MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME MERKEZÎ İKLİMLENDİRME PERİYODİK BAKIMI ANKARA 2007

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ PERİYODİK BAKIM ÖNCESİ SİSTEMİN GENEL DURUMUNUN TESPİTİ Gürültü ve Titreşim Kontrolü Hava Hızı ve Debi Ölçümü İklimlendirme Santralinin Bir Kesiti İçinde Hava Hızının Ölçülmesi Debinin Ölçülmesi Sıcaklık Ölçümü Termometre ile Sıcaklık Ölçme Ölçme Yerleri Akım ve Gerilim Ölçümü...10 UYGULAMA FAALİYETLERİ...12 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...14 ÖĞRENME FAALİYETİ AYLIK BAKIM Merkezî İklimlendirme Santrali Aylık Bakım Kuralları Kontrol ve Bakım Öncesi Yapılması Gerekenler Sağladığı Yararlar Kontrol ve Bakım Bakım Uygulama Programı Aylık Bakım Öncesi ve Sonrası Dikkat Edilecek Kurallar Günlük Kontrol ve Bakım Haftalık Kontrol ve Bakım Bakım İçin Gerekli Araç ve Gereçler Bakımı Yapılan Elemanlar Filtrelerin Bakımı Filtre Değişiminde Dikkat Edilecek Hususlar Filtre Temizlik Yöntemleri Isıtma ve Soğutma Serpantinlerinin Bakımı Santrifüj Fanların Bakımı Sulu Nemlendiricilerin Bakımı...23 UYGULAMA FAALİYETİ...25 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...27 ÖĞRENME FAALİYETİ SEZONLUK BAKIM Merkezî İklimlendirme Santralinde Sezonluk Bakım İçin Yapılması Gerekenler Bakım İçin Gerekli Araç Gereçler Yatakların Bakımı V Kayış ve Kasnak Bakımı Hava Damperlerinin Bakımı Sulu Nemlendiricilerin Bakımı Püskürtmeli Tip Nemlendirici Bölümleri ve Bakımı Dolgu Tipi Nemlendirme Bölümü ve Bakımı Damla Tutucu ve Bakımı...34 i

4 Taşma Suyu Miktarı Konsantrasyon Artış Faktörü Batarya Bakımı...35 UYGULAMA FAALİYETLERİ...39 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...43 ÖĞRENME FAALİYETİ YILLIK GENEL BAKIM Merkezî İklimlendirme Santralinde Yıllık Bakım İçin Yapılması Gerekenler Kontrol-Bakım Öncesi ve Sonrası Dikkat Edilecek Kurallar Bakım İşlemleri Bakım İçin Gerekli Araç Gereçler Klima Santralinin Gövde Bakımı Döner Parçaların Bakımı Hareketli Parçaların Bakımı Hareketsiz Parçalar...51 UYGULAMA FAALİYETİ...55 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...57 MODÜL DEĞERLENDİRME...59 CEVAP ANAHTARLARI...61 KAYNAKÇA...63 ii

5 AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI AÇIKLAMALAR 522EE0214 Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme Merkezî İklimlendirme Sistemleri Merkezî İklimlendirme Periyodik Bakımı Bu modül Merkezî iklimlendirme sistemlerinin periyodik bakımı ile ilgili kavram ve uygulamalardan oluşan bir öğrenme materyalidir. Yoktur. Merkezî iklimlendirme sisteminin periyodik bakımını yapmak. Genel Amaç Bu modül ile uygun ortam sağlandığında, tekniğine uygun olarak merkezî iklimlendirme ve havalandırma sisteminin periyodik bakımını yapabileceksiniz. Amaçlar Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında; 1.Periyodik bakım öncesi sistemin genel durumunun tespitini istenen standartta yapabileceksiniz. 2.Merkezî iklimlendirme santrali aylık bakımını istenen standartta yapabileceksiniz. 3.Merkezî iklimlendirme santralinin sezonluk periyodik bakımını istenen standartta yapabileceksiniz. 4.Merkezî iklimlendirme santralinin yıllık genel bakımını istenen standartta yapabileceksiniz. Ortam: Sınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, internet ortamı, ev vb. çalışma alanları Donanım: Sınıf: Sınıf kitaplığı, konu ile ilgili VCD, DVD kasetleri, tepegöz, projeksiyon, bilgisayar ve donanımları, internet ortamı, öğretim materyalleri Atölye: Merkezî klima (iklimlendirme) santralinin bulunduğu ortam, merkezî klima eğitimi ile ilgili deney setleri, elektriksel ölçme aygıtları, pens ampermetre, multimetre, anemometre, higrometre, termometre, el aletleri (lokma takımları, pense, tornavida, iki ağızlı anahtar takımları, cırcır anahtar vb.), vakum ve şarj aparatları, gaz kaçak dedektörü iii

6 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modülün sonunda size bütün uygulama faaliyetlerini içeren bir performans testi yaparak kazandığınız bilgi ve becerileri ölçebilecektir. iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde bilim ve teknoloji çok hızlı bir şekilde gelişmektedir. Gelişen teknoloji ile paralel olarak da insanların hayatlarını kolaylaştıracak ısıtma, soğutma, havalandırma ve iklimlendirme sistemleri gelişerek hızla yayılmaktadır. Büyük alışveriş merkezleri, yeni yapılan spor kompleksleri ve plazalar gibi prestijli binalar, inşaat teknolojisinin en yeni sistemleri kullanılarak inşaa edilmektedir. Çalışan insanların konforlarının temini ve üretkenliklerinin artırılması için bu tip yapılarda klima ve havalandırma yapılması mecburiyeti ortaya çıkmaktadır. İnsanların yaşadıkları hacimlerin ısıtılmasının, havalandırılmasının veya iklimlendirilmesinin amacı, kişiler için uygun bir iç hava kalitesinin elde edilmesidir. Bir yapının iklimlendirilmesi ve havalandırılmasında periyodik bakımın önemi, göz ardı edilemeyecek kadar büyüktür. Özellikle binaların iklimlendirilmesi esnasında sistemin sürekli devrede kalması ve arıza yapmaması istenmektedir. Bu modülde merkezî iklimlendirme ve havalandırma sisteminin santral bölümünde uygulanması gereken periyodik bakımla ilgili konulara ve uygulamalara yer verilmiştir. Bu içerik ışığında kararlı, meraklı ve araştırmacı biri olarak mesleğinizin bir parçası olan periyodik bakım yapmayı öğreneceksiniz. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında merkezî iklimlendirme santralinin periyodik bakım öncesi sistemin genel durum tespitini, tekniğine ve standardına uygun olarak yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizdeki merkezî iklimlendirme ve havalandırma sistem uygulamaları yapılan yerlere giderek inceleme yapınız ve servis personelinden bilgi alınız. Merkezî iklimlendirme sistemlerinin bakımı hakkında internet ortamında araştırma yaparak topladığınız bilgileri bir rapor hâline getiriniz ve arkadaşlarınızla paylaşınız. 1. PERİYODİK BAKIM ÖNCESİ SİSTEMİN GENEL DURUMUNUN TESPİTİ Merkezî iklimlendirme santralleriyle ilgili olarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenen minimum kullanım ömrü 10 yıldır. İmalatçı ve ithalatçı firmalar, bu süre içerisinde cihazların bakım ve onarımını yapmak, yedek parça sağlamak zorundadır. 1. Karışım odası 7. Son ısıtıcı 2. Hava filtresi 8. Sistem fanı 3. Ön ısıtıcı 9. İşlenmiş hava 4. Soğutucu 10. Dönüş havası 5. Nemlendirici 11. Taze hava (dış hava) 6. Damla tutucu 12. Besleme suyu 3

