. Orman sınırlarında tampon görevi görebilecek üniversite alanları, kentsel hizmet alanları, sağlık tesis alanları, teknoloji geliştirme parkları gibi büyük ve kontrol edilebilir fonksiyonların yerleştirilmesi öngörülmüştür. Ayrıca, İstanbul da bulunan tüm devlet ormanlarının Muhafaza Ormanı olması konusunda, gerekli girişimlerde bulunulması uygun görülmektedir sayılı Orman Kanunu nun 2b maddesi ile orman alanı sınırları dışına çıkarılan alanlar, planda 2b Alanları olarak belirtilmiştir. Orman içindeki 2b alanları mevcut konut ve sanayi alanları ekolojik sürdürülebilirliği tehdit etmektedir. Avrupa Yakası nda 2b Alanları nda tarım kullanımının, Anadolu Yakası nda ise yapılaşmanın yoğunlukta olduğu görülmektedir. Planda 2b Alanları nın mevcut yasalar ve yeni yasal düzenlemeler doğrultusunda, olabilirlikleri çerçevesinde orman alanlarına geri kazandırılması amaçlanmıştır. Ölçek nedeniyle orman sınırları içinde veya dışında gösterimi yapılmayan 2b alanları, ilgili yasalar ve plan kararları çerçevesinde değerlendirilecektir. Mülkiyet açısından çelişki olması durumunda ise, alt ölçekli planlarda, yasallaşan statüler değerlendirmeye alınacaktır. Ormanların geliştirilmesi ve sınırlarının korunması Anayasa nın 169.maddesi ile güvence altına alınmış olup, 6831 sayılı Orman Kanunu ile de gerekli düzenlemeler yapılmıştır. İstanbul İli ndeki potansiyel ağaçlandırma alanları, özellikle su havzasında olanlar, geniş yapraklı ve yörenin doğal türleri ile ağaçlandırılmalıdır ve tüm su havzalarındaki ormanlar, Belgrad, Aziz Paşa ve Fatih, Elmalı Bendi ve Terkos Gölü civarı gibi Muhafaza Ormanı statüsünde olmalıdır. Ayrıca, orman örtüsü tahrip edilerek işletilen yeraltı kaynak alanları süratle ağaçlandırılmalı ve eski ekosistemine kavuşturularak, orman içi taş ve maden ocak alanlarında kullanılan yıkama suları kontrol altına alınmalıdır. 21.yüzyılın su kıtlığının yaşanacağı kurak bir dönem olacağı düşünülerek, su havzaları için duyarlı davranmak hayati bir önem taşımaktadır. Nüfusu hızla artmakta olan İstanbul kentinde yaşayanlar için rekreasyonel amaçlı kent dışı yeşil alanlara ihtiyaç olması nedeniyle, ekolojik denge zincirinin bir bütün olarak muhafazası için orman halkasının kopmaması ve her türlü ekosistemin korunması için ekonomi-ekoloji dengesinde özenli davranılması gerekmektedir. Toprak ve Tarım Alanları Sürdürülebilir gelişme bağlamında tarım alanları kamu yararının söz konusu olduğu durumlar dışında, kentsel kullanımlara açılmayacaktır. Kent üzerindeki nüfus baskısı nedeniyle, batı koridorlarında mevcut onaylı nazım planlarla gelişime açılmış tarım toprakları dışındaki 1. ve 2. sınıf mutlak tarım arazileri, 1., 2., 3. ve 4. sınıf sulu tarım arazileri, 1., 2., 3., 4., 5. ve 6. sınıf bahçe alanları, bütün sınıflardaki mera alanları planda Mutlak Korunacak Tarım Alanları olarak belirtilmiştir. Kentsel gelişme önerilmemiş ve mutlak korunacak tarım alanları dışında kalan sınıf arası tarım topraklarının bulunduğu alanlar planda Tarım Alanları olarak belirlenmiştir. Tarımsal niteliği korunacak alanlarda, mümkün olduğunca organik ve özel ürünlerin yetiştirildiği tarımsal aktiviteler teşvik edilmelidir. Ayrıca, tarım alanlarının verimliliğinin artması ve turistik potansiyelinden faydalanılabilmesi amacıyla gerekli tarımsal örgütlenme ve uygulamalara geçilmelidir. 54

10 İstanbul il bazında tarım toprakları ile çayır ve mera alanları önemli ölçüde azalarak limit değerlere düşmüştür. Yapılan envanter çalışmaları sonucunda mutlak korunması gereken alanların % 83 ünün Silivri ve Çatalca ilçe sınırları içerisinde yer aldığı görülmektedir. Mera alanlarının tüm bölge bazında en az düzeye indiği il İstanbul dur. Bu nedenle mera alanlarının kadastral çalışmalarının tamamlanarak kayıt altına alınması ve ekilebilir tarım alanları içinde yem bitkileri kültürünün geliştirilerek polikültür tarım planlaması zorunludur. Ekosistemlerin sürekliliği, biyoçeşitliliği, sulama imkanları ile yıllık yağış-güneşlenme özellikleri ve çevre kirletici parametrelerden konumsal uzaklığı göz önünde tutulduğunda; Anadolu Yakası nda İsaköy, Göçe Köyü, Gökmaşlı Köyü, Çelebi Köyü, Göksu Köyü, Geredeli Köyü, Korucu Köyü, Karamandere Köyü, Yeşilvadi Köyü, Kervansaray Köyü, Göçbeyli Köyü, Göllü Köyü ve Alibahadır Köyü, Avrupa Yakası nda ise; Aydınlar Köyü, Yaylacık Köyü, Karamandere Köyü, Çayırdere Köyü, Gümüşpınar Köyü, Kalfaköy, Kızılcaali Köyü, Hacımaşlı Köyü, İnceğiz Köyü, Gökçeali Köyü, İhsaniye Köyü, Kabakça Köyleri, ya da bu köylerin ortak birlikleri, ekolojik üretim alanları açısından planlamaları gereken yerlerdir. Büyükçekmece Gölü ve çevresi bilinçsiz kentleşme ve sanayileşmenin yanı sıra, yakın çevresinde yasak olmasına karşın yapılan konvansiyonel ve geleneksel tarım sonucunda hızla kirlenmektedir. Büyükçekmece bölgesi ekolojik sürdürülebilirlik açısından son derece tehlikeli olan monokültür tarım ile karekterize edilebilir. Konvansiyonel tarımda kullanılan kimyasal gübreler yağmur ve sulama suları ile hızla çözünmekte, yüzeysel akış veya taban suyuna ulaşarak göle karışmaktadır. Göl suyundaki nitrat, azot ve fosfor miktarı sürekli yükselmektedir. Bu durum; gölün uzun vadede tümden yok olmasına ve bunun sonucunda hem bir çevre felaketine, hem de İstanbul genelinde büyük bir su sıkıntısı yaşanmasına yol açacaktır. Dolayısıyla, başta Büyükçekmece olmak üzere tarımsal ve ekolojik kaynakların optimize edilerek kırda yaşayanın kullanma-koruma dengesine, kentlinin de sağlık, gıda güvenliği ve sürdürülebilir kentsel yaşam desteğine kavuşturulması gerekmektedir. İstanbul İl sınırları içinde sulanan alan miktarı çok düşüktür. Sulanan alanların önemli bir kısmı; Kemerburgaz ve çevresinde olduğu gibi, kentsel ve turistik cazibe merkezleri olmalarından ötürü kaybedilmiştir. Bu nedenle, sulama alanlarının arttırılması gerekmektedir. İl genelinde hektar olan sulu tarım alanları çoğunlukla Avrupa Yakası nda bulunmakta olup, hektarlık sulu tarım alanının 524 hektarı Çatalca ve hektarı Silivri İlçesi nde, hektarı ise Anadolu Yakası nda bulunan Ümraniye, Beykoz ve Şile İlçeleri nde yer almaktadır. Bu bölgelerdeki sulanan alan miktarları, yerüstü ve yeraltı su imkanları ile arttırılmalıdır. Tarımsal Planlama Alanları ekolojik üretime uygun olmayan geniş arazilerdir. Bu alanlarda uygulanan yoğun gübre, tarım ilaçları ve uygun olmayan tarımsal ekim nöbeti sistemleriyle ortaya çıkan erozyon ve benzeri diğer bozucu etmenler, önemli kayıplara neden olmakta ve su havzalarındaki kirlenme sürecini arttırmaktadır. Söz konusu konvansiyonel alanlarda tarımsal rantabilite de bu etmenler nedenyle düşüktür. 55

11 Tarımsal Planlama Alanları Silivri ile Çatalca arasındaki dalgalı araziler ile Büyükçekmece nin kuzeyindeki tarım topraklarını içermektedir. Yapılacak üretim planlamasında toprağın verimlilik ve pedogenetik özelliklerine bağlı olarak; üretim deseni, gübreleme teknolojileri ve buna yönelik olan optimizasyon, ilaçlamanın gerekli olup olmadığı ve biyolojik çeşitlilik gibi temel kavramlar programlanmalıdır. İstanbul ve çevresindeki sera üretimi son yıllarda kısmen artmış olmasına rağmen halen beklenilen düzeyde değildir. Sera Alanları daha çok Avrupa Yakası nda Silivri ve Çatalca da, Anadolu Yakasında ise Pendik ve Ümraniye de yer almaktadır. Süs bitkileri üretimi belirli bölgelerde yapılmakta olup, üretim genellikle kesme çiçek, salon ve bahçe süs bitkileri şeklindedir. En fazla üretim Beykoz, Sarıyer ve Silivri İlçeleri nde yapılmaktadır. Sera üretiminin belirlenmesindeki en önemli unsur ısıtma enerjisi maliyetidir. Yapılan çalışmalarda yönelim ve hakim kuzey-doğu rüzgarlarına kapalı olan mikroklima alanları belirlenmiştir. Özellikle Şile, Ağva, Değirmenköy ve civarında bu kapsamda değerlendirilecek önemli alanlar bulunmaktadır. Ayrıca, kent tarımı olgusu içinde sera alanlarının yer alması gerekmektedir. İstanbul ve çevresinde kent tarımı kapsamındaki sera faaliyetlerinin atık enerji, mikroklima özelliği ve kentsel rekreasyon açısından değerlendirilmeleri önem taşımaktadır. Özellikle Silivri nin kuzeyindeki alanlar, Büyükçekmece ve diğer su havzaları, Çatalca ve çevresi, Şile ve Beykoz ile ormana komşu köyler floraya yönelik ekolojik tarıma oldukça uygun alanlardır. Bahsedilen alanlarda başlatılacak olan eko-tarım faaliyetleri bölgelere beraberinde eko-turizmi de getirecek ve agro-eko-turizmi tetikleyecektir. Ortaya konulan üretim modeli sürdürülebilir olduğundan, uzun vadeleri kapsamaktadır. Öte yandan Terkos un kuzeyinde göl çevresinde yasa dışı çeltik tarımı yapılmaktadır. Kabaca hektar alan gölden su çekerek havzaları dolduran üreticiler, yoğun biçimde tarım ilacı ve sentetik gübre kullanmaktadır. Tavaların boşaltılması ile kirlenen su ise göle ulaşmakta ve gölde yosunlaşmaya neden olmaktadır. Bu alanların ekolojik üretime ve eko-turizme yönlendirilmelerinin dışında, kısa vadede alınabilecek bir önlem yoktur. Yeraltı Kaynakları, Maden ve Taş Ocakları Gerek İstanbul kenti, gerek Marmara Bölgesi ve gerekse ülke için hayati önem arz eden taş ocakları ve maden kaynağı rezervleri, sürdürülebilir kalkınma ilkesi doğrultusunda değerlendirilmiştir. Maden ve taşocakları faaliyetlerinin neden olduğu çevre sorunlarının