10 Santrallerin malzeme ve işçilik hatalarına karşı minimum 2 yıl garantisi bulunmaktadır. Standart dışı, uygun olmayan montaj ve onarımlardan, elektrik beslemesindeki düzensizliklerden oluşabilecek arızalar garanti kapsamı dışındadır. Parça değişimlerinde orijinal parçalar kullanılmalıdır. Merkezî iklimlendirme santralinin periyodik veya yıllık bakımları yapılmadan önce tüm motor anahtarları ve / veya şalterleri kapalı konuma getirilmelidir. Sistem, bütün olduğu kadar basit ve sağlam olmalıdır. Özellikle Türkiye şartlarında çoğu zaman kalifiye teknisyen ve profesyonel servis ve bakım teminindeki zorluklar nedeniyle, karmaşık sistemler istenildiği gibi korunamamakta ve zamanla tasarım şartlarının çok dışında ilkel şartlarda çalışmak zorunda kalmaktadır. Bu durumda yüksek verim bir tarafa sistem, temel fonksiyonlarını yerine getirmez hâle düşmektedir. Bu nedenle seçilecek sistemlerin basit, az bakım ve servis isteyen karakterde olması çok önemlidir. Hücre İçi Kontroller ve Bakımı Santraller içten kontrol edilerek saca zarar verebilecek maddeler temizlenmeli ve gerekiyorsa korozyonu engelleyecek kaliteli bir boyayla pası da giderilmelidir. Özellikle dış hava girişinde yağmur ve havanın nemi yüzünden korozyon söz konusu olabilir. Resim 1.1: Hijyen (hastane) klima santrali 4

11 Filtrelerin altındaki dış kaset tabanı filtreden geçirilmiş toz parçacıkları ile su ve havadan gelen aşındırıcı buharın birleşmesiyle oluşan oldukça korozif nemden etkilenebilir. Bu nedenle üretici firma, gerektiğinde filtre hücresinin altını epoksi ile kaplamış olmalıdır. Ayrıca korozyon kaynağını bulup ek önlemler almak gerekebilir. Tüm kapılardaki ve erişim panellerindeki kilit ve menteşeleri kontrol edilerek yağlanmalıdır Gürültü ve Titreşim Kontrolü Gürültü şiddeti, baş yüksekliğinden ve birçok yerden ölçülmelidir. Ses ve gürültü kontrolü, desibelmetre denilen cihazlarla yapılmaktadır. Resim 1.2: Desibelmetre çeşitleri (ses ve gürültü ölçer) Kontrol noktaları, her durumda, oturma ve çalışma yerlerinde ses şiddetleri, doğrudan doğruya ağızların yakınından ve karşılıklı duvarlardan ölçülmelidir. Ses ölçülmesinde kalibre edilmiş (önceden ayarlanmış) ölçme cihazları kullanılmalıdır. Yüksek akustik taleplerde frekansa bağlı olarak ses seviyesinin istenen değerlerde olması şarttır. Bir havalandırma ve iklimlendirme tesisinde oluşan ses şiddeti ve gürültü seviyesi, gerektiğinde akşam ve geceleyin olabildiği kadar veya daha az rahatsız edici olmalıdır. Daha yüksek taleplerde özel şartnamelerle belirlenmelidir. Resim 1.3: Titreşim analiz cihazı 5

12 Bütün cihazlar, gürültü meydana getirdiği gibi titreşim de oluşturur. Kompresör ve fanlardan kaynaklanan sorunlar öne çıkar, bu arıza tespiti yapılmalıdır Hava Hızı ve Debi Ölçümü Hava debisinin doğru ve kolayca ölçülebilmesi için, projelendirmede ve tesis elemanlarının yerleştirilmesinde ölçme yöntemleri, ölçmede kullanılacak ölçü cihazı, ölçme donanımları vb. tespit edilerek gerekli önlemler alınmış ve hazırlıklar yapılmış olmalıdır. Hava debisi kanalda, klima ve havalandırma santralinde veya hava ağızlarında ölçülmelidir. Kanallarda yapılacak ölçme basitliği, doğru sonuç vermesi nedeniyle diğer yerlere göre tercih edilmelidir. Kanallarda hava debisi ölçülmesinin, projelendirmede ve yerleştirmede yapılamadığında hava hazırlama santrali içinde, örneğin hava hazırlama hücresi kesitinde yapılıp yapılamayacağı denenmelidir. Vantilatörün ön ve arkasında statik basıncın doğrulukla ölçülebildiği ve seçilen devri sayısında deney araştırmalarına ilişkin kısma eğrileri belirlenebildiğinde hava debisi vantilatör özelliğini belirtilen eğrilerden de çıkartılabilir. Eğri, toplam basıncı içermediğinde ilk olarak statik basıncın ölçü kesitindeki özelliğini belirten eğri bulunmalı ve sonra da çizilmelidir İklimlendirme Santralinin Bir Kesiti İçinde Hava Hızının Ölçülmesi Klima ve hava santrallerinin bir kesiti içinde hava akış hızının ölçülmesi için gözleyicinin akış kesiti içindeki ölçü aletinden yeterli uzaklıkta yerleştirilebilmesi için çoğunlukla büyük kesit gereklidir. Ancak böyle yeterli büyüklükteki kesit ise ısıtıcı, soğutucu, filtre bölümlerinde bulunabilir. Homojen olmayan sıcaklık dağılımında kolayca büyük hatalar yapılabildiğinden, akış doğrultusunda da ölçme yapılması zorunlu olduğundan ölçme yapılırken ısıtıcı ve soğutucu çalıştırılmamalıdır. Resim 1.4: Anemometre ve termometre (compund, birleşik) çeşitleri 6

13 Ölçme kesitinin bölünmesi ve ölçme cihazlarının yerleştirilmesi için, hava hızı yaklaşık 2 3 m/dakika olan büyük kanal kesitlerinde uyulan kurallar burası için de geçerlidir. Resim 1.5: Çarklı ve dijital tip anemometre Ölçmenin doğruluğu akımının biçimine, ölçme yöntemine ve ölçme cihazlarının duyarlılığına bağlıdır. Ölçmede kullanılan cihazlara, seçilen ölçme yöntemlerine göre belirli bir doğrulukta sonuç verirler. Ölçmelerde çok duyarlı olmayan ve sık sık karşılaştırmayı gerektirmeyen basit ölçme aletleri tercih edilmelidir. Bir venturi borusunun kullanılmasında % 2 lik bir ölçü toleransı yeterli olabilir Hava Hızının Ölçülmesi İçin Kullanılan Ölçü Aletleri Yüksek hava akış hızlarında çoğunlukla prandatl boru, 3 m/sn.nin altındaki hızlarda başka ölçme aletleri, örneğin çarklı anemometre, infrared takometre, yığılma klapeli anemometre veya kızdırma telli anemometre kullanılmalıdır. Havalandırma ve iklimlendirme tekniğinde kullanılan ölçme aletlerinden anemometre, özenli kullanmayı gerektirir. Prandatl borusu, karşılaştırma yapmaksızın doğrudan sonuç verdiğinden büyük yarar sağlar. Kullanma ve taşıma sırasında arızalanma tehlikesi de çok azdır. Yığılma borulu ve kızdırma telli anemometrelerde ölçme esnasında hızın anında okunabilmesi büyük bir avantajdır. Prandatl yığılma borusu Çarklı anemometre Yığılma klâpeli anemometre Kızdırma telli anemometre Kata termometresi 7