çözümüne yönelik çalışmaların yapılması ve işletme alanlarının yeniden doğaya kazandırılmasına yönelik önlemlerin ilgili idareler ve işletmeler tarafından alınması esastır. Bu doğrultuda, üretimi tamamlanmış olan Karadeniz maden ocaklarında ve Cebeci taş ocaklarında öncelikle, metropoliten düzeyde de hizmet verebilecek mevsimlik, günübirlik, hafta sonu, spor, dinlence ve eğlence alanlarının yer alması önerilmektedir. Ayrıca bu bölgelerde uygun alanlarda Teknoloji Geliştirme Parkları da yer alabilecektir. Stratejik önem arz eden yeraltı kaynaklarının (Şile bölgesi seramik killeri, bentonit, döküm ve cam kumu yatakları; Silivri bölgesi kum-çakıl yatakları; Cendere Vadisi, İkitelli, Cebeci ve Çatalca kırmataş ve Kilyos-Karaburun arasındaki kömür alanlarının) mutlak koruma altına alınması gerekmektedir. Kent genelinde mutlak korunması gereken alanlar Anadolu Yakası nda 236 km 2, Avrupa Yakası nda ise yaklaşık 650 km 2 dir. 56

12 Kentin kırmataş ihtiyacının önemli bir kısmı il sınırları içerisinde bulunan Cebeci, Cendere ve Çatalca taş ocaklarından karşılanmaktadır. Kent merkezine yakınlık ve kalite açısından Batı Yakası için bu kaynakların alternatifi saptanamamıştır. Dolayısıyla nitelikli beton agregası ihtiyacının karşılanması söz konusu alanların korunması ve geliştirilmesine bağlıdır. Ömerli Havzası kuzey sınırı ile Şile arasında kalan yaklaşık 70 km 2 lik bir alanda seramik endüstrisinde kullanılan kil yatakları bulunmaktadır. Bu bölgede halen üretim yapılan ocaklardan elde edilen seramik kili ülke genelindeki üretimin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Türkiye deki bilinen seramik kili rezervinin % 90 ı anılan bölgede bulunmaktadır. Bölgeden elde edilen seramik kili uluslar arası alanda önemli bir pazar payına sahip yerli firmalar tarafından kullanılmaktadır. Bu kuruluşların rekabet gücünü korumak ve geliştirmek bakımından, bölgedeki kil yataklarının mutlak korunması gerekmektedir. Ayrıca yukarıda belirtilen alanda seramik kili ile birlikte bulunan silis kumu ülkenin döküm sanayinde sürekli kullanılmaktadır. Bu bölgede yılda yılda ton döküm kumu üretilmektedir. Son yıllarda az oranda olsa bile bir miktar döküm kumu yurt dışına ihraç edilmektedir. Stratejik öneme sahip endüstri hammaddesi durumundaki seramik kili ve döküm kumu rezervlerinin aynı bölgede bulunması, katma değer yaratılması açısından önemlidir. Cam sanayinde kullanılan kuvars kumu ile yapı üretiminde kullanılan inşaat kumu, kentin Batı Yakası nda, Silivri ilçesinin Kuzey batısı ile Istranca masifi arasındaki geniş bir alanda yayılım göstermektedir. Bölgede üretim yapılan çok sayıda ocak mevcut olup, cam üretiminde öncü kuruluşlardan Şişecam firması hammadde ihtiyacının önemli bir kısmını (yaklaşık ton/yıl) buradan karşılamaktadır. Bentonit ve kuvarsit gibi bazı endüstriyel hammaddelerin de aynı bölge içerisinde kaldığı saptanmıştır. Ayrıca günümüz işletme koşulları açısından ekonomik bulunmayan, ancak önemli sayılabilecek büyüklükteki linyit rezervleri de anılan alanla çakışmaktadır. Bu nedenle, yeraltı kaynağı çeşitliliği ve rezervleri açısından burası korunması gerekli alan olarak tanımlanmıştır. Cebeci, İkitelli ve Çatalca dolayındaki ocaklarda işletme faaliyetleri sonucu oluşan ve çevreyi olumsuz yönde etkileyen işletme düzenleri kontrol altına alınmalıdır. Yeraltı kaynağı rezerv alanlarının % 91,7 si orman alanları ile çakışmaktadır. Stratejik önem vurgusu ile koruma altına alınan yeraltı kaynağı rezerv alanları teknolojik gelişmeye koşut olarak dönem dönem gözden geçirilmeli ve önemlerinin azalması ya da kullanma kolaylığı olan alternatif yeni malzemelerin ortaya çıkması durumunda, bunlar koruma kapsamı dışına alınmalıdır. Ocaklardaki işletme faaliyetleri, rezervden arındırılacak bölgelerin oluşumuna olanak sağlayacak şekilde yönlendirilmeli ve terk edilen yerler kentin döküm ihtiyacını karşılamak amacıyla tahsis edilerek, çevreye kazandırılmalıdır. Sit Alanları İstanbul yüzölçümünün % 10,3 ü sit alanı (56,000 hektar) olup, bunların alan büyüklüğü bakımından % 70 i, sayı değeri bakımından % 64 ü doğal sit alanıdır. % 7 si sit alanı olan Avrupa Yakası nda doğal sit alnlarının payı % 48 dir. %21 i sit alanı olan Anadolu Yakası nda ise doğal sit alanlarının payı %85 dir. İstanbul da koruma amaçlı imar planına sahip olması gereken 143 adet sit alanından sadece 30 unun koruma planı onaylanmış, 33 ünün ise sit alanı olarak ilan edilmesine karşın henüz geçici yapılanma koşulları bile belirlenmemiştir. Korunması gereken sit alanlarının 57

13 karşı karşıya olduğu en önemli risk, Türkiye de son 50 yıldır İstanbul odaklı hızlı kentleşme sürecinin yaşanması sonucu oluşan sit alanlarının içinde ve çevresindeki plan kararlarına aykırı gelişen kaçak yapılaşma eğilimleridir. İstanbul da özellikle doğal, arkeolojik, tarihi, kentsel ve karma sit alanlarının sürdürülebilirlik çerçevesinde korunması amaçlanmaktadır. Sit alanları içinde ve çevresinde bulunan koruma amaçlı imar planı olmadan gelişmiş alanlarda, yasal imar haklarına sahip olunması koruma sürecini olumsuz etkilemektedir. Yapılaşma koşulları belirsiz bırakılmasından dolayı, kaçak yapılaşmaya maruz kalabilecek alanlarda öncelikli olarak koruma amaçlı imar planlarının hızla tamamlanması gerekmektedir.bu nedenle, alt ölçeklerdeki koruma planlarını yönlendirmek amacıyla, planda sit alanları ve çevrelerine ilişkin bütüncül kararlar geliştirilmektedir. Özellikle İstanbul daki ormanların büyük bir bölümünü kapsayan Sarıyer ve Beykoz ilçelerindeki doğal sit alanları yapılaşma tehdidi altındadır. MİA nın kuzeye doğru yayılma eğilimi, kentin kuzeyinde bulunan orman alanlarını ve boğaz kıyılarını tehdit etmektedir. Planda kentin gelişim stratejileri tanımlanırken ekolojik sürdürülebilirlik çerçevesinde MİA nın kentin kuzeyi yerine, ormanlardan, boğaz kıyılarından ve kentin tarihi merkezinden uzaklaştırılarak, batıya doğru kaydırılması hedeflenmektedir. Ayrıca, sit alanları içinde yer alan korunması gerekli maden ocakları, ilgili yasa ve kurul kararları doğrultusunda, alt ölçeklerde değerlendirilecektir. II.C.1.b.ii. İstihdam Alanları MİA, Çekim Merkezleri, alt kademe merkezler, sanayi alanları ve diğer iş alanları, metropoliten alanda kentsel gelişme sürecine etkileri bakımından çok önemli kent parçalarıdır. Sektörel yapının dönüşümünde ve sürdürülebilir kentsel gelişmeye yönelik ilkelerin uygulanmasında en çarpıcı gözlem alanı, istihdamın, yolcu ve yük hareketlerinin yoğunlaştığı alanlardır. Dolayısıyla, çağdaş bir İstanbul için gerekli yapısal dönüşüm sürecinin gerçekleşmesinde bu alanlar için geliştirilecek kararlar stratejik önem taşımaktadır. Yapısal dönüşüm ve sürdürülebilirlik kapsamında değerlendirildiğinde istihdam alanlarına yönelik kararlarda iki temel ilke söz konusudur. Bunlar; Mevcut iş alanlarının sektörel yapısının dönüşümü kapsamında sanayinin desantralizasyonu ve buna bağlı olarak istihdam alanlarının niteliklerinin ve niceliklerinin hizmet sektörü, bilgi ve kültür endüstrilerinin ihtiyaçlarına göre belirlenmesi, İstihdam alanlarının, doğal ve kültürel değerlere tehdit oluşturmayacak biçimde planlanmalarıdır. İstanbul un özellikle organize sanayi bölgesi olarak kurulmamış sanayi alanları, istihdam oluşturma ve ekonomiyi canlandırma gibi olumlu etkilerinin yanında, kirleticilik özellikleri, getirdikleri trafik yükü, fiziksel ve doğal çevreye olumsuz etkileri bakımından sorunlu bölgeler olmuştur. Bunun yanı sıra uzmanlaşamayan ve niteliğini geliştirmeyen küçük ölçekli üretim birimleri, teknolojik altyapının yenilenememesinden ötürü, küresel rekabet ortamına karşı zayıf bir yapıda kalmış olup, sosyal ekonomik, çevresel ve mekansal anlamda risk oluşturmaya başlamıştır. Dolayısıyla, geçmiş planlama dönemlerinde de olduğu gibi, kentte yer alan sanayinin kent dışına, özellikle bölgeye desantralizasyonu yönünde kararlar geliştirilmiştir. 58

14 Şekil II.C ve 2023 yılı İstihdam Dağılımı 1980 lerde başlayan sanayi desantralizasyonun sonucu olarak İstanbul sanayisi, batıda önce Çorlu, Çerkezköy de, 1990 lı yıllarda ise Büyükkarıştıran, Marmaracık, Muratlı aksında, doğuda ise Gebze ve İzmit te yer seçmektedir. Bu plan döneminde desantralizasyon sürecinin devam edeceği varsayılmakta, hatta bu olgunun Marmara Bölgesi sınırlarının ötesinde değerlendirilmesi gerektiği savunulmaktadır. İstanbul sanayinin Marmara Bölgesi sınırları içine desantralize edilmesi, kısa vadeli, dolayısıyla ulaşılması en kolay hedeftir. Bu planlama dönemi içinde öne çıkan hedef İstanbul sanayinin Trakya ve Kocaeli İl sınırlarını da aşarak, Marmara Bölgesi sınırları dışına desantralize edilmesidir. Dolayısıyla Metropoliten Alan içinde yer alacak yeni ekonomiler için sanayiden boşalan alanlar önemli bir potansiyel teşkil etmekte ve İstanbul un mevcut yapısının dönüşümünde ve gelişimin şekillenmesinde yine bu ekonomiler belirleyici rol oynamaktadır. İstanbul da istihdamın mekansal dağılımda yer alan özelliklerini ortaya koymak üzere doğu-batı aksında birbirleriyle benzer özellik gösteren 10 farklı bölge oluşturulmuştur. Bunlar; Numaralı Bölge: Silivri İlçesi, Numaralı Bölge: Silivri İlçesi (merkez), Numaralı Bölge: Büyükçekmece, Çatalca ve Silivri İlçeleri Numaralı Bölge: Küçükçekmece, Avcılar, Büyükçekmece ve Çatalca İlçeleri, Numaralı Bölge: Bakırköy, Bahçelievler, Güngören, Bağcılar, Esenler, Küçükçekmece, Avcılar ve Gaziosmanpaşa İlçeleri, 59