14 Debinin Ölçülmesi Düze (meme) ve blenderle debi ölçümü, basınç yüksekliğinin azalması esasına dayanır. Ancak venturi boruları, düşük basınç kaybındaki ölçümlere olanak verir. Doğru bir ölçme için, uygun yerleştirme şartları sağlayan belirli boyda ve en kısa uzunluktaki kanal parçası seçilmelidir. Resim 1.6: Torba, davlumbaz tipi debi ölçme aparatı Deveboynu, kesme ve kısma klapesi veya ayar elemanının arkasında bir ölçüm yapılmak istendiğinde bu elemanlardan başlayarak yaklaşık 40 D uzunluğunda doğrusal bir kanal parçası bulunmalıdır. Kanala bir kılavuz kanat veya bir yönlendirici yerleştirilebildiğinde 5 D 7 D uzunluğunda bir düz kanal parçası, ölçme için yeterlidir. Ayrıca türbülanslı bir akışın oluşumunda ölçme blenderinin veya ölçme düzeninin önündeki hız dağılımının hız profiline uyup uymadığı bir ölçme ile kontrol edilmelidir. Blender veya düzene ilişkin kat sayı değerleri ilgili standartlardan (TS 1423, TS 1424) alınmalıdır. Ölçü noktası arkasındaki düz boru uzunluğu her durumda en az 5 D olmalıdır. Dikdörtgen kesitli kanallarda düzenin yerleştirilmesi için genellikle yuvarlak kesite geçilmesi gereklidir. Bu durumda eşdeğer çapın bulunması için dikdörtgen kesitin a ve b kenarları kullanılarak aşağıdaki eşitlikten yararlanılmalıdır. 2 a b Deş = a + b Ölçme yapılması için yalnız havalandırma tesislerin nadir olarak yeterli uzunlukta düz kanal parçası kullanmaya hazır durumdadır. Hava debisinin hesaplanmasında olduğu gibi venturi düzenin boyutlandırılması ve yerleştirilmesi için TS 1424 kuralları esas alınmalıdır. Düzedeki (meme) etkin basıncın 15 mmss (147 Pa 196 Pa) olması, ölçme için yeterlidir. Sabit kalan basınç kaybı 2 mmss 4 mmss (19,6 39,23 Pa olabilir. 8

15 Şekil 1.2: Yönlendirici kanatlı debi ölçme düzeni Şekil 1.3: Doğrultmalı (akım düzenleyicili) debi ölçme düzeni 1.3. Sıcaklık Ölçümü Resim 1.7: Dijital ve infrared termometre Cihazın emiş sıcaklığı, üfleme sıcaklığı ve dış hava sıcaklığı bu cihazlarla ölçülebilir. 9

16 Termometre ile Sıcaklık Ölçme Ortam havası sıcaklığının hatasız olarak ölçülebilmesi için, ölçüm sırasında ışınım etkisinden kesinlikle korunmalıdır. Aspirasyonlu psikrometrede (Assmann Psikrometresi) olduğu gibi hava, termometre gövdesini yalayarak hızla geçirilmediğinde özel muhafazalı kuru termometreler kullanılması yoluna gidilmelidir. Muhafazanın gümüş veya rodyum kaplanmasında ölçme değerleri, daha doğru olarak elde edilebilir. Uygulamada gümüş kaplama zamanla silindiğinden hatasız ölçüm yapabilmek için silinen gümüş kaplama yeniden yapılmalıdır. Bir ortamda zamana bağlı olarak sıcaklık değişiminin seyri izlenmek isteniyorsa termografın kullanılması tercih edilmelidir. Okunan sıcaklık değerleri, gözetlenen ortamda denenmeli ve zaman zaman gerekli ayarlamalar yapılmalıdır Ölçme Yerleri Ölçme noktaları, çalışma bölgesinde simetrik şekilde dağılmış olmalıdır. Bu noktalar, besleme havası akımından doğrudan doğruya etkilenecek şekilde seçilmelidir. Termometre, muhafazası ile birlikte zeminden 1 metre yüksekliğe duvardan 1 metre uzağa yerleştirilmelidir. Ölçme noktalarının sayısı, zemin yüzeyi alanına göre aşağıdaki esaslara göre belirlenmelidir: 100 m² alana kadar 4 ölçme noktası 300 m² alana kadar 6 ölçme noktası 500 m² alana kadar 8 10 ölçme noktası seçilmelidir. Ortam, bölge veya benzeri şekillerde alanlara ayrıldığında yukarıdaki kurallar uygulanmalıdır. Dış hava sıcaklığı, gölgede ışınımdan korunmalı ve termometre ile ölçülmelidir Akım ve Gerilim Ölçümü Resim 1.8: Pens ampermetreyle ölçüm yapma 10

17 Pens ampermetreler gerilim, akım direnç ölçebilen aletlerdir. Cihazın damper motorunda voltaj 0 ise sorun, elektrik devresinden kaynaklanabilir. Kabloların durumu bağlantılar, kopukluk, kablolarda gevşeklik, sigorta, röle ya da transformatör incelenmelidir. Resim 1.9: İklimlendirme santralinin kumanda panoları 11

18 UYGULAMA FAALİYETİ-1 UYGULAMA FAALİYETLERİ Aşağıda merkezî iklimlendirme santrali elektrik devresinin akım ölçme işlemini, pens ampermetre ile aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak yapınız. İşlem Basamakları Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev, iş, okul ve piyasadan temin ediniz. Klima santrali deney seti Pens ampermetre Öneriler İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymek, çalışma disiplininize etki edeceğinden işe odaklanmanızı artıracaktır. Çalışma ortamınızın temizliğini kontrol ediniz. Çalışma ortamınızın temiz olması, güzel ürünlerin çıkmasını sağlayacaktır. İş güvenliği tedbirlerini göz önünde bulundurunuz. Pens ampermetreyi ölçülecek akım değerine uygun kademeye alınız. Seçilecek kademenin ölçülecek akım değerinden küçük olmamasına dikkat ediniz. Akımı ölçülecek iletkeni pens içerisine alınız. Pens içerisine yalnız akımı ölçülecek iletken alınmalıdır. Değeri okuyarak kaydediniz ve ölçüme son veriniz. Değeri okurken dikkatlice okuyunuz. 12

19 UYGULAMA FAALİYETİ-2 Aşağıda merkezî iklimlendirme santralinin hava hızı ölçümünü, anemometre ile aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak yapınız. İşlem Basamakları Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev, iş, okul ve piyasadan temin ediniz. (Anemometre, klima santrali, menfez veya difüzör) Öneriler İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymek çalışma disiplininize etki edeceğinden işe odaklanmanızı artıracaktır. Çalışma ortamınızın temizliğini kontrol ediniz. Çalışma ortamınızın temiz olması, güzel ürünlerin çıkmasını sağlayacaktır. İş güvenliği tedbirlerini göz önünde bulundurunuz. Dijital göstergeli çarklı anemometre ile hava uç elemanlarından menfezlerden birine geliniz. Çarklı olan elemanı menfezin değişik noktalarına tutunuz. Ekranda okuduğunuz rakamları kaydediniz. Bir menfezde kaç tane alan ölçtüyseniz bulduğunuz toplam hava hızı miktarını bu alanlara bölünüz. Bölmeden sonraya ortaya çıkan rakam o menfezin size hava hızını verecektir. Aynı yöntemi difüzörler için de tekrarlayınız Emme menfezleri için de yine aynı yöntemi uygulayıp hava hızlarını defterinize kaydediniz. Bulunan hava hızı değerlerini, varsa proje ya da katalog değerleriyle karşılaştırınız. Not: Ölçü aleti, bir dakikalık çalışma süresi sonunda kendiliğinden durur. Dikkat: Dakikalık çalışmadan sonra durmaya ayarlanan cihazlarda hava hızı, dakika başına metre olarak kolayca okunabilir (metre/dakika). 13

20 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1.Havanın sıcaklığını ölçmeye yarayan cihaza ne ad verilir? A)Barometre B)Hidrometre C)Multimetre D)Termometre 2.Hava hızı ölçmeye yarayan cihaza ne ad verilir? A)Menfez B)Anemometre C)Damper D)Difüzör 3.Kanallardaki birim zamanda geçen hava miktarını ölçmeye yarayan araçlara ne ad verilir? A)Debimetre B)Takometre C)Higrostat D)Presostat 4.Volt, amper ve ohm gibi elektriksel büyüklükleri ölçmeye yarayan cihaza ne ad verilir? A)Manometre B)Avometre C)Higrometre D)Termometre 5.Gürültü şiddetini ölçmeye yarayan cihaza ne ad verilir? A)Presostat B)Higrostat C)Hidrometre D)Desibelmetre DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili konuları tekrarlayınız. 14

21 B. UYGULAMALI TEST KONTROL LİSTESİ Faaliyet Adı: Periyodik bakım öncesi sistemin genel durumunu tespit etme Amaç: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak periyodik bakım öncesi sistemin genel durumunu tespit edebileceksiniz. Açıklama: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan, eğer yapıldıysa Evet kutucuğunu, yapılmadıysa Hayır kutucuğunu işaretleyiniz. 1. İş önlüğü giydiniz mi? Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 2. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? 3. Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi? 4. Hava hızı ölçülecek yerleri tespit ettiniz mi? 5. Bulduğunuz hava hızı değerlerini defterinize kaydettiniz mi? 6. Pens ampermetre ile akım ve gerilim ölçebildiniz mi? 7. Desibelmetre ve titreşim analiz cihazı ile gürültü ve titreşim kontrolü yapabildiniz mi? 8. Termometre çeşitleriyle sıcaklık ölçebildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz Evet ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. Hayır larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı Evet ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 15

22 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında merkezî iklimlendirme santralinin aylık bakımını, tekniğine ve standardına uygun olarak yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Merkezî sistemin periyodik bakımı yapılırken izlenecek yolu araştırınız. Araştırmayı, büyük alışveriş merkezleri, sinema, tiyatro, kafeterya, hastane vb. binalardaki yetkililerden yapabilirsiniz. Bununla ilgili bilgileri sınıfta arkadaşlarınız ile paylaşınız. Merkezî sistemlerin periyodik bakımlarında kullanılan araç ve gereçleri kaydediniz. Bunları sınıf ortamında arkadaşlarınız ile paylaşınız. İnternet ortamında merkezî klima santrali üreten, montajlarını yapan kuruluşları araştırınız. Bunlarla ilgili bir rapor hazırlayıp sınıf ortamında sunumunuzu yapınız. Klima santralinde görevli ve yetkili kişilerin nitelikleri ile ilgili bir araştırma yaparak sınıfta sunumuzu yapınız. 2. AYLIK BAKIM 2.1. Merkezî İklimlendirme Santrali Aylık Bakım Kuralları Merkezî iklimlendirme santrali elemanları, Özellikle soğutma kompresörü, kondenser, evaporatör, soğutma kulesi, soğutma suyu pompaları vb. mekanik aksamlı cihazlar arızalanmaya çok yatkındır. Arızaların giderilmeleri de büyük külfetlere neden olmaktadır. Kesintisiz çalışması şart koşulan tesisler ile birlikte çalışan klima tesisatının bakım ve işletmesi, önceden yapılan bir plan ve programa göre gerçekleştirilmelidir. Resim 2.1: Klima santrali dış görünüşü 16

23 İşletmede oluşan arızalar, sebepleri ve bunların yok edilmesi vb. bilgiler, sisteme uygun olarak düzenlenmiş bir işletme defterine kaydedilmeli ve zaman zaman bu defterden alınacak istatistik bilgilere göre gerektiğinde tesis ve bölümler yenilemeye tabi tutulmalıdır. Sistemin projesinde kararlaştırılan şartlarda (sıcaklık, nem, hız vb. termodinamik ve mekanik büyüklüklerde) çalışması ve optimum verimin elde edilebilmesi için bakımda bütün elemanlar sırasıyla gözden geçirilmeli ve cihazların ayarları yapılmalıdır. Yapılan bu ayarlar, işletme sırasında usulüne uygun olarak kontrol edilmeli, varsa ayardan sapmalar düzeltilerek sistemin kesintisiz ve ekonomik çalışması mutlaka sağlanmalıdır. Cihazın verimli çalışabilmesi ve kullanılması için olası arızaların önlenmesi, sistemin ömrünün artırılması için düzenli zaman aralıklarında yapılan işlemlerdir. Üretici firma tarafından önerilen sürelerde yetkili uzman servisler tarafından düzenli kontrol ve temizlik işlemlerinin yapılması da periyodik bakım grubuna girmektedir Kontrol ve Bakım Öncesi Yapılması Gerekenler Bakım yapılacak ürünün: Nerede Nasıl Ne şekilde Ne amaçla Ne şartlarda Ne durumda olduğunun bilinmesi gerekir Sağladığı Yararlar İşletme giderlerini azaltır. Arıza masraflarını azaltır. Verimliliği artırır. Bozulma riskini en aza indirir Kontrol ve Bakım Bakımın üç genel felsefesi vardır. Bunlar: Kontrol et. Temizle. Ayarla Bakım Uygulama Programı Aylık bakım Sezonluk periyodik bakım Yıllık genel bakım 17

24 Aylık Bakım Öncesi ve Sonrası Dikkat Edilecek Kurallar El kitapçığına bakmadan ürün ya da cihaza müdahalede bulunulmamalıdır. Her zaman çevre faktörleri, göz önünde bulundurulmalıdır. Yapılacak bakım işlemleriyle ilgili yetkililere ön bilgi verilmelidir. Bakım öncesi cihazı çalıştırarak ön kontrol ve kayıtlar düzenli şekilde tutulmalıdır. Sistemle ilgili eksik ve aksayan parçaların tespitleri yapılmalıdır Temizlik için gerektiğinde yere uygun örtüler serilmelidir. Döner aksamın (vantilatör ve aspiratör) kontrolü yapılmalıdır: Sistem çalıştırılmalıdır. Akım, gerilim ve basınçların ölçülmesi,varsa eksik soğutucu akışkanın tamamlanması işlemleri yapılmalıdır. Fan devirleri kontrol edilmelidir. Kontrol ve bakım işlemlerinde doğru işlem sırası uygulanmalıdır. Kontrol ve bakım işlemleri sırasında ya da sonrasında sistemin sağlıklı çalışması açısından değişmesi gereken komponentler veya bakım dışında yapılması gereken işçilikler için yetkililer uyarılmalı, gerekli yerlerden fiyat teklifleri alınarak yetkililere verilmelidir. Bakıma başlamadan önce enerji mutlaka kesilmelidir. Yapılması gereken işler eksiksiz tamamlanmalı, ünitelerin emiş ve üflemesine engel olabilecek unsurlar ortadan kaldırılmalıdır Günlük Kontrol ve Bakım Günlük bakım, sistemden sorumlu teknik elemanların sistemin çalıştırılması, durdurulması ve günlük çalışmasının izlenilmesi ile ilgili yapacağı işlemleri içerir. Sistemin çalıştırılması ve durdurulması, üretici firmaların talimatlarına uygun yürütülmelidir. Örneğin, karter ısıtıcılarının kompresörün çalışmasından en az 5 saat önce devreye sokulması gereklidir. Cihazlar çalışmaları esnasında izlenmeli ve cihazların üzerindeki ölçü aletlerinin belirtilen değer aralıklarında çalışıp çalışmadığı gözlenmelidir. Günlük bakımda mekanik aksamlarda anormal ses ve titreşim olup olmadığı kontrol edilmelidir Haftalık Kontrol ve Bakım Haftada bir yağ seviyesi, yağ seviye kontrol camından kontrol edilmelidir. Yağ, gözetleme camının orta hizasından düşük ise sistem çalışırken her yarım saatte bir seviye kontrol edilmeli, yağ düşük seviyede kalmaya devam ediyorsa yağ eklenmelidir. Yağın rengi siyaha yakın derecede koyulaşmış ise karterdeki yağı boşaltıp yerine temiz yağ konmalıdır. Soğutucu akışkan devresi sık sık örneğin en az haftada bir sabun köpüğü ile kaçak kontrolünden geçirilmelidir. Gaz kaçakları varsa tam olarak giderilmelidir. Cebrî yağlamalı kompresörlerde yağ basınç manometresi, emiş basıncından en az 175 kpa yüksek olmalıdır. Anormallik varsa giderilmelidir. 18