15 6. Numaralı Bölge: Eminönü, Fatih, Beşiktaş, Şişli ve Kağıthane İlçeleri, 7. Numaralı Bölge: Sarıyer, Eyüp, Gaziosmanpaşa ve Beşiktaş İlçeleri, 8. Numaralı Bölge: Kadıköy, Üsküdar ve Beykoz İlçeleri, 9. Numaralı Bölge: Kartal, Maltepe,Sultanbeyli ve Ümraniye İlçeleri, 10. Numaralı Bölge: Pendik ve Tuzla İlçesi dir. DİE 2000 yılı nüfus sayım verileri ve DİE 2002 işyeri sayım verileri, 2000 yılına ait trafik zon verileri ve 2023 Çevre Düzeni Planı üzerinden hesaplanan alan verileri kullanılarak yapılan analize göre; İstanbul Metropoliten Alanı nda MİA yı içine alan bölge olan Eminönü, Fatih, Şişli, Beşiktaş, Kağıthane ilçelerinin 2000 yılı çalışan sayısının kişi ve istihdamın %33 olduğu; aynı alan çalışan ve % 47 dağılımla plan döneminde yine İstanbul bütününde en fazla çalışanın görüldüğü alan olmaktadır nüfüsuyla kentin en yoğun nüfusuna sahip olan Bakırköy, Bahçelievler, Güngören, Bağcılar, Esenler, Küçükçekmece, Avcılar ve Gaziosmanpaşa ilçelerini içine alan 5.Bölge 2023 yılında, çalışan sayısıyla % 33 lük çalışan oranına sahiptir. Tablo II.C.1. İyimser Senaryoya Göre 2023 Yılı İstihdamı İSTİHDAM BÖLGELERİ (kapsanan ilçeler) İSTİHDAM İSTİHDAM TOPLAM NÜFUS KİŞİ YÜZDE KİŞİ YÜZDE KİŞİ 1. Bölge: Silivri % % Bölge: Silivri % % Bölge: Çatalca, Büyükçekmece, Silivri 4. Bölge: Çatalca, Küçükçekmece, Avcılar, Büyükçekmece 5. Bölge: Bakırköy, Bahçelievler, Güngören, Bağcılar, Esenler, Küçükçekmece, Avcılar, Gaziosmanpaşa % % % % % % Bölge: Eminönü, Fatih, Beşiktaş, Şişli, Kağıthane % % Bölge: Sarıyer, Eyüp, Gaziosmanpaşa, Beşiktaş % % Bölge: Kadıköy, Üsküdar, Beykoz % % Bölge: Kartal, Maltepe, Sultanbeyli, Ümraniye % % Bölge: Pendik, Tuzla % % TOPLAM % % Çekim merkezlerinin planlandığı Tuzla ve Silivri Bölgeleri incelendiğinde; 1.Bölgenin sınırı içinde yer alan Silivri nin 2000 yılında çalışanla ve % 67 lik dağılımda olduğu, 2023 plan döneminde ise, çalışanla, % 66 istihdam dağılımı göstermektedir. 2.Bölgenin içinde yer alan Silivri nin çalışanla, % 43 lük 60

16 dağılım gösterdiği, 2023 yılında ise çalışanla % 70 lik bir çalışan nüfusuna ulaştığı görülmüştür yılında % 29 oranla çalışanın yer aldığı Pendik ve Tuzla ilçelerinin 2023 yılında çalışanla, % 49 dağılım göstermektedir. Doğu Yakası nda Kadıköy, Üsküdar ve Beykoz İlçeleri ni içeren 8.bölgede 2000 yılında çalışanla, % 40, 2023 plan döneminde çalışanla % 32 lik dağılım göstermektedir. Kartal, Maltepe,Sultanbeyli ve Ümraniye İlçelerini içeren 9.Bölgede 2000 yılı çalışanla % 14, çalışan % 36 dağılım göstermektedir yılları arasını kapsayan kestirim dönemine ilişkin tahminlerde % 4, % 5 ve % 6 büyüme oranları alternatif alınmış olup; bunlar sırasıyla kötümser, normal ve iyimser gelişmeler olmak üzere hesaplanmıştır. Tahmin aşamasında kullanılan veri tabanı DİE tarafından üretilen Hizmetler Sektörleri ile ilgili işyerini temel alan istatistiklerdir. Kestirim dönemi için ise yine DİE tarafından hanehalkları temel alınarak üretilen Hanehalkları İşgücü Anketleri kullanılmıştır. Kötümser senaryoya göre hizmetler sektöründe toplam artış oranı % 40,5 olurken toplam istihdam kişiye, iyimser senaryoya göre ise % 52,1 lik artışla kişiye yükselebilir. Merkezi İş Alanı ve Alt Kademe Merkezler İstanbul un küresel ve üst bölgesel merkez kimliği kazanması hedefi doğrultusunda, MİA nın ve kentsel merkezlerin gelişme alan ve yönlerini belirlemek planlama döneminin öncelikleri arasındadır. Ülke ve ülkelerarası iş bağlantılarında rol oynayan finans, sigorta, gayrimenkul yatırımı ve danışmanlığı, muhasebe, hukuk danışmanlığı, reklamcılık, mühendislik, mimarlık gibi hizmetlerde İstanbul un bir bölgesel merkez işlevine kavuşması hedeflenmektedir. İstanbul da MİA ve merkezlerin mekansal organizasyonu bir kentsel sistem oluşturmak üzere, işlevlerine, büyüklüklerine ve etki alanlarına bağlı bir kademelenme çerçevesinde yapılması ve merkezler kamu ulaşım sistemi ile birbirlerine güçlü akslarla bağlanarak bütünleştirilmesi, tamamlayıcılık ilkesi içinde etkin olarak birlikte çalışmalarının sağlanması hedeflenmektedir. İstanbul da merkezler dört kademede gruplanmaktadır; 1. Üst Düzey Merkezler İstanbul un küresel metropoller ağlarına eklemlenme mekanları olup, AB ve küresel ölçekte finans, karar birimleri ve üst düzey hizmet faaliyetlerini içermektedir. Yeni merkezleşme eğilimleri de göz önünde bulundurularak farklı üst düzey merkezler önerilmiştir. Merkezi