25 Açık tip kompresörlerde ise kompresörü durdurup şaft salmastrasından yağ sızması olup olmadığı kontrol edilmelidir. Aşırı yağ sızması varsa detektörle yağ kaçıran yerin bulunup kaçağın giderilmesi sağlanmalıdır. Kondenser suyu devresinde, kaçak varsa giderilmelidir. Tesisat bütünüyle gözden geçirilmelidir. Ses, titreşim, soğutma, sıcaklık ve basınç durumları kontrol edilmelidir. Anormal bir durum varsa hemen müdahale edip giderilmelidir. Sistemin yüksek basınç tarafındaki basınç mutlaka kontrol edilmelidir. Bu taraftaki basınç normalden çok fazla ise sistemdeki hava ile yoğunlaşmayan gazların bulunması olasılığından dolayı bu gazla bir hava boşaltma ventili vasıtasıyla sistemden atılmalıdır. Gözetleme camından soğutucu gaz durumu kontrol edilmelidir. Gaz eksik ise tamamlanmalıdır. Soğutucu gazın az olması kendisini soğutma yetersizliği, evaporatörde yağ birikmesi ve kompresörün aşırı ısınması şeklinde göstereceği gözden uzak tutulmalıdır Bakım İçin Gerekli Araç ve Gereçler Haftalık bakımdaki işlemler aynen tekrar edilmelidir. Soğutma grubunun işletme, basınç ve sıcaklık kontrollerini yaparak bu değerlerin işletme değerlerine uyup uymadığı kontrol edilmelidir. Tesiste bulunan bütün motorların, vantilatör yataklarının ve pompaların yağ durumları kontrol edilmelidir. Kaymalı yataklara fazla olmamak şartıyla az bir miktar yağ damlatılmalıdır. Gres yağlamalı yatakları ise en az 6 ayda bir defa yağlamak gerekir. Bütün kayışların gerginlikleri ve doğrultuları kontrol edilmelidir. Gevşeklik varsa önce doğrultuları düzeltilip daha sonra sıkılmalıdır. Yüksek basınç tarafı manometresinden çıkış basıncı kontrol edilmelidir. Basınç istenilenden yüksek ise sebebi araştırılıp giderilmelidir. Tesisatta hava olması, yoğunlaşmayan başka gazların olması, normal olmayan çıkış basıncına sebep olabilir. Bu durumda bu gazlar hava boşaltma ventilleriyle tesisten uzaklaştırılmalıdır. Soğutma kulesi veya evaporatif kondenser kullanılmadığında bütün devrelerdeki filtre elemanlarının püskürtme memeleri veya dağıtım tavası deliklerinin durumu ile emişteki tel süzgecin temiz olup olmadıklarının kontrol edilmesi gereklidir. Kirlenme veya tıkanıklıklar varsa giderilmelidir. Soğutucu akışkan devresinde elektronik dedektör, elektrikli el lambası veya köpük yöntemi ile kaçak araması yapılmalıdır. Kaçak varsa bunlar, tekniğine uygun olarak giderilmelidir. 19

26 2.3. Bakımı Yapılan Elemanlar Filtrelerin Bakımı Filtre filtre hücresi bünyesinde yer alan, içerisinden cebrî akışla geçen havayı insan sağlığına zarar vermeyecek seviyelere kadar temizleyen bir klima tesisat elemanıdır. Cam yünü, selüloz lifleri, yün keçe ve sentetik lifler kullanmak suretiyle elde edilen, kuru tipli veya yapışkan madde kaplı olarak plaka biçiminde yapılmış veya elektrostatik özellikte ya da yağ banyolu mekanik özellikte bir yapıya sahiptir. Resim 2.2: Filtre çeşitleri Filtre Değişiminde Dikkat Edilecek Hususlar Filtre elemanları çok kirliyse yılda bir kere değiştirilebilir. Değişme sırasında filtrenin yerine doğru olarak takılmasına dikkat edilmelidir. Filtre pürüzlü ve açık yüzeyinin kirli hava tarafına, düzgün yüzeyinin ise temiz hava tarafına gelmesi gerekmektedir. Biçimleri ve yapıları nedeniyle torba filtrelerin ömrü uzundur. Filtrelerin her ay basınç düşümleri ve konumu kontrol edilmelidir. Maksimum basınç düşümüne ulaştığında filtreler çıkarılıp yenilenmelidir. Torba filtrelerin doğru yerleştirilip iyice sızdırmaz kılınması filtrasyon kalitesini etkiler. 20

27 Filtre Temizlik Yöntemleri Merkezî iklimlendirme santrallerinde kullanılan filtreler, özelliğine göre bir müddet sonra toz tutma doygunluğuna ulaşacaktır. Kirli filtrenin klima sistemine zararları oldukça fazladır. Maliyeti yüksek olan klima santrallerini işlevsiz hâle getirebilirler. Bu ise son derece sakıncalıdır. Kirlenmiş bir filtre, klimada bulunan kontrol mekanizmaları sayesinde algılanır ve filtre kirli uyarısı vererek sistemi kontrol eder. Kullanılan filtre şayet temizlenip tekrar yerine takılan tiplerden ise temizlenip yerine takılmalı, değiştirilen tip filtre ise yenisi ile değiştirilip sistem çalıştırılmalıdır. Resim 2.3: Hepa filtre kirlilik durumunu gösterir pano Resim 2.4: Merkezî iklimlendirmede kullanılan hava filtreleri Hava filtreleri (kasetli veya kasetsiz), klima santralinin içerisinden çıkarılarak kaba pislikleri temizlenmelidir. Daha sonra kaba pisliği alınmış filtrelere ters tarafından hava üfleyerek filtreler iyice temizlenmeli ve düzgün bir şekilde yerlerine takılmalıdır. Karışım ve filtre hücresi, kirden ve kaba pisliklerden arındırılmalıdır. 21

28 Panel filtreler, Silkeleyerek ve elektrik süpürgesi ile Basınçlı havayla En fazla 40 C sıcak suda yıkanarak temizlenmelidir. Resim 2.5: Panel hava filtreleri Torba filtreler: Biçimleri ve yapıları nedeniyle torba filtrelerin ömrü uzundur. Filtrelerin her ay basınç düşümleri ve konumu kontrol edilmelidir. Resim 2.6: Torba ya da cep hava filtreleri Not: Özel filtreler için yetkili servisten bilgi alınması gerekir Isıtma ve Soğutma Serpantinlerinin Bakımı Isıtıcı ve soğutucu serpantinlerin daima temiz olması sağlanmalıdır. Isıtıcı ve soğutucu serpantinlerde herhangi bir akıntı ve sızıntı varsa giderilmelidir. Isıtıcı serpantinlerde suyun normal dolaşıp dolaşmadığı kontrol edilmeli, normal bir dolaşım olmadığı tespit edildiğinde hava boşaltma ventillerinden havası tahliye edilmelidir. Isıtıcı ve soğutucu serpantinlerde inşaat artıkları ve kirlenme varsa giderilmelidir. Serpantin üzerinde film tabakaları hâlinde oluşan yoğuşmanın drene edilebilmesi için serpantin boyunca korozyona mukavim malzemeden(paslanmaz çelik ) yoğuşma tavası kullanılmalıdır. Yoğuşma tavasının eğimi suyun rahatça drene edilebilmesi için serpantin genişliğince olmalıdır. Yoğuşma tavasının bitim noktasındaki ağzı yeterli derecede büyük seçilmiş olup suyun rahatça drenajını sağlayabilmelidir. Drenaj ağzı direkt olarak pis su sistemine bağlanmamalı, yoğuşma tavası ile arasına sifon konulmalı ve bu sifonun pis su hattı ile yoğuşma tavasını tamamen ayırdığından emin olunmalıdır. Yoğuşma tavasına müdahale edilebilmelidir, eğer bu mümkün değilse yoğuşma tavası sökülebilmelidir. Soğutma serpantininden sonra hava hızı ile sürüklenen su damlacıklarının kanal sistemine taşınmasını önlemek bakımından damla tutucu kullanılmalıdır. Damla tutucu ayrı bir servis kapısından kolayca dışarıya alınabilmelidir. Damla tutucunun plastik olması hijyen acısından önemlidir. 22

29 Santrifüj Fanların Bakımı Yatakların Bakımı Kullanılan rulmanın özelliğine değişiklilik göstermesine rağmen genellikle 50 C nin altındaki sıcaklıklar ve temiz çalışma koşullarında kapalı rulmanlarda yağlama gerektirmez. Yüksek sıcaklıklar ya da çok kirli hava gibi çok değişik çalışma koşullarında yağlama gerekebilir. Bu durumda kullanılacak yağın miktarı ve kalitesi hakkında üretici firma ile görüşülmelidir. Elektrik motorundaki rulmanların yağlanması da gerekir. Resim 2.7: Çeşitli elektrik motorları Güç İletimi Fan çalışmaya başladıktan sonra veya V kayışları değiştirildikten sonra bir hafta içinde ve ardından 14 gün sonra kayışların gerginliği kontrol edilmeli ve gerekiyorsa ayarlanmalıdır. Daha sonra V kayışların gerginliği ve kalitesi her üç ayda bir kontrol edilmelidir. Yataklara aşırı yük gelmemesi için, kayışların fazla gergin olmamasına dikkat etmek gerekir. Kasnakların merkezler arası uzaklığına ve profiline bağlı olarak V kayışların yaklaşık 4 cm kadar iletilebilmesi gerekir. Kayışların, varsa muhafazalara değmemesine özen gösterilmelidir. Fan hızı, firmaya danışılmadan değiştirilmemelidir. Daha yüksek bir dönme hızı gerekiyorsa motor gücünün buna yetip yetmediği üretici firma tarafından kontrol edilmelidir. Şekil 2.2:Kayış gerdirilmesi Sulu Nemlendiricilerin Bakımı Şamandıralı su besleme vanasının su boşaltma bağlantıları her hafta kontrol edilmelidir. Buralarda kireç ve çamur birikimi, su besleme vanasının çalışmasını aksatabilir. Tanktaki su düzeyinin mutlaka belli bir düzeyde tutulması ve huni biçimdeki taşma borusuna su akmaması gerekir. 23

30 Resim 2.8: Nemlendirme odasının santraldeki yeri ve konumu Sirkülasyon pompası çalışmadığında su düzeyi taşma borusunun 5 mm altında olacaktır. Nemlendirme mevsiminde taşma suyu miktarı her hafta kontrol edilmelidir. Taşma suyu miktarını bir ölçme kovası ve kronometre ile yerinde hesaplayabilmek için sifonun, gerektiğinde çıkarılabileceği düşünülerek takılması gerekir. Depodaki suyun kalitesi düzenli olarak kontrol edilmelidir. Nemlendirme mevsiminde bu işlem her ay yapılmalıdır. Pompayla dış kaset arasındaki esnek bağlantılarda sızma olup olmadığı her hafta kontrol edilmelidir. Resim 2.9: Buharlı nemlendirme resimleri 24

31 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Merkezî iklimlendirme santrali filtresinin bakımını aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak yapınız. İşlem basamakları Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev, iş, okul ve piyasadan temin ediniz. Elektrik süpürgesi 40 C ye kadar sıcak su Basınçlı su El takımları Öneriler İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymek çalışma disiplininize etki edeceğinden işe odaklanmanızı artıracaktır. Çalışma ortamınızın temizliğini kontrol ediniz. Çalışma ortamınızın temiz olması güzel ürünlerin çıkmasını sağlayacaktır. İş güvenliği tedbirlerini göz önünde bulundurunuz. Filtreleri, kirlenme durumlarına göre silkeleyerek temizleyiniz. Bu işlemi yaparken filtreye zarar vermeyiniz. 25

32 Basınçlı havayla temizleyiniz. Bu işlemi açık havada yada hava sirkülasyonu yeterli olan alanlarda yapınız. En fazla 40 C suyla yıkayınız. Suyun sıcaklığını ölçerek kontrol ediniz. Filtre elemanları çok kirliyse yılda bir kere değiştiriniz. Filtre kirlilik durumunu gösteren panoya bakınız. 26

33 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen soruları doğru/yanlış olarak cevaplandırınız. 1. (..) Kontrol ve bakım, işletme ve arıza giderlerini azaltır. 2. (..) Bakım genellikle aylık, sezonluk periyodik ve yıllık genel bakım olmak üzere üç ayrı program olarak uygulanır. 3. (..) El kitapçığına (manuel book) başvurmadan ürün ya da cihaza müdahale edilmelidir. 4. (..) Sulu nemlendiricilerde sirkülasyon pompası çalışmadığında su seviyesi taşma borusunun 5 mm altındadır. 5. (..) Haftada bir yağ seviyesi, yağ seviye kontrol camından kontrol edilmelidir. 6. (..) Maksimum basınç düşümüne ulaştığında filtreler çıkarılıp yenilenmelidir. 7. (..) Fan çalışmaya başladıktan sonra veya V kayışları değiştirildikten sonra üç ay içinde kayışların gerginliğini kontrol etmeli ve gerekiyorsa ayarlanmalıdır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili konuları tekrarlayınız. 27

34 B. UYGULAMALI TEST KONTROL LİSTESİ Faaliyet Adı: Merkezi İklimlendirme Santrali Aylık Bakımı Amaç: Uygun ortam sağlandığında standartlara ve tekniğine uygun olarak aylık bakımı yapabileceksiniz. Açıklama: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan, eğer yapıldıysa Evet kutucuğunu, yapılmadıysa Hayır kutucuğunu işaretleyiniz. 1.İş önlüğü giydiniz mi? Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 2.Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? 3.Merkezî iklimlendirme santrali aylık bakım kurallarını öğrenebildiniz mi? 4.Filtre bakımını yapabildiniz mi? 5.Isıtma ve soğutma serpantinlerinin temizliğini yapabildiniz mi? 6.Santrifüj fanların V kayışlarının ayarını ve bakımını yapabildiniz mi? 7.Sulu nemlendiricilerin bakımını yapabildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz Evet ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. Hayır larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı Evet ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 28