İş Alanı: a. AB nin önemli metropollerinde yapılan karşılaştırılmalı araştırmalara dayanmakta ve Tarihi Merkezi Alanın metropolün ekonomik çekiciliğinde oynadığı lokomotif rolün önemi göz önüne alınarak; konut işlevini tehdit etmemek, işlevsel çeşitlilik ilkesine uymak, mevcut dokuyla uyumlu olmak şartı ile bu alanda üst düzey faaliyetlerin de yer alması desteklenebilir. b. Plansız/planlı bir prestij merkezi olarak gelişen Büyükdere-Maslak MİA içinde kabul edilmekle birlikte çok farklı nitelikleri dikkate alınmaktadır. Üst düzey işlevlerin yoğunlaştığı bu bölge spontane gelişmelere terk edilmesi yerine yönlendirilmesi ve gelişiminin kontrol edilebilmesi amacıyla rehabilitasyon gerekli merkez olarak tanımlanmıştır. Doğu ve Batıda MİA nın desantralizasyonu olarak üst düzey merkezler: 61

17 c. Doğuda Kartal; Sabiha Gökçen Havalimanı na yakınlığı, Avrupa yakası ile deniz yoluyla bağlantı kurma olanağı, Gebze sanayi bölgesine yakınlığı nedeniyle geliştirilebilecek üst düzey merkez olma potansiyeline sahiptir. d. Batıda Yenibosna aksı medya kuruluşlarının burada yerleşmesiyle belli bir gelişim ivmesi kazanmıştır. Atatürk Havalimanı na yakınlık avantajı üst düzey merkez nitelikli gelişimi desteklemektedir. 2. Alt hizmet odakları Metropolün merkezi alanı üzerinde baskıyı azaltmak amacıyla önerilmiş olup, izlenen yaklaşım mevcut alt kademe ticaret hizmet alanlarının gelişmesinin desteklenmesi ve yeni alt kademe merkezlerin yaratılmasıdır. Öneri merkezlerin dinamik, çekici ve yaşanabilir merkezler olması, farklılıklarını koruması ve bu farklılıkların tamamlayıcılık ilkesi içinde bütünleştirilmesi ve zenginleştirilmesi sağlanacaktır. İş Merkezleri:Bunlar mevcut merkezler Altunizade ve Kozyatağı dışında, Batı yakasında ofis ve ticaret odakları ile ekonomideki gelişmelerle artması beklenen faaliyetler için belirlenen alternatif ofis alanlarıdır: Beylikdüzü, Ispartakule İkitelli merkezlerinin kısmen bu nitelikte gelişmesi önerilmektedir. Ekonomik gelişme Odakları olarak sanayi alanlarının dönüşümü ile İhtisaslaşmış ya da karışık kullanımlı iş merkezleri olarak Kağıthane, Bayrampaşa, Güngören ve Zeytinburnu tanımlanmıştır. 3. Yerel merkezler: Çevrelerindeki oturan nüfusa hizmet veren ticaret ve hizmet merkezleri olup, bu grupta iki kademe merkez bulunmaktadır. Bölge Merkezleri: Etki alanları bulundukları Avrupa ve Asya yakası olan merkezlerdir. Bakırköy ve Kadıköy bu nitelikte bölge merkezleridir İlçelerin merkezleri: Alt kademe merkezlerle; kolay ulaşım ve erişilebilirliğin sağlayarak, yaşam kalitesinin yükseltmesine katkıda bulunulması hedeflenmiştir. Bunların farklılıklarını korumaları, tamamlayıcılık ilkesi içinde bütünleşmeleri ve zenginleştirilmeleri desteklenecektir. İlçe merkezleri dışında ayrıca semt merkezleri bulunmaktadır. Bu kademede merkezlerin gelişmemiş olduğu alanlarda yeni merkez önerisi yapılmıştır. Beylikdüzü, İspartakule ve İkitelli ofis faaliyetleri dışında, yerel merkezler olarak mevcut ve gelişecek konut alanlarına hizmet verecek ticaret ve hizmet alanları olarak belirlenmiştir. 4. Yeni çekim merkezleri: Bunlar yeni gelişme alanlarında, çok merkezli metropoliten gelişmeyi destekleyen iş ve tüketim hizmetlerini içeren merkezler olarak ön görülmüştür. a. Doğuda yakasında Sabiha Gökçen Havalimanı nın doğusunda planlanan çekim merkezi; Kartal üst düzey merkezi ile eklemlenmesi, Gebze deki sanayi alanlarına hizmet vermesi ve çevresinde bilgi ve teknoloji odaklı gelişimlerle desteklenmesi düşünülerek önerilmiştir. b. Batı yakasında Silivri çekim merkezi; Silivri de planlanan yeni gelişmelerin iş ve tüketim hizmetleri merkezi olup, aynı zamanda Çorlu-Çerkezköy sanayi alanları için de çekici bir hizmet merkezi olarak önerilmiştir. Sürdürülebilir gelişme için İstanbul da orman alanları içinde ve komşuluğunda olan ya da içme suyu havzaları için tehdit oluşturabilecek konumda bulunan merkezlerde hizmetler sektörünün gelişimi sınırlandırılmaktadır. 62

18 Şekil II.C.2. Mevcut ve Öneri Merkezler Şekil II.C.2 de öneri hizmet merkezlerinin İstanbul da mekansal dağılımı görülmektedir. Plansız olarak gelişmiş olan Maslak bölgesi rehabilite edilmesi gereken merkez lejantı ile gösterilmiştir. Bu bağlamda, Maslak Merkezi nin kuzey yönünde gelişiminin önlenmesi, Büyükdere-Maslak aksı rehabilite edilerek kontrollü dönüşüm ve gelişimi sağlanacaktır. İkinci Boğaz Köprüsü nün Anadolu Yakası ndaki ayağında Kavacık merkezinde orman alanı komşuluğu nedeniyle, bugünkü ofis alanları gelişimi durdurulacaktır. Ümraniye merkezi bugünkü haliyle korunacak doğal kaynaklar sınırı ile komşudur. Sultanbeyli ve Samandıra yerleşimleri orman sınırı içindedir ve bu alanlarda hizmetler ve ticaretin gelişimi mevcut tehdidi arttıracağından sınırlandırılacaktır. İstanbul Metropoliten Alanı nda çok merkezli ve doğrusal bir makroform önerisi kapsamında, kademeli bir alt merkez sistemine gidilmesinin, merkez üzerindeki mevcut baskıyı azaltacağı öngörülmektedir. Merkez üzerindeki bu rahatlama ve sanayi desantralizasyonunun gerçekleşmesiyle boşalacak alanların sunduğu olanaklar, yapısal dönüşüm için uygun ortamın oluşmasına zemin hazırlamaktadır. Tarihi Yarımada dan, Büyükdere aksı boyunca Maslak a kadar uzanan MİA nın tek merkezli çekim alanı olarak gelişmesi; kentin en başta çarpık kentleşme ve trafik olmak üzere birçok sorununun başlıca sebeplerinden biridir. Ayrıca kuzeye yayılma eğilimini sürdüren MİA aksı, kentin kuzeyinde bulanan orman alanlarını ve İstanbul Boğazı nı da tehdit etmektedir. Bu nedenle, İstanbul un gelişim stratejileri tanımlanırken, ekolojik sürdürülebilirlik çerçevesinde MİA nın kuzeye gelişiminin engellenerek, bu yöndeki mevcut gelişmesinin rehabilite edilmesi ve MİA gelişiminin, bu gelişime bağlı yol ağı ile birlikte kontrollü bir şekilde yönlendirilmesi amaçlanmaktadır. Avrupa Yakası nda, MİA nın mevcut ve gelişim aksı, desantralize edilecek olan sanayi alanları ve çevrelerindeki yoğun ve niteliksiz konut dokusunun bulunduğu alanlar, 1/ Ölçekte Bütünsel Olarak Ele Alınması Gereken Alan olarak tanımlanmıştır. Bu bölgede planlama süreci içerisinde merkezin rahatlatılması ve merkezi kullanımların yer seçim süreçlerinin yeniden tanımlanması hedefine yönelik bir yapısal ve işlevsel dönüşüm öngörülmektedir. Yapısal dönüşümü destekleyen ve hızlandıran sektörlerin mekansal ihtiyaçlarının ve önceliklerinin, temel kullanımların ve yer seçim süreçlerinin tanımlanmasında ele alınması, MİA nın dönüşümünde itici bir rol oynaması amaçlanmaktadır. 63

19 Yapılan araştırmalar ve belediyelerle yürütülen görüşmeler doğrultusunda, Kağıthane, Topkapı, Bayrampaşa, Gaziosmanpaşa sanayi alanlarının bir kısmının boşaldığı ve ticaret-hizmetler fonksiyonuna dönüşme eğiliminde olduğu tespit edilmiştir. Bu doğrultuda, Kağıthane nin alt merkez olarak; Topkapı, Gaziosmanpaşa, Bayrampaşa sanayi alanlarının ve Zeytinburnu Ambarlar ın zaman içerisinde fonksiyon değiştirerek, Çalışma Alanı olarak belirlenmesine, bu alanlarda ise öncelikli olarak eğitim, kültür endüstrileri, sosyal ve kültürel tesisler (konferans, kongre, sanat, kültür merkezleri, eğlence ve sergi mekanları, müzeler), sağlık, kentsel hizmet ve ticaret- hizmet alanları bulunması yönünde plan kararları üretilmiştir. Kağıthane alt merkezi, merkez uzantı akslarıyla İETT garajından Büyükdere Caddesine ve Çağlayan Kavşağından Şişli Mecidiyeköy aksına ve Bayrampaşa üzerinden Topkapı aksına bağlanmaktadır. Böylelikle; Kağıthane de oluşturulacak yeni merkez; tüm bu merkez sisteminin ve kültür aktivite akslarının bütünleşmesini sağlayacaktır. Ayrıca, MİA nın alt merkezlerle bağlantısı kurularak, batıya kaydırılmasını teşvik etmek amacıyla, yol boyunca aktivitelerin (kültür endüstrileri, eğitim alanları, ticaret hizmet alanları, rekreasyon alanları v.s.) olduğu ve yaya kullanımının cazip hale getirildiği canlı kültür aksları önerilmektedir. Genellikle rekreasyon alanları ve açık alanlarla donatılmış kültür koridorundan oluşan ve ticari etkinliklerle de desteklenen bu aks, hipodromun kuzeyindeki vadi boyunca sanayiden dönüşen kentsel hizmetler alanlarından başlayarak, çalışma alanına dönüşen Ambarlar, Topkapı, Bayrampaşa dan Kağıthane alt merkezine ve Levent e kadar devam ederek, MİA gelişiminin batıya kaydırılması projesini de desteklemektedir. Yine benzer şekilde, MİA nın batıya kaydırılma sürecinin kısa vadede gerçekleştirilmesinin tetikleyicisi olarak önerilen bu yeni oluşum raylı sistem koridorları ile beslenmekte olup, mevcut MİA ile diğer çalışma ve konut alanlarının birbirleriyle bağlantılarını da sağlayan aktarma merkezleri ile ilişkilendirilerek yüksek düzeyde erişilebilirliği sağlanmıştır. Dönüşümün kısa sürede gerçekleşebilmesi için, mevcut sanayi dokusunda, kullanılabilir değeri olan sanayi binalarının korunup, fonksiyon değişikliği yapılarak eğitim, kültür endüstrileri (film, dublaj, reklam, sinema, tv, tiyatro, müzik, sanat galerileri, stüdyolar ) alanlarına dönüşümü desteklenmektedir. MİA, diğer merkezi bölgeler ve kıyı yerleşmeleri üzerindeki baskıyı azaltmak amacıyla planda yeni alt kademe merkezler ve ticaret-hizmet alanları önerilmektedir. Önerilen merkezlerin dinamik, çekici ve yarışabilir olması, farklılıklarını koruması ve bu farklılıkların tamamlayıcılık ilkesi içinde bütünleştirilmesi ve zenginleştirilmesi sağlanacaktır. Bu doğrultuda; mevcutta ticaret hizmet kullanımlarının yoğunlaştığı Bakırköy ün yanı sıra, sanayi alanlarının bulunduğu fakat üzerinde ticaret ve hizmet kullanımlarının gelişme eğilimi olan Kağıthane ve Basın Ekspres Yolu, alt merkezler olarak, Beylikdüzü, Ispartakule, İkitelli ise, çevresindeki mevcut ve gelişme konut alanlarına hizmet verecek, yerel merkezler olarak belirlenmiştir. Ayrıca, Bayrampaşa Hali ve çevresi, Giyimkent ve Tekstilkent siteleri, sanayiden dönüşerek tekstil sektöründe uzmanlaşan Keresteciler Sitesi ticaret ve hizmet alanı olarak belirlenmiştir. Anadolu Yakası nda, mevcut Kadıköy ve gelişmekte olan Kozyatağı alt merkezlerine ilave olarak MİA nın yükünü azaltan, iki yaka arasındaki gerek işgücü gerekse ulaşım 64

20 dengesini sağlayan, ticaret, turizm, konut, kültür, yönetim ve rekreasyon alan ve kullanımlarının yer alacağı güçlü bir merkeze ihtiyaç duyulmaktadır. Kartal İlçesi nin dönüşüm sürecindeki sanayi alanları; bu bölgeyi destekleyen ulaşım projelerinin varlığı, bölgenin Sabiha Gökçen Havalimanı na yakınlığı, Avrupa Yakası ile denizyoluyla bağlantı kurma olanağı, Kartal merkezinin çevresiyle birlikte bir alt merkez potansiyeli taşıması ve Gebze Sanayi Bölgesi ne yakınlığı nedeniyle iş merkezlerinin yerleşimi için avantajlı konuma sahiptir. Bu bölgeden taşınmış bulunan ve taşınacak üretim tesislerinin boşaltacağı alanlar bu merkez gelişimi için uygulamada büyük kolaylık sağlayacaktır. Çekim Merkezleri ve Gelişme Alanları Kentin lineer formunu destekleyecek nitelikte doğu ve batı yakalarında önerilen çekim merkezleri, metropoliten merkez üzerindeki baskıyı azaltmak ve sektörel dönüşüme yönelik mekan organizasyonunu gerçekleştirmek, yığılma avantajından faydalanan ekonomilerin gelişeceği uygun zemini oluşturmak amacıyla planlanmıştır. MİA ve alt merkezlerin kademelenmesi sistem bütünlüğü içinde üst düzey hizmet ve ticaret fonksiyonları ile Metropoliten Alan ve Metropoliten Bölge içindeki diğer merkezlerle iletişimi kuvvetli olan firmaların ve büro faaliyetlerinin (yönetim, kontrol, koordinasyon, finans kuruluşları) yerleştiği hizmet faaliyetlerine yönelik alanlar olması hedeflenmektedir. Çekim merkezlerinin, bir yandan Metropoliten Alan içine hizmet etmeleri öngörülürken, diğer yandan da il sınırları dışında, batıda Çorlu ve Çerkezköy bölgesindeki, doğuda Gebze deki sanayi alanlarının hizmet merkezi olmaları beklenmektedir. Bu çekim merkezleri etraflarındaki yeni oluşumlarla birlikte raylı sistemlerle desteklenmiş, beraberlerinde getirecekleri nüfusun ihtiyaçlarına yönelik gelişme konut alanları açılmıştır. Bu tür bir anlayışla Silivri de, gelişme konut bölgesi ile, alt bölgelerden, temel ekonomik ve sosyal etkinlik alanlarını içerecek Silivri merkezinde oluşacak çekim merkezinden oluşmuş yeni bir kent önerilmektedir. Silivri nin mevcut merkezi kuzeye doğru geliştirilerek Çekim Merkezi olarak belirlenmiştir. Mevcut merkez, jeolojik sakınca, depremsellik gibi olumsuz özellikler dolayısıyla yoğun yapılaşma kaldıramayacağından; ayrıca deniz kenarında yer alması ve tarihi değere sahip olması nedeniyle, düşük yoğunluklu kültürel, turistik ve rekreatif kullanımlara tahsis edilecektir. Çekim Merkezi nin kuzey gelişme alanında ise jeolojik yapı ve depremsellik göz önünde bulundurularak daha yoğun yapılaşmış ticaret ve hizmet alanları ile merkezi işlevler için gerekli kullanımlar önerilmektedir. Yapısal dönüşüm çerçevesinde bu merkezi işlevleri desteklemek üzere Silivri deki yürürlükteki planlarla sanayiye tahsis edilmiş bulunan gelişme alanının Çalışma Alanları na dönüştürülmesi önerilmiştir. Ruhsat almış, yapılaşmış ve halihazırda faaliyette olan sanayi tesisleri ileride dönüşmek şartıyla bu alanlarda kalabilecektir. Bu üretim tesislerinin dışında herhangi bir sanayi içerikli yapılaşmaya izin verilmemektedir. Bunun dışında, sanayiden dönüşecek Çalışma Alanları nda olduğu gibi bu alanlarda da öncelikli olarak eğitim, kültür endüstrileri, sosyal ve kültürel tesisler, sağlık, kentsel hizmet ve ticaret- hizmet alanlarının yer alması öngörülmektedir. Doğu daki çekim merkezi de benzer fonksiyonları üstlenmek üzere planlanmıştır. Sabiha Gökçen Havalimanı nın doğusunda önerilen bu çekim merkezi, halihazırda İstanbul İli sınırları içinde ve Metropoliten Bölge nin doğu kanadında Gebze ve çevresinde başlamış olan bilgi ve teknoloji odaklı gelişmenin merkezi fonksiyonlarının bir araya geldiği alan olarak öne çıkmaktadır. 1.derece merkez olan Kartal dönüşüm 65