35 ÖĞRENME FAALİYETİ 3 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında merkezî iklimlendirme santralinin sezonluk bakımını istenen standartta yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Merkezî sistemin periyodik bakımı yapılırken izlenecek yolu araştırınız. Araştırmayı büyük alışveriş merkezleri, sinema, tiyatro, kafeterya, hastane vb. binalardaki yetkililerden yapabilirsiniz. Bununla ilgili bilgileri sınıfta arkadaşlarınız ile paylaşınız. Merkezî sistemlerin periyodik bakımlarında kullanılan araç ve gereçleri kaydediniz. Bunları sınıf ortamında arkadaşlarınız ile paylaşınız. İnternet ortamında merkezî klima santrali üreten, montajlarını yapan kuruluşları araştırınız. Bunlarla ilgili bir rapor hazırlayıp sınıf ortamında sunumunuzu yapınız. Klima santralinde görevli ve yetkili kişilerin nitelikleri ile ilgili bir araştırma yaparak sınıfta sunumunuzu yapınız. 3. SEZONLUK BAKIM 3.1. Merkezî İklimlendirme Santralinde Sezonluk Bakım İçin Yapılması Gerekenler Tesis büyüklüğüne bakılmaksızın bütün klima ve havalandırma tesislerinin işletme ve bakımları, bu konuda uzmanlaşmış ve sertifika almış, en az bir makine mühendisinin gözetiminde bir teknik ekip tarafından gerçekleştirilmelidir. Bu gibi tesislerde bu konuda eğitilmemiş kaloriferci, odacı, kapıcı vb. yetkisiz personelin görevlendirilmesinden kaçınılmalıdır. Sezonluk periyodik bakım, Cihazın verimli çalışabilmesi ve kullanılması, olası arızaların önlenmesi, sistemin ömrünün artırılması için düzenli zaman aralıklarında yapılan işlemlerdir. Üretici firma tarafından önerilen sürelerde yetkili uzman servisler tarafından düzenli kontrol ve temizlik işlemlerinin yapılması da periyodik bakım grubuna girmektedir. 29

36 Haftalık bakımdaki işlemler aynen tekrar edilmelidir. Soğutma grubunun işletme, basınç ve sıcaklık kontrollerini yaparak bu değerlerin işletme değerlerine uyup uymadığı kontrol edilmelidir. Resim 3.1: Çeşitli klima santralleri Tesiste bulunan bütün motorların, vantilatör yataklarının ve pompaların yağ durumları kontrol edilmelidir. Kaymalı yataklara fazla olmamak şartıyla az bir miktar yağ damlatılmalıdır. Gres yağlamalı yatakları ise en az 6 ayda bir defa yağlamak gerekir. Bütün kayışların gerginlikleri ve doğrultuları kontrol edilmelidir. Gevşeklik varsa önce doğrultuları düzeltilip daha sonra sıkılmalıdır. Yüksek basınç tarafı manometresinden çıkış basıncı kontrol edilmelidir. Basınç istenilenden yüksek ise sebebi araştırılıp giderilmelidir. Tesisatta hava olması, yoğunlaşmayan başka gazların olması normal olmayan çıkış basıncına sebep olabilir. Bu durumda bu gazlar hava boşaltma ventilleriyle tesisten uzaklaştırılmalıdır. Merkezî iklimlendirme santrali periyodik bakımında yapılması gereken işlemler genel olarak şöyledir: Haftalık bakımdaki işlemler aynen tekrar edilmelidir. Su tankı temizliği yapılmalıdır. Yatak ve keçelerin bakımı ve kontrolü yapılmalıdır. Damper bağlantılarının bakımı ve kontrolü yapılmalıdır. Nemlendirici ünitenin parçalarının (sifon, kireç oluşumu, nozüller, altlık, dolgular, dağıtım boruları, kireç-pas, pislik tutucu, buhar uzunluğu, yoğuşma deşarjı) bakımı ve kontrolü yapılmalıdır. 30

37 3.2. Bakım İçin Gerekli Araç Gereçler Yatakların Bakımı Kullanılan rulmanın özelliğine değişiklilik göstermesine rağmen genellikle 50 C nin altındaki sıcaklıklar ve temiz çalışma koşullarında kapalı rulmanlarda yağlama gerektirmez. Yüksek sıcaklıklar ya da çok kirli hava gibi çok değişik çalışma koşullarında yağlama gerekebilir. Bu durumda kullanılacak yağın miktarı ve kalitesi hakkında üretici firma ile görüşülmelidir. Elektrik motorundaki rulmanların yağlanması da gerekir. Resim 3.2: Çeşitli elektrik motorları V Kayış ve Kasnak Bakımı Fan çalışmaya başladıktan sonra veya V kayışları değiştirildikten sonra bir hafta içinde ve ardından 14 gün sonra kayışların gerginliği kontrol edilmeli ve gerekiyorsa ayarlanmalıdır. Daha sonra V kayışların gerginliği ve kalitesi her üç ayda bir kontrol edilmelidir. Yataklara aşırı yük gelmemesi için, kayışların fazla gergin olmamasına dikkat etmek gerekir. Kasnakların merkezler arası uzaklığına ve profiline bağlı olarak V kayışların yaklaşık 4 cm kadar iletilebilmesi gerekir. Kayışların, varsa muhafazalara değmemesine özen gösterilmelidir. Şekil 3.1: Kayış gerdirilmesi 31

38 Resim 3.3: Fan hız ayarı Fan hızı, firmaya danışmadan değiştirilmemelidir. Daha yüksek bir dönme hızı gerekiyorsa motor gücünün buna yetip yetmediği üretici firma tarafından kontrol edilmelidir Hava Damperlerinin Bakımı Hava damperlerinin tüm dönen noktalarına PVC rulmanlar takılmıştır. Bu nedenle yağlama gerekmez. Biriken toz basınçlı havayla giderilmelidir Sulu Nemlendiricilerin Bakımı Resim 3.4:Damper Şamandıralı su besleme vanasının su boşaltma bağlantıları her hafta kontrol edilmelidir. Buralarda kireç ve çamur birikimi su besleme vanasının çalışmasını aksatabilir. Tanktaki su düzeyinin mutlaka belli bir düzeyde tutulması ve huni biçimdeki taşma borusuna su akmaması gerekir. Sirkülasyon pompası çalışmadığında su düzeyi, taşma borusunun 5 mm altında olacaktır. Nemlendirme mevsiminde taşma suyu miktarı her hafta kontrol edilmelidir. Taşma suyu miktarını bir ölçme kovası ve kronometre ile yerinde hesaplayabilmek için sifonun, gerektiğinde çıkarılabileceği düşünülerek takılması gerekir. Depodaki suyun kalitesi düzenli olarak kontrol edilmelidir. Nemlendirme mevsiminde bu işlem her ay yapılmalıdır. Pompayla dış kaset arasındaki esnek bağlantılarda sızma olup olmadığı her hafta kontrol edilmelidir. 32

39 Püskürtmeli Tip Nemlendirici Bölümleri ve Bakımı Nemlendirici tankının yılda iki kez temizlenmesi gerekir. Su deposu boşaltılıp tüm bölümü su ve yumuşak bir fırçayla temizlenip, durulanmalıdır. Koruyucu tabakaya ve/veya yalıtımına zarar vermemek için sert ve keskin cisimler kullanılmalıdır. Temizlendikten sonra su tankı gösterilen düzeye kadar yeniden doldurulmalı tank tümüyle dolmadan pompa çalıştırılmamalıdır. Nemlendirme mevsiminden sonra ve nemlendirme işlemi yapılmadığı sürelerde yataklarda ve pompa şaft sızdırmazında kireç birikmesini önlemek için pompanın her hafta birkaç kere çalıştırılması yerinde olur. Bu uzun dinlenme dönemlerinde kötü kokulara engel olmak için suyun zamanında değiştirilmesi gerekir Dolgu Tipi Nemlendirme Bölümü ve Bakımı Şekil 3.2:Su püskürtmeli nemlendirme Nemlendirme bölümünün yılda iki kez içeriden kontrol edilmesi ve temizlenmesi gerekir. Dolgu tipi nemlendiriciler, kontrol kapısından dışarıya çıkarılabilir. Su tankı temizlenip durulanmalı, dolguların üzerinde dağıtım borusunda kireç birikebileceğinden boru da çıkarılıp temizlenmelidir. Ciddi kirlilik durumunda dolgular değiştirilmelidir. Yeni dolgular takılırken, hava yönü dikkate alınıp, sızdırmazlık sağlayacak biçimde yerleştirilmelidir. Küçük su pompası,bakım gerektirmez. Dolgular değiştikten sonra su tankı, gösterilen düzeye kadar yeniden doldurulmalıdır. Tank, tümüyle dolmadan pompa çalıştırılmamalıdır. 33

40 Damla Tutucu ve Bakımı Damla tutucu, erişim panelinden erişilebilen nemlendiriciden dışarıya çıkarılabilir. Özel durumda sprey tip nemlendirici raylarının bir ölçüde çıkarılması gerekir. Soğutucu bataryanın arkasına yerleştirilen damla tutucu bir sonraki bölümden çıkabilmelidir. Damla tutucu üzerinde birikebilecek kireç genellikle bu işte uzman şirketlerce giderilmelidir Taşma Suyu Miktarı Şekil 3.3: Damla tutucunun kesit görünüşü Su sürekli olarak buharlaştığından depoda biriken tuz veya başka elementlerin konsantrasyonu artar. Hava nemlendirilirken suyun bir kısmı buharlaşırken kalan su yeniden tanka iner. Tanka inen suda tuz ve benzeri çözülmeyen katı elementler bulunur, buharlaşan suda bulunmaz. Bu nedenle su düzeyi ve kalitesi sürekli düşer. Bunu önlemek için şamandıralı vanalarla otomatik olarak taze su sağlanır. Alınan suda bulunan tuz ve benzeri katı maddeler ile konsantrasyon artışı olur. Belli miktarda suyu sürekli akıtarak depodaki konsantrasyon kontrol edilir. Resim 3.5: Nemlendirme amaçlı yatay tip havalandırma santralı 34

41 Konsantrasyon Artış Faktörü Konsantrasyon artış faktörü çok küçük seçilirse su tüketim maliyeti gereksiz bir biçimde artar. Ama çok yüksek seçilirse nemlendirici bölümlerinde aşırı kireç birikimi ve kirlilik görülür. Bu da bakım giderlerini artırır. Standart şudur: 3.5 değerinde bir maksimum konsantrasyon artış faktörü, cm başına 1500 mikrosiemens değerinde bir maksimum elektrik iletme kapasitesini sağlar. Her nemlendirici tankındaki suyun iletim kapasitesinin her ay ölçülmesi önerilir. Böylece konsantrasyon artış faktörü sürekli ayarlanabilir Batarya Bakımı Bataryalardan tam kapasite alınmak isteniyorsa iç ve dış yüzeyleri temiz olmalıdır. Sulu ve glikollü bataryalarda normalde iç yüzey temizdir. Ancak şartlandırılmamış, kirli su kullanımı hâlinde oluşabilecek kalıntılar, kimyasal yollarla ya da flanşlı özel bataryalarla mekanik ve kimyasal yollarla sık periyotlarla temizlenmelidir. Şekil 3.4:Sulu veya buharlı batarya kesit resmi Donma ihtimali olan bataryalardaki su mümkünse boşaltılmalı veya uygun konsantrasyonda glikol konmalıdır. Direkt genleşmeli bataryalarda ise boru içinde yağ birikmesi ihtimali vardır. Zaman zaman kontrol edilmeli ve yağ boşaltılmalıdır. 35

42 Şekil 3.5: Sıvı akışkanlı çalışan bir soğutucu peteği Batarya dış yüzeyleri, genellikle güçlü olmayan bir deterjan ve düşük basınçlı su karışımı ile yılda bir kez yıkanır. Aynı zamanda yüzeyler hassas bir şekilde fırçalandıktan sonra bir süpürge ile tozlar vakumlanabilir. Ancak özellikle lokanta gibi yağ ve kirliliğin yüksek olduğu uygulamalarda hafif yöntemler yeterli olmaz ve batarya komple dışarı alınarak deterjanlı buhar veya sıcak su, basınçlı hava gibi temizleme yöntemleri kullanılır. İçinde halokarbonlu soğutucu akışkan olan bataryalar 65 C üzeri bir sıcaklıkta suyla yıkanmamalıdır. Ancak en iyisi, bataryayı temizlemek gibi güç bir işlemle uğraşmak yerine filtreleri sıklıkla kontrol etmek ve değiştirmektir. Isı geri kazanım bataryası egzost tarafından bir filtre mutlaka bulunmalı ve bu filtre yılda bir kez kontrol edilmelidir. Soğutucular ve ısı geri kazanım bataryalarında su yoğuşması görülebilir. Yoğuşma suyu drenajının sifonundaki şamandıraların doğru çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir. Isıtıcılara donma termostatı mutlaka kullanılmalıdır ve bu donma termostatının ayarı kış mevsiminden önce kontrol edilmelidir. 36

43 KLİMA SANTRALİ PERİYODİK BAKIM FORMU İşin adı Cihaz modeli İmalat yılı Seri numarası Bakım periyodu Bakım öncesi müşteri şikâyetleri BAKIM ESNASINDA YAPILACAK İŞLEMLER Cihazın metal aksam korozyon kontrolü yapıldı. Cihaz kaidesi eğimi kontrol edildi. Paneller kontrol edildi (hava ya da su kaçağına neden olabilecek herhangi bir etken yok, iç yalıtım uygun). Cihazın etrafındaki alanların işletme ve servis yönünden yeterliği kontrol edildi. Batarya boru tesisat montaj bağlantıları kontrol edildi. Uygun. Uygun değil. Kanal bağlantı montajı kontrol edildi. Flexible bağlantı kullanılmış. Flexible bağlantı kullanılmamış. Elektrik motorlarının elektrik bağlantıları kontrol edildi. Kayış kasnak paralelliği ve kayış kasnak gerginliği kontrol edildi. Hava filtreleri temizlendi. Hava filtreleri değişmesi gerekiyor. Hücrelerin içleri temizlendi. Su drenaj borularının eğimi kontrol edildi (metre başına en az 10 mm lik bir eğim sağlanmış). Soğutucu ve ısıtıcı bataryalar kontrol edildi. Isıtıcı ve soğutucu bataryalarda sızıntı olup olmadığı kontrol edildi. Sızıntı var. Sızıntı yok. Isıtıcı batarya,donma koruma termostatının yerleşimi ve ayarı kontrol edildi. Soğutucu batarya yoğuşma suyu drenajına pinpon toplu sifon uygun şekilde bağlanmış